Novi krstaški rat

O PATRIJARHU Jovanu, okretnom i zanimljivom upravniku srpske crkve, zna se nešto više nego o njegovim neposrednim prethodnicima. Sudeći po njegovom prezimenu Kantul izgleda da je bio vlaškog porekla, ali po celini dela koje je ostavio Jovan je bio "prožet duhom stare srpske srednjovekovne države". Na patrijaršijski presto stupio je posle smrti patrijarha Filipa 1592. U težnji za oslobođenjem naroda od Turaka, pećki patrijarh i pojedini episkopi pregovarali su sa rimskim papama, koji su u to doba podsticali zapadne vladare da krenu u novi krstaški rat protiv Turaka. Zato je Jovan Kantul 1598. godine podržao pokret hrišćanskih zemalja predvođenih Španijom, Venecijom, Austrijom i Vatikanom, sa papom Klimentom VIII na čelu, za oslobođenje balkanskih hrišćana od Turaka.
Srpski patrijarh Jovan je pregovarao i sa austrijskim nadvojvodom Ferdinandom u Gracu, a pošto nije uspeo da obezbedi pomoć, ušao je u savez sa španskim dvorom i savojskim vojvodom Emanuelom I. Turci su, saznavši za sve aktivnosti srpskog patrijarha, uspeli da Jovana na "prevaru dovuku u Carigrad i da ga tu, surovo, vešanjem, ubiju" 14. oktobra 1614. godine. Jedan zapis oko njegove slike sačuvan u Patrijaršiji u Peći, potvrđuje, kako ističe Marjanović, da mu se grob nalazi u Carigradu blizu Jerni kapije. Patrijarh Jovan se brinuo o duhovnom životu crkve; naručivao je prepisivanje knjiga koje je potom poklanjao crkvi u Peći i manastiru Hilandaru. Njegovim zalaganjem obnovljen je patrijaršijski kompleks u Peći, a freskama su oslikani hramovi Svete trojice u Pljevljama i crkva manastira Hopova.
Patrijarh Jovan ostao je u narodnom sećanju kao "revnosni mučenik i stradalnik za pravoslavlje", a u istoriji SPC je zabeležen najviše po tome što je bio, kako ističe Slijepčević, prvi patrijarh posle obnavljanja Pećke patrijaršije 1557. godine koji je napustio pomirljivu politiku prema Turskoj i okrenuo se Zapadu.
NAKON likvidacije patrijarha Jovana Kantule, na tron srpske crkve izabran je na saboru u manastiru Gračanica, 4. oktobra 1614, novobrdski mitropolit Pajsije. Patrijarh Pajsije je rođen u selu Janjevo na Kosovu 1542. u porodici sveštenika Dimitrija. Prva znanja o crkvi je dobio u svojoj kući i u manastiru Gračanica, središtu novobrdske eparhije, gde je izgleda bio, kako tvrdi Ilarion Ruvarac, učenik patrijarha Jovana. Za gračaničkog mitropolita Pajsije je izabran 1612. godine, a dve godine kasnije za patrijarha. Pajsije je bio obrazovan sveštenik i "veliki knjigoljubac koji je imao i svoju ličnu biblioteku".
Jedno kraće vreme srpski patrijarh Pajsije je vodio pregovore sa Rimom, o čemu postoje tragovi u vatikanskim arhivama, a zatim se preko vršačkog mitropolita Antonija (1632) i skopskog mitropolita Simeona, koji je 1641. godine "otišao u Moskvu i izradio carsku darovnicu katedralnoj crkvi Pećke patrijaršije", okrenuo Rusiji. Patrijarh Pajsije je uz velike napore uspeo da obnovi neke manastire i uspostavi normalni verski život, o čemu svedoči barski nadbiskup Marin Bici u svojim izveštajima Rimskoj kuriji o svojim putovanjima po Staroj Srbiji. U Vatikanskim arhivama se nalazi beleška da je prilikom jedne poseta srpskoj Krajini patrijarh
Pajsije vodio ozbiljne teološke rasprave sa uglednim katoličkim arhiđakonom Leonardijem.
Patrijarh Pajsije I Janjevac bio je, sudeći po zapisima o "njegovom hodočašću", veliki putnik. Pred kraj života posetio je najpre Carigrad, a prvog oktobra 1646. pošao je na dug put u Jerusalim i sa koga se u Peć vratio 28. juna 1647. Pajsije se za života uspešno suprotstavljao "planovima Ohridske arhiepiskopije da pod svoju duhovnu vlast" potčini Pećku patrijaršiju, ali i "unionističkim planovima Rimske kurije".
Patrijarh Pajsije je, prema nekim istoričarima crkve, umro 3. novembra 1647. ili 1648. godine, a po starim srpskim zapisima, koje je proučavao Stojanović, patrijarh je "umro 3. oktobra 1649. godine u 3. časa noću". Na patrijaršijskom prestolu Pajsije I Janjevac proveo je 33 godine.
NA SABORU održanom u manastiru Morača 1648. godine za dvadeset drugog patrijarha i trideset trećeg naslednika trona Svetog Save, izabran je Gavrilo Rajić iz Starog Vlaha. Pre izbora Gavrilo je bio smederevski, novopazarski i raški mitropolit. Prilikom preuzimanja trona pećkih patrijarha, Gavrilo je morao da plati godišnji "kesim" (porez) u iznosu od 100.000 akči na ruke Mehmed-agi. Odmah po preuzimanju patrijaršije, 1649, Gavrilo je posetio Carigrad, gde je kod turskih vlasti pokušao da olakša teško materijalno stanje srpske crkve. Zbog toga se, sredinom 1652, sastao u manastiru Sveti Đorđe u Budimlji, kod Berana, sa izaslanikom Rimske kurije Pavlinom Demskinom, i nešto kasnije na Kosovu sa prizrenskim biskupom Franom Sojimirovićem. Razgovori su vođeni o uniji, miru među hrišćanima i još nekim drugim osetljivim političkim pitanjima. Godine 1649. patrijarh je posetio Carigrad kako bi učvrstio svoj položaj u carevini i predao redovne godišnje dažbine.
Patrijarh Gavrilo je bio "veliki knjigoljubac". U manastiru Sretenje na Ovčaru pronašao je 1650, kako piše episkop šumadijski Sava, "tipik zapustelog manastira Arilja, uzeo ga i odneo u Peć", a u zamenu manastiru je poklonio osam drugih knjiga.
Gavrilo I Rajić putovao je po Evropi i Rusiji, imao bliske veze sa Rimom i brojne razgovore sa papskim misionarima, koji su u vreme njegovog vladanja srpskom crkvom posećivali naše krajeve. Gavrila je pozvao u misiju moldavski vojvoda Mateja Besarabe da posreduje u zaključenju mira između njega i hetmana Bogdana Hmeljnickog.

DOGOVOR U MOSKVI
U Moskvi 1654. godine na jednom skupu, za koji Konstantin Jireček tvrdi da je bio tajni, srpski patrijarh se sastao sa prvacima balkanskih naroda i dogovarao kako da se oslobode turskog ropstva. U Rusiji je Gavrilo bio lepo primljen od cara Aleksija, pa je već 1655. godine, zajedno sa antiohijskim patrijarhom Makarijem, učestvovao na jednom crkvenom saboru u Moskvi. Tokom boravka u Rusiji car Aleksije mu je nakon "odstupanja" patrijarha Nikona ponudio tron ruske crkve. Gavrilo je ovu ponudu odbio i 1656. se vratio u Peć, gde je na crkvenom prestolu zateko Maksima, koga je u vreme svog izgnanstva u Rusiji sam predložio za patrijarha kako se, zbog njegovog odsustva, patrijaršija ne bi ugasila. Njegov pokušaj da ponovo dođe na tron Svetog Save nije uspeo.

Veliki zbeg Srba

RAŠKI mitropolit Maksim, Srbin iz Skoplja, postao je, i to na ličnu preporuku patrijarha Gavrila, a u vreme njegovog dobrovoljnog izgnanstva u Rusiji, dvadeset treći srpski patrijarh. Znajući za tragični sudbinu svoga prethodnika, patrijarha Gavrila, Maksim se u svom delanju ograničio samo na duhovnu obnovu srpske crkve pod Turcima. Prekinuo je sve veze sa Rusijom i svoja mnogobrojna putovanja sveo na prostor vlastite patrijaršije.
U Pećkom pomeniku Maksim se pominje 1656. godine, kao "Maksim, milošću Božjom patrijarh pećki". Ličnim sredstvima patrijarh Maksim je dogradio utvrđenje oko Patrijaršije, a naredio je da se 1672. godine oslika mala crkva u patrijaršijskom kompleksu. Patrijarh i arhiepiskop Maksim nastojao je, kako piše Grujić, "da pod svoju vlast podvrgne i sve rimokatoličke manastire i kaluđere pod turskom vlašću, a naročito u Bosni i Hercegovini".
Kako tvrdi istoričar Rajko Veselinović, zbog bolesti izazvane "kapljom", 17. marta 1669. godine, i duge oduzetosti koja je usledila, Maksim se povukao iz aktivne uprave crkvom i rukovođenje Patrijaršijom prepustio Arseniju III Čarnojeviću.
Arsenije je rođen na Cetinju 1633. godine, u porodici koja vodi poreklo iz stare vladarske familije Crnojevića. Novija istraživanja govore da Arsenije, zapravo, potiče iz plemena Paštrovića. O ranoj mladosti, školovanju i stupanju u monaštvo Arsenija III ne znamo ništa. Znamo da je bio blizak patrijarhu Maksimu, koga naziva "dobrim ocem i učiteljem" i kome je jedno vreme bio pridvorni monah. Godine 1665. izabran je za igumana manastira Pećka patrijaršija, a nakon četiri godine postao je "titularni mitropolit pećki, odnosno hvostanski", čime je, zapravo, postao koađutor obolelog patrijarha Maksima, o čemu, prema episkopu šumadijskom Savi, svedoči "natpis na zidu manastira Gračanica".

Zbog teške bolesti patrijarha Maksima, Arsenije već od 1672. godine vrši patrijaršijske dužnosti, ali se u javnosti u ovoj ulozi pojavljuje tek od 1674, "šest punih godina pre smrti patrijarha Maksima". Čim je počeo da vrši patrijaršijsku vlast, patrijarh Arsenije je sišao u Crnogorsko primorje, gde se sastao sa barskim nadbiskupom Zmajevićem, svojim daljim rođakom koji je prešao u katoličanstvo, i koji je zabeležio da je Arsenije tada bio "u dobi od 35 do 40 godina, lepa i dostojanstvena izgleda i u ophođenju vrlo ljubazan".
Kako je od turske vlasti bio zvanično priznati predstavnik Srpske crkve, patrijarh Arsenije je imao pravo i na oružanu pratnju. Kada je bio u Primorju, Arsenija III je pratila grupa od 30 naoružanih konjanika, što je, po hroničarima onog doba, ostavilo snažan utisak na narod. Godine 1674. patrijarh Arsenije je posetio Bosnu, a dve godine kasnije, 1676, Braničevo i u jednom "zapustelom manastiru" našao jedan minej, na njemu se potpisao i zadržao ga za sebe. Iste godine obišao je Srem, a potom Žiču. Na hadžiluk u Jerusalim, gde je bio gost jerusalimskog patrijarha Dositeja Notara, Arsenije je krenuo 22. marta 1883, i o svom putovanju ostavio, kako ističe Slijepčević, kratak "dnevnik u kome nema ničeg naročito interesantnog". Zbog turskih pretnji, patrijarh Arsenije je 1689. pobegao u Crnu Goru, gde je, preko cetinjskog mitropolita Visariona, stupio u vezu sa Mlecima.
Proigumanmanastira Dobrilovine, jeromonah Vasilije, zapisao je 1689. godine da je patrijarh Arsenije III bio na Cetinju, gde mu je dao "pisanije" da bude ispovednik za Crnu Goru i Primorje". Posle Turskog poraza pod Bečom 1683, a na inicijativu pape Inoćentija DžI, formiran je 1684. godine savez Austrije, Poljske i Venecije, pod nazivom Sveta liga. Turci su iste godine pretrpeli težak poraz u Mohačkoj bici, a banatski Srbi su se priključili "pokretu hrišćana protiv islama" podizanjem ustanka. Odmah po austrijskom oslobađanju Srbije, a da ne bi izgubio presto, patrijarh Arsenije III se vratio iz Crne Gore u Peć i otišao u Prizren da se sastane sa Pikolominijem, koji je tada u ime cara Leopolda I pregovarao s patrijarhom da se srpski narod angažuje na austrijskoj strani u borbi protiv Turaka.

Austrijski neuspesi prisilili su Arsenija III da se, početkom 1690, sa patrijaršijskim dragocenostima, sa pet vladika, jedanaest kapetana, sedam igumana, kaluđerima i 40.000 porodica, u velikom zbegu, poznatom kao Velika seoba Srba, skloni pred turskom osvetom. Opustele krajeve oko Peći, Prizrena i Prištine, tada su naselili Arnauti, a mnoga srpska sela, crkve i manastiri su opljačkani i uništeni.
Dospevši u Beograd, patrijarh Arsenije, episkopi i narodni prvaci održali su juna 1690. sabor i odlučili da caru u Beč pošalju na pregovore sposobnog jenopoljskog episkopa Isaija Đakovića. Austrijski car Leopold je primio delegaciju i obavezao se da će primiti izbegle Srbe na svoju teritoriju; da će im garantovati verske i nacionalne slobode i da će Arsenija III priznati za patrijarha svih Srba, o čemu je 21. avgusta 1690. izdao "Privilegije". Nov dokument car je doneo 20. 8. 1691. godine, čime je, shodno tradicionalnim pravoslavnim bogoslužbenim kanonima, potvrđena puna crkvena autonomija.
Posle Velike seobe Srba i uništenja skoro svih manastira, patrijaršijski tron u Peći je ostao neko vreme prazan. Turski veliki vezir Mustafa Ćuprilić pozivao je patrijarha Arsenija III da se vrati sa narodom "na stara ognjišta", ali kako mu to nije pošlo za rukom, postavio je, 1691. godine, za patrijarha u Peći Kalinika I koji je sa sobom, kako stoji u jednom zapisu, doveo i dva grčka arhijereja. Patrijarh Kalinik I bio je Grk, a na presto Svetog Save došao je uz pomoć svog brata Mavrokordata. U Dečanskoj spomenici piše da je novi patrijarh bio "Kalinik ot Skoplje".

VEZIROVA PONUDA
ČIM su u Carigradu doznali, i to od jezuita, koji su pratili svaki korak patrijarha Gavrila Rajića u Moskvi, za njegove aktivnosti u Rusiji i Evropi, odmah su ga, kako piše Marjanović, pozovali na "divan". Od velikog vezira Gavrilo je bio optužen za veleizdaju jer se u Rusiji žalio na Turke i tražio pomoć za oslobođenje srpskog naroda. Veliki vezir mu je ponudio da pređe u islam i da se spase. Patrijarh je odbio ovu ponudu vezira, pa je nakon surove torture kojoj je bio podvrgnut u zatvoru, 1659. godine obešen u Bursi. Prezviter Pavle sahranio je 18. jula 1659. godine patrijarha Gavrila. Nešto kasnije Gavrilo je kanonizovan za sveca, a njegov savremenik i hroničar crkve Lekijen uvrstio je Gavrila u red svetih mučenika postradalih za hrišćansku veru.

Sultan prodao tron

PATRIJARH Kalinik I je uložio dosta truda da se sredi stanje u Pećkoj patrijaršiji. Bio je, kako ističe episkop šumadijski Sava, veliki borac za pravoslavlje i dobar arhijerej, što je, u situaciji u kojoj se našao srpski narod, bilo i najvažnije. Nakon smrti patrijarha Arsenija III Čarnojevića, srpski episkopat u Austriji priznao je patrijarha Kalinika I za svog duhovnog starešinu, a on je, zauzvrat, 18. maja 1710. godine Krušedolskoj mitropoliji priznao autonomiju. Kalinik I je dobro upravljao Pećkom patrijaršijom uspevši da očuva njenu samostalnost u "teškim i smutnim vremenima za srpski narod". Hirotonisao je nove episkope, a povratnika, vladiku Jefrema Banjanina, postavio za svog "egzarha" u manastiru Pavlici. Kalinik se uspešno borio protiv katoličkih misionara unijata i redovno je plaćao sve poreze Turcima.

Patrijarh Kalnik I je umro u Temišvaru 16. avgusta 1710. godine. Pet meseci posle njegove smrti, 6. januara 1711. godine, na patrijaršijski tron dolazi Atanasije I. Za vreme Kalinikove uprave Srpskom crkvom "ustalio se primat jedne mitropolije nad drugom, tako da je pećki poglavar smatrao karlovačkog svojim egzarhom". A karlovački mitropoliti "nazivali su se egzarsima trona pećkog". Ilarion Ruvarac, međutim, smatra da je Karlovačka mitropolija postala "samovlasna" još 1708. godine kada su faktički "pokidane" sve veze sa Pećkom patrijaršijom.
Pošto je bio regularno, i to na redovnom crkvenom saboru izabran, Atanasija I priznavali su i karlovački srpski mitropoliti u Austrougarskoj.
Kao pećki patrijarh Atanasije se pominje u jednom zapisu iz 1711. kao sveštenik koji se brinuo o obnovi crkve. A u jednom drugom zapisu, koji nije datiran, "pominje se njegova smrt" 23. aprila 1712. godine.
ZA 38. poglavara Srpske crkve i 27. patrijarha 6. oktobra 1712. godine izabran je Mojsije Rajović ili Rajić, poznat i po nadimku Čurla. Rođen je u Trgovištu u Starom Rasu, monaški postrig je primio u manastiru Mileševi, a jedno vreme pre izbora za mitropolita raškog 1704, bio je eklisijar pećkog manastira. U vreme njegove pune vlasti došlo je do novog rata Austrije i Mletačke republike protiv Turske 1716-1718. Tada je Turska bila poražena kod Petrovaradina i izgubila je, po Požarevačkom miru 1718, Banat, jugoistočni Srem, severnu Srbiju do Zapadne Morave, a u Bosni oblasti na desnoj obali Une i Save. Od Pećke patrijaršije su uzete Beogradsko-sremska eparhija i eparhije Valjevska, Temišvarska i Vršačka koje su pripojene Karlovačkoj mitropoliji.
Kada je preuzeo svu vlast u crkvi, Mojsije je Patrijaršiju zatekao u teškom materijalnom stanju pa je bio prinuđen da traži finansijsku pomoć od karlovačkih mitropolita.

Patrijarh Mojsije je putovao u Bosnu 1714. godine, a sledeće, 1715, dao je blagoslov za slikanje jedne ikone u manastiru Morača. Još kao raški mitropolit, kako piše Marjanović, iz straha od turske osvete privremeno je preneo mošti svetog Stevana Prvovenčanoga iz Studenice u znatno sigurniji kolašinski manastir kod Crne Reke.
Patrijarh pećki Mojisije Rajović je, kako piše episkop Sava, potvrdio izbor Vikentija Popovića 1713.
za karlovačkog i Mojsija Petrovića 1821. godine za beogradsko-karlovačkog mitropolita.
I za patrijarha i za Srpsku crkvu godina 1718. bila je veoma značajna: te godine je, kako piše Slijepčević, bogati kaluđer manastira Ivera sa Svete gore, Timotej, uspeo da od sultana kupi pećki patrijaršijski presto i da ukloni patrijarha Mojsija. Timotej je došao u Peć sa carskim beratom i počeo da vrši jurisdikciju. Na strani patrijarha Mojsija i Srpske crkve bili su svi istočni patrijarsi koji su 21. jula 1718. godine održali u Carigradu sabor na kome su prokleli Timoteja.

Patrijarh Mojsije je na kraju nekako uspeo da otkloni ovu opasnost i uz pomoć sveštenstva iz Karlovačke mitropolije nastavio je da upravlja crkvom sve do 1725. godine, kada se dobrovoljno povukao prepuštajući vođstvo crkvom Arseniju IV. Kao patrijarh Mojsije je bio, kako svedoče njegovi savremenici, okretan i energičan upravnik crkve. Umro je 13. aprila 1725. godine u Beogradu.
Arsenije je rođen 1699. godine u Raškoj i još kao sasvim mali i neobično darovit dečak započeo je školovanje u pećkom manastiru. Ubrzo je postao đakon, zatim pomoćnik patrijarha Mojsija i već 1721. raški mitropolit. Za pećkog patrijarha najverovatnije je bio izabran pre 16. oktobra 1725. godine, jer je toga dana bio u društvu moskovskog mitropolita Simeona Popovića u manastiru svetog Jovana Rilskog gde se potpisao kao "poslednji pristavnik patrijarhije Srbske Arsenije".
Patrijarh Arsenije IV je dosta putovao. U oktobru 1725. bio je u manastir svetog Jovana Rilskog, a 1726. posetio je manastir u Gomionici u Bosni gde se, na jednoj knjizi, potpisao kao "Arsenije Pećki". Tu je bio na Lazarevu subotu, a tu je, verovatno, proveo i Vaskrs. U julu iste godine bio je u manastiru svetog Gavrila Lesnovskog gde se, opet, potpisuje kao patrijarh Srba i Bugara. Krajem aprila 1727. patrijarh je posetio manastir Žitomisliće, gde se na jednom pentikostaru potpisao kao patrijarh Srba i Bugara i Ilirika. Tada se, kako ističu istoričari, prvi put u nekoj patrijaršijskoj tituli navodi i pojam Ilirika.

ODMAZDA TURAKA
KADA je izbio rat između Austrije i Turske 1737-1739, Arsenije IV Šakabenta je podigao narod na ustanak i "stao" na stranu Austrije. Posle propasti ofanzive 1737, i još jedne izneverene nade Srba da će se osloboditi turskog ropstva, usledio je novi pogrom stanovništva. Arsenije IV je u tim smutnim vremenima nekako uspeo da se domogne Peći, odakle je 31. jula 1737. godine otišao preko Rugovske klisure do Vasojevića, pa u Novi Pazar koji je držala Austrija, gde se formirao veliki zbeg od oko 80.000 porodica.
Sa patrijarhom su u izbeglištvo krenuli Srbi iz okoline Peći, Plava i Gusinja, Novog Pazara, Kolašina, Kuča i Pomoravlja. U znak odmazde Turci su popalili i porušili mnoge manastire i crkve; Bogorodica Ljeviška u Prizrenu je pretvorena u džamiju, u manastiru Manasiji crkva je pretvorena u štalu za turske konje, zarobljeni "Srbi su kao roblje prodavani na pijacama Evrope i Azije, a vršena je prisilna islamizacija u Ljumi, Peći, Đakovici, u Opoljskoj i Gorskoj župi..."

Gavrilo odbio tron


KADA se patrijarh Arsenije IV Šakabenta u onom drugom, velikom, talasu seobe Srba iselio u Austriju, Grci, fanarioti iz Carigrada, izvršili su pritisak na tursku portu i nizom perfidnih spletki uspeli da za novog patrijarha u Peći postave 1737. godine Grka, protosinđela Velike crkve u Carigradu Joanikija, poreklom iz poznate carigradske fanariotske porodice Karadža. Joanikija nisu birali za patrijarha na saboru srpski episkopi, kakav je bio običaj, jer je većina sveštenika zajedno sa narodom napustila zemlju, nego je postavljen voljom turske državne vlasti. U "spomenici" o njegovom postavljanju stoji da je to učinjeno "po povlasticama koje vaseljenski presto uživa da prihvati i štiti autonomne stolice koje se u ovakvim neprilikama nalaze, i da ih zastupa po mogućstvu u nesrećama njihovim".

Vasilije Petrović, mitropolit cetinjski, smatra da je Joanikije Karadža, posle prelaska Arsenija IV u Austriju, izašao pred sultana i lažno "optužio patrijarha, da je bio neveran Turcima i da je šurovao sa Rusijom, Venecijom i Bečom protiv njih". Kada je postavljen za pećkog patrijarha, Joanikije je na mesto srpskih episkopa postavio sveštenike Grke. Tokom svoje "nepopularne uprave nad srpskom crkvom" Joanikije III je posetio manastir Dobrićevo, Smederevo i Sarajevo, gde se zatekao, kako ističe Sava, na sahrani mitropolita dabrobosanskog Melentije 5. januara 1841. godine.
U našem narodu lik i delo patrijarha Joanikija III Karadže nije ostao u lepom sećanju. Svojim žestokim otimanjem i globom naroda i crkve toliko je osiromašio patrijaršiju da se ona finansijski nije oporavila sve do njenog ukidanja 1766. Kada je napuštao Peć, Janićije je opljačkao patrijaršijsku riznicu i sa "mnogim dragocenostima" pobegao. Narod ga je stigao u Skoplju i uspeo "da oduzme deo blaga i da ga vrati nazad u riznicu".
POSLE "neslavne službe" u Pećkoj patrijaršiji, Joanikije Karadža je postavljen "za mitropolita halkidonskog, a 26. marta 1761. godine postao je carigradski patrijarh, i na tom položaju ostao sve do 21. maja 1763. godine, kada se, kako piše episkop šumadijski Sava, povukao u manastir sv. Georgija Krimskog na Halki, gde je ostao sve do smrti 1793.

Skopski mitropolit srpskog porekla Atanasije Gavrilović preuzeo je vođstvo nad crkvom 1747. godine. O ovom patrijarhu ne znamo mnogo. Zna se da je sakupljao milostinju da bi popravio teško materijalno stanje u kome se našla crkva neodgovornom politikom Joanikija III Karadže.
Hronike su zabeležile da je početkom 1749. godine patrijarh Atanasije II "silazio i u crnogorsko primorje da obiđe narod" i da ga je prilikom ove posete pratio cetinjski mitropolit Sava Petrović. Mletačkim vlastima se ova patrijarhova poseta nije dopala, pa su "pooštrili sanitarne mere" da bi narod što manje dolazio u dodir sa patrijarhom. Pećki patrijarh Atanasije II Gavrilović je prilikom druge posete Crnoj Gori 1750. "rukopoložio cetinjskog mitropolita Vasilija Petrovića Njegoša dajući mu titulu "egzarha svetog trona pećkog".

Gavrilo II je u periodu od 1741. do 1752. godine, kada je "neočekivano" zbačen sa vlasti, bio dabrobosanski mitropolit. Godine 1752. Gavrilo je izabran za srpskogpatrijarha i potom, lično od carigradskog sultana Mehmeda III, dobio 6. oktobra 1752. godine "berat, i time potvrdio patrijaršijsko dostojanstvo". Gavrilo II se za života potpisivao kao "mitropolit dabrobosanski i vaselinskog patrijašerskoga trona carigradskog egzarh". Radoslav Grujić patrijarha Gavrila II naziva Sarajevcem, što bi "upućivalo na sarajevskog mitropolita Gavrila Mihića, ili Mikića, kako je u dva zapisa naglašeno, koji je bio rodom iz Sarajeva pa bi mu to ime odgovaralo". Jedan drugi zapis, kako tvrdi Slijepčević, pominje da je travnički vezir Ahmetpaša Ćuprilić 4. maja 1752. godine smenio Gavrila sa položaja sarajevskog mitropolita i da ga je nasledio Pajsije Lazarević, koga je hirotonisao patrijarh Atanasije II. Zbog ove nesporne istorijske činjenice patrijarh Gavrilo II bi "teško mogao biti identičan" sa Gavrilom Mikićem iz Sarajeva.
Posle samo pedeset dana vladanja, a od neke teške bolesti, Gavrilo je 1752. godine umro. Pet dana pred smrt Gavrilo Mihajlović je svoje "patrijaršijsko pravo predao niškom mitropolitu Gavrilu. Patrijarh Gavril III je, kako piše Marjanović, pokušao da nagovori Zećane, Bjelopavliće i druga plemena da ne priznaju crnogorskog mitropolita na Cetinju, već da im on postavi zasebnog mitropolita. Crnogorci su odbili ovu ponudu i odgovorili da oni imaju svoga mitropolita i da im drugi ne treba. Gavrilo se pominje kao patrijarh i 1755. godine u jednom manjem spisu u kome se potpisao kao "arhiepiskop pećki i celoga Ilirika".

Pošto nije uspeo da ispuni data obećanja i da vrati sve patrijaršijske dugove koje su napravili njegovi prethodnici, Gavrilo III je, pod pritiskom jednog dela klira bio prinuđen da "odstupi" sa patrijaršijskog trona. Patrijarh se povukao i otišao u Carigrad, gde je živeo od sultanove pomoći. Godine 1761. na saboru episkopa u Nišu, centru "srpskog crkvenog života pod Turcima", pod predsedavanjem ćustendilskog mitropolita, doneta je odluka da se umesto tadašnjeg patrijarha Kirila II, koji se "svirepo ponašao prema svojoj pastvi", vrati na tron Gavrilo III. Ovaj poziv Gavrilo III je, iz i danas nejasnih razloga, odbio.
Posle ostavke Gavrila III 1758. godine, i njegovog povlačenja u Carigrad, pa sve do 1763, do patrijarha Vasilja Brkića, u istoriji Srpske pravoslavne crkve se pominju sledeći patrijarsi: Vikentije, Pajsije II, Gavrilo IV i Kirilo.


NAPRASNA SMRT
O TRIDESET trećem patrijarhu Vikentiju Stefanoviću zna se da je na pećki tron došao 1758. godine, kada je Gavrilo III razrešen dužnosti, i da je nekoliko meseci kasnije naprasno, verovatno od trovanja, umro u Carigradu pre nego što je zvanično ustoličen za patrijarha.
Vikentije Stefanović je bio Srbin. Zamonašio se u nekom od fruškogorskih manastira. Jedno vreme je bio arhiđakon kod karlovačkog mitropolita Vikentija Jovanovića, a potom mitropolitov vizitator i administrator Bačke eparhije. Posle pada Beograda "pod tursku vlast, Vikentije je prvo izabran za arhimandrita, a kasnije za beogradskog mitropolita". Kao mitropolit, posetio je manastir Dečane i o svom darivanju vrednom "11 zlatnika i 11 groša", ostavio pismeni izjavu.

Ferman sultana Mustafe

PATRIJARHA Vikentija Stefanovića, koji je naprasno, pod nedovoljno razjašnjenim okolnostima, umro iste godine kada je i postavljen na tron Svetog Save, nasledio je, mimo odluke Svetog arhijerejskog sabora Pećke patrijaršije, Pajsije II. O Pajsiju II ne znamo ništa. Znamo da je bio grčkog porekla, da je bio užičko-valjevski episkop, da je pratio Vikentija na putu za Carigrad gde je otrovan, i da je posle nepunih godinu dana provedenih na crkvenom tronu i on iznenada umro. U crkvenoj istoriji upamćen je kao "veoma blag čovek".
Posle Pajsija II, trideset peti srpski patrijarh i četrdeset šesti "upravitelj crkve" postao je Gavrilo IV. Ima nekih indicija da se "pod ovim Gavrilom IV kriju i Gavrilo II i III i da je isti sveštenik Gavrilo poslednji put, 1758. godine, kada je izabran došao na patrijaršijski presto kao Gavrilo IV". Đoko Slijepčević piše da je još Filip svojeručno zabeležio da je 1759. godine za pećkog patrijarha rukopoložen u Nišu neki Gavrilo za kojeg u Dečanskoj spomenici piše da je bio Grk iz Niša i da je o njemu i njegovom vladanju ostao u "narodi veoma rđav glas". U "Opštem listu" tvrdi se da Gavrilo IV "nijednoga od arhijereja na miru ne ostavi nego ih pomoću carske vlasti u zatočenje posla. Bio je mrzilac srpskog roda i nadao se da će iskoreniti srpske arhijereje postavljanjem Grka, kao što je bilo učinjeno i u celoj Bugarskoj." Razloge za ovakve postupke Gavrila IV Radonjić pronalazi u velikim materijalnim obavezama srpskog patrijarha prema sultanu i carigradskom patrijarhu.

Gavrilo IV se na patrijaršijskom tronu nije zadržao ni godinu dana.
Kako ističe episkop Sava Vuković, Kirilo II, Grk iz Halkidona, "jedna sasvim beznačajna ličnost", na pećki tron se, sticajem čudnih istorijskih okolnosti, popeo 1758. ili 1759. godine. U aktu o njegovom postavljenju stoji: "Pošto je presveta arhiepiskopija pećka od nekoga vremena ostala i nezastupljena i bez pastira, jer je njen arhipastir Gavrilo podneo ostavku i boravio ovde u Konstantinopolju" postavlja se Kirilo. Kao patrijarh na čelu srpske crkve, Kirilo, kako tvrdi Popović, nije bio omiljen kod srpskih episkopa, jer je Patrijaršiju još više zadužio. U Nišu je ovim povodom bio održan sastanak Kirila II sa "srpskim episkopima i viđenijim nastojateljima". Tom prilikom predloženo je da se "bivši patrijarh Gavrilo III vrati na stolicu srpskih patrijarha pošto je on jedini bio sposoban da spase Patrijaršiju bede i duga u koji je zapala". Gavrilo je i ovu ponudu odbio, a srpska crkva je, najviše zbog lošeg rukovođenja, nastavila da ekonomski propada. Kirilo se pominje 1759. godine kao onaj koji je na mesto preminulog sarajevskog mitropolita Pajsija Lazarevića postavio 1759. godine novobrdskog episkopa Vasilija Brkića.

Poslednji Srbin patrijarh pre drugog ukidanja Pećke patrijaršije bio je Vasilije Brkić iz Sremskih Karlovaca. O njemu se zna da je bio sin Jovana, učitelja iz Sremskih Karlovaca, da se obrazovao u "latinskoj" školi Emanuela Kozačinskog, da je bio veoma mlad kada se zamonašio i da je jedno vreme bio pridvorni monah i arhiđakon patrijarha Arsenija IV Šakabente. Vasilije Jovanović je sredinom 1749. bio "osumnjičen od administratora Karlovačke mitropolije da je nepravilno rukovao patrijaršijskim prihodima", pa je zato morao da se privremeno skloni u "neki manastir" u Srbiji, a potom u Ptuj i
Herceg Novi. Mitropolit novobrdski i kosovski je postao 1755, a dabrobosanski ukazom koji je 21. aprila 1759. godine pročitan u sarajevskom hramu Sv. arhanđela. Za patrijarha Srpske crkve je izabran 1763, kada je jednom veštom intrigom srušio Kirila II sa crkvenog trona. Vasilije je crkvom upravljao nekoliko godina, sve do aprila 1765, kada je od Grka Kalinika, rođaka Kirila II, bio oklevetan za špijunske aktivnosti, i potom svrgnut sa trona i utamničen na ostrvu Kipar. Uz pomoć Francuza oslobodio se zatvora i uspeo da pobegne u južnu Dalmaciju, zatim u Janjevo, pa u Crnu Goru gde je ostao do kraja 1766. godine. Od Katarine II je, za sve što je učinio za crkvu, dobio dozvolu da se stalno nastani u Rusiji. Umro je 10. februara 1772. u Petrogradu i sahranjen je u Blagoveštenskoj crkvi manastira Aleksandra Nevskog.
Posle odlaska patrijarha Vasilija u Rusiju poslednji pećki patrijarh pred njeno drugo ukidanje postao je 1765. godine Grk Kalinik II. U to doba, kako piše Vasa Čubrilović, Carigradski patrijarh Samuilo radio je svim sredstvima da proširi vlast svoje patrijaršije na sve pravoslavne narode na Balkanu. Pećki patrijarh Kalinik i još pet episkopa Grka u Pećkoj patrijaršiji podneli su predlog da se srpska patrijaršija ukine i pripoji Vaseljenskoj patrijaršiji u Carigradu. Kao razlog za ukidanje Patrijaršije naveli su velike dugove u koje je, pljačkom upravo tih istih Grka patrijarha i episkopa, zapala srpska crkva. Na predlog vaseljenskog patrijarha Samuila Hancerisa, sultan Mustafa III uvažio je ove molbe i fermanom od 11. septembra 1766. godine ukinuo Pećku patrijaršiju zbog "prezaduženosti". Odmah po ukidanju Pećke patrijaršije iz Carigradske patrijaršije, kako piše Marjanović, "dojure izaslanici koji uz pripomoć turskih vlasti pokupe sve zlatne i srebrne sasude i druge stvari kao i sve dragocenosti iz riznice skupljanih od srpskih careva i kraljeva, kao i patrijarha, i odnesu u Carigrad".

Srpski mitropoliti i episkopi ukinute patrijaršije, njih ukupno devet tražili su, kako piše Popović, preko crnogorskog vladike Vasilija Petrovića, zaštitu od Ruske crkve i države. Ali, kako je nisu dobili, povukli su se u Sv. goru i druge izolovane manastire, i tu "pomrli kao izgnanici". Njihova mesta zauzeli su Grci, fanarioti (po Fanaru, gradskoj četvrti u Carigradu, gde je bila rezidencija vaseljenskog patrijarha i gde su živeli imućni Grci), koji nisu imali razumevanja za Srbe. Novi grčki episkopi su "odmah izbacili iz crkve slovenske knjige i slovensko bogosluženje i zaveli grčke knjige i grčko bogosluženje".

STRAŠAN PERIOD
PO crkvama iznad fresaka sa naslikanim glavama svetaca Grci su brisali slovenske natpise i zamenjivali ih grčkim. Slovenske knjige, spaljivali su i uništavali s namerom da se utre svaki trag slavizmu, i da se pravoslavni Srbi jeliniziraju. A da bi se sasvim zatro i trag postojanja Patrijaršije u Peći nije postavljen episkop, već je manastir, sa celom starom Hvostanskom eparhijom, potčinjen prizrenskom mitropolitu. Po gotovo istovetnom obrascu godinu dana kasnije prošla je i Ohridska arhiepiskopija. I ona je na brutalan način ukinuta i podređena Carigradskoj patrijaršiji. U ovom, "strašnom periodu za srpski živalj", a pod pritiskom turske države i Srbi Goranci, Maglenci i vernici između Vodena i Lerina prešli su u islam.

     

Druga seoba Srba

Ukidanjem Pećke patrijaršije 1766. godine oblast koja je do tada bila pod njenom upravom potpala je pod jurisdikciju carigradske patrijaršije. Od tada na čelo eparhije dolaze grčki episkopi, što u svom izveštaju bečkoj vlasti avgusta meseca 1791. potvrđuje, i karlovački mitropolit Stefan Stratimirović, kada tvrdi da su kod Srba pod turskom vlašću svuda grčki episkopi sem u Rasu, gde se nalazi raško-prizrenski Joanikije Gavrilović.
Posle Velike seobe Srba prvu organizaciju crkve u Austriji izvršio je odbegli patrijarh Arsenije III Čarnojević, na osnovu privilegija koje je dobio od cara Leopolda. Prvi naziv za tamošnju crkvu bio je Krušedolska mitropolija, budući da joj je sedište bilo u Krušedolu, da bi potom bila premeštena u Sremske Karlovce. Posle smrti Arsenija III Čarnojevića, na čelo SPC dolazi Isaija Đaković.
Posle iznenadne smrti mitropolita Isaije, na tron crkve je izabran Stevan Mokranjac, ali ubrzo i on umire, pa dolazi Sofronije Podgoričanin.
Na Trećem crkvenom saboru 25. aprila 1713. u Krušedolu za novog mitropolita bira se budimski episkop Vikentije Popović-Hadžilavić. U njegovo vreme podignuta je mitropolijska rezidencija u Sremskim Karlovcima, a sam mitropolit pomagao je u obnovi fruškogorskih manastira i Pećke patrijaršije sa kojom je održavao tesne veze.

Posle smrti Vikentija, novi karlovački mitropolit postaje Mojsije Petrović, koji će na čelu crkve ostati od 1725. do 1730. godine, kada ga nasleđuje Vikentije Jovanović. U vreme Vikentijevog upravljanja crkvom u Beogradu je 1732. godine održan crkveno-narodni sabor na kome je od cara Karla VI zatraženo da ne sužava postojeće privilegije date Srbima, da imanja umrlih ne pripadaju automatski državi već crkvi i da pravoslavni živalj ne plaća porez biskupima, nego svojoj “jerarhiji”.

Car je, rešavajući sva ova pitanja, izdao Reskript 1734. godine, a narod, nezadovoljan ovakvom odlukom, podigao je 1735. bunu. Da bi smirio Srbe car Karlo VI je izdao “zaštitnu diplomu” kojom je “srpskom narodu privilegije ne samo potvrdio već i proširio”.
Mitropolit Vikentije Jovanović je značajan za crkveni život jer je 1733. propisao monaška pravila koja važe i danas u Karlovačkoj mitropoliji (a po kojima manastiri mogu biti samo “konovije”, gde je sve zajedničko, a ne “ideoritmije, gde svaki kaluđer ima svoje imanje i izdržavanje”); što je “otvorio prvu latinsku školu ili gimnaziju u Sremskim Karlovcima i grčku školu u Beogradu”; što je doveo iz Rusije jeromonaha Zaluckog i “postavio ga za svog katedralnog propovednika”, i što je doveo Emanuila Kozačinskog da osnuje Akademiju sa šest razreda iz koje će izaći sloj “intelektualaca koji će temeljno duhovno preporoditi srpski narod u Austriji”. Vikentije Jovanović je umro 6. juna 1737. godine u Beogradu, gde je i sahranjen u staroj Sabornoj crkvi koju je, inače, on “počeo da zida”. Njegove kosti je 1749. godine preneo mitropolit Pavle Nenadović u manastir Rakovac na Fruškoj gori i “položio u kapelu”, a 1893. patrijarh Georgije Branković je obeležio mermernom pločom grob ovog, uz Mojsija Petrovića, izuzetno zaslužnog i značajnog reformatora crkvenog života u Karlovačkoj mitropoliji.

Smrću mitropolita Vikentija Jovanovića upražnjeni presto zauzeo je Arsenije IV, koji je, kao “predvoditelj druge seoba Srba”, došao u Srem i kome je carica Marija Terezija Reskriptom od 1. oktobra 1741. dozvolila da nosi titulu patrijarha i da bude “poglavar nad celim srpskim klirom i narodom”. Tako je Karlovačka mitropolija u doba patrijarha Arsenije IV Jovanovića Šakabente postala “avtokefalna”, mada je i dalje formalno smatrana “autonomnom”, jer njena “avtokefalnost nije nikada naročitom gramatom priznata od arhijerejskog Sinoda Pećke patrijaršije”, pa su se pećki patrijarsi i posle Arsenija IV, u svojoj “svečanoj titulaturi nazivali patrijarsima i Hrvatske, obe strane Dunava i celoga Ilirika”.
TOKOM vlasti Arsenija IV Jovanovića Šakabente došlo je do austrijsko-turskog rata (1737-1739), sklapanja Beogradskog mira 1739. godine i do “druge seobe Srba u Austriju pod vođstvom samog patrijarha”. Tada je iz Srbije zajedno sa “mirskim narodom” izbeglo i mnogobrojno sveštenstvo predvođeno gotovo svim srpskim episkopima. Na tlu nove domovine, gde su se uz dozvolu austrijskih vlasti naselili, Srbi su zatekli već dobro organizovanu crkvenu zajednicu. Arsenije IV se posle sklapanja Beogradskog mira 1739. godine i formiranja granice na Savi i Dunavu, stalno nastanio u Sremskim Karlovcima. Tu mu je 1741. i potvrđena titula patrijarha pećkog i “vrhovnog crkvenog starešine svih Srba u monarhiji”.
U Sremskim Karlovcima, gde se nalazilo sedište crkve, patrijarh je živeo, kako svedoči Simeon Piščević, koji je lično poznavao Arsenija IV i koga je redovno posećivao, raskošno.
“Kod njega je bilo sve kako treba”. Imao je dosta posluge, većinom Nemce u bogatim livrejima. Za vreme ručka u patrijaršijskom dvoru, obavezno je, u svečanim prilikama, svirala muzika.
Patrijarh Arsenije IV je umro 7. januara 1748. godine. Sahranjen je 16. januara 1748. u manastiru Krušedol, da bi na čelo Karlovačke mitropolije došao 27. avgusta 1748. godine Isaija Antonović.

Isaija je rođen u Budimu 1697. godine. Tu je jedno vreme bio parohijski sveštenik, a nakon zamonašenja 1731. u manastiru Kovin postao je arhimandrit pri mitropoliji u Sremskim Karlovcima. Za aradskog episkopa izabran je 1741. godine. Tada je dobio “na upravu” i vršačku eparhiju. Dok je još bio arhimandrit mitropolit Mojsije Petrović je poslao Isaiju u “svojstvu svoga zamenika u Varaždinski generalat radi kanonske vizitacije”, ali ga vlasti nisu primile, jer je, navodno, bio u dosluhu sa popom Nikolom, koji je bunio graničare”.

POTVRDA MARIJE TEREZIJE
NA crkveno-narodnom “izbornom saboru” održanom 14. jula 1749. godine u Karlovcima za novog mitropolita karlovačkog i srpskog arhiepiskopa izabran je gornjokarlovački episkop Pavle Nenadović. Ovaj izbor potvrdila je i carica Marija Terezija 25. aprila 1750. godine.
Nenadović je rođen u Budimu, u “donjoj varoši zvanoj Taban” 13. januara 1703. kao Petar Nenadović od majke Jelisavete i oca Nenada Ilića, po kome se nazvao Nenadović. U Budimu je završio srpsku, nemačku i latinsku školu da bi već, iako jako mlad, godine 1721. postao pisar u budimskom magistratu. Mitropolit Mojsije Petrović je zamonašio i zađakonio Pavla 30. januara 1726. godine, a za jeromonaha je rukopoložen 21. novembra 1728. Nenadović je bio egzarh patrijarha Arsenije IV.


Izvor: Novosti

Pismo ruskom caru


STEFAN Stratimirović je bio karlovački mitropolit u vreme careva Leopolda II i Franje I, ali i u vreme Prvog i Drugog ustanka Srba, kada je svojom veštom i pronicljivom politikom pomagao borbi srpskog naroda. Mitropolit Stratimirović sastavio je odmah po izbijanju srpskog ustanka 1804. jedan precizan politički plan o oslobođenju srpskog naroda i poslao ga ruskom caru Aleksandru I na uvid.
Stratimirović je rođen 27. decembra 1757. godine u Kulpinu u Bačkoj, od oca Jovana i majke Angeline, u poznatoj srpskoj porodici, koja je u vreme Druge seobe napustila Hercegovinu i od bečkog dvora i cara Karla VI dobila mali plemićki posed i time stekla ugarski plemićki status. Gimnaziju je pohađao u Novom Sadu, Segedinu i Vacu. U zvanju mitropolita ostao je više od 45 godina, od oktobra 1790. godine do septembra 1836. godine.

Blisko je sarađivao i dopisivao se sa Vukom Karadžićem, Dositejom Obradovićem, Milošem Obrenovićem i mnogobrojnim drugim viđenim srpskim intelektualcima. U vreme mitropolita Stefana Stratimirovića došlo je do prave renesanse fruškogorskih manastira (kojima je, inače, obilato materijalno pomagao, smatrajući da su “manastiri i kaluđeri stub Srpske crkve”), do štampanja niza značajnih knjiga, pokretanja mnogobrojnih uticajnih časopisa i novina, poput “Letopisa Matice srpske” i do pojave i pune afirmacije nove generacije slikara i ikonopisaca, književnika i pesnika.
Njegovom zaslugom osnovana je prva srpska gimnazija u Sremskim Karlovcima (1791), prva srpska pravoslavna bogoslovija (1794), učiteljska škola u Sentandreji (kasnije preseljena u Sombor - 1812), ikonopisačka škola u Sremskim Karlovcima (1809). Zauzimao se za osnivanje srpske štamparije i za uređenje Patrijaršijske biblioteke. Osnovao je fond za izdržavanje siromašnih učenika gimnazije (Alumnum), a kasnije i konvikt za imućniju decu. Svojim ličnim sredstvima ovaj mudri mitropolit, koji je znao da čuva interese srpskog naroda, osnovao je i fond novog mitropolijskog dvora.
U politici je mitropolit Stefan Stratimirović bio politički konzervativac i otvoreni protivnik Dositejevih i Vukovih reformi jezika. Stratimirović je pisao mnogo i ostavio veliki broj vrednih književnih i naučnih spisa. Stojan Novaković je napisao da je Stratimirović bio “jedan od najinteligentnijih i politički najobrazovanijih savetodavaca i prijatelja ustanika, koji je bio u takvim ličnim vezama i u Austriji i među Srbima da je na ustanak silno mogao uticati i faktički voditi njihovu spoljnu politiku”.

Stratimirović je uživao visoki ugled u ugarskim plemićkim krugovima, što je, po nekim istoričarima, verovatno posledica njegovog pripadanja visokim masonskim krugovima. Mitropolit Stefan Stratimirović umro je 4. oktobra 1836. godine.
Na “izbornom saboru”, prvom posle onog Sedmog temišvarskog, iz čuvene 1790. godine, kada je izabran Stratimirović, 11. novembra 1837. godine za samo nekoliko sati zasedanja izabran je za novog mitropolita bački episkop Stefan Stanković. Po onome što se o njemu zna, Stanković je bio human i neobičnozanimljiv čovek: sam je, sopstvenim sredstvima, školovao darovite učenike.

Kao mitropolit i čovek, Stanković je “bio na svom mestu”. Mada nije “spadao u aristokratiju, imao je elegantan način u opštenju s ljudima. Reprezentacija naše crkve i među svojima i prema nevernicima nije nikad bila sjajnija no pod njim”. Mitropolit Stanković nije dugo upravljao crkvom. Umro je 31. jula 1841. godine u Karlovcima.
Posle Stankovićeve smrti, za administratora Mitropolije postavljen je pakrački episkop Georgije Hranislav. Iako je bio obrazovan, sklon pisanju pesama i oda, a uz to još i dobar organizator crkvenog života, nije bio izabran za karlovačkog mitropolita, već je samo upravljao crkvom do izbora Josifa Rajačića.

Sabor na kome se birao novi srpski mitropolit bio je sazvan za 31. avgust 1842. godine, a Josif Rajačić je bio biran između temišvarskog episkopa Pantelejmona Živkovića i budimskog episkopa Platona Atanackovića.
Za mitropolita karlovačkog Rajačić je bio izabran 9. septembra 1842. godine. Sabor, na kome je Rajačić izabran, bio je, kako piše Slijepčević, “poslednji sabor sa feudalnim sjajem.
PlemiĆi su se naticali u raskoši duha, kočija, slugu - u prvom redu Petar Čarnojević i Jovan Nako, koji je na sabor kao gost došao. Vladike su svi na svojim hintovima u Karlovce došli, s husarima, jegerima, lakejima, ponajviše na četiri konja”.
Posle kraha ozloglašenog Meternihovog apsolutizma, Srbi u Ugarskoj su podigli revoluciju sa željom da ostvare sva svoja politička, crkvena i socijalno-ekonomska prava.
Na narodnom zboru u porti Saborne crkve u Novom Sadu, 19. aprila 1848. godine izbili su veliki protesti zbog toga što je ugarska vlada uvela mađarski jezik kao službeni jezik administracije Srpske pravoslavne crkve i što je naredila sveštenicima da moraju da nauče mađarski.
Skupština je donela odluku o izdvajanju srpskih pokrajina u Ugarskoj u zasebnu, autonomnu teritoriju, sa svojom narodnom vlašću i srpskim jezikom u administraciji. Tada je za vojvodu izabran Šupljikac, a Rajačić je postao patrijarh Srpske pravoslavne crkve u Austriji.
Car Franja Josif I potvrdio je 3/15. decembra 1848. godine odluku srpske skupštine, a patentom od 6. novembra 1849. godine, srpsku Vojvodinu je priznao pod nazivom Vojvodstvo Srbije i tamiškog Banata.


TESNO U UNIJI
MITROPOLIT Jovan Đorđević bio je na čelu SPC nepune četiri godine. Njega je na toj dužnosti nasledio Vikentije Jovanović Vidak, obrazovana ličnost za čijeg je vremena školovan znatan broj srpskih studenata u Beču.
U njegovom patrijaršijskom dvoru, jedno vreme je kao vaspitač boravio Dositej Obradović.
Posle smrti Stefana Stankovića, za prvu ličnost Mitropolitije izabran je Josif Rajačić, nepokolebljivi borac protiv unije i za prava srpskog naroda u Habzburškoj monahriji, zbog čega je bio izuzetno poštovan i cenjen u društvu.
Josif Rajačić preminuo je 1. decembra 1860. godine, kada na čelo Crkve dolazi Samuilo Maširević.

Vladimir Anđelković
Izvor: Novosti