Rastko odan Hristu


POPUT ostalih južnih Slovena, i Srbi su pokrštavani u periodu od sedmog do devetog veka. Konstantin Porfirogenit piše da je, najpre, car Iraklije (610-641) poslao misionare da izvrše pokrštavanje Srba, a potom je, u vreme cara Vasilija I i kneza Petra Gojnikovića 879, zahvaljujući velikom i sistematskom radu Ćirila i Metodija, koji su stvorili slovensko pismo i uveli crkvenu liturgiju na slovenskom jeziku, izvršeno drugo, znatno uspešnije pokrštavanje.
Teritorije naseljene Srbima bile su u devetom veku, kako piše Stanoje Stanojević, "u crkvenom pogledu" podeljene na tri dela: jedan deo, pretpostavlja se, do Kotora, bio je pod crkvenom vlašću Splita, drugi deo pod Ohridskom arhiepiskopijom, a treći pod vlašću episkopije sa sedištem u Draču. Episkopije sa središtima u Draču i Ohridu pripadale su sferi vizantijskog uticaja.
U desetom i jedanaestom veku središte crkve na prostorima koji su zauzimali Srbi bilo je u Zeti. Dolaskom Nemanjića na čelo srpske države, stožer crkvenog života premešta se u Ras, u manastir Studenicu, koji postaje istinski centar srpske duhovnosti. U to vreme crkva je bila pod direktnom jurisdikcijom Ohridske arhiepiskopije.

Na teritoriji koju su u ranom srednjem veku naseljavali Srbi, arhiepiskopi, a potom i patrijarsi kao vrhovne crkvene starešine, imali su gotovo neograničeno pravo da, shodno kanonskim propisima, upravljaju celom srpskom crkvom u granicama Pećke patrijaršije, da postavljaju i zbacuju mitropolite i episkope, da nadziru njihov rad i da im sude za prestupe. Pored patrijarha i Sinoda, veliku ulogu u životu Srpske crkve igrali su, kako tvrdi istoričar Vasa Čubrilović, sabori. Oni su se sastojali od predstavnika crkvene hijerarhije, običnog sveštenstva i naroda. Sazivani su kad je trebalo birati patrijarhe, arhiepiskope i episkope i rešavati krupnija crkvena pitanja ekonomske, prosvetne ili organizacione prirode.
Na čelu Srpske crkve, od Svetog Save, pa sve do sredine 14. veka, kada je uspostavljena patrijaršija, nalazili su se arhiepiskopi. Bilo ih je ukupno dvanaest. Godine 1346. arhiepiskopija je podignuta na nivo patrijaršije, a prvi srpski patrijarh je tada poneo titulu "patrijarha srpskih i pomorskih zemalja". Sedište Crkve bilo je najpre u manastiru Žiči, a od 1253. godine, zbog opasnosti od Tatara i Kumana, premešteno je u Peć. Svi arhiepiskopi na čelu naše crkve bili su "iskusni duhovnici i monasi", igumani manastira Hilandara ili Studenice. Posle konačnog pada Srbije pod Turke 1459. haotično stanje zavladalo je i u Srpskoj crkvi, što koristi Ohridska arhiepiskopija da stavi pod svoju nadležnost većinu eparhija Pećke patrijaršije. Sultanovim beratom iz 1557. godine dozvoljena je obnova Srpske patrijaršije, a fermanom sultana Mustafe III ponovo je ukinuta 1766. Srpska pećka patrijaršija i potčinjena Carigradskoj. Do obnove Srpske patrijaršije došlo je 1920. godine.
Na prostorima severno od Save i Dunava, i to od Velike seobe 1690. pa do propasti Austrougarske monarhije 1918. i uspostavljanja Srpske patrijaršije (1920), Srpskom crkvom se upravljalo sledećim propisima: prvo od 1690. do 1770. Leopoldovim privilegijama iz 1690, 1691, 1695, zatim Deklaratorijem od 1779. do 1868. i Reskriptom od 1868. do nove obnove Srpske patrijaršije
1920. godine. Karlovačkom mitropolijom upravljali su srpski mitropoliti sve do 1848. godine, kada je na čuvenoj Majskoj skupštini Josif Rajačić proglašen za srpskog patrijarha.

Posle obnovljenja patrijaršije 1920. godine, prvi patrijarh Dimitrije je najpre nosio titulu - arhiepiskop beogradski i mitropolit Srbije, a potom zvanje: arhiepiskop pećki i karlovački i mitropolit beogradski. Od 1921. godine patrijarh srpski nosi titulu: arhiepiskop beogradski i patrijarh srpski. Današnje oslovljavanje uvedeno je krajem 1921. godine i ono glasi: arhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski. Osobi sa titulom patrijarha protokolarno se obraća sa Njegova svetost...
Sve značajne odluke u Srpskoj pravoslavnoj crkvi donosi Sveti arhijerejski sabor, koga čine svi arhijereji (episkopi i mitropoliti), i koji se sastaje dva puta godišnje, na prolećnom i jesenjem zasedanju. Osim Sabora, postoji i uže crkveno telo, Sveti arhijerejski sinod, koga čine četiri arhijereja i patrijarh. Sinod se sastaje češće nego Sabor.

Srpska pravoslavna crkva je samostalna i autokefalna Crkva sa dostojanstvom patrijaršije. U diptihu pravoslavnih patrijaršija, a prema normama Vaseljenske patrijaršije Srpska pravoslavna crkva se nalazi na šestom mestu, posle Ruske, a pre Rumunske crkve.
Rastko Nemanjić rođen je oko 1173. godine, od oca velikog župana Stefana i majke Ane. Nemanja, vladar svih srpskih zemalja koje se zovu Dioklitija, Dalmatija, Travunija, kršten, u Ribnici, u Duklji, rimokatoličkim obredom i potom, kao mladić, kršten u pravoslavnom hramu Svetih apostola Petra i Pavla, kod Novog Pazara, postao je veliki vernik, "iskreno i duboko odan pravoslavlju". Prvi biografi Svetog Save, Domentijan i Teodosije, pišu kako je Rastko, kako glasi mirsko ime Save, na dvoru svoga oca dobio solidno vaspitanje. Stevan Prvovenčani, srednji sin Nemanje, i sam dobro obrazovan, tvrdi da je Rastko svojim "izvrsnim razumom" zadivio roditelje i da se još u mladosti stalno i iskreno molio Hristu. U njegovoj lektiri, koja je proširila njegove horizonte, nalazila su se, kako piše istoričar Bogdanović, "ne samo jevanđelja, apostoli i parimejnici, a pogotovo psaltiri, nego i duhovno štivo prologa i paternika, „Lestvica“ Jovana Sinajskog, besede ranovizantijskih crkvenih otaca, pre svih - Jovana Zlatousta, kao i crkveno-pravna literatura, koju je sa vizantijske „Ekloge“ preveo još Metodije Solunski uoči moravske misije 863. godine".

DEVET MILIONA VERNIKA
DANAŠNJU Srpsku pravoslavnu crkvu, koja ima oko devet miliona vernika, čine četiri mitropolije: Zagrebačko-ljubljanska i cele Italije, Crnogorsko-primorska, Srednje-zapadnoamerička i Dabrobosanska, i 29 eparhija: Žička, Šumadijska, Šabačko-valjevska, Budimska, Niška, Zvorničko-tuzlanska, Sremska, Banjalučka, Temišvarska, Kanadska, Australijsko-novozelandska-novogračanička mitropolija, Američko-kanadska-novogračanička mitropolija, Istočnoamerička, Banatska, Bačka, Britansko-skandinavska, Raško-prizrenska, Zahumsko-hercegovačka, Bihaćko-petrovačka, Osečkopoljska i baranjska, Srednjoevropska, Zapadnoevropska, Timočka, Vranjska, Zapadnoamerička, Slavonska, Braničevska, Mileševska, Dalmatinska.

(Nastaviće se)

Izvor: Novosti

Protest iz Ohrida

BIOGRAFI Svetoga Save ističu da se Rastko zamonašio 1191, u ruskom manastiru svetog Pantelejmona, da je vrlo brzo prešao u grčki manastir Vatoped, poznat po velikoj biblioteci i obrazovanim monasima, i da je, kako tvrdi Domentijan, obilazio monaške skitove na Svetoj gori, "svagda svojim nogama pešice hodeći", sledećih šesnaest godina. Iako vrlo mlad i neiskusan, monah Sava je, kao izaslanik manastira Vatopeda, bio upućen u Carigrad, gde je od vizantijskog cara i patrijarha dobio tada zapušteni manastir Hilandar. Manastir je ponovo iz temelja izgrađen u junu 1199. godine, i vrlo brzo je postao centar srpske duhovnosti. U momentu kada se Savin otac sveti Simeon upokojio 13. februara 1200. godine u manastiru Hilandar bilo je petnaest monaha. Sedam godina kasnije, pred povratak Svetoga Save u Srbiju, u vreme kada su Latini već uveliko formirali svoju državu, "latinsko carstvo", na tlu Vizantije, koja će trajati sve do 1261. godine, u Hilandaru je bilo dve stotine monaha.

U februaru 1207. Sava je, zajedno sa očevim moštima, prešao u Srbiju, u manastir Studenicu, gde je na položaju studeničkog arhimandrita stekao veliki ugled. Posle ženidbe Stefana sa Anom, unukom venecijanskog dužda Enrika Dandola, i dobijanja kraljevske krune od pape Honorije III 1217, Rastkov brat je postao priznati vladar "Srbije, Duklje, Travunije, Dalmacije i Zahumlja". Ali, tek krunisanjem Stefana za kralja u manastiru Žiča na Spasovdan 1221. godine, i to od samog arhiepiskopa Save, Srbija je "dobila prvog srpskog kralja koji se od tada potpisuje kao Stefan Prvovenčani".
SAVA 1219. odlazi u Nikeju, privremenu prestonicu Vizantije, da tamo, kako ističe Dimitrije Bogdanović, traži samostalnost Srpske pravoslavne crkve. Od cara Teodora I Laskarisa (1204-1222) i vaseljenskog patrijarha Manojla I Haritopula Sarantena Sava je dobio "povelju" o odvajanju srpske crkve od ohridske arhiepiskopije i formiranju, posebne, srpske, autokefalne arhiepiskopije. Manojlo je u Nikeji 1219. rukopoložio Savu za prvog arhiepiskopa crkve koju danas zovemo Srpska pravoslavna crkva. Prema tekstu svečane gramate izdate tim povodom, Sava se, kako ističe Domentijan, ustoličuje za arhiepiskopa "svih srpskih i pomorskih zemalja", kako glasi njegova puna titula. I drugi Savin biograf Teodosije piše da je Sveti Sava postavljen za arhiepiskopa "sve srpske zemlje". U oba teksta, koji se po svom sadržaju neznatno razlikuju, izričito je naglašeno pravo "učiteljstva, rukopolaganja i upravljanja crkvom". Savi je tada dato pravo, da "budući srpski arhiepiskopi više ne putuju na rukopoloženje u patrijarhovu stolicu, nego da se rukopolažu kod kuće, od svojih vladika, a da od patrijarha traže samo blagoslov".

Napustivši Svetu goru, Sava je svratio u Solun, koji je tada bio pod vlašću Latina, i tu se, u manastiru Filokalu, kome je bio jedan od ktitora, kako tvrdi Nićifor Dučić, posavetovao sa svojim starijim prijateljem, mitropolitom Kostadijem, o tome kako urediti srpsku crkvu. Tada je Sava napravio prvu organizaciju srpske crkve. Pored tri stare episkopije osniva, ističe Predrag Puzović, još osam novih: Žičku
- sa sedištem u manastiru Žiča, gde je bilo i sedište Srpske arhiepiskopije; Zetsku - u crkvi sv. arhanđela Mihaila na Prevlaci u Boki Kotorskoj; Humsku - u crkvi sv. Bogorodice u Stonu; Dabarsku - u crkvi sv. Nikole u Banji kod Priboja na Limu; Moravičku - u crkvi sv. Ahilija u Arilju; Hvostansku - u crkvi Bogorodice Hvostanske (Mala Studenica) u blizini Peći; Budimljansku - u crkvi sv. Đorđa (Đurđevi stupovi) u Budimlju kod Berana; Topličku - u crkvi sv. Nikole u Kuršumliji. Sedišta starih episkopija su bila: Raške - u crkvi sv. Petra u Rasu kod Novog Pazara; Prizrenske - u crkvi sv. Bogorodice u Prizrenu; Lipljanske - u crkvi sv. Bogorodice u Lipljanu, kasnije u manastiru Gračanica. Srpska arhiepiskopija je u vreme prvog srpskog arhiepiskopa imala ukupno 11 eparhija.

U MAJU 1220. godine ohridski arhiepiskop Dimitrije Homatijan protestovao je protiv ustoličenja srpske arhiepiskopije. Da bi za svaki slučaj učvrstio svoju poziciju unutar crkvene hijerarhije, Sava je 1229. godine od Nikejskog patrijarha tražio i dobio odobrenje „da se arhimandrit srpski bira na saboru srpskom i da ga niko izvan Srbije ne potvrđuje". Posle ovog Sava se, sasvim spokojan, 1234. povukao sa čela srpske crkve, a za novog arhiepiskopa postavio svog učenika Arsenija I.
Sava je dobro poznavao liturgijsku i monašku književnost, grčke tipike i naročito velike himnografske zbornike, oktoih, triod i minej. U svom Karejskom i Hilandarskom tipiku Sava se bave pitanjima isposničkog i manastirskog životom monaha, dok u Krmčiji, zborniku državnih zakona i crkvenih pravila ili kanona sa tumačenjima čuvenih vizantijskih kanonista, uređuje širi društveni život mlade srpske države. Savino pismo igumanu Spiridonu je prvo delo "epistolarnog žanra stare srpske književnosti", Kratko žitije svetog Simeona Nemanje, osnivača (ktitora) manastira Hilandar, jeste "tipična žitijna beleška", dok je žitije svetog Simeona pisano kao ktitorsko žitije osnivača Studenice, po svim pravilima ovoga žanra vizantijske književnost klasično delo proznog žanra u Vizantiji koji se naziva još i životopis svetog - "hagiografija".
Sava je sa ocem Nemanjom (sv. Simeonom Mirotočivim) i bratom Stefanom podigao mnogobrojne manastire u dolini Lima, Ibra, Toplice i Morave.


SVETA ZEMLJA
U SVETU zemlju Sava je putovao dva puta. Prvi put 1229. kada je "za potrebe srpskih monaha i poklonila Srba otkupio u Palestini manastir sv. Georgija u Akoni i manastir sv. Jovana Bogoslova na Sionu", a potom 1234. godine, kada je na molbu bugarskog cara Ivana Asena tražio saglasnost jerusalimskog, aleksandrijskog i antiohijskog patrijarha da bugarska crkva postane patrijaršija. Na povratku sa ovog dugog puta Sveti Sava je umro 14. januara 1235. (ili 1236) godine u Trnovu, ondašnjoj bugarskoj prestonici. Sahranjen je, najpre, u crkvi Četrdeset mučenika u Trnovu, da bi već oko 1237. godine njegove mošti bile prenete u Mileševu, zadužbinu kralja Vladislava. Turci su, uplašeni rastom kulta Svetog Save, njegove mošti spalili u Beogradu, na Vračaru, 1594. godine.
(Nastaviće se)

Izvor: Novosti
     

Gresi Danila Prvog


SVETI Sava se povukao sa arhiepiskopskog trona 1233. godine i na crkvenom saboru u manastiru Žiča za svog naslednika predložio Arsenija, koji je tada i bio izabran i koji je na čelu crkve ostao sve do 1263. godine, kada je zbog bolesti morao da se povuče sa crkvenog trona. O svojoj odluci da napusti aktivno upravljanje crkvom Sava je prethodno obavestio kralja Vladislava.
Drugi po redu arhiepiskop srpske crkve Arsenije I je bio rodom iz sela Dabra, blizu Dunava i grada Slankamena, iz "onostranog Srema", kako se ovaj kraj nekad nazivao. U biografiji Danila II se samo navodi da je Arsenije još kao monah čuo za Savu, jer se slava o njemu "raznela bila u to doba po svim srpskim zemljama i van nemanjićke države", pa je rešio da ga potraži. Došao je u manastir Žiču, gde ga je Sava primio u manastirsko bratstvo i gde se "podvizavao pod neposrednim duhovnim nadzorom Svetoga Save". Prvi srpski arhiepiskop je uzeo Arsenija "u svoju ćeliju, da stoji pred njim i da se navikne većem savršenstvu, podvizavajući se dobrim podvigom".
Arsenije je posle mongolsko-tatarskog pustošenja manastira Žiče u Rugovskoj klisuri, blizu Peći, podigao u trećoj deceniji trinaestog veka, i to kao metoh, crkvu Svetih apostola. Oko 1260. godine crkva je angažovanjem samog Arsenija i oslikana. Njegov biograf arhiepiskop Danilo II ističe da je Arsenije Sremac bio veliki podvižnik i neobično darovit čovek.

I ARSENIJE, poput Save, neće ostati na čelu Crkve do kraja života. U vršenju dužnosti njega će sprečiti bolest: Kako piše njegov biograf Danilo "pade ovaj preosvećeni u ljutu bolest i poče jako bolovati, i to ne jedanput no tri godine ili više pre smrti njegove..." Arsenije I Sremac umro je od kaplje 28. oktobra 1266. godine. Sahranjen je u crkvi Svetih apostola u Peći.
Sedam godina posle smrti arhiepiskop Arsenije je proglašen za sveca. A njegov kult brzo je prenet, kako piše Stanoje Stanojević, iz Srbije u Rusiju i u DžIV veku, na saboru u Moskvi 1549. Arsenije je kanonizovan za sveca. Do 1724. godine njegove mošti počivale su u Peći, a onda, kao vredne relikvije bile seljene iz jednog manastira u drugi. Godine 1920. mošti sv. Arsenija prenete se iz manastira Kosijereva u manastir Ždrebaonik blizu Danilovgrada u Crnoj Gori, gde se i danas nalaze.

Naslednik Arsenija I, i treći srpski arhiepiskop, bio je Sava II, četvrti sin srpskog kralja Stefana Prvovenčanog. Rođen je, kako tvrdi istoričar Slijepčević, "pre 1200. ili 1201. godine" i na krštenju je dobio ime Predislav. O njemu je Danilo II napisao kratku biografiju u kojoj je jasno ocrtan duhovni lik arhiepiskopa Save II, sinovca Svetoga Save. Poput njegovog strica, čije je ime uzeo, i Sava II je rano postao monah. Podvizavao se u manastiru Hilandaru, odakle je išao u Svetu zemlju da se pokloni Hristovom grobu i da "vidi sva mesta njegovog stradanja". Vrativši se iz Jerusalima, Sava II je jedno kraće vreme boravio u Hilandaru da bi nešto pre izbora za arhiepiskopa srpske crkve bio episkop u Zahumlju, sa sedištem u Stonu. Za arhiepiskopa pećkog Sava II je bio izabran još za života svetog Arsenija Sremca, koji se zbog paralize povukao sa arhiepiskopskog prestola 1267. godine.
Arhiepiskop Sava II upravljao
je srpskom crkvom, po jednima sedam, po drugima osam godina. Danilo II piše da je "živeo u činu črede svoje sedam godina" i da je umro 8. februara 1271, u dubokoj starosti. Za vreme njegove arhiepiskopske uprave srpskom crkvom, njegov brat i kralj Srbije Uroš I Nemanjić (1243-1276) pokušao je da osvoji Mačvu 1268. godine, ali je bio zarobljen, pa je po ugovoru sa Ugrima ustupio presto svom sinu Dragutinu, oženjenog Katarinom, ćerkom ugarskog kralja.

POSLE smrti Save II, za arhiepiskopa srpskog izabran je Danilo I. Na čelu crkve ostao je godinu dana, sve do jeseni 1272. godine, kada je iznenada smenjen. Pre stupanja na arhiepiskopski tron Danilo I je bio iguman u manastiru Hilandar. Vladika šumadijski Sava za njega kaže da je "bio dostojan voditelj vere božanstvene, da se brinuo za Hristovu crkvu kao što treba", i da je zbog "nekog slučaja koji mu se dogodio, bio smenjen sa svetiteljskog prestola". I njegov prvi biograf Danilo II tvrdi da je Danilo "radi nekog dela, bio smenjen sa prestola". Istoričarima srpske crkve ni danas nije uspelo da rastumače šta se krije pod ovim "slučajem" i "delom". Brojna nagađanja o razlozima smene Danila I istoričar Stanoje Stanojević je detaljno ispitivao, ali bez uspeha. I istoričari Jireček i Radonić su, kako piše Đoko Slijepčević u svoj knjizi "Istorija Srpske pravoslavne crkve", samo konstatovali da je Danilo I "bio svrgnut, ali da ne znamo zbog čega".
Sin "blagovernih roditelja", Joanikije I, učenik arhiepiskopa Save II, sa kojim je krenuo na veliki put u Svetu zemlju, gde ga je jerusalimski patrijarh, a na izričitu molbu Save II, uveo u đakonski i jeromonaški red. Po povratku iz Svete zemlje Joanikije se nastanio u Hilandar gde se, kako piše Slijepčević, odlikovao "revnovanjem u podvizavanju, uzdržavajući se od svake sujete i telo svoje mučaše postom i molitvom". Kada je Sava II bio izabran za humskog episkopa, Joanikije je krenuo sa njim u Srbiju, "jer mu od mnogih vremena služaše u dobrom razumu i čistoti svoje nepokolebive vere".
Nije poznato koliko dugo se Joanikije zadržao u Srbiji, ali se zna da se uz pristanak Save II vratio na Svetu goru. Jedno vreme je bio ekonom manastira Hilandara, a zatim i iguman. Kao starešina Hilandara Joanikije se "pokazao iskusnim i veštim u svemu", pa je posle "mnogo vremena" "po Božjem slučaju samovoljno ostavio vlast igumansku, i opet se vratio u srpsku zemlju" gde je bio postavljen za igumana manastira Studenice. "Blagovoljenjem celoga svešteničkog sabora i ljubavlju blagočestivoga kralja Uroša" Joanikije I je, kako piše Đoko Slijepčević, bio izabran za arhiepiskopa.

SMENA NA DVORU

JOANIKIJE I je ostao na čelu srpske crkve četiri godine. U jesen 1276. kralja Uroša I (1243-1276), zaštitnika arhiepiskopa, zbacio je sa prestola njegov sin, kraljević Dragutin, pa je Uroš bio prinuđen da se "povuče negde u Zahumlje", gde se zakaluđerio i postao monah Simon". Tada je i Joanikije I napustio arhiepiskopski presto.
Joanikije I je umro 28. maja 1279. u Pilotu gde je i sahranjen. Posle dve godine i devet meseci, kraljica Jelena Anžujska je njegove mošti i mošti kralja Uroša I prenela u manastir Sopoćane.

(Nastaviće se)


Izvor: Novosti
     

Svadba kralja Milutina

ZA ŠESTOG arhiepiskopa SPC izabran je 1279. godine Jevstatije I. Bivši iguman manastira Hilandar i zetski episkop na mestu duhovnog vođe srpske crkve ostao je sve do 1286. Jevstatije je bio "sin nekih bogobojažljivijih roditelja", koji su živeli u Budimljanskoj župi i bili iz reda vlastele, jer su svom sinu obezbedili domaćeg učitelja, koji je umeo mladom Jevstatiju (njegovo svetovno ime nije poznato) da "omili" knjigu.
"Ovaj mladić", piše Danilo II, "nije se brinuo o jelu i piću ili o odeći, niti je tužio za svojim roditeljima, jer je imao svu srdačnu ljubav i jednomisleno uzdalje u Gospodu". Mladić ovakvih sklonosti otišao je u manastir sv. arhanđela Mihaila na Prevlaci kod Kotora, sedištu Zetske episkopije, gde ga je zamonašio episkop Neofit. Iz manastira je Jevstatije otišao u Svetu zemlju gde je "obišao sveta mesta i božanstvene pustinje u okolini Jerusalima", a posle na Svetu goru gde je ostao do izbora za zetskog episkopa. Za arhiepiskopa srpske crkve Jevstatije I je izabran kada je Janjićije I "prešao od ovoga života na večni blaženi mir" 1279. godine. Kao sposoban rukovodilac crkve, Jevstatije I je na Saboru u Deževu 1282. prisustvovao dogovoru između kraljeva Dragutina (1276-1316) i Milutina (1282-1321) da Srbijom vlada mlađi brat Milutin.
Jevstatije I je umro u manastiru Žiča 4. 1. 1286. godine gde je, pre nego što su mošti prenete u Peć, bio sahranjen u "mramorni sarkofag". Jevstatije je kanonizovan za sveca.

O životu i radu sedmog poglavara Srpske crkve arhiepiskopa Jakova u istoriografiji nema puno podataka. Zna se da je posle smrti arhiepiskopa Jevstatija 1286, Jakov nasledio crkveni tron i da je "telo njegovog prethodnika", zbog ratnih opasnosti lično preneo u Peć. U jednom zapisu se, kako piše Slijepčević, pominje da je arhiepiskop Jakov dobro upravljao crkvom, da je bio je poznat kao "ljubitelj i priložnik knjiga" i da je podigao nekoliko novih crkava. Vladao je šest godina Srpskom crkvom. Umro je 1292. godine. Biograf srpskih arhiepiskopa Danilo II ne navodi dan i mesec smrti arhiepiskopa Jakova. Iz drugih pouzdanih istorijskih izvora, saznajemo da je arhiepiskop Jakov umro 3. februara 1292. godine.
Na arhiepiskopski tron Jevstatije II je stupio 3. februara 1292. godine i na čelu crkve ostao sve do svoje smrti 16. avgusta 1309. godine. Poslednje dve decenije 13. veka obeležene su naglim usponom i širenjem srpske srednjovekovne države. Godine 1282. oslobođeno je Skoplje, koje će postati i prestonica Srbije, zatim Ovče Polje, Zletovo, Pijenac, Kičevo i Debar na jugu. Na severu su 1290. godine osvojeni Braničevo i Vidin. Godine 1299. u Solunu je proslavljena i svadba kralja Milutina i Simonide, kćerke vizantijskog cara Andronika II (1282-1328). Tada su kao miraz srpskom kralju date već ranije osvojene zemlje severno od Ohrida, Štipa i Prilepa. Srbija je u vreme kada je crkvom upravljao Jevastatije II bila jedna od najmoćnijih zemalja
Balkana i Evrope.

Biograf Danilo II ne govori puno o dugom vladanju Jevstatija II. On ga naziva "istinitim pastirom Hristovim", koji se "trudio da se iskreno brine za svetu crkvu", i da je, kako ističe Slijepčević, bio revnostan upravitelj crkve.
U vreme Jevstatija II, obnovljen je manastir Žiča "koji je bio opusteo" i osnovane su gračanička, kočanska, limska, mačvanska, braničevska, beogradska i skopska eparhija.
U proleće 1299. godine Teodor Metohit posetio je dvor kralja Milutina i tom prilikom upoznao je arhiepiskopa Jevstatija koji ga je ljubazno primio. Metohitu je laskalo, piše Stanoje Stanojević, što ga je Jevstatije "tretirao kao učenog čoveka, i što je pokazivao da ga kao takvoga neobično ceni."
KRALj Milutin angažovao je arhiepiskopa Jevstatija i za neke poverljive političke misije. Krajem oktobra 1301. godine, tokom Milutinovog sukoba sa Dubrovnikom, Jevstatije je, "silazio u Primorje i tražio od Dubrovčana da pošalju poslanika na pregovore".
Arhiepiskop Jevstatije II se pominje u nekoliko spisa, a pominje ga i raški episkop Grigorije u jednom dokumentu u kome se kaže da je Jevstatije II, između 1. septembra 1304. i 31. avgusta 1305. godine, bio arhiepiskop. Arhiepiskop Jevstatije II umro je 16. avgusta 1309. godine, i ubrzo, zbog zasluga, bio je proglašen za sveca.

Arhiepiskop pećki Sava III bio je deveti poglavar SPC. Pre toga bio je iguman manastira Hilandar, a potom i episkop prizrenski.
Na arhiepiskopskom prestolu zamenio je Jevstatija II posle njegove smrti 1309. godine. U vreme njegove uprave crkvom, došlo je do sukoba između kralja Dragutina i Milutina, koji je želeo da presto ostavi sinu Stefanu, što je bilo suprotno dogovoru postignutom u Deževu 1282. Sveštenstvo crkve sa arhiepiskopom Savom III na čelu posredovalo je u smirivanju strasti. Godine 1313. kada je kraljević Stefan krenuo u novi sukob sa kraljem Milutinom, crkva je po drugi put izmirila braću, ali i zavađene oca i sina.

BLAGORODAN I RAZUMAN

KRALJ Milutin se sa Savom III savetovao oko podizanja manastira Banjska čije dovršavanje arhiepiskop pećki nije doživeo. Prema navodima u knjizi "Srpski jerarsi", "ličnost arhiepiskopa Save III je bila naročito značajna za dalji razvoj crkvene srednjovekovne arhitekture u Srbiji", jer su u ovom periodu kraljevi Dragutin i Milutin sa svojim velmožama i narodom u sasvim "novom graditeljskom stilu" podigli Gračanicu, Staro Nagoričino, Ćelije, Tavnu, Raču, Tronošu, Petkovicu i dozidali Hilandar...
Za Savu III se obično tvrdi, da je dobio vaspitanje i nauk Svete gore, i da je "u životu bio blagodaran i razuman". Po svedočenju arhiepiskopa Nikodima, njegovog naslednika, Sava III je, ispunjavajući amanet Svetog Save, redovno davao pomoć Kareji i manastiru Hilandaru, a to je u svom zaveštanju tražio i od svih svojih naslednika.

(Nastaviće se)


Izvor: Novosti

Neimar Visokih Dečana

 ARHIEPISKOPA Savu III nasledio je Danilov učenik Nikodim, "postrižnik manastira Hilandara i čovek vanrednih kvaliteta". Iguman Nikodim je izabran za arhiepiskopa srpskog, kako ističe episkop Sava Vuković, "na Spasovdan 12. maja 1317. godine" i to posle nekoliko dramatičnih "izbornih sabora". Hilandarski jeromonah Gervasije, kaže za Nikodima, da je bio "rodom iz oblasti zapadne strane, zemlje raške, zvane srpske". Iz napomene biografa arhiepiskopa Nikodima vide se da je on bio episkop samo osam godina "svoga malovremenog života" i da je umro dosta mlad, 12. maja 1324. godine.
Pre izbora za arhiepiskopa srpskoga Nikodim je bio iguman manastira Hilandara. Odlukom "sabora srpske zemlje" upućen je 1313. godine u jednu delikatnu diplomatsku misiji u Carigrad kako bi razrešio spor "između kralja Stefana Uroša i brata mu". U Carigradu je prisustvovao "čuvenom bogosluženju koji su vršili jeruzalemski jerarsi"

Nikodim je, bio prevodilac Tipika sv. Save Osvećenoga, odnosno, kako se onda pisalo, on "preloži na naš jezik iz pismena grčkoga jezika". U predgovoru Nikodim je neobično oštro pisao "protiv lenjosti na molitvu i rad" kaluđera. Pored Tipika sačuvan je rukopis pisan između 1. septembra 1318. i 31. avgusta 1319. godine, zatim jedan manji Nikodimov "kratki zapis", i jedna njegova povelja.
NIKODIM je podigao crkvu Sv. Save u mestu Lizici, obnovio manastir Žiču i starao se o ćeliji Svetog Save u Kareji. On je naredio da srpski arhiepiskopi daju ovoj ćeliji ono što je ranije već odredio prvi srpski arhiepiskop i da, ako se ne postupi po želji Svetog Save, on lično, "baca prokletstvo na onoga ko to ne bude činio, kao i na onoga koji se usudi da sakrije, izgubi ili odnese iz riznice arhiepiskopije tipik Svetoga Save".
U jednoj belešci iz 1319, u kojoj objašnjava odluku da prevede Tipik svetoga Save Osvećenoga, koga je, inače, poštovao Sveti Sava, Nikodim kaže, da samo ispunjava amanet našeg prvog arhiepiskopa koji je napisao da "moli one, koji dođu posle mene, da dovrše ono što je, radi moga kratkotrajnog života, ostalo neizvršeno".

Arhiepiskopu Nikodimu se pripisuje i mirenje kralja Milutina i njegovog sina Stefana. Posle smrti Milutina (1321) u Nerodimlja na Bogojavljenje 1322. godine, Nikodim je krunisao Stefana za kralja Srbije.
Danilo II (1324-1337) bio je jedanaesti i poslednji arhiepiskop Srpske pravoslavne crkve. Zna se da je rođen u vlastelinskoj porodici, da je rano postao paž na dvoru kralja Milutina i da je, poput Rastka Nemanjića, pobegao u manastir sv. Nikole na Ibru, gde se zamonašio i dobio ime Danilo. Njegovo svetovno ime nije nam poznato. Pošto je proveo godinu i po u ćeliji arhiepiskopa Jevstatija II, "gde se podvizivao", Danilo je bio poslat u manastir Hilandar gde se kao monah i iguman istakao u "odbrani ove svetinje od Španaca", koji su kao najamnici došli u sukob sa vizantijskim carem Mihailom IDž. Kada je prestala opasnost, a već umoran od borbi i svetovnih poslova, Danilo se povukao u isposnicu Save u Kareji, gde se "podvizavao
u usamljeništvu". Godine 1310. Danilo je bio poslat u jednu delikatnu "poverljivu misiju u Debrcu" koju je uspešno obavio. Za episkopa banjskog je postavljen 1311. godine. Tada je, kako navodi episkop šumadijski Sava, "prisustvovao poslednjim časovima kraljice Jelene" i dirljivim rečima "opisao polazak pogrebne povorke iz Brnjaka za Gradac". Kralj Milutin je imao nameru da posle smrti Save III postavi Danila za arhiepiskopa. Zato ga je pozvao u Srbiju i dao mu 1313. godine upravu nad banjskom episkopijom i mesto čuvara kraljevske riznice. Danilo je tek u trećem Milutinovom pokušaju 14. septembra 1324. bio izabran za jedanaestog arhiepiskopa pećkog. Na tronu Crkve ostao je 13. godina, sve do 1337. godine.

ŽIVOTNO delo Danila II je "Žitija kraljeva i arhiepiskopa srpskih", koje je i danas značajno za srpsku istoriju. Danilo II je napisao biografije kralja Uroša i njegovih sinova, kralja Milutina i kralja Dragutina, i njihove majke, kraljice Jelene. Bio je, uz to i dobar političar, diplomata i saradnik kralja Milutina. Pod njegovim nadzorom građen je manastir Banjska kao grobna crkva kralja Milutina. U Peći je podigao hram Bogorodice Odigitrije Putevoditeljice, s dva mala hrama u njoj, posvećena svetom Jovanu i svetom Arseniju. Arhiepiskop Danilo II je učestvovao i u gradnji manastira Dečani.
Na portretu iz Bogorodičine crkve u Peći Danilo je prikazan u skromnoj odeći, sa modelom svojih pećkih zadužbina. Za Danila II je njegov biograf rekao da je bio "smerni i krotki i ništeljubivi, iskusan i izabrani u zapovestima Božjim". Umro je 19. decembra 1337. godine. Sahranjen je u svojoj zadužbini - crkvi Bogorodice u Peći. Srpska pravoslavna crkva proglasila ga je svetim.
Posle smrti "učenog arhiepiskopa Danila II koji se upokojio 19. februara 1337. godine", na velikom državnom saboru održanom između 19. decembra 1337. i 3. januara 1338. za arhiepiskopa nije izabran iguman ili neki drugi monah iz hilandarskog bratstva, kakav je bio običaj, već Joanikije, šef dvorske kancelarije i logotet kralja Dušana. O Joanikijevom poreklu nema pouzdanih istorijskih podataka, ali se na osnovu njegovog aktivnog učešća u dvorskoj diplomatiji i radu na državnim saborima da zaključiti da se radi o "pouzdanom i veoma učenom čoveku", jer su pred njim kralj Dušan i car Jovan Kantakuzin položili zakletvu prilikom zaključenja saveza. Joanikije je učestvovao i u pripremi Dušanovog zakonika što se jasno vidi iz samog zaglavlja gde se navodi ime patrijarha kao onog koji je predsedavao saborom, ali i iz činjenice da se od ukupno 201. člana prvih 38 odnosi na Srpsku crkvu.


PRVI PATRIJARH

U VREME arhiepiskopa Joanikija Srbija je bila najjača država na Balkanu, a Srpska crkva je posle punih 127 godina autokefalnosti u statusu arhiepiskopije na Saboru u Skoplju, na Cveti, 9. aprila 1346. godine, uzdignuta u rang patrijaršije. Joanikije je ukazom cara Dušana proglašen za prvog srpskog patrijarha sa titulom "patrijarh srpski i primorskih zemalja".

(Nastaviće se)

Izvor: Novosti

Kruna Dušanu Silnom

DUŠAN Silni je morao da proglasi Srpsku patrijaršiju jer je, u to vreme, prema nekim istoričarima, samo patrijarh mogao da kruniše cara. A prema tumačenju same crkve proglašenje Srpske patrijaršije je učinjeno zato što je "u sastav Dušanove države ušla i starija autokefalna Ohridska arhiepiskopija koja je kanonski bila ravna novoj Srpskoj autokefalnoj arhiepiskopiji, pa je trebalo, uzvišenjem ove druge na stepen patrijaršije, izbeći mogući sudar dve crkve i spor oko starešinstva".

Sedam dana posle ovog sabora, na kome je arhiepiskopija uzdignuta na nivo patrijaršije, a prvi srpski patrijarh dobio titulu patrijarha "srpskih i pomorskih zemalja", na Vaskrs 1346, krunisan je Dušan Silni za prvog srpskog cara sa titulom cara "Srba, Grka i primorskih strana...", Dušanov sin Uroš za kralja. Saboru su, osim cara i vlastele iz cele države, prisustvovali svi arhiepiskopi, mitropoliti, episkopi, igumani i drugi predstavnici crkve iz Pećke i Ohridske arhiepiskopije, visoki crkveni dostojanstvenici iz osvojenih oblasti Carigradske patrijaršije i Svete gore, kao i bugarski, trnovski, patrijarh Simeon sa svojim episkopima i višim sveštenstvom.

Tom prilikom je odlučeno da neki ugledni episkopi u starim srpskim oblastima, kao što su skopski, prizrenski, zetski i raški, dobiju titulu mitropolita, a da se skopski mitropolit smatra "prvoprestolnim", pošto je "stolovao" u carskoj prestonici. Ohridska arhiepiskopija, koja je neokrnjena ušla u sastav srpske carevine, ostala je i dalje autokefalna, s tim da njen arhiepiskop priznaje prvenstvo časti pećkom patrijarhu. Grčke eparhije u novoosvojenim oblastima, koje su ranije pripadale Carigradskoj patrijaršiji "potpale" su pod jurisdikciju pećkog patrijarha.
Sedam godina posle proglašenja srpske patrijaršije (1353), car Jovan Kantakuzin, nekada blizak prijatelj i saradnik cara Dušana, nagovorio je carigradskog patrijarha Kalista da baci prokletstvo (anatemu) na srpskog cara, patrijarha, Crkvu i narod zbog toga što je arhiepiskopija postala patrijaršija, i što su Grke episkope zamenili srpskim sveštenstvom u onim gradovima koje je Dušan osvojio od Vizantije. Dušan je pokušao da se izmiri sa carigradskim patrijarhom, ali u tome "za života" nije uspeo. Izmirenje dve crkve je postignuto tek 1375. godine.
Tokom jednog od mnogih boravaka u manastiru Žiča prvi srpski patrijarh se iznenada razboleo i na putu za Peć umro 3. septembra 1354. godine. Srpska crkva ga je kanonizovala za svetitelja.

Posle tromesečnog oplakivanja prvog srpskog patrijarha car Dušan Silni je sazvao "srpski i grčki" sabor u Seru i 29. novembra 1354. godine za drugog srpskog patrijarha izabrao hilandarskog igumana Savu koji je postao Sava IV i koji se, poput njegovog velikog prethodnika, oslovljavao kao "patrijarh srpski i primorskih zemalja". Pećkog patrijarha birali su tada, kako piše Grujić, državni sabor, sastavljen od crkvene i svetovne vlastele, i to u sporazumu sa vladarom, a episkope je postavljao Arhijerejski sabor ili Sinod. Izabranom patrijarhu klicalo se: "mnogaja ljeta"; oslovljavan je sa "tvoja svetost, a nazivan je i preosvećenim".

Titula mu je bila: po milosti Božjoj arhiepiskop i patrijarh svih srpskih i pomorskih zemalja, a jedno kraće vreme, sve do smrti patrijarha Save IV, 1375, i patrijarh Srba i Grka. Patrijarh je imao svoga logoteta, kancelara, koji je pisao patrijaršijska akta, potpisivao ih i pečatio. Srpski patrijarsi potpisivali su tada, kao i danas, zelenim mastilom. Još dok je bio na Svetoj gori i dok su na njoj živeli Palama i budući carigradski patrijarsi Kalist i Fotije, Sava je upoznao čuvenog monaha Grigorija Sinaita i pustinjaka Jefrema koji je kasnije postao srpski patrijarh. Sava IV je bio obrazovani sveštenik. Sačuvano je jedno jevanđelje pisano na pergamentu i ukrašeno lepim i izuzetno raskošnim minijaturama koje nosi njegovo ime.
Pomirenje sa Carigradskom patrijaršijom pokušao je car Dušan. Ali tek posle njegove iznenadne smrti 20. decembra 1355, izazvane verovatno trovanjem, novi vizantijski car Jovan V poslao je 1364. u Ser kod carice Jelene, tada monahinje Jelisavete, patrijarha Kalista, koji je i bacio anatemu. Tokom ove misije u Seru patrijarh Kalist je iznenada, "na prečac", umro, pa je bio sahranjen od onih istih sveštenika koje je upravo on prokleo.
U mukotrpnom procesu izmirenja koje je trajalo godinama, najpre je postignuto delimično izmirenje (partikularno jedinstvo), koje je ostvareno 1368. u vreme despota Uglješe Mrnjavčevića. Ideja za konačno pomirenje potekla je od svetogorskog starca Isaije, rodom iz Polimlja, koji je 1374. otišao knezu Lazaru, kao najuglednijem srpskom gospodaru toga vremena i tražio od njega dozvolu da započne sa pregovorima oko pomirenja.
Knez je prihvatio ovaj predlog i poslao Isaiju patrijarhu Savi IV od koga je dobio pristanak državnog sabora da sprovede izmirenje Grčke i Srpske crkve. Snabdeven darovima, Isaija je, u pratnji bivšeg prote Svete gore Teofila i još trojice kaluđera, otišao u Carigrad.
Car Jovan Paleolog i patrijarh Filotej primili su visoko izaslanstvo svetogorskih kaluđera i posle kratkog savetovanja odlučili da skinu anatemu. O svemu ovome načinjen je akt (tomos) i određeno je da sa svetogorskim izaslanicima idu u Srbiju carigradski jeromonasi Matej i Mojsej, koji će svečano objaviti izmirenje Carigradske i Pećke patrijaršije. Poslanici su početkom 1375. stigli u Prizren, gde je tada stolovao patrijarh, i tu na svečanoj liturgiji proglasili izmirenje.


SKIDANJE ANATEME

NIJE poznato da li je činu skidanja anateme prisustvovao i sam patrijarh Sava IV. U opisu čina izmirenja stoji da se u "to vreme predstavi Sava patrijarh, koji je prebivao na prestolu Svetoga Save dvadeset godina i pet meseci, i skonča meseca aprila 29, dan na antipashu, u treći čas dana". Prema Nićiforu Dučiću patrijarh Sava je, kada su prispeli delegati carigradskog patrijarha, već "ležao u Peći na samrti".
U vreme patrijarha Save IV, srpska vojska je pod zapovedništvom kralja Vukašina 1371. pretrpela na reci Marici veliki poraz. Te iste godine umro je i "nejaki" Uroš (1355-1371). Sava IV je umro 29. aprila 1375. godine. Sahranjen je u crkvi svetog Dimitrija u Peći.

(Nastaviće se)


Izvor: Novosti
     

Jadi kneginje Milice

OBIČAJ da patrijarha bira državni sabor i vladar prekršen je posle smrti Save IV dogovorom između kneza Lazara i Đurđa Balšića, gospodara Zete i Peći, da patrijarha bira sam sabor arhijereja i igumana. Krajem septembra 1375, sastao se u Peći, crkveni sabor arhijereja koji je, posle puno prepirki, jer je bilo "mnogo pretendenata i ambicioznih kandidata", kako tvrdi Purković, izabrao za pećkog patrijarha jednog pravog isposnika-pustinjaka, čuvenog starca Jefrema.

Tako je kao treći po redu pećki patrijarh 3. 10. 1375. bio izabran Jefrem. Rođen 1311. godine kod Trnova u današnjoj Bugarskoj, pre ustoličenja živeo je kao isposnik u Hilandaru, odakle je prešao u jednu isposnicu na vrhu Svete gore u kojoj je vodio "pustinožiteljski život". Posle Turske okupacije Svete gore, Jefrem je prešao u Srbiju, u "pustinju u okolinu manastira Dečani", a potom je u "pećini ždralskog tesnaca" u okolini Peći, proveo oko godinu dana. Jefrem se 1382. godine odrekao "dostojanstva pećkog patrijarha" i ponovo povukao u Dušanovu zadužbinu, velelepni manastir Svetih arhangela kod Prizrena, gde se "podvižavao" devet godina. Na mestu patrijarha zameni ga je Spiridon.
Posle smrti patrijarha Spiridona, na patrijaršijski presto je ponovo, u ona teška vremena nastala posle Kosovskog boja, izabran patrijarh Jefrem koji je na crkvenom tronu ostao sve do 1392. kada je za patrijarha izabran Danilo. Patrijarh Jefrem se povukao u "svoju prvosazdanu pešteru blizu Srednje gore" u Ždrelu, gde je ostao do smrti 15. juna 1399. Sedam godina posle njegove smrti u Pećkoj patrijaršiji su otkrivene njegove mošti, ali nisu izvađene, nego mu je na grobu patrijarh Sava V, podigao grobnicu.

Patrijarh Jefrem je proglašen za sveca, a episkop Marko mu je napisao žitije i službu.
ZA četvrtog srpskog patrijarha 17. maja 1379. godine izabran je Spiridon. On je prethodno bio melnički mitropolit i na tom položaju je, kako ističe Grujuć, "zagorčavao" život Carigradskoj patrijaršiji, izdavanjem "diplome" crkvi u braničevskom Ždrelu, davanjem samostalnosti i manastiru Gornjaku, i proširenjem crkvene jurisdikcije Braničevskoj oblasti, čime je rušio "uspostavljenu carigradsku crkvenu vlast u Podunavlju".
Knez Lazar, koji je inače dobro poznavao mitropolita Spiridona, mislio je da upravo on kao izuzetni pastir SPC sposoban da bude novi upravnik crkve. Kao patrijarh Spiridon je, po crkvenim izvorima, značajno uticao na duhovni preporod Srbije u Podunavlju i Posavini u vreme vladavine kneza Lazara. Sve do Kosovskog boja 1389. godine, patrijarh je bio lični savetnik kneza Lazara.
Spiridon se pominje u jednom spisu iz 1379. u kojem se, kako navodi Slijepčević, ističe da je patrijarh "sa celim saborom svete i velike naše crkve" potvrdio darove kneza Lazara manastiru Ždrelu. Tom prilikom je potvrdio i povelju kneza Lazara crkvi Vavedenje sv. Bogorodice na Ibru. Zajedno sa knezom Lazarom Spiridon je 2. marta 1382. godine odobrio osnivanje manastira Drenče, zadužbinu monaha Dorogeja i njegovog sina Danila. Ovaj manastir je bio kinovitski, jer se u povelji naglašava, da posle smrti Danila, igumana treba da bira samo manastirsko bratstvo iz svojih redova.

Patrijarh Spiridonje, kako piše Slijepčević, verovatno bio onaj patrijarh, koga Konstantin Filozof pominje, i koji je kneginji Milici, udovici kneza Lazara, odobrio da svoju kćerku Oliveru pošalje u harem sultanu Bajazitu.
Patrijarh Spiridon je umro 11. avgusta 1389. godine. I on je kanonizovan za svetitelja, a mošti mu počivaju u crkvi svetog Dimitrija u Pećkoj patrijaršiji.
Posle Spiridonovog upokojenja, na tronu poglavara srpske crkve godinu dana je ponovo stolovao treći srpski patrijarh Jefrem, a onda je u proleće 1391, na saboru koji je sazvao knez Stefan Lazarević, najverovatnije u manastiru Žiča, za petog po redu patrijarha ustoličen Danilo III.
O Patrijarhu Danilu III sačuvano je vrlo malo podataka. Na jednoj povelji, koja potvrđuje da su učinjeni pokloni ruskom manastiru Sv. Pantelejmon na Svetoj gori, Danilo se potpisuje kao "Danilo, po milosti božjoj preosvećeni patrijarh Srbima i Primoriju". Danilo se pominje i u povelji despota Stevana Hilandaru, iz 1392. godine, kojom se poklanja jedna crkva sa nekoliko sela na Ibru. Godine 1395. patrijarh Danilo je potvrdio i darove kneginje Milice, "tada već monahinje Jevgenije", manastiru Sv. Pantelejmon na Svetoj gori. Za ime ovog srpskog crkvenog patrijarha vezuje se i prenos moštiju kneza Lazara iz crkve Svetog spasa u Prištini u manastir Ravanicu, zadužbinu srpskog kneza. Tom prilikom Lazar je kanonizovan za sveca.
Patrijarh Danilo III bavio se i književnošću. Napisao je "Pohvalu knezu Lazaru", koja je po oceni književnih kritičara "pisana s ukusom i spada među najlepše književne tvorevine starije srpske književnosti". Danila III je napisao i "Slovo o Simeonu Nemanji", "Slovo o Svetom Savi", "Žitije i služba kralju Milutinu", i "Stihove o svetom Simeonu i kralju Milutinu".

Danilo III je upravljao crkvom u teškim vremenima kada je Srbija bila vazalna država kojom je, do punoletstva sina Stefana, upravljala udovica kneginja Milica.
O šestom srpskom patrijarhu Savi V zna se malo. Zna se da je nasledio Danila III, da je 1400. obavio sahranu patrijarha Jefrema, koji je posle povlačenja sa crkvenog trona živeo kao pustinjak, da je 1406. njemu u čast podigao grobnicu u Peći gde je i sahranjen i da je, kako je episkop Marko iz Hvosna opisao u "Žitiju svetog Jefrema", posle sedam godina, na saboru, održanom 1407. godine, kojim je predsedavao Sava V, patrijarh Jefrem kanonizovan i proglašen za svetitelja. Iz jedne povelje kneginje Milice, tada već monahinje Jevgenije, "doznajemo" da je ona posetila Visoke Dečane i da je u svojoj darovnici napisala da je manastir vrlo prikladan za "inočesno prebivanje".

NEPOZNATI DANILO IV

SAVA V se za života potpisivao kao "patrijarh Srba i Grka". Umro je 7. oktobra, ali se, kako navodi Slijepčević, ne zna godina smrti. Posle smrti Save V, na tron srpske pravoslavne crkve ustoličen je, i to kao sedmi patrijarh, Danilo IV. O njemu u crkvenoj istoriji nema nikakvih podataka. Ne zna se ni kada je ni gde je ustoličen. Zabeleženo je jedino njegovo ime. Na vlasti je ostao nekih godinu dana kada ga nasleđuje patrijarh Kiril. Neki viđeniji istoričari Srpske pravoslavne crkve čak i ne pominju postojanje Danila IV.

(Nastaviće se)

Izvor: Novosti

Blagoslov iz sedla

OSMI srpski patrijarh bio je savremenik Konstantina Filozofa. Pre nego što je postao patrijarh, Kiril je, prema crkvenim izvorima, najverovatnije bio hilandarski iguman. Ni o njemu, međutim, nema tačnih i pouzdanijih podataka. Zabeleženo je da je "u prisustvu visokog klera, igumana i vlastele" osveštao crkvu svete trojice, zadužbinu Stefana Lazarevića, na Duhove, 15. maja 1418. Konstantin Filosof piše da je despot Stefan, povodom osvećenja manastira Manasije, "prizvao patrijarha, tada je to bio Kiril, sa svim saborom srpskih prvosveštenika, igumana i ostalih sviju časnih muževa".
U vreme patrijarha Kirila, na Zapadu su održavani crkveni sabori koji su za cilj imali, kako piše Popović, reformu Rimokatoličke crkve "u glavi i u udovima", kako se onda govorilo. Saboru u Konstanci održanom 1414. godine, gde je osuđeno učenje Jana Husa, prisustvovao je srpski despot Stefan Lazarević. Prema navodima u jednom letopisu Kiril je umro 27. decembra 1418.
Deveti srpski patrijarh bio je Nikon, koji je od 1420. godine, kada ga u jednom tekstu pominje poznati grčki književnik Andonija Rafail, stolovao u Žiči, iz koje se 1428. godine zbog najezde Turaka iselio i prešao kod despota Đurđa u Podunavlje. Prema verodostojnoj crkvenoj istorijskoj građi, patrijarh Nikon je stalno živeo u Beogradu, prestonici Stefana Lazarevića, i bio je "zaslužan za procvat crkvene književnosti i umetničkog života" svog doba. Vreme Nikonovog upravljanja srpskom crkvom obeleženo je dramatičnim "nestankom" Stefana Lazarevića 1427. godine i veštim vladanjem despota Đurđa Brankovića (1427-1456) na ostatku slobodne srpske teritorije.
Patrijarh Nikon je, kako piše Đoko Slijepčević, "naredio" Konstantnu Filosofu da napiše biografiju despota Stefana". A mi, veli Konstantin Filosof, "primismo zapovest iznad naše snage od sveosvećenog patrijarha kir Nikona srpskih i pomorskih zemalja da napišemo ovo žitije".
U jednom opširnom zapisu koji Ljubomir Stojanović datira u vreme oko 1428. godine, pominje se patrijarh Nikon i u njemu se ističe da je on "pomogao rad nekoga Radoslava".

Ne zna se kada je i pod kojim okolnostima patrijarh Nikon "odstupio" sa crkvenog trona. Jerođakon Aresenije pominje 1435. godinu, ali se iz samog teksta dokumenta ne vidi ni koliko je dugo živeo, ni kada je umro.
O desetom patrijarhu SPC Teofanu, poznatom i kao Teofan Pećki, ne zna se gotovo ništa. Ne zna se ni kad je došao na patrijaršijski tron, ni koliko dugo je upravljao crkvom, ni kakve je rezultate postigao. Zna se jedino da je bio patrijarh i da se zvao Teofan i da ga je na tronu crkve nasledio Nikodim II koji je živeo u Smederevu, prestonici Đurđa Brankovića.

Svi srednjovekovni patrijarsi su imali običaj da lično obilaze svoju patrijaršiju, služe svečana arhijerejska bogosluženja i čitaju narodu molitve. Na svojim pohodima patrijarsi su jahali na bogato ukrašenom konju, u levoj ruci su držali uzde, a desnom su blagosiljali narod, koji je pred njima padao na kolena. Ispred patrijarha đakoni su nosili veliki patrijaršijski krst, a za njim žezlo. U običnim prilikama patrijarha su pratila po dva kavaza (oružane sluge), a kada je išao u pastirske posete narodu imao je veliku oružanu pratnju
na konjima. Narod se odnosio prema patrijarhu sa strahopoštovanjem i bojao se njegove kletve - anateme.
Pre nego što je 1445. preuzeo upravu nad crkvom, Nikodim je bio studenički iguman, zatim ohridski arhiepiskop od 1451. do 1453. godine i, "raški mitropolit". Kao ohridski arhiepiskop Nikodim II je umesto starog Joakima, pristalice unije, rukopoložio moldavskog mitropolita Teoktista. A u vreme Đurđa Brankovića Nikodim II se 14. januara, kako navodi Slijepčević, potpisao ovako: "Ja, smireni Nikodim, po milosti Božijoj patrijarh Srbima i Primoriju i drugim krajevima". Godine 1450. patrijarh Nikodim II naredio je da se isposnici Svetoga Save u Kareji daje sve ono što je Sava zahtevao. Ovo naređenje "patrijarh je izdao u Peći, a potpisao ga je i pečat udario logotet Todor, što ukazuje da je tada sedište patrijarhovo bilo u Peći iako se on, povremeno, nalazio u Žiči, zbog čega se ona i naziva "velika crkva patrijaršije Žiče".
NAREDNE 1451. godine, patrijarh Nikodim II se potpisao zelenim mastilom na "Šestodnevu sv. Jovana Zlatousta", koji je za patrijarha preveden "od jezika jelinskog na jezik naš slovenski", ovako: "Nikodim, Božjom milošću patrijarh". Patrijarh je 1452. godine poklonio manastiru Studenica rukopis "Margarit svetog Jovana Zlatoustog" koja se danas čuva u manastiru svete trojice u Pljevljima. Nekoliko godina pred konačni pad Smedereva pod Turke (1459), obe patrijarhove rezidencije, Peć i Žiča, nalazile su se izvan granica slobodne Srbije. Posle smrti patrijarha Nikodima II, ili njegovog odlaska za ohridskog arhiepiskopa, kako piše istoričar Radoslav M. Grujić, despot Đurađ Branković je zamolio carigradskog patrijarha Genadija Sholarija da reši "delikatni crkveno-statusni problem" i da odgovori na pitanje: da li može da se postavi novi arhiepiskop i patrijarh, a da njegovo središte stolovanja ne bude u njegovoj državi?
Sholarije je odgovorio Brankoviću da vladar i sabor episkopa mogu postaviti arhiepiskopa i patrijarha u mestu koje ranije nije bilo njegova katedra samo ako na toj teritoriji nema drugog episkopa. Tako je poslednji patrijarh u samostalnoj srednjovekovnoj Srbiji, Arsenije II, po svoj prilici bio mitropolit smederevski, a teritorija njegove patrijaršije obuhvatala je krajeve severno od Kruševca i Zapadne Morave.

POGROM OSVAJAČA
SRPSKI patrijarh Arsenije II bio je, dakle, sticajem nepovoljnih istorijskih okolnosti, poslednji starešina srpske crkve srednjeg veka koja je dramatično nestala u vihoru nemilosrdnih turskih pogroma. O samom patrijarhu Arseniju II zna se veoma malo. Izvesno je da je na patrijaršijski presto došao posle patrijarha Nikodima II, ali se ne zna ni dokle je bio patrijarh, ni kako je završio svoj život. Kako navodi Grujić u istoriji se pominje da je među srpskim arhijerejima koji su se u srednjem veku bavili prepisivanjem knjiga bio i izvesni mitropolit "prvoprestolni" Arsenije koji je na tronu pećkih poglavara SPC stolovao od 1457. do 1463. godine. Ako je sve ovo tačno onda je Arsenije II nadživeo despota Đurđa Brankovića Smederevca (1427-1456), njegovog sina Lazara (despota od 1456. do 1458), i konačni pad srpske srednjovekovne države - despotovine u tursko ropstvo 1459.

(Nastaviće se)

Izvor: Novosti
     

Zasluge Rustem-paše

POSLE turskog zauzeća Peći, carigradski patrijarsi su srpsku crkvu potčinili Ohridskoj arhiepiskopiji. U vreme poslednjih Brankovića, ohridski arhiepiskop potpisivao se kao "patrijarh srpski, bugarski i severnih strana (vlaško-moldavskih)". I arhimandrit Ilarion Ruvarac u tekstu "O katalozima pećkih patrijarha" smatra da je Pećka patrijaršija, bila potčinjena Ohridskoj arhiepiskopiji od propasti države 1459. do 1557. godine. A Ljubomir Stojanović u raspravi "Srpska crkva od patrijarha Arsenija II 1462. do Makarija 1557. godine" tvrdi da srpska crkva u ovom periodu nije bila priznata od Turaka, ali da nije bila ni potčinjena Ohridskoj arhiepiskopiji.
Srpska crkva je ostala bez vrhovnog poglavara, ali ne i bez episkopa. U periodu od ukidanja Patrijaršije 1463, pa do njene obnove 1557. kao "oni koji su pridržavali presto Svetog Save" pominju se Janićije (1506), arhiepiskop Jovan oko 1508. i 1509. mitropolit Marko oko 1524. godine i smederevski mitropolit Pavle u periodu 1527-1535. koji je uz pomoć uglednih Srba "zaseo na arhiepiskopsku stolicu, otkazao poslušnost Ohridskoj arhiepiskopiji" i time faktički proglasio samostalnu Srpsku crkvu.

U jednom trenutku Pavlu je, čak, kako piše Grujić, uspelo veštom intrigom, da izdejstvuje da vlasti zbace ohridskog arhiepiskopa Prohora sa crkvenog prestola i da on zauzme arhiepiskopski tron, postavi svoje episkope i započne sa temeljnom rekonstrukcijom Crkve. Ova kratkotrajna obnova srpske crkve nije uspela jer je, kako navodi Puzović, zbačenom ohridskom arhiepiskopu Prohoru "pošlo za rukom da se izbavi iz tamnice, da povrati Ohridsku arhiepiskopiju u svoje ruke i da na mitropolita Pavla i njegove pristalice na saboru održanom u Ohridu 20. 7. 1541. godine baci anatemu.
DA bi smirili naraslo nezadovoljstvo Srba, turske vlasti su 1557. godine dozvolile obnovu Pećke patrijaršije.
Ključnu ulogu u obnovi Pećke patrijaršije odigrao je, kako piše Vasa Čubrilović, veliki vezir Mehmed (Muhamed) Sokolović, Srbin iz sela Sokolovića kod Višegrada i vaspitanik manastira Mileševe, koji je u poznatom "danku u krvi", kao dete, odveden u Tursku i tamo primio islam. Sokolovići su bili na najvišim položajima u Turskom carstvu: Mehmed-paša Sokolović je bio veliki vezir 1565-1579, Ferhat-paša Sokolović i Mustafa-paša Sokolović su bili bosanske paše, rumelijski i budimski beglerbezi. Jedna druga grana velike porodice Sokolović upravljala je pravoslavnom crkvom na Balkanu: Makarije 1557-1574, Antim 1572-1575, Gerasim 1575-1586, i Sava Sokolović 1586. Prema nekim novijim istraživanjima mnogo veće zasluge za obnavljanje Srpske patrijaršije ima Rustem-paša, poreklom Srbin i daleki rođak Mehmeda, koji je u vreme obnove Pećke patrijaršije 1557. bio veliki vezir i daleko moćniji od Sokolovića, bio je treći vezir, kube-vezir.

Zahvaljujući moći bratstva Sokolovića, a sultanovim beratom iz 1557. dozvoljena je obnova Srpske patrijaršije. Za prvog srpskog patrijarha postavljen je Makarije Sokolović, blizak rođak velikog vezira. O samom Makariju se zna dosta. U ranoj mladosti je stupio
u manastir Mileševa, tu se zamonašio i ubrzo postao starešina manastira. Pre izbora ili postavljenja za patrijarha, bio je arhimandrit manastira Hilandara, gde je, zbog rođačkih i bratskih veza sa velikim vezirom, bio u privilegovanom položaju. Prema tradiciji, a carskim fermanom, on je imao pravo da "može jahati dobrog konja i nositi topuz", zbog čega je u narodu bio prozvan "topuzli Makarije". U narodu se pričalo da je srpski patrijarh nosio i veću kamilavku od drugih kaluđera.

Makarije je, beratom o obnovi Pećke patrijaršije, dobio od sultana iste povlastice kao i carigradski patrijarh, pa je postao duhovni i svetovni poglavar svoga naroda - etnarh ili miletbaša. U sastav obnovljene Patrijaršije ušle su pored srpskih oblasti, koje su i u vreme careva Dušana i Uroša bile njen sastavni deo, i sve druge oblasti u kojima su Srbi živeli pod raznim gospodarima. Tako je obnovljena Patrijaršija pored teritorije u južnoj i severnoj Srbiji i Crnoj Gori, obuhvatila još dve eparhije u današnjoj Bugarskoj (Ćustendil i Samokov), zatim područja Bačke, Banata, Baranje, Srema, Slavonije, Bosanske krajine, Bosne, Like, Krbave i Dalmacije. Zbog veličine teritorije crkva je organizovana u više od četrdeset eparhija.
Patrijarh Makarije je obnovio stare, porušene hramove i počeo da zida nove crkve i manastire.
Tada su nastali manastiri na Zapadnoj Moravi, pod planinama Ovčar i Kablar i crkve po Bosni, Sremu, Ugarskoj, Slavoniji i Hrvatskoj. Za vreme patrijarha Makarija obnovljeni su manastiri Banja kod Priboja, Gračanica, Studenica, Pećka patrijaršija, Budisavci na Kosovu. Makarije je počeo da osniva škole pri manastirima, da organizuje prepisivanje i štampanje knjiga, slikanje ikona i da uvodi crkveno sudstvo.
Patrijarh je uspeo, kako piše protojerej dr Radomir Popović, da od Srpske patrijaršije "načini jednu odličnu, ne samo crkvenu nego i nacionalnu organizaciju, koja je mnogo doprinela stvaranju i razvijanju ideje o jedinstvu i ujedinjenju srpskog naroda". Zato su patrijarha "Srba, Bugara, pomorskih i severnih strana" titulisali "patrijarhom cele srpske zemlje i pomorskih i severnih krajeva i ostalih". Obnovljena Pećka patrijaršija postojala je u kontinuitetu više od dve stotine godina od 1557, pa sve do drugog gašenja Patrijaršije 1766.
Patrijarh Makarije se 1571. godine odrekao crkvenog trona i mesto patrijarha ustupio svom rođaku Antoniju Sokoloviću, hercegovačkom mitropolitu. Umro je 23. oktobra 1574. godine.

BRATANAC - NASLEDNIK
NASLEDNIK srpskog patrijarha Makarija bio je Antonije Sokolović, bratanac patrijarha Makarija i blizak rođak Mustaf-paše, koji je, po jednom dokumentu iz 1570. bio hercegovački mitropolit, a potom, u vreme izbora za čelnika srpske crkve, i administrator Patrijaršije. Na čelu srpske crkve Antonije je bio od jeseni 1571. pa sve do 1575, kada je Gerasim Sokolović postao pećki patrijarh. Antonije je nasledio patrijaršiju koja se prostirala od Budima i Arada na severu, do Jadranskog mora na zapadu i Samokova u Bugarskoj na istoku.

Izvor: Novosti

Zapis o Kir Jerotiju

U GORNJOJ crkvi manastira sv. Nikole u Banji kod Priboja, podignutoj još u dvanaestom veku za sedište Dabarske episkopije, a prvi put obnovljen 1330, od Stefana Dečanskog, postoji jedna freska na kojoj je naslikana scena Makarijeve predaje crkvenog prestola nasledniku Antoniju. Uz njih dvojicu, naslikan je i novobrdski mitropilit Dionisije. Grujić smatra da je Makarije "možda, osećajući se star i slab, došao na misao da treba iskoristiti povoljne političke prilike i za života svoga, i rođaka mu velikog vezira Mehmeda, utvrditi teško stečenu autokefalnost obnovljene Pećke patrijaršije, kako se ne bi desilo da posle njegove smrti ohridski arhiepiskop ili carigradski patrijarh ponovo prigrabe sebi vlast nad njom".
Patrijarh Antonije je bio slikar i rezbar. Pećke i dečanske dveri iz 1570. na ikonostasima ovih manastira su njegovo delo. Antonije je platio izradu okovanog krsta od pozlaćenog srebra sa graviranim ukrasima i natpisima. Krst je rađen od 1568. do 1569. godine, a bio je namenjen ukrašavanju Velike crkve u Peći.
Nakon smrti Makarija, u septembru 1574. godine, Antonije je faktički samostalno upravljao crkvom godinu dana.
Patrijarha Antonija nasledio je njegov rođak Gerasim Sokolović, pridvorni monah u Peći i mitropolit hercegovački, koji je u svom vremenu postao poznat i po tome što je reorganizovao Pećku patrijaršiju. Iz sačuvanih zapisa o njemu vidi se da je bio veliki ljubitelj knjige, jer su po njegovom nalogu prepisani mineji za Veliku crkvu u Peći i manastir Gračanicu. Takođe je, kako ističe episkop Sava, naredio da se "o njegovom trošku prepiše Panegirik koji je poklonio manastiru Gračanica". Dok je još bio mitropolit, Gerasim je u manastiru "prepodobne matere Paraskeve" pod planinom Cer za "cenu zlata" prepisao "sveti i božanstveni zakon i poklonio ga samom manastiru".
Sedište Patrijaršije u vreme Gerasima bilo je u Peći, gde je bilo stotinak monaha. Sultanu je, "na ime slobode vere", patrijarh morao godišnje da daje po 2.000 dukata, što je bila visoka suma.

Patrijarh Gerasim je za života titulisan kao patrijarh "svima Srbima i Bugarima i severnim krajevima i ostalom". Povukao se sa trona 1580. godine, i svoje mesto ustupio svom rođaku, mitropolitu hercegovačkom Savatiju. Poslednje pomene o patrijarhu Gerasimu nalazimo kod popa Cvetka iz sela Koriše kod Prizrena, godine 1586, i u "jednom rukopisu Pećke patrijaršije iz 1587, kada je, kako ističe Sava Vuković, patrijarh Gerasim verovatno i umro".
Šesnaesti pećki patrijarh bio je Savatije Sokolović, postrižnik Trebinjskog manastira. O Savatiju, bratancu čuvenog Makarija, ostao je sačuvan pomen da je "stolovao" između 1585. i 1586. godine, da je prethodno bio hercegovački mitropolit, da je 1573. godine osnovao manastir Piva na Sincu, pritoci reke Pive u Crnoj Gori, i da se "zanosio mišlju da oslobodi Srbe od Turaka". U jednom zapisu o manastiru Piva kaže se za Savatija da "posle bi patrijarh pećki i svim Srbima". Zidanje ovog najvećeg
manastira od tesanog kamena, podignut u vreme turske okupacije, Savatije je započeo kao mitropolit, a završio kao patrijarh 1586. Iste godine Savatije je "naprasno umro".

Posle Savatija, na patrijaršijskom tronu u nekih pet godina izmenila su se trojica patrijarha: Nikanor, Jerotije i Filip, o kojima se ne zna mnogo. Kako navodi Marjanović, "ne zna se razlog zbog čega je to tako bilo, da li su oni prirodnom smrću bili smenjivani ili su bile u pitanju neke druge okolnosti".
O Grku Jerotiju, koji je na tron Pećke patrijaršije došao, po Ilarionu Zeremskom, posle Savatija sačuvana su samo dva pomena iz 1589. i 1590 godine. Prepisivač jednoga mineja tvrdi, kako ističe Slijepčević, da ga je pisao "u dane prosvećenoga arhiepiskopa pećkog oca i učitelja Srba i Bugara i mnogih drugih krajeva vladike kir Jerotija". U manastiru Orahovici pisan je 1590. godine tipik, a "tada je pećkim prestolom dobro upravljao patrijarh kir Jerotije". Iz ovog zapisa vidi se jedino da je Jerotije dobro upravljao tronom Svetog Save, i da je nastavio versku i nacionalnu politiku duhovne obnove srpskog naroda koju je započeo Makarije Sokolović.
Patrijarh Jerotije se potpisivao kao "patrijarh Srba i Bugara". Umro je 17. februara 1591. godine.
U drugoj polovini 16. veka, kada se na crkvenom tronu promenilo nekoliko patrijarha, u Rusiji je nastao njihov "najveći književni" poduhvat "Letopisni licevoj svod", u kome je na šezdeset jednom listu, sa 122 minijature i sa oko 250 malih slika, ispričana dramatična priča o Svetom Savi. U ovom letopisu se, što je značajno i za istoriju crkve, takođe nalaze i žitija srpskih svetitelja iz epohe srpskih arhiepiskopa.
Za devetnaestog srpskog patrijarha izabran je 15. jula 1591. godine Filip. On se pominje 1592. godine u jednom "zapisu, koji je prepisao u manastiru Ozrenu, u hramu svetog oca Nikolaja jerođakon Timotej", i to kao onaj koji "održava srpski presto".
Prema Ilarionu Zeremskom, patrijarh Filip je upravljao Patrijaršijom od jula 1591. do početka leta 1592. godine. Patrijarha Filipa je posle smrti na tronu srpske crkve nasledio patrijarh pećki Jovan.

ODMAZDA TURAKA
U VREME patrijarha Jovana Kantula započeli su 1593. godine austro-turski rat i srpski ustanak u Peći, a početkom 1594. buknuo je ustanak banatskih Srba pod duhovnim vođstvom vršačkog episkopa Todora. Tada su ustanici na svojim ratnim zastavama počeli da nose lik Svetog Save. Ustanak je ugušen, a ustanici su se, da bi izbegli pogrom, kolektivno iselili u Erdelj. Episkop Todor je uhvaćen i surovo kažnjen "živim dranjem na meh". U znak odmazde zbog ustanka Srba, Sinan-paša je naredio da se mošti Svetog Save donesu iz manastira Mileševe, gde su ležale 350 godina, u Beograd i da se tu, na Vračaru, spale na lomači 1594. Pet godina kasnije, 1579, čuveni vojvoda Grdan, uz pomoć hercegovačkog mitropolita Visariona, podigao je u Hercegovini ustanak, koji je, takođe, bio surovo ugušen.


Izvor: Novosti

Novi krstaški rat

O PATRIJARHU Jovanu, okretnom i zanimljivom upravniku srpske crkve, zna se nešto više nego o njegovim neposrednim prethodnicima. Sudeći po njegovom prezimenu Kantul izgleda da je bio vlaškog porekla, ali po celini dela koje je ostavio Jovan je bio "prožet duhom stare srpske srednjovekovne države". Na patrijaršijski presto stupio je posle smrti patrijarha Filipa 1592. U težnji za oslobođenjem naroda od Turaka, pećki patrijarh i pojedini episkopi pregovarali su sa rimskim papama, koji su u to doba podsticali zapadne vladare da krenu u novi krstaški rat protiv Turaka. Zato je Jovan Kantul 1598. godine podržao pokret hrišćanskih zemalja predvođenih Španijom, Venecijom, Austrijom i Vatikanom, sa papom Klimentom VIII na čelu, za oslobođenje balkanskih hrišćana od Turaka.
Srpski patrijarh Jovan je pregovarao i sa austrijskim nadvojvodom Ferdinandom u Gracu, a pošto nije uspeo da obezbedi pomoć, ušao je u savez sa španskim dvorom i savojskim vojvodom Emanuelom I. Turci su, saznavši za sve aktivnosti srpskog patrijarha, uspeli da Jovana na "prevaru dovuku u Carigrad i da ga tu, surovo, vešanjem, ubiju" 14. oktobra 1614. godine. Jedan zapis oko njegove slike sačuvan u Patrijaršiji u Peći, potvrđuje, kako ističe Marjanović, da mu se grob nalazi u Carigradu blizu Jerni kapije. Patrijarh Jovan se brinuo o duhovnom životu crkve; naručivao je prepisivanje knjiga koje je potom poklanjao crkvi u Peći i manastiru Hilandaru. Njegovim zalaganjem obnovljen je patrijaršijski kompleks u Peći, a freskama su oslikani hramovi Svete trojice u Pljevljama i crkva manastira Hopova.
Patrijarh Jovan ostao je u narodnom sećanju kao "revnosni mučenik i stradalnik za pravoslavlje", a u istoriji SPC je zabeležen najviše po tome što je bio, kako ističe Slijepčević, prvi patrijarh posle obnavljanja Pećke patrijaršije 1557. godine koji je napustio pomirljivu politiku prema Turskoj i okrenuo se Zapadu.
NAKON likvidacije patrijarha Jovana Kantule, na tron srpske crkve izabran je na saboru u manastiru Gračanica, 4. oktobra 1614, novobrdski mitropolit Pajsije. Patrijarh Pajsije je rođen u selu Janjevo na Kosovu 1542. u porodici sveštenika Dimitrija. Prva znanja o crkvi je dobio u svojoj kući i u manastiru Gračanica, središtu novobrdske eparhije, gde je izgleda bio, kako tvrdi Ilarion Ruvarac, učenik patrijarha Jovana. Za gračaničkog mitropolita Pajsije je izabran 1612. godine, a dve godine kasnije za patrijarha. Pajsije je bio obrazovan sveštenik i "veliki knjigoljubac koji je imao i svoju ličnu biblioteku".
Jedno kraće vreme srpski patrijarh Pajsije je vodio pregovore sa Rimom, o čemu postoje tragovi u vatikanskim arhivama, a zatim se preko vršačkog mitropolita Antonija (1632) i skopskog mitropolita Simeona, koji je 1641. godine "otišao u Moskvu i izradio carsku darovnicu katedralnoj crkvi Pećke patrijaršije", okrenuo Rusiji. Patrijarh Pajsije je uz velike napore uspeo da obnovi neke manastire i uspostavi normalni verski život, o čemu svedoči barski nadbiskup Marin Bici u svojim izveštajima Rimskoj kuriji o svojim putovanjima po Staroj Srbiji. U Vatikanskim arhivama se nalazi beleška da je prilikom jedne poseta srpskoj Krajini patrijarh
Pajsije vodio ozbiljne teološke rasprave sa uglednim katoličkim arhiđakonom Leonardijem.
Patrijarh Pajsije I Janjevac bio je, sudeći po zapisima o "njegovom hodočašću", veliki putnik. Pred kraj života posetio je najpre Carigrad, a prvog oktobra 1646. pošao je na dug put u Jerusalim i sa koga se u Peć vratio 28. juna 1647. Pajsije se za života uspešno suprotstavljao "planovima Ohridske arhiepiskopije da pod svoju duhovnu vlast" potčini Pećku patrijaršiju, ali i "unionističkim planovima Rimske kurije".
Patrijarh Pajsije je, prema nekim istoričarima crkve, umro 3. novembra 1647. ili 1648. godine, a po starim srpskim zapisima, koje je proučavao Stojanović, patrijarh je "umro 3. oktobra 1649. godine u 3. časa noću". Na patrijaršijskom prestolu Pajsije I Janjevac proveo je 33 godine.
NA SABORU održanom u manastiru Morača 1648. godine za dvadeset drugog patrijarha i trideset trećeg naslednika trona Svetog Save, izabran je Gavrilo Rajić iz Starog Vlaha. Pre izbora Gavrilo je bio smederevski, novopazarski i raški mitropolit. Prilikom preuzimanja trona pećkih patrijarha, Gavrilo je morao da plati godišnji "kesim" (porez) u iznosu od 100.000 akči na ruke Mehmed-agi. Odmah po preuzimanju patrijaršije, 1649, Gavrilo je posetio Carigrad, gde je kod turskih vlasti pokušao da olakša teško materijalno stanje srpske crkve. Zbog toga se, sredinom 1652, sastao u manastiru Sveti Đorđe u Budimlji, kod Berana, sa izaslanikom Rimske kurije Pavlinom Demskinom, i nešto kasnije na Kosovu sa prizrenskim biskupom Franom Sojimirovićem. Razgovori su vođeni o uniji, miru među hrišćanima i još nekim drugim osetljivim političkim pitanjima. Godine 1649. patrijarh je posetio Carigrad kako bi učvrstio svoj položaj u carevini i predao redovne godišnje dažbine.
Patrijarh Gavrilo je bio "veliki knjigoljubac". U manastiru Sretenje na Ovčaru pronašao je 1650, kako piše episkop šumadijski Sava, "tipik zapustelog manastira Arilja, uzeo ga i odneo u Peć", a u zamenu manastiru je poklonio osam drugih knjiga.
Gavrilo I Rajić putovao je po Evropi i Rusiji, imao bliske veze sa Rimom i brojne razgovore sa papskim misionarima, koji su u vreme njegovog vladanja srpskom crkvom posećivali naše krajeve. Gavrila je pozvao u misiju moldavski vojvoda Mateja Besarabe da posreduje u zaključenju mira između njega i hetmana Bogdana Hmeljnickog.

DOGOVOR U MOSKVI
U Moskvi 1654. godine na jednom skupu, za koji Konstantin Jireček tvrdi da je bio tajni, srpski patrijarh se sastao sa prvacima balkanskih naroda i dogovarao kako da se oslobode turskog ropstva. U Rusiji je Gavrilo bio lepo primljen od cara Aleksija, pa je već 1655. godine, zajedno sa antiohijskim patrijarhom Makarijem, učestvovao na jednom crkvenom saboru u Moskvi. Tokom boravka u Rusiji car Aleksije mu je nakon "odstupanja" patrijarha Nikona ponudio tron ruske crkve. Gavrilo je ovu ponudu odbio i 1656. se vratio u Peć, gde je na crkvenom prestolu zateko Maksima, koga je u vreme svog izgnanstva u Rusiji sam predložio za patrijarha kako se, zbog njegovog odsustva, patrijaršija ne bi ugasila. Njegov pokušaj da ponovo dođe na tron Svetog Save nije uspeo.

Veliki zbeg Srba

RAŠKI mitropolit Maksim, Srbin iz Skoplja, postao je, i to na ličnu preporuku patrijarha Gavrila, a u vreme njegovog dobrovoljnog izgnanstva u Rusiji, dvadeset treći srpski patrijarh. Znajući za tragični sudbinu svoga prethodnika, patrijarha Gavrila, Maksim se u svom delanju ograničio samo na duhovnu obnovu srpske crkve pod Turcima. Prekinuo je sve veze sa Rusijom i svoja mnogobrojna putovanja sveo na prostor vlastite patrijaršije.
U Pećkom pomeniku Maksim se pominje 1656. godine, kao "Maksim, milošću Božjom patrijarh pećki". Ličnim sredstvima patrijarh Maksim je dogradio utvrđenje oko Patrijaršije, a naredio je da se 1672. godine oslika mala crkva u patrijaršijskom kompleksu. Patrijarh i arhiepiskop Maksim nastojao je, kako piše Grujić, "da pod svoju vlast podvrgne i sve rimokatoličke manastire i kaluđere pod turskom vlašću, a naročito u Bosni i Hercegovini".
Kako tvrdi istoričar Rajko Veselinović, zbog bolesti izazvane "kapljom", 17. marta 1669. godine, i duge oduzetosti koja je usledila, Maksim se povukao iz aktivne uprave crkvom i rukovođenje Patrijaršijom prepustio Arseniju III Čarnojeviću.
Arsenije je rođen na Cetinju 1633. godine, u porodici koja vodi poreklo iz stare vladarske familije Crnojevića. Novija istraživanja govore da Arsenije, zapravo, potiče iz plemena Paštrovića. O ranoj mladosti, školovanju i stupanju u monaštvo Arsenija III ne znamo ništa. Znamo da je bio blizak patrijarhu Maksimu, koga naziva "dobrim ocem i učiteljem" i kome je jedno vreme bio pridvorni monah. Godine 1665. izabran je za igumana manastira Pećka patrijaršija, a nakon četiri godine postao je "titularni mitropolit pećki, odnosno hvostanski", čime je, zapravo, postao koađutor obolelog patrijarha Maksima, o čemu, prema episkopu šumadijskom Savi, svedoči "natpis na zidu manastira Gračanica".

Zbog teške bolesti patrijarha Maksima, Arsenije već od 1672. godine vrši patrijaršijske dužnosti, ali se u javnosti u ovoj ulozi pojavljuje tek od 1674, "šest punih godina pre smrti patrijarha Maksima". Čim je počeo da vrši patrijaršijsku vlast, patrijarh Arsenije je sišao u Crnogorsko primorje, gde se sastao sa barskim nadbiskupom Zmajevićem, svojim daljim rođakom koji je prešao u katoličanstvo, i koji je zabeležio da je Arsenije tada bio "u dobi od 35 do 40 godina, lepa i dostojanstvena izgleda i u ophođenju vrlo ljubazan".
Kako je od turske vlasti bio zvanično priznati predstavnik Srpske crkve, patrijarh Arsenije je imao pravo i na oružanu pratnju. Kada je bio u Primorju, Arsenija III je pratila grupa od 30 naoružanih konjanika, što je, po hroničarima onog doba, ostavilo snažan utisak na narod. Godine 1674. patrijarh Arsenije je posetio Bosnu, a dve godine kasnije, 1676, Braničevo i u jednom "zapustelom manastiru" našao jedan minej, na njemu se potpisao i zadržao ga za sebe. Iste godine obišao je Srem, a potom Žiču. Na hadžiluk u Jerusalim, gde je bio gost jerusalimskog patrijarha Dositeja Notara, Arsenije je krenuo 22. marta 1883, i o svom putovanju ostavio, kako ističe Slijepčević, kratak "dnevnik u kome nema ničeg naročito interesantnog". Zbog turskih pretnji, patrijarh Arsenije je 1689. pobegao u Crnu Goru, gde je, preko cetinjskog mitropolita Visariona, stupio u vezu sa Mlecima.
Proigumanmanastira Dobrilovine, jeromonah Vasilije, zapisao je 1689. godine da je patrijarh Arsenije III bio na Cetinju, gde mu je dao "pisanije" da bude ispovednik za Crnu Goru i Primorje". Posle Turskog poraza pod Bečom 1683, a na inicijativu pape Inoćentija DžI, formiran je 1684. godine savez Austrije, Poljske i Venecije, pod nazivom Sveta liga. Turci su iste godine pretrpeli težak poraz u Mohačkoj bici, a banatski Srbi su se priključili "pokretu hrišćana protiv islama" podizanjem ustanka. Odmah po austrijskom oslobađanju Srbije, a da ne bi izgubio presto, patrijarh Arsenije III se vratio iz Crne Gore u Peć i otišao u Prizren da se sastane sa Pikolominijem, koji je tada u ime cara Leopolda I pregovarao s patrijarhom da se srpski narod angažuje na austrijskoj strani u borbi protiv Turaka.

Austrijski neuspesi prisilili su Arsenija III da se, početkom 1690, sa patrijaršijskim dragocenostima, sa pet vladika, jedanaest kapetana, sedam igumana, kaluđerima i 40.000 porodica, u velikom zbegu, poznatom kao Velika seoba Srba, skloni pred turskom osvetom. Opustele krajeve oko Peći, Prizrena i Prištine, tada su naselili Arnauti, a mnoga srpska sela, crkve i manastiri su opljačkani i uništeni.
Dospevši u Beograd, patrijarh Arsenije, episkopi i narodni prvaci održali su juna 1690. sabor i odlučili da caru u Beč pošalju na pregovore sposobnog jenopoljskog episkopa Isaija Đakovića. Austrijski car Leopold je primio delegaciju i obavezao se da će primiti izbegle Srbe na svoju teritoriju; da će im garantovati verske i nacionalne slobode i da će Arsenija III priznati za patrijarha svih Srba, o čemu je 21. avgusta 1690. izdao "Privilegije". Nov dokument car je doneo 20. 8. 1691. godine, čime je, shodno tradicionalnim pravoslavnim bogoslužbenim kanonima, potvrđena puna crkvena autonomija.
Posle Velike seobe Srba i uništenja skoro svih manastira, patrijaršijski tron u Peći je ostao neko vreme prazan. Turski veliki vezir Mustafa Ćuprilić pozivao je patrijarha Arsenija III da se vrati sa narodom "na stara ognjišta", ali kako mu to nije pošlo za rukom, postavio je, 1691. godine, za patrijarha u Peći Kalinika I koji je sa sobom, kako stoji u jednom zapisu, doveo i dva grčka arhijereja. Patrijarh Kalinik I bio je Grk, a na presto Svetog Save došao je uz pomoć svog brata Mavrokordata. U Dečanskoj spomenici piše da je novi patrijarh bio "Kalinik ot Skoplje".

VEZIROVA PONUDA
ČIM su u Carigradu doznali, i to od jezuita, koji su pratili svaki korak patrijarha Gavrila Rajića u Moskvi, za njegove aktivnosti u Rusiji i Evropi, odmah su ga, kako piše Marjanović, pozovali na "divan". Od velikog vezira Gavrilo je bio optužen za veleizdaju jer se u Rusiji žalio na Turke i tražio pomoć za oslobođenje srpskog naroda. Veliki vezir mu je ponudio da pređe u islam i da se spase. Patrijarh je odbio ovu ponudu vezira, pa je nakon surove torture kojoj je bio podvrgnut u zatvoru, 1659. godine obešen u Bursi. Prezviter Pavle sahranio je 18. jula 1659. godine patrijarha Gavrila. Nešto kasnije Gavrilo je kanonizovan za sveca, a njegov savremenik i hroničar crkve Lekijen uvrstio je Gavrila u red svetih mučenika postradalih za hrišćansku veru.

Sultan prodao tron

PATRIJARH Kalinik I je uložio dosta truda da se sredi stanje u Pećkoj patrijaršiji. Bio je, kako ističe episkop šumadijski Sava, veliki borac za pravoslavlje i dobar arhijerej, što je, u situaciji u kojoj se našao srpski narod, bilo i najvažnije. Nakon smrti patrijarha Arsenija III Čarnojevića, srpski episkopat u Austriji priznao je patrijarha Kalinika I za svog duhovnog starešinu, a on je, zauzvrat, 18. maja 1710. godine Krušedolskoj mitropoliji priznao autonomiju. Kalinik I je dobro upravljao Pećkom patrijaršijom uspevši da očuva njenu samostalnost u "teškim i smutnim vremenima za srpski narod". Hirotonisao je nove episkope, a povratnika, vladiku Jefrema Banjanina, postavio za svog "egzarha" u manastiru Pavlici. Kalinik se uspešno borio protiv katoličkih misionara unijata i redovno je plaćao sve poreze Turcima.

Patrijarh Kalnik I je umro u Temišvaru 16. avgusta 1710. godine. Pet meseci posle njegove smrti, 6. januara 1711. godine, na patrijaršijski tron dolazi Atanasije I. Za vreme Kalinikove uprave Srpskom crkvom "ustalio se primat jedne mitropolije nad drugom, tako da je pećki poglavar smatrao karlovačkog svojim egzarhom". A karlovački mitropoliti "nazivali su se egzarsima trona pećkog". Ilarion Ruvarac, međutim, smatra da je Karlovačka mitropolija postala "samovlasna" još 1708. godine kada su faktički "pokidane" sve veze sa Pećkom patrijaršijom.
Pošto je bio regularno, i to na redovnom crkvenom saboru izabran, Atanasija I priznavali su i karlovački srpski mitropoliti u Austrougarskoj.
Kao pećki patrijarh Atanasije se pominje u jednom zapisu iz 1711. kao sveštenik koji se brinuo o obnovi crkve. A u jednom drugom zapisu, koji nije datiran, "pominje se njegova smrt" 23. aprila 1712. godine.
ZA 38. poglavara Srpske crkve i 27. patrijarha 6. oktobra 1712. godine izabran je Mojsije Rajović ili Rajić, poznat i po nadimku Čurla. Rođen je u Trgovištu u Starom Rasu, monaški postrig je primio u manastiru Mileševi, a jedno vreme pre izbora za mitropolita raškog 1704, bio je eklisijar pećkog manastira. U vreme njegove pune vlasti došlo je do novog rata Austrije i Mletačke republike protiv Turske 1716-1718. Tada je Turska bila poražena kod Petrovaradina i izgubila je, po Požarevačkom miru 1718, Banat, jugoistočni Srem, severnu Srbiju do Zapadne Morave, a u Bosni oblasti na desnoj obali Une i Save. Od Pećke patrijaršije su uzete Beogradsko-sremska eparhija i eparhije Valjevska, Temišvarska i Vršačka koje su pripojene Karlovačkoj mitropoliji.
Kada je preuzeo svu vlast u crkvi, Mojsije je Patrijaršiju zatekao u teškom materijalnom stanju pa je bio prinuđen da traži finansijsku pomoć od karlovačkih mitropolita.

Patrijarh Mojsije je putovao u Bosnu 1714. godine, a sledeće, 1715, dao je blagoslov za slikanje jedne ikone u manastiru Morača. Još kao raški mitropolit, kako piše Marjanović, iz straha od turske osvete privremeno je preneo mošti svetog Stevana Prvovenčanoga iz Studenice u znatno sigurniji kolašinski manastir kod Crne Reke.
Patrijarh pećki Mojisije Rajović je, kako piše episkop Sava, potvrdio izbor Vikentija Popovića 1713.
za karlovačkog i Mojsija Petrovića 1821. godine za beogradsko-karlovačkog mitropolita.
I za patrijarha i za Srpsku crkvu godina 1718. bila je veoma značajna: te godine je, kako piše Slijepčević, bogati kaluđer manastira Ivera sa Svete gore, Timotej, uspeo da od sultana kupi pećki patrijaršijski presto i da ukloni patrijarha Mojsija. Timotej je došao u Peć sa carskim beratom i počeo da vrši jurisdikciju. Na strani patrijarha Mojsija i Srpske crkve bili su svi istočni patrijarsi koji su 21. jula 1718. godine održali u Carigradu sabor na kome su prokleli Timoteja.

Patrijarh Mojsije je na kraju nekako uspeo da otkloni ovu opasnost i uz pomoć sveštenstva iz Karlovačke mitropolije nastavio je da upravlja crkvom sve do 1725. godine, kada se dobrovoljno povukao prepuštajući vođstvo crkvom Arseniju IV. Kao patrijarh Mojsije je bio, kako svedoče njegovi savremenici, okretan i energičan upravnik crkve. Umro je 13. aprila 1725. godine u Beogradu.
Arsenije je rođen 1699. godine u Raškoj i još kao sasvim mali i neobično darovit dečak započeo je školovanje u pećkom manastiru. Ubrzo je postao đakon, zatim pomoćnik patrijarha Mojsija i već 1721. raški mitropolit. Za pećkog patrijarha najverovatnije je bio izabran pre 16. oktobra 1725. godine, jer je toga dana bio u društvu moskovskog mitropolita Simeona Popovića u manastiru svetog Jovana Rilskog gde se potpisao kao "poslednji pristavnik patrijarhije Srbske Arsenije".
Patrijarh Arsenije IV je dosta putovao. U oktobru 1725. bio je u manastir svetog Jovana Rilskog, a 1726. posetio je manastir u Gomionici u Bosni gde se, na jednoj knjizi, potpisao kao "Arsenije Pećki". Tu je bio na Lazarevu subotu, a tu je, verovatno, proveo i Vaskrs. U julu iste godine bio je u manastiru svetog Gavrila Lesnovskog gde se, opet, potpisuje kao patrijarh Srba i Bugara. Krajem aprila 1727. patrijarh je posetio manastir Žitomisliće, gde se na jednom pentikostaru potpisao kao patrijarh Srba i Bugara i Ilirika. Tada se, kako ističu istoričari, prvi put u nekoj patrijaršijskoj tituli navodi i pojam Ilirika.

ODMAZDA TURAKA
KADA je izbio rat između Austrije i Turske 1737-1739, Arsenije IV Šakabenta je podigao narod na ustanak i "stao" na stranu Austrije. Posle propasti ofanzive 1737, i još jedne izneverene nade Srba da će se osloboditi turskog ropstva, usledio je novi pogrom stanovništva. Arsenije IV je u tim smutnim vremenima nekako uspeo da se domogne Peći, odakle je 31. jula 1737. godine otišao preko Rugovske klisure do Vasojevića, pa u Novi Pazar koji je držala Austrija, gde se formirao veliki zbeg od oko 80.000 porodica.
Sa patrijarhom su u izbeglištvo krenuli Srbi iz okoline Peći, Plava i Gusinja, Novog Pazara, Kolašina, Kuča i Pomoravlja. U znak odmazde Turci su popalili i porušili mnoge manastire i crkve; Bogorodica Ljeviška u Prizrenu je pretvorena u džamiju, u manastiru Manasiji crkva je pretvorena u štalu za turske konje, zarobljeni "Srbi su kao roblje prodavani na pijacama Evrope i Azije, a vršena je prisilna islamizacija u Ljumi, Peći, Đakovici, u Opoljskoj i Gorskoj župi..."

Gavrilo odbio tron


KADA se patrijarh Arsenije IV Šakabenta u onom drugom, velikom, talasu seobe Srba iselio u Austriju, Grci, fanarioti iz Carigrada, izvršili su pritisak na tursku portu i nizom perfidnih spletki uspeli da za novog patrijarha u Peći postave 1737. godine Grka, protosinđela Velike crkve u Carigradu Joanikija, poreklom iz poznate carigradske fanariotske porodice Karadža. Joanikija nisu birali za patrijarha na saboru srpski episkopi, kakav je bio običaj, jer je većina sveštenika zajedno sa narodom napustila zemlju, nego je postavljen voljom turske državne vlasti. U "spomenici" o njegovom postavljanju stoji da je to učinjeno "po povlasticama koje vaseljenski presto uživa da prihvati i štiti autonomne stolice koje se u ovakvim neprilikama nalaze, i da ih zastupa po mogućstvu u nesrećama njihovim".

Vasilije Petrović, mitropolit cetinjski, smatra da je Joanikije Karadža, posle prelaska Arsenija IV u Austriju, izašao pred sultana i lažno "optužio patrijarha, da je bio neveran Turcima i da je šurovao sa Rusijom, Venecijom i Bečom protiv njih". Kada je postavljen za pećkog patrijarha, Joanikije je na mesto srpskih episkopa postavio sveštenike Grke. Tokom svoje "nepopularne uprave nad srpskom crkvom" Joanikije III je posetio manastir Dobrićevo, Smederevo i Sarajevo, gde se zatekao, kako ističe Sava, na sahrani mitropolita dabrobosanskog Melentije 5. januara 1841. godine.
U našem narodu lik i delo patrijarha Joanikija III Karadže nije ostao u lepom sećanju. Svojim žestokim otimanjem i globom naroda i crkve toliko je osiromašio patrijaršiju da se ona finansijski nije oporavila sve do njenog ukidanja 1766. Kada je napuštao Peć, Janićije je opljačkao patrijaršijsku riznicu i sa "mnogim dragocenostima" pobegao. Narod ga je stigao u Skoplju i uspeo "da oduzme deo blaga i da ga vrati nazad u riznicu".
POSLE "neslavne službe" u Pećkoj patrijaršiji, Joanikije Karadža je postavljen "za mitropolita halkidonskog, a 26. marta 1761. godine postao je carigradski patrijarh, i na tom položaju ostao sve do 21. maja 1763. godine, kada se, kako piše episkop šumadijski Sava, povukao u manastir sv. Georgija Krimskog na Halki, gde je ostao sve do smrti 1793.

Skopski mitropolit srpskog porekla Atanasije Gavrilović preuzeo je vođstvo nad crkvom 1747. godine. O ovom patrijarhu ne znamo mnogo. Zna se da je sakupljao milostinju da bi popravio teško materijalno stanje u kome se našla crkva neodgovornom politikom Joanikija III Karadže.
Hronike su zabeležile da je početkom 1749. godine patrijarh Atanasije II "silazio i u crnogorsko primorje da obiđe narod" i da ga je prilikom ove posete pratio cetinjski mitropolit Sava Petrović. Mletačkim vlastima se ova patrijarhova poseta nije dopala, pa su "pooštrili sanitarne mere" da bi narod što manje dolazio u dodir sa patrijarhom. Pećki patrijarh Atanasije II Gavrilović je prilikom druge posete Crnoj Gori 1750. "rukopoložio cetinjskog mitropolita Vasilija Petrovića Njegoša dajući mu titulu "egzarha svetog trona pećkog".

Gavrilo II je u periodu od 1741. do 1752. godine, kada je "neočekivano" zbačen sa vlasti, bio dabrobosanski mitropolit. Godine 1752. Gavrilo je izabran za srpskogpatrijarha i potom, lično od carigradskog sultana Mehmeda III, dobio 6. oktobra 1752. godine "berat, i time potvrdio patrijaršijsko dostojanstvo". Gavrilo II se za života potpisivao kao "mitropolit dabrobosanski i vaselinskog patrijašerskoga trona carigradskog egzarh". Radoslav Grujić patrijarha Gavrila II naziva Sarajevcem, što bi "upućivalo na sarajevskog mitropolita Gavrila Mihića, ili Mikića, kako je u dva zapisa naglašeno, koji je bio rodom iz Sarajeva pa bi mu to ime odgovaralo". Jedan drugi zapis, kako tvrdi Slijepčević, pominje da je travnički vezir Ahmetpaša Ćuprilić 4. maja 1752. godine smenio Gavrila sa položaja sarajevskog mitropolita i da ga je nasledio Pajsije Lazarević, koga je hirotonisao patrijarh Atanasije II. Zbog ove nesporne istorijske činjenice patrijarh Gavrilo II bi "teško mogao biti identičan" sa Gavrilom Mikićem iz Sarajeva.
Posle samo pedeset dana vladanja, a od neke teške bolesti, Gavrilo je 1752. godine umro. Pet dana pred smrt Gavrilo Mihajlović je svoje "patrijaršijsko pravo predao niškom mitropolitu Gavrilu. Patrijarh Gavril III je, kako piše Marjanović, pokušao da nagovori Zećane, Bjelopavliće i druga plemena da ne priznaju crnogorskog mitropolita na Cetinju, već da im on postavi zasebnog mitropolita. Crnogorci su odbili ovu ponudu i odgovorili da oni imaju svoga mitropolita i da im drugi ne treba. Gavrilo se pominje kao patrijarh i 1755. godine u jednom manjem spisu u kome se potpisao kao "arhiepiskop pećki i celoga Ilirika".

Pošto nije uspeo da ispuni data obećanja i da vrati sve patrijaršijske dugove koje su napravili njegovi prethodnici, Gavrilo III je, pod pritiskom jednog dela klira bio prinuđen da "odstupi" sa patrijaršijskog trona. Patrijarh se povukao i otišao u Carigrad, gde je živeo od sultanove pomoći. Godine 1761. na saboru episkopa u Nišu, centru "srpskog crkvenog života pod Turcima", pod predsedavanjem ćustendilskog mitropolita, doneta je odluka da se umesto tadašnjeg patrijarha Kirila II, koji se "svirepo ponašao prema svojoj pastvi", vrati na tron Gavrilo III. Ovaj poziv Gavrilo III je, iz i danas nejasnih razloga, odbio.
Posle ostavke Gavrila III 1758. godine, i njegovog povlačenja u Carigrad, pa sve do 1763, do patrijarha Vasilja Brkića, u istoriji Srpske pravoslavne crkve se pominju sledeći patrijarsi: Vikentije, Pajsije II, Gavrilo IV i Kirilo.


NAPRASNA SMRT
O TRIDESET trećem patrijarhu Vikentiju Stefanoviću zna se da je na pećki tron došao 1758. godine, kada je Gavrilo III razrešen dužnosti, i da je nekoliko meseci kasnije naprasno, verovatno od trovanja, umro u Carigradu pre nego što je zvanično ustoličen za patrijarha.
Vikentije Stefanović je bio Srbin. Zamonašio se u nekom od fruškogorskih manastira. Jedno vreme je bio arhiđakon kod karlovačkog mitropolita Vikentija Jovanovića, a potom mitropolitov vizitator i administrator Bačke eparhije. Posle pada Beograda "pod tursku vlast, Vikentije je prvo izabran za arhimandrita, a kasnije za beogradskog mitropolita". Kao mitropolit, posetio je manastir Dečane i o svom darivanju vrednom "11 zlatnika i 11 groša", ostavio pismeni izjavu.

Ferman sultana Mustafe

PATRIJARHA Vikentija Stefanovića, koji je naprasno, pod nedovoljno razjašnjenim okolnostima, umro iste godine kada je i postavljen na tron Svetog Save, nasledio je, mimo odluke Svetog arhijerejskog sabora Pećke patrijaršije, Pajsije II. O Pajsiju II ne znamo ništa. Znamo da je bio grčkog porekla, da je bio užičko-valjevski episkop, da je pratio Vikentija na putu za Carigrad gde je otrovan, i da je posle nepunih godinu dana provedenih na crkvenom tronu i on iznenada umro. U crkvenoj istoriji upamćen je kao "veoma blag čovek".
Posle Pajsija II, trideset peti srpski patrijarh i četrdeset šesti "upravitelj crkve" postao je Gavrilo IV. Ima nekih indicija da se "pod ovim Gavrilom IV kriju i Gavrilo II i III i da je isti sveštenik Gavrilo poslednji put, 1758. godine, kada je izabran došao na patrijaršijski presto kao Gavrilo IV". Đoko Slijepčević piše da je još Filip svojeručno zabeležio da je 1759. godine za pećkog patrijarha rukopoložen u Nišu neki Gavrilo za kojeg u Dečanskoj spomenici piše da je bio Grk iz Niša i da je o njemu i njegovom vladanju ostao u "narodi veoma rđav glas". U "Opštem listu" tvrdi se da Gavrilo IV "nijednoga od arhijereja na miru ne ostavi nego ih pomoću carske vlasti u zatočenje posla. Bio je mrzilac srpskog roda i nadao se da će iskoreniti srpske arhijereje postavljanjem Grka, kao što je bilo učinjeno i u celoj Bugarskoj." Razloge za ovakve postupke Gavrila IV Radonjić pronalazi u velikim materijalnim obavezama srpskog patrijarha prema sultanu i carigradskom patrijarhu.

Gavrilo IV se na patrijaršijskom tronu nije zadržao ni godinu dana.
Kako ističe episkop Sava Vuković, Kirilo II, Grk iz Halkidona, "jedna sasvim beznačajna ličnost", na pećki tron se, sticajem čudnih istorijskih okolnosti, popeo 1758. ili 1759. godine. U aktu o njegovom postavljenju stoji: "Pošto je presveta arhiepiskopija pećka od nekoga vremena ostala i nezastupljena i bez pastira, jer je njen arhipastir Gavrilo podneo ostavku i boravio ovde u Konstantinopolju" postavlja se Kirilo. Kao patrijarh na čelu srpske crkve, Kirilo, kako tvrdi Popović, nije bio omiljen kod srpskih episkopa, jer je Patrijaršiju još više zadužio. U Nišu je ovim povodom bio održan sastanak Kirila II sa "srpskim episkopima i viđenijim nastojateljima". Tom prilikom predloženo je da se "bivši patrijarh Gavrilo III vrati na stolicu srpskih patrijarha pošto je on jedini bio sposoban da spase Patrijaršiju bede i duga u koji je zapala". Gavrilo je i ovu ponudu odbio, a srpska crkva je, najviše zbog lošeg rukovođenja, nastavila da ekonomski propada. Kirilo se pominje 1759. godine kao onaj koji je na mesto preminulog sarajevskog mitropolita Pajsija Lazarevića postavio 1759. godine novobrdskog episkopa Vasilija Brkića.

Poslednji Srbin patrijarh pre drugog ukidanja Pećke patrijaršije bio je Vasilije Brkić iz Sremskih Karlovaca. O njemu se zna da je bio sin Jovana, učitelja iz Sremskih Karlovaca, da se obrazovao u "latinskoj" školi Emanuela Kozačinskog, da je bio veoma mlad kada se zamonašio i da je jedno vreme bio pridvorni monah i arhiđakon patrijarha Arsenija IV Šakabente. Vasilije Jovanović je sredinom 1749. bio "osumnjičen od administratora Karlovačke mitropolije da je nepravilno rukovao patrijaršijskim prihodima", pa je zato morao da se privremeno skloni u "neki manastir" u Srbiji, a potom u Ptuj i
Herceg Novi. Mitropolit novobrdski i kosovski je postao 1755, a dabrobosanski ukazom koji je 21. aprila 1759. godine pročitan u sarajevskom hramu Sv. arhanđela. Za patrijarha Srpske crkve je izabran 1763, kada je jednom veštom intrigom srušio Kirila II sa crkvenog trona. Vasilije je crkvom upravljao nekoliko godina, sve do aprila 1765, kada je od Grka Kalinika, rođaka Kirila II, bio oklevetan za špijunske aktivnosti, i potom svrgnut sa trona i utamničen na ostrvu Kipar. Uz pomoć Francuza oslobodio se zatvora i uspeo da pobegne u južnu Dalmaciju, zatim u Janjevo, pa u Crnu Goru gde je ostao do kraja 1766. godine. Od Katarine II je, za sve što je učinio za crkvu, dobio dozvolu da se stalno nastani u Rusiji. Umro je 10. februara 1772. u Petrogradu i sahranjen je u Blagoveštenskoj crkvi manastira Aleksandra Nevskog.
Posle odlaska patrijarha Vasilija u Rusiju poslednji pećki patrijarh pred njeno drugo ukidanje postao je 1765. godine Grk Kalinik II. U to doba, kako piše Vasa Čubrilović, Carigradski patrijarh Samuilo radio je svim sredstvima da proširi vlast svoje patrijaršije na sve pravoslavne narode na Balkanu. Pećki patrijarh Kalinik i još pet episkopa Grka u Pećkoj patrijaršiji podneli su predlog da se srpska patrijaršija ukine i pripoji Vaseljenskoj patrijaršiji u Carigradu. Kao razlog za ukidanje Patrijaršije naveli su velike dugove u koje je, pljačkom upravo tih istih Grka patrijarha i episkopa, zapala srpska crkva. Na predlog vaseljenskog patrijarha Samuila Hancerisa, sultan Mustafa III uvažio je ove molbe i fermanom od 11. septembra 1766. godine ukinuo Pećku patrijaršiju zbog "prezaduženosti". Odmah po ukidanju Pećke patrijaršije iz Carigradske patrijaršije, kako piše Marjanović, "dojure izaslanici koji uz pripomoć turskih vlasti pokupe sve zlatne i srebrne sasude i druge stvari kao i sve dragocenosti iz riznice skupljanih od srpskih careva i kraljeva, kao i patrijarha, i odnesu u Carigrad".

Srpski mitropoliti i episkopi ukinute patrijaršije, njih ukupno devet tražili su, kako piše Popović, preko crnogorskog vladike Vasilija Petrovića, zaštitu od Ruske crkve i države. Ali, kako je nisu dobili, povukli su se u Sv. goru i druge izolovane manastire, i tu "pomrli kao izgnanici". Njihova mesta zauzeli su Grci, fanarioti (po Fanaru, gradskoj četvrti u Carigradu, gde je bila rezidencija vaseljenskog patrijarha i gde su živeli imućni Grci), koji nisu imali razumevanja za Srbe. Novi grčki episkopi su "odmah izbacili iz crkve slovenske knjige i slovensko bogosluženje i zaveli grčke knjige i grčko bogosluženje".

STRAŠAN PERIOD
PO crkvama iznad fresaka sa naslikanim glavama svetaca Grci su brisali slovenske natpise i zamenjivali ih grčkim. Slovenske knjige, spaljivali su i uništavali s namerom da se utre svaki trag slavizmu, i da se pravoslavni Srbi jeliniziraju. A da bi se sasvim zatro i trag postojanja Patrijaršije u Peći nije postavljen episkop, već je manastir, sa celom starom Hvostanskom eparhijom, potčinjen prizrenskom mitropolitu. Po gotovo istovetnom obrascu godinu dana kasnije prošla je i Ohridska arhiepiskopija. I ona je na brutalan način ukinuta i podređena Carigradskoj patrijaršiji. U ovom, "strašnom periodu za srpski živalj", a pod pritiskom turske države i Srbi Goranci, Maglenci i vernici između Vodena i Lerina prešli su u islam.

     

Druga seoba Srba

Ukidanjem Pećke patrijaršije 1766. godine oblast koja je do tada bila pod njenom upravom potpala je pod jurisdikciju carigradske patrijaršije. Od tada na čelo eparhije dolaze grčki episkopi, što u svom izveštaju bečkoj vlasti avgusta meseca 1791. potvrđuje, i karlovački mitropolit Stefan Stratimirović, kada tvrdi da su kod Srba pod turskom vlašću svuda grčki episkopi sem u Rasu, gde se nalazi raško-prizrenski Joanikije Gavrilović.
Posle Velike seobe Srba prvu organizaciju crkve u Austriji izvršio je odbegli patrijarh Arsenije III Čarnojević, na osnovu privilegija koje je dobio od cara Leopolda. Prvi naziv za tamošnju crkvu bio je Krušedolska mitropolija, budući da joj je sedište bilo u Krušedolu, da bi potom bila premeštena u Sremske Karlovce. Posle smrti Arsenija III Čarnojevića, na čelo SPC dolazi Isaija Đaković.
Posle iznenadne smrti mitropolita Isaije, na tron crkve je izabran Stevan Mokranjac, ali ubrzo i on umire, pa dolazi Sofronije Podgoričanin.
Na Trećem crkvenom saboru 25. aprila 1713. u Krušedolu za novog mitropolita bira se budimski episkop Vikentije Popović-Hadžilavić. U njegovo vreme podignuta je mitropolijska rezidencija u Sremskim Karlovcima, a sam mitropolit pomagao je u obnovi fruškogorskih manastira i Pećke patrijaršije sa kojom je održavao tesne veze.

Posle smrti Vikentija, novi karlovački mitropolit postaje Mojsije Petrović, koji će na čelu crkve ostati od 1725. do 1730. godine, kada ga nasleđuje Vikentije Jovanović. U vreme Vikentijevog upravljanja crkvom u Beogradu je 1732. godine održan crkveno-narodni sabor na kome je od cara Karla VI zatraženo da ne sužava postojeće privilegije date Srbima, da imanja umrlih ne pripadaju automatski državi već crkvi i da pravoslavni živalj ne plaća porez biskupima, nego svojoj “jerarhiji”.

Car je, rešavajući sva ova pitanja, izdao Reskript 1734. godine, a narod, nezadovoljan ovakvom odlukom, podigao je 1735. bunu. Da bi smirio Srbe car Karlo VI je izdao “zaštitnu diplomu” kojom je “srpskom narodu privilegije ne samo potvrdio već i proširio”.
Mitropolit Vikentije Jovanović je značajan za crkveni život jer je 1733. propisao monaška pravila koja važe i danas u Karlovačkoj mitropoliji (a po kojima manastiri mogu biti samo “konovije”, gde je sve zajedničko, a ne “ideoritmije, gde svaki kaluđer ima svoje imanje i izdržavanje”); što je “otvorio prvu latinsku školu ili gimnaziju u Sremskim Karlovcima i grčku školu u Beogradu”; što je doveo iz Rusije jeromonaha Zaluckog i “postavio ga za svog katedralnog propovednika”, i što je doveo Emanuila Kozačinskog da osnuje Akademiju sa šest razreda iz koje će izaći sloj “intelektualaca koji će temeljno duhovno preporoditi srpski narod u Austriji”. Vikentije Jovanović je umro 6. juna 1737. godine u Beogradu, gde je i sahranjen u staroj Sabornoj crkvi koju je, inače, on “počeo da zida”. Njegove kosti je 1749. godine preneo mitropolit Pavle Nenadović u manastir Rakovac na Fruškoj gori i “položio u kapelu”, a 1893. patrijarh Georgije Branković je obeležio mermernom pločom grob ovog, uz Mojsija Petrovića, izuzetno zaslužnog i značajnog reformatora crkvenog života u Karlovačkoj mitropoliji.

Smrću mitropolita Vikentija Jovanovića upražnjeni presto zauzeo je Arsenije IV, koji je, kao “predvoditelj druge seoba Srba”, došao u Srem i kome je carica Marija Terezija Reskriptom od 1. oktobra 1741. dozvolila da nosi titulu patrijarha i da bude “poglavar nad celim srpskim klirom i narodom”. Tako je Karlovačka mitropolija u doba patrijarha Arsenije IV Jovanovića Šakabente postala “avtokefalna”, mada je i dalje formalno smatrana “autonomnom”, jer njena “avtokefalnost nije nikada naročitom gramatom priznata od arhijerejskog Sinoda Pećke patrijaršije”, pa su se pećki patrijarsi i posle Arsenija IV, u svojoj “svečanoj titulaturi nazivali patrijarsima i Hrvatske, obe strane Dunava i celoga Ilirika”.
TOKOM vlasti Arsenija IV Jovanovića Šakabente došlo je do austrijsko-turskog rata (1737-1739), sklapanja Beogradskog mira 1739. godine i do “druge seobe Srba u Austriju pod vođstvom samog patrijarha”. Tada je iz Srbije zajedno sa “mirskim narodom” izbeglo i mnogobrojno sveštenstvo predvođeno gotovo svim srpskim episkopima. Na tlu nove domovine, gde su se uz dozvolu austrijskih vlasti naselili, Srbi su zatekli već dobro organizovanu crkvenu zajednicu. Arsenije IV se posle sklapanja Beogradskog mira 1739. godine i formiranja granice na Savi i Dunavu, stalno nastanio u Sremskim Karlovcima. Tu mu je 1741. i potvrđena titula patrijarha pećkog i “vrhovnog crkvenog starešine svih Srba u monarhiji”.
U Sremskim Karlovcima, gde se nalazilo sedište crkve, patrijarh je živeo, kako svedoči Simeon Piščević, koji je lično poznavao Arsenija IV i koga je redovno posećivao, raskošno.
“Kod njega je bilo sve kako treba”. Imao je dosta posluge, većinom Nemce u bogatim livrejima. Za vreme ručka u patrijaršijskom dvoru, obavezno je, u svečanim prilikama, svirala muzika.
Patrijarh Arsenije IV je umro 7. januara 1748. godine. Sahranjen je 16. januara 1748. u manastiru Krušedol, da bi na čelo Karlovačke mitropolije došao 27. avgusta 1748. godine Isaija Antonović.

Isaija je rođen u Budimu 1697. godine. Tu je jedno vreme bio parohijski sveštenik, a nakon zamonašenja 1731. u manastiru Kovin postao je arhimandrit pri mitropoliji u Sremskim Karlovcima. Za aradskog episkopa izabran je 1741. godine. Tada je dobio “na upravu” i vršačku eparhiju. Dok je još bio arhimandrit mitropolit Mojsije Petrović je poslao Isaiju u “svojstvu svoga zamenika u Varaždinski generalat radi kanonske vizitacije”, ali ga vlasti nisu primile, jer je, navodno, bio u dosluhu sa popom Nikolom, koji je bunio graničare”.

POTVRDA MARIJE TEREZIJE
NA crkveno-narodnom “izbornom saboru” održanom 14. jula 1749. godine u Karlovcima za novog mitropolita karlovačkog i srpskog arhiepiskopa izabran je gornjokarlovački episkop Pavle Nenadović. Ovaj izbor potvrdila je i carica Marija Terezija 25. aprila 1750. godine.
Nenadović je rođen u Budimu, u “donjoj varoši zvanoj Taban” 13. januara 1703. kao Petar Nenadović od majke Jelisavete i oca Nenada Ilića, po kome se nazvao Nenadović. U Budimu je završio srpsku, nemačku i latinsku školu da bi već, iako jako mlad, godine 1721. postao pisar u budimskom magistratu. Mitropolit Mojsije Petrović je zamonašio i zađakonio Pavla 30. januara 1726. godine, a za jeromonaha je rukopoložen 21. novembra 1728. Nenadović je bio egzarh patrijarha Arsenije IV.


Izvor: Novosti

Pismo ruskom caru


STEFAN Stratimirović je bio karlovački mitropolit u vreme careva Leopolda II i Franje I, ali i u vreme Prvog i Drugog ustanka Srba, kada je svojom veštom i pronicljivom politikom pomagao borbi srpskog naroda. Mitropolit Stratimirović sastavio je odmah po izbijanju srpskog ustanka 1804. jedan precizan politički plan o oslobođenju srpskog naroda i poslao ga ruskom caru Aleksandru I na uvid.
Stratimirović je rođen 27. decembra 1757. godine u Kulpinu u Bačkoj, od oca Jovana i majke Angeline, u poznatoj srpskoj porodici, koja je u vreme Druge seobe napustila Hercegovinu i od bečkog dvora i cara Karla VI dobila mali plemićki posed i time stekla ugarski plemićki status. Gimnaziju je pohađao u Novom Sadu, Segedinu i Vacu. U zvanju mitropolita ostao je više od 45 godina, od oktobra 1790. godine do septembra 1836. godine.

Blisko je sarađivao i dopisivao se sa Vukom Karadžićem, Dositejom Obradovićem, Milošem Obrenovićem i mnogobrojnim drugim viđenim srpskim intelektualcima. U vreme mitropolita Stefana Stratimirovića došlo je do prave renesanse fruškogorskih manastira (kojima je, inače, obilato materijalno pomagao, smatrajući da su “manastiri i kaluđeri stub Srpske crkve”), do štampanja niza značajnih knjiga, pokretanja mnogobrojnih uticajnih časopisa i novina, poput “Letopisa Matice srpske” i do pojave i pune afirmacije nove generacije slikara i ikonopisaca, književnika i pesnika.
Njegovom zaslugom osnovana je prva srpska gimnazija u Sremskim Karlovcima (1791), prva srpska pravoslavna bogoslovija (1794), učiteljska škola u Sentandreji (kasnije preseljena u Sombor - 1812), ikonopisačka škola u Sremskim Karlovcima (1809). Zauzimao se za osnivanje srpske štamparije i za uređenje Patrijaršijske biblioteke. Osnovao je fond za izdržavanje siromašnih učenika gimnazije (Alumnum), a kasnije i konvikt za imućniju decu. Svojim ličnim sredstvima ovaj mudri mitropolit, koji je znao da čuva interese srpskog naroda, osnovao je i fond novog mitropolijskog dvora.
U politici je mitropolit Stefan Stratimirović bio politički konzervativac i otvoreni protivnik Dositejevih i Vukovih reformi jezika. Stratimirović je pisao mnogo i ostavio veliki broj vrednih književnih i naučnih spisa. Stojan Novaković je napisao da je Stratimirović bio “jedan od najinteligentnijih i politički najobrazovanijih savetodavaca i prijatelja ustanika, koji je bio u takvim ličnim vezama i u Austriji i među Srbima da je na ustanak silno mogao uticati i faktički voditi njihovu spoljnu politiku”.

Stratimirović je uživao visoki ugled u ugarskim plemićkim krugovima, što je, po nekim istoričarima, verovatno posledica njegovog pripadanja visokim masonskim krugovima. Mitropolit Stefan Stratimirović umro je 4. oktobra 1836. godine.
Na “izbornom saboru”, prvom posle onog Sedmog temišvarskog, iz čuvene 1790. godine, kada je izabran Stratimirović, 11. novembra 1837. godine za samo nekoliko sati zasedanja izabran je za novog mitropolita bački episkop Stefan Stanković. Po onome što se o njemu zna, Stanković je bio human i neobičnozanimljiv čovek: sam je, sopstvenim sredstvima, školovao darovite učenike.

Kao mitropolit i čovek, Stanković je “bio na svom mestu”. Mada nije “spadao u aristokratiju, imao je elegantan način u opštenju s ljudima. Reprezentacija naše crkve i među svojima i prema nevernicima nije nikad bila sjajnija no pod njim”. Mitropolit Stanković nije dugo upravljao crkvom. Umro je 31. jula 1841. godine u Karlovcima.
Posle Stankovićeve smrti, za administratora Mitropolije postavljen je pakrački episkop Georgije Hranislav. Iako je bio obrazovan, sklon pisanju pesama i oda, a uz to još i dobar organizator crkvenog života, nije bio izabran za karlovačkog mitropolita, već je samo upravljao crkvom do izbora Josifa Rajačića.

Sabor na kome se birao novi srpski mitropolit bio je sazvan za 31. avgust 1842. godine, a Josif Rajačić je bio biran između temišvarskog episkopa Pantelejmona Živkovića i budimskog episkopa Platona Atanackovića.
Za mitropolita karlovačkog Rajačić je bio izabran 9. septembra 1842. godine. Sabor, na kome je Rajačić izabran, bio je, kako piše Slijepčević, “poslednji sabor sa feudalnim sjajem.
PlemiĆi su se naticali u raskoši duha, kočija, slugu - u prvom redu Petar Čarnojević i Jovan Nako, koji je na sabor kao gost došao. Vladike su svi na svojim hintovima u Karlovce došli, s husarima, jegerima, lakejima, ponajviše na četiri konja”.
Posle kraha ozloglašenog Meternihovog apsolutizma, Srbi u Ugarskoj su podigli revoluciju sa željom da ostvare sva svoja politička, crkvena i socijalno-ekonomska prava.
Na narodnom zboru u porti Saborne crkve u Novom Sadu, 19. aprila 1848. godine izbili su veliki protesti zbog toga što je ugarska vlada uvela mađarski jezik kao službeni jezik administracije Srpske pravoslavne crkve i što je naredila sveštenicima da moraju da nauče mađarski.
Skupština je donela odluku o izdvajanju srpskih pokrajina u Ugarskoj u zasebnu, autonomnu teritoriju, sa svojom narodnom vlašću i srpskim jezikom u administraciji. Tada je za vojvodu izabran Šupljikac, a Rajačić je postao patrijarh Srpske pravoslavne crkve u Austriji.
Car Franja Josif I potvrdio je 3/15. decembra 1848. godine odluku srpske skupštine, a patentom od 6. novembra 1849. godine, srpsku Vojvodinu je priznao pod nazivom Vojvodstvo Srbije i tamiškog Banata.


TESNO U UNIJI
MITROPOLIT Jovan Đorđević bio je na čelu SPC nepune četiri godine. Njega je na toj dužnosti nasledio Vikentije Jovanović Vidak, obrazovana ličnost za čijeg je vremena školovan znatan broj srpskih studenata u Beču.
U njegovom patrijaršijskom dvoru, jedno vreme je kao vaspitač boravio Dositej Obradović.
Posle smrti Stefana Stankovića, za prvu ličnost Mitropolitije izabran je Josif Rajačić, nepokolebljivi borac protiv unije i za prava srpskog naroda u Habzburškoj monahriji, zbog čega je bio izuzetno poštovan i cenjen u društvu.
Josif Rajačić preminuo je 1. decembra 1860. godine, kada na čelo Crkve dolazi Samuilo Maširević.

Vladimir Anđelković
Izvor: Novosti