Kada je nastala šajkača?

Srpski stari vek


Sarmatski konjanik

U Geografiji, Ptolomej govori o dve Sarmatije: evropskoj i azijskoj. Evropska je omeđena sa severa sarmatskim okeanom - Oceanus Sarmaticus i nepoznatim morem i zemljom; sa zapada rekom Vislom i delom Germanije, između izvora Visle i Sarmatskih gora ( Sarmatici montes ); sa juga Jazigama i Dakijom; sa istoka obalom jezera Meotis (Kaspijsko jez.) i Tanaisom. Narodi koji je naseljavaju su: Vendi, iznad Dakije Peusini i Bastarani; duž cele obale Azova su Jazige i Roksolani; u unutrašnjosti su Amaksobi i skitski Alani. Blizu Visle su mali narodi. Iznad Venda su Getoni, Fini i Suloni a, ispod njih, Frungundioni; pa, blizu izvora Visle, Avarini; niže njih: Ombroni, Anartohrakti, Burgioni, Arsite, Saboci, Pengite, a onda Besi, blizu Karpata; ka istoku, ispod Venda su Galinde, Sudini, Stavani, koji se prostiru do Alauna; niže ovih su Igilioni, Kostoboci i Transmontani. Od Okeana, kraj Vendskog zaliva, žive Velti, iznad kojih su Osi, Karboni, Karoti i Sali; ispod ovih su: Geloni, Hipopodi, Melanhleni, a niže njih Agatirsi; potom Aorsi, Pagrite, Savari i Borusci. Pominju se još i Karpiani, Bodini, Huni, Tauroskiti, Tigri i Tiringiti...

Ubistvom do udaje

Granice azijske Sarmatije su, na zapadu, od izvora do ušća Tanaisa i u sebe uključuju istočnu obalu Azova do Kimerijskog Bosfora; na jugu zauzimaju deo Crnog mora (Pontus Eudžinus), linijom reke Koras, Kolhide i Iberije, do Kaspijskog mora ( Hyrcanium ); na istoku deo Kaspija, do ušća reke Sone – severne granice su za Ptolomeja „terra incognita“. Idući od hiperborejske Sarmatije ka jugu, narodi koji je naseljavaju su: Sarmati Baziličani, Modoci, Sarmati Hipofagi, Sarmati Zakate, Suardeni, Aseji... Blizu severnog luka Tanaisa je veliki narod Parebida, kraj plemena južnih Jaksamata; niže Suardena su Henide, a istočno od Volge, Hitirofagi, Materi i zemlja Nesiota. Ispod Jaksamata su Siraceni, kraj kojih su Psesi, potom, tu su i Tatemoti, a niže od njih Tirambi – potom, Aspargiani, blizu planine Koraks, sa Arihima i Zinima; povrh Koraksa su Konapseni, Metibi i Agorite. Ptolomej nastavlja:“ Između reke Ra ( Volga ) i planina Hipiki je mitridatijski region, ispod koga su Melanhloni, potom, Amazonke, a između planina i Keraunijskih gora su Suani i Sakani; još, između Keraunijskih gora i reke Ra su Ornici, Vali i Srbi; između planina Kavkaza i Keraunskih gora su Tusci i Diduri; blizu Kaspijskog mora žive Udi, Alonti, Izonde i Geri; a sa obe strane Bosfora su Kimeri; na obali Ponta su Aheji, Cersiti i Sunokolhi, a iznad Senarei“. Sudeći po imenima plemena, Sarmati su živeli u neposrednoj blizini Slovena; najverovatnije, obzirom da nisu ratovali, zbližavali su se sklapajući porodične i bračne veze, mešajući se međusobno.
Ptolomej svedoči da su „Serboi“, odnosno „Sirboi“, živeli na Volgi, Azovskom moru i na reci Don. Gvidon Ravenski ( Anonim, + 880 ), dovodi u vezu Srbe, Slovene i Skite:“ Sedžta ut hora noctis Scytharum est patria Sclavinorum edžorta est prosapia: sed et Vites et Chymbes edž illis egressi sunt“. Vacerod Čeh, u „ Mater Verborum“ ( 920 ), naznačava da su se žitelji stare Sarmatije nazivali Srbima, tj: „Sarmathe, Sirbi tum dicti, a serendo id est ljuasi Sirbutiu“ i „Sarmathe, populi Zirbi“ – Sarmati, narod srpski. Vrlo je važno ovde istaći da su se monasi, koji su ovim teritorijama širili hrišćanstvo, nazivali Sarabitima ( Sarabaitae ), Srbima ili, kako navodi Čeh u Mater verborum:“ Sarabitae proprie currentes vel Sirbi, viventes Zirbi“, što svedoči o hristijanizaciji Srba u apostolska vremena.
Za zemlju Sauromata Herodot kaže da se nalazila „na tri dana hoda“, istočno od Dona i severno od Azovskog mora. Arheološka istraživanja su pokazala da su oni živeli u prostranoj travnoj ravnici, na granici između Evrope i Azije, koja je obuhvatala teriotoriju, istočno od Dona, skoro do reke Ural, a na severu se pružala uz Volgu do Saratova. Bili su mešovitog porekla i u njihovoj kulturi se zapažaju razni elementi naroda poznog bronzanog doba, naročito Meota i Skita, sa kojima su Sauromati održavali bliske veze. Nisu imali stalnih naselja; živeli su na konju, a njihova boravišta su bila kola u koja su uprezali volove. Po nošnji, običajima i kulturi, nisu se razlikovali od Skita. Nosili su opanke, čakšire i specifične kape ( šiljate ), koje su se, vremenom, transformisale u šajkače. Vizantijski hroničari, uključujući i Porfirogenita, o srpskoj nošnji govore sa prezirom. Ovaj prezir vuče poreklo od političke netrpeljivosti Vizantinaca spram Srba i njihove buntovne prirode. Srpske žene zadržale su stari, “amazonski način“ života – pridruživale su se svojim muževima u lovu i ratu, te nosile istu odeću kao muškarci. Ni jedna devojka nije mogla da se uda, dok ne ubije bar jednog neprijatelja.

Zlatne kašike

Međutim, Sauromatima nije bilo suđeno da mirno žive u svojoj zemlji. Selili su se, s vremena na vreme, u potrazi za novim pašnjacima za svoju stoku, sve dok Aleksandar Veliki nije srušio ahamenidsko Carstvo u Persiji, 331.g. pre n.e. Zbivanja u srednjoj Aziji, u IV veku pre n.e, imala su velikog uticaja na dalji razvoj Srba, jer je Aleksandar Makedonski, u sledeće dve godine, uspeo da podjarmi Horoazme i Masagete, narode koji su živeli dalje, na severu. Njegova osvajanja su imala za posledicu stvaranje čvrstog saveza ta dva naroda, tako da su oni zagospodarili svim nomadskim plemenima srednje Azije; čak su i Huni morali da priznaju njihovu vlast. Kultura Masageta bila je tipično stepska, mada se u njoj zapaža jak uticaj ahamenidske civilizacije Persije. Proširenje njihove vlasti stoga je zanačilo i rasprostiranje ahamenidske kulture i ideja. Srbi su bili jedan od naroda na koje su ta kultura i civilizacija izvršile dubok uticaj. Masagetsko- horoazmatska vladavina, ili neka vrsta političke podređenosti, ostavila je dubokog traga na staroj sarmatskoj kulturi. Ona je počela da gubi svoje skitske karakteristike i da dobija istočnjački, srednjeazijski vid, poznat pod nazivom“ranosarmatski“. Ovaj proces počeo je, prvih decenija IV veka pre n.e, u orksčalovskoj oblasti, u zapadnom Sibiru, području koje je bilo najbliže masagetskoj granici. Sibir svoje ime duguje Serboima-Sirbima; srpsko ime Sibin odnosi se na stanovnika Sibira – Sibirna, Srbina. Ovde je, sudeći po raznolikosti grobova, postojala zajednica podeljena na društvene slojeve i klasne grupe. Grobni prilozi su većinom iranskog, srednjeazijskog ili orjentalnog porekla; u zapadnom delu ovog područja, nađeni su i grčki importi ( keramika, fibule ). Žene su često sahranjivane sa oružjem, što neki autori (Tomson, Vernadski, Grakov), smatraju ostatkom“amazonske tradicije“. U bogato opremljenim grobovima, često je pronalaženo celo telo ovce ili konja, ali uvek bez glave. Do 338.g. pre n.e, Srbi su prešli preko Dona. Ovo je poznato iz grčkih istorijskih zapisa i arheoloških nalaza. U IV veku pre n.e, u oblasti zapadno od Dona, živeli su Skiti, koji su podigli veličanstvene kraljevske grobnice u kubanskoj dolini ( severozapadni deo Kavkaza ). Krajem istog veka, oni su nestali sa Kavkaza i njihovi tragovi su nađeni mnogo dalje na zapadu, s druge strane Dnjepra. To bi moglo da znači da ih je na zapad potisnuo prvi talas Sarmata, koji su, nesumnjivo, bili pod pritiskom drugih sarmatskih plemena, još dalje, pristižućih sa istoka. Do 300.g. pre n.e, oni su svoju vlast proširili na celu oblast između Dona i Dnjepra.
Ovi, zapadni Srbi, bili su ujedinjeni pod jakom centralnom vlašću. U pisanim spomenicima nazivaju se „kraljevskim Sarmatima“. Skiti, iz jednog ogranka koji se povukao u krimsku oblast, postali su njihovi vazali, a Olbija, grčki grad na ušću južnog Buga, plaćala im je danak. Jedan od njihovih kraljeva, Galatije ( Galat ), pominje se u mirovnom ugovoru koji je kralj Ponta ( u Turskoj, južno od Crnog mora ), zaključio oko 180.g. pre n.e, a jedna kraljica, po imenu Maga (uspešno se bavila vračanjem i magijom), javlja se u zapisima, nekoliko decenija kasnije. Jedini delovi, koji se mogu povezati sa kraljevskim Srbima, su ostaci konjske opreme i pribora za jelo ( viljuške, kašike od zlata ili pozlaćenog srebra ), felere ( phaelerae ), koje potiču iz II veka pre n.e. Svi, od reda, imaju reljefne ornamente, s geometrijskim ili životinjskim motivima, koji podsećaju na stari asirski ili jonski stil, ali su tesno povezani sa grčko-indijskom umetnošću. Viljuške za jelo, toga tipa, nađene su na jedanaest lokaliteta, uglavnom na teritoriji gde su živeli Kraljevski Srbi. Dve su nađene van te oblasti, jedna u Transilvaniji i druga u bugarskom Podunavlju. Ova druga može da se poveže s jednim drugim ogrankom Kraljevskih Srba, koji je morao da se povuče dalje na zapad, pod pritiskom drugih sarmatskih plemena.Od tog vremena, moć Kraljevskih Srba bližila se kraju – najveći deo stanovništva činili su došljaci, dok su neka plemena, nastojeći da sačuvaju svoju samostalnost, krenula dalje, na zapad.

Kontakt sa klasičnim svetom

Srbi, koji su, u IV veku pre n.e, ušli u pontsku stepu (oblast između Dona i Dunava), prvi su stupili u kontakt sa jednim delom „klasičnog sveta“- Bosforskim kraljevstvom. Počeci ovog kraljevstva padaju u VI vek pre n.e, kada su Grci osnovali nekoliko kolonija na severnoj obali Crnog mora. U V veku pre n.e, u sastav Bosforskog kraljevstva ulazile su sve kolonije na obali Azovskog mora, ( Palus Maeotis, blato Meotsko; Azovsko more se još zvalo Palus Sarmatiae, sarmatsko blato; Cymmeria paludes, Kimerijsko blato; Scythica stagna, skitski sprudovi i Ponti Eudžini mater – majka Crnog mora. Prvo je ovaj kraj bio negostoljubiv, pa je u skladu s tim nosio i ime Pontus, divljina; kada su ga civilizovali Grci- Jonjani, prozvano je gostoprimljivim – Eudžinus.), kao i širok pojas zemlje, duž istočne obale, na kojem su živela najpre meotska, a kasnije srpska ili sarmatizovana ( posrbljena ) plemena starosedelaca. Cilj države na Bosforu je bio da grčke gradove štiti od stepskih nomada, ali Skiti i, posle njih Srbi, nisu napadali grčke gradove - mudro su ih koristili kao posredničke, trgovačke centre. Tokom sarmatskog perioda, grčki gradovi su očuvali svoj položaj proizvodnih i izvoznih središta. Pošto je apsorbovalo uzastopne talase srpskih plemena, Bosforsko kraljevstvo je, 110.g. pre n.e, palo pod vlast pontskog vladara Mitridata, koji ga je uvukao u rat sa Rimom.

Izvor