Rastko odan Hristu


POPUT ostalih južnih Slovena, i Srbi su pokrštavani u periodu od sedmog do devetog veka. Konstantin Porfirogenit piše da je, najpre, car Iraklije (610-641) poslao misionare da izvrše pokrštavanje Srba, a potom je, u vreme cara Vasilija I i kneza Petra Gojnikovića 879, zahvaljujući velikom i sistematskom radu Ćirila i Metodija, koji su stvorili slovensko pismo i uveli crkvenu liturgiju na slovenskom jeziku, izvršeno drugo, znatno uspešnije pokrštavanje.
Teritorije naseljene Srbima bile su u devetom veku, kako piše Stanoje Stanojević, "u crkvenom pogledu" podeljene na tri dela: jedan deo, pretpostavlja se, do Kotora, bio je pod crkvenom vlašću Splita, drugi deo pod Ohridskom arhiepiskopijom, a treći pod vlašću episkopije sa sedištem u Draču. Episkopije sa središtima u Draču i Ohridu pripadale su sferi vizantijskog uticaja.
U desetom i jedanaestom veku središte crkve na prostorima koji su zauzimali Srbi bilo je u Zeti. Dolaskom Nemanjića na čelo srpske države, stožer crkvenog života premešta se u Ras, u manastir Studenicu, koji postaje istinski centar srpske duhovnosti. U to vreme crkva je bila pod direktnom jurisdikcijom Ohridske arhiepiskopije.

Na teritoriji koju su u ranom srednjem veku naseljavali Srbi, arhiepiskopi, a potom i patrijarsi kao vrhovne crkvene starešine, imali su gotovo neograničeno pravo da, shodno kanonskim propisima, upravljaju celom srpskom crkvom u granicama Pećke patrijaršije, da postavljaju i zbacuju mitropolite i episkope, da nadziru njihov rad i da im sude za prestupe. Pored patrijarha i Sinoda, veliku ulogu u životu Srpske crkve igrali su, kako tvrdi istoričar Vasa Čubrilović, sabori. Oni su se sastojali od predstavnika crkvene hijerarhije, običnog sveštenstva i naroda. Sazivani su kad je trebalo birati patrijarhe, arhiepiskope i episkope i rešavati krupnija crkvena pitanja ekonomske, prosvetne ili organizacione prirode.
Na čelu Srpske crkve, od Svetog Save, pa sve do sredine 14. veka, kada je uspostavljena patrijaršija, nalazili su se arhiepiskopi. Bilo ih je ukupno dvanaest. Godine 1346. arhiepiskopija je podignuta na nivo patrijaršije, a prvi srpski patrijarh je tada poneo titulu "patrijarha srpskih i pomorskih zemalja". Sedište Crkve bilo je najpre u manastiru Žiči, a od 1253. godine, zbog opasnosti od Tatara i Kumana, premešteno je u Peć. Svi arhiepiskopi na čelu naše crkve bili su "iskusni duhovnici i monasi", igumani manastira Hilandara ili Studenice. Posle konačnog pada Srbije pod Turke 1459. haotično stanje zavladalo je i u Srpskoj crkvi, što koristi Ohridska arhiepiskopija da stavi pod svoju nadležnost većinu eparhija Pećke patrijaršije. Sultanovim beratom iz 1557. godine dozvoljena je obnova Srpske patrijaršije, a fermanom sultana Mustafe III ponovo je ukinuta 1766. Srpska pećka patrijaršija i potčinjena Carigradskoj. Do obnove Srpske patrijaršije došlo je 1920. godine.
Na prostorima severno od Save i Dunava, i to od Velike seobe 1690. pa do propasti Austrougarske monarhije 1918. i uspostavljanja Srpske patrijaršije (1920), Srpskom crkvom se upravljalo sledećim propisima: prvo od 1690. do 1770. Leopoldovim privilegijama iz 1690, 1691, 1695, zatim Deklaratorijem od 1779. do 1868. i Reskriptom od 1868. do nove obnove Srpske patrijaršije
1920. godine. Karlovačkom mitropolijom upravljali su srpski mitropoliti sve do 1848. godine, kada je na čuvenoj Majskoj skupštini Josif Rajačić proglašen za srpskog patrijarha.

Posle obnovljenja patrijaršije 1920. godine, prvi patrijarh Dimitrije je najpre nosio titulu - arhiepiskop beogradski i mitropolit Srbije, a potom zvanje: arhiepiskop pećki i karlovački i mitropolit beogradski. Od 1921. godine patrijarh srpski nosi titulu: arhiepiskop beogradski i patrijarh srpski. Današnje oslovljavanje uvedeno je krajem 1921. godine i ono glasi: arhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski. Osobi sa titulom patrijarha protokolarno se obraća sa Njegova svetost...
Sve značajne odluke u Srpskoj pravoslavnoj crkvi donosi Sveti arhijerejski sabor, koga čine svi arhijereji (episkopi i mitropoliti), i koji se sastaje dva puta godišnje, na prolećnom i jesenjem zasedanju. Osim Sabora, postoji i uže crkveno telo, Sveti arhijerejski sinod, koga čine četiri arhijereja i patrijarh. Sinod se sastaje češće nego Sabor.

Srpska pravoslavna crkva je samostalna i autokefalna Crkva sa dostojanstvom patrijaršije. U diptihu pravoslavnih patrijaršija, a prema normama Vaseljenske patrijaršije Srpska pravoslavna crkva se nalazi na šestom mestu, posle Ruske, a pre Rumunske crkve.
Rastko Nemanjić rođen je oko 1173. godine, od oca velikog župana Stefana i majke Ane. Nemanja, vladar svih srpskih zemalja koje se zovu Dioklitija, Dalmatija, Travunija, kršten, u Ribnici, u Duklji, rimokatoličkim obredom i potom, kao mladić, kršten u pravoslavnom hramu Svetih apostola Petra i Pavla, kod Novog Pazara, postao je veliki vernik, "iskreno i duboko odan pravoslavlju". Prvi biografi Svetog Save, Domentijan i Teodosije, pišu kako je Rastko, kako glasi mirsko ime Save, na dvoru svoga oca dobio solidno vaspitanje. Stevan Prvovenčani, srednji sin Nemanje, i sam dobro obrazovan, tvrdi da je Rastko svojim "izvrsnim razumom" zadivio roditelje i da se još u mladosti stalno i iskreno molio Hristu. U njegovoj lektiri, koja je proširila njegove horizonte, nalazila su se, kako piše istoričar Bogdanović, "ne samo jevanđelja, apostoli i parimejnici, a pogotovo psaltiri, nego i duhovno štivo prologa i paternika, „Lestvica“ Jovana Sinajskog, besede ranovizantijskih crkvenih otaca, pre svih - Jovana Zlatousta, kao i crkveno-pravna literatura, koju je sa vizantijske „Ekloge“ preveo još Metodije Solunski uoči moravske misije 863. godine".

DEVET MILIONA VERNIKA
DANAŠNJU Srpsku pravoslavnu crkvu, koja ima oko devet miliona vernika, čine četiri mitropolije: Zagrebačko-ljubljanska i cele Italije, Crnogorsko-primorska, Srednje-zapadnoamerička i Dabrobosanska, i 29 eparhija: Žička, Šumadijska, Šabačko-valjevska, Budimska, Niška, Zvorničko-tuzlanska, Sremska, Banjalučka, Temišvarska, Kanadska, Australijsko-novozelandska-novogračanička mitropolija, Američko-kanadska-novogračanička mitropolija, Istočnoamerička, Banatska, Bačka, Britansko-skandinavska, Raško-prizrenska, Zahumsko-hercegovačka, Bihaćko-petrovačka, Osečkopoljska i baranjska, Srednjoevropska, Zapadnoevropska, Timočka, Vranjska, Zapadnoamerička, Slavonska, Braničevska, Mileševska, Dalmatinska.

(Nastaviće se)

Izvor: Novosti

Protest iz Ohrida

BIOGRAFI Svetoga Save ističu da se Rastko zamonašio 1191, u ruskom manastiru svetog Pantelejmona, da je vrlo brzo prešao u grčki manastir Vatoped, poznat po velikoj biblioteci i obrazovanim monasima, i da je, kako tvrdi Domentijan, obilazio monaške skitove na Svetoj gori, "svagda svojim nogama pešice hodeći", sledećih šesnaest godina. Iako vrlo mlad i neiskusan, monah Sava je, kao izaslanik manastira Vatopeda, bio upućen u Carigrad, gde je od vizantijskog cara i patrijarha dobio tada zapušteni manastir Hilandar. Manastir je ponovo iz temelja izgrađen u junu 1199. godine, i vrlo brzo je postao centar srpske duhovnosti. U momentu kada se Savin otac sveti Simeon upokojio 13. februara 1200. godine u manastiru Hilandar bilo je petnaest monaha. Sedam godina kasnije, pred povratak Svetoga Save u Srbiju, u vreme kada su Latini već uveliko formirali svoju državu, "latinsko carstvo", na tlu Vizantije, koja će trajati sve do 1261. godine, u Hilandaru je bilo dve stotine monaha.

U februaru 1207. Sava je, zajedno sa očevim moštima, prešao u Srbiju, u manastir Studenicu, gde je na položaju studeničkog arhimandrita stekao veliki ugled. Posle ženidbe Stefana sa Anom, unukom venecijanskog dužda Enrika Dandola, i dobijanja kraljevske krune od pape Honorije III 1217, Rastkov brat je postao priznati vladar "Srbije, Duklje, Travunije, Dalmacije i Zahumlja". Ali, tek krunisanjem Stefana za kralja u manastiru Žiča na Spasovdan 1221. godine, i to od samog arhiepiskopa Save, Srbija je "dobila prvog srpskog kralja koji se od tada potpisuje kao Stefan Prvovenčani".
SAVA 1219. odlazi u Nikeju, privremenu prestonicu Vizantije, da tamo, kako ističe Dimitrije Bogdanović, traži samostalnost Srpske pravoslavne crkve. Od cara Teodora I Laskarisa (1204-1222) i vaseljenskog patrijarha Manojla I Haritopula Sarantena Sava je dobio "povelju" o odvajanju srpske crkve od ohridske arhiepiskopije i formiranju, posebne, srpske, autokefalne arhiepiskopije. Manojlo je u Nikeji 1219. rukopoložio Savu za prvog arhiepiskopa crkve koju danas zovemo Srpska pravoslavna crkva. Prema tekstu svečane gramate izdate tim povodom, Sava se, kako ističe Domentijan, ustoličuje za arhiepiskopa "svih srpskih i pomorskih zemalja", kako glasi njegova puna titula. I drugi Savin biograf Teodosije piše da je Sveti Sava postavljen za arhiepiskopa "sve srpske zemlje". U oba teksta, koji se po svom sadržaju neznatno razlikuju, izričito je naglašeno pravo "učiteljstva, rukopolaganja i upravljanja crkvom". Savi je tada dato pravo, da "budući srpski arhiepiskopi više ne putuju na rukopoloženje u patrijarhovu stolicu, nego da se rukopolažu kod kuće, od svojih vladika, a da od patrijarha traže samo blagoslov".

Napustivši Svetu goru, Sava je svratio u Solun, koji je tada bio pod vlašću Latina, i tu se, u manastiru Filokalu, kome je bio jedan od ktitora, kako tvrdi Nićifor Dučić, posavetovao sa svojim starijim prijateljem, mitropolitom Kostadijem, o tome kako urediti srpsku crkvu. Tada je Sava napravio prvu organizaciju srpske crkve. Pored tri stare episkopije osniva, ističe Predrag Puzović, još osam novih: Žičku
- sa sedištem u manastiru Žiča, gde je bilo i sedište Srpske arhiepiskopije; Zetsku - u crkvi sv. arhanđela Mihaila na Prevlaci u Boki Kotorskoj; Humsku - u crkvi sv. Bogorodice u Stonu; Dabarsku - u crkvi sv. Nikole u Banji kod Priboja na Limu; Moravičku - u crkvi sv. Ahilija u Arilju; Hvostansku - u crkvi Bogorodice Hvostanske (Mala Studenica) u blizini Peći; Budimljansku - u crkvi sv. Đorđa (Đurđevi stupovi) u Budimlju kod Berana; Topličku - u crkvi sv. Nikole u Kuršumliji. Sedišta starih episkopija su bila: Raške - u crkvi sv. Petra u Rasu kod Novog Pazara; Prizrenske - u crkvi sv. Bogorodice u Prizrenu; Lipljanske - u crkvi sv. Bogorodice u Lipljanu, kasnije u manastiru Gračanica. Srpska arhiepiskopija je u vreme prvog srpskog arhiepiskopa imala ukupno 11 eparhija.

U MAJU 1220. godine ohridski arhiepiskop Dimitrije Homatijan protestovao je protiv ustoličenja srpske arhiepiskopije. Da bi za svaki slučaj učvrstio svoju poziciju unutar crkvene hijerarhije, Sava je 1229. godine od Nikejskog patrijarha tražio i dobio odobrenje „da se arhimandrit srpski bira na saboru srpskom i da ga niko izvan Srbije ne potvrđuje". Posle ovog Sava se, sasvim spokojan, 1234. povukao sa čela srpske crkve, a za novog arhiepiskopa postavio svog učenika Arsenija I.
Sava je dobro poznavao liturgijsku i monašku književnost, grčke tipike i naročito velike himnografske zbornike, oktoih, triod i minej. U svom Karejskom i Hilandarskom tipiku Sava se bave pitanjima isposničkog i manastirskog životom monaha, dok u Krmčiji, zborniku državnih zakona i crkvenih pravila ili kanona sa tumačenjima čuvenih vizantijskih kanonista, uređuje širi društveni život mlade srpske države. Savino pismo igumanu Spiridonu je prvo delo "epistolarnog žanra stare srpske književnosti", Kratko žitije svetog Simeona Nemanje, osnivača (ktitora) manastira Hilandar, jeste "tipična žitijna beleška", dok je žitije svetog Simeona pisano kao ktitorsko žitije osnivača Studenice, po svim pravilima ovoga žanra vizantijske književnost klasično delo proznog žanra u Vizantiji koji se naziva još i životopis svetog - "hagiografija".
Sava je sa ocem Nemanjom (sv. Simeonom Mirotočivim) i bratom Stefanom podigao mnogobrojne manastire u dolini Lima, Ibra, Toplice i Morave.


SVETA ZEMLJA
U SVETU zemlju Sava je putovao dva puta. Prvi put 1229. kada je "za potrebe srpskih monaha i poklonila Srba otkupio u Palestini manastir sv. Georgija u Akoni i manastir sv. Jovana Bogoslova na Sionu", a potom 1234. godine, kada je na molbu bugarskog cara Ivana Asena tražio saglasnost jerusalimskog, aleksandrijskog i antiohijskog patrijarha da bugarska crkva postane patrijaršija. Na povratku sa ovog dugog puta Sveti Sava je umro 14. januara 1235. (ili 1236) godine u Trnovu, ondašnjoj bugarskoj prestonici. Sahranjen je, najpre, u crkvi Četrdeset mučenika u Trnovu, da bi već oko 1237. godine njegove mošti bile prenete u Mileševu, zadužbinu kralja Vladislava. Turci su, uplašeni rastom kulta Svetog Save, njegove mošti spalili u Beogradu, na Vračaru, 1594. godine.
(Nastaviće se)

Izvor: Novosti
     

Gresi Danila Prvog


SVETI Sava se povukao sa arhiepiskopskog trona 1233. godine i na crkvenom saboru u manastiru Žiča za svog naslednika predložio Arsenija, koji je tada i bio izabran i koji je na čelu crkve ostao sve do 1263. godine, kada je zbog bolesti morao da se povuče sa crkvenog trona. O svojoj odluci da napusti aktivno upravljanje crkvom Sava je prethodno obavestio kralja Vladislava.
Drugi po redu arhiepiskop srpske crkve Arsenije I je bio rodom iz sela Dabra, blizu Dunava i grada Slankamena, iz "onostranog Srema", kako se ovaj kraj nekad nazivao. U biografiji Danila II se samo navodi da je Arsenije još kao monah čuo za Savu, jer se slava o njemu "raznela bila u to doba po svim srpskim zemljama i van nemanjićke države", pa je rešio da ga potraži. Došao je u manastir Žiču, gde ga je Sava primio u manastirsko bratstvo i gde se "podvizavao pod neposrednim duhovnim nadzorom Svetoga Save". Prvi srpski arhiepiskop je uzeo Arsenija "u svoju ćeliju, da stoji pred njim i da se navikne većem savršenstvu, podvizavajući se dobrim podvigom".
Arsenije je posle mongolsko-tatarskog pustošenja manastira Žiče u Rugovskoj klisuri, blizu Peći, podigao u trećoj deceniji trinaestog veka, i to kao metoh, crkvu Svetih apostola. Oko 1260. godine crkva je angažovanjem samog Arsenija i oslikana. Njegov biograf arhiepiskop Danilo II ističe da je Arsenije Sremac bio veliki podvižnik i neobično darovit čovek.

I ARSENIJE, poput Save, neće ostati na čelu Crkve do kraja života. U vršenju dužnosti njega će sprečiti bolest: Kako piše njegov biograf Danilo "pade ovaj preosvećeni u ljutu bolest i poče jako bolovati, i to ne jedanput no tri godine ili više pre smrti njegove..." Arsenije I Sremac umro je od kaplje 28. oktobra 1266. godine. Sahranjen je u crkvi Svetih apostola u Peći.
Sedam godina posle smrti arhiepiskop Arsenije je proglašen za sveca. A njegov kult brzo je prenet, kako piše Stanoje Stanojević, iz Srbije u Rusiju i u DžIV veku, na saboru u Moskvi 1549. Arsenije je kanonizovan za sveca. Do 1724. godine njegove mošti počivale su u Peći, a onda, kao vredne relikvije bile seljene iz jednog manastira u drugi. Godine 1920. mošti sv. Arsenija prenete se iz manastira Kosijereva u manastir Ždrebaonik blizu Danilovgrada u Crnoj Gori, gde se i danas nalaze.

Naslednik Arsenija I, i treći srpski arhiepiskop, bio je Sava II, četvrti sin srpskog kralja Stefana Prvovenčanog. Rođen je, kako tvrdi istoričar Slijepčević, "pre 1200. ili 1201. godine" i na krštenju je dobio ime Predislav. O njemu je Danilo II napisao kratku biografiju u kojoj je jasno ocrtan duhovni lik arhiepiskopa Save II, sinovca Svetoga Save. Poput njegovog strica, čije je ime uzeo, i Sava II je rano postao monah. Podvizavao se u manastiru Hilandaru, odakle je išao u Svetu zemlju da se pokloni Hristovom grobu i da "vidi sva mesta njegovog stradanja". Vrativši se iz Jerusalima, Sava II je jedno kraće vreme boravio u Hilandaru da bi nešto pre izbora za arhiepiskopa srpske crkve bio episkop u Zahumlju, sa sedištem u Stonu. Za arhiepiskopa pećkog Sava II je bio izabran još za života svetog Arsenija Sremca, koji se zbog paralize povukao sa arhiepiskopskog prestola 1267. godine.
Arhiepiskop Sava II upravljao
je srpskom crkvom, po jednima sedam, po drugima osam godina. Danilo II piše da je "živeo u činu črede svoje sedam godina" i da je umro 8. februara 1271, u dubokoj starosti. Za vreme njegove arhiepiskopske uprave srpskom crkvom, njegov brat i kralj Srbije Uroš I Nemanjić (1243-1276) pokušao je da osvoji Mačvu 1268. godine, ali je bio zarobljen, pa je po ugovoru sa Ugrima ustupio presto svom sinu Dragutinu, oženjenog Katarinom, ćerkom ugarskog kralja.

POSLE smrti Save II, za arhiepiskopa srpskog izabran je Danilo I. Na čelu crkve ostao je godinu dana, sve do jeseni 1272. godine, kada je iznenada smenjen. Pre stupanja na arhiepiskopski tron Danilo I je bio iguman u manastiru Hilandar. Vladika šumadijski Sava za njega kaže da je "bio dostojan voditelj vere božanstvene, da se brinuo za Hristovu crkvu kao što treba", i da je zbog "nekog slučaja koji mu se dogodio, bio smenjen sa svetiteljskog prestola". I njegov prvi biograf Danilo II tvrdi da je Danilo "radi nekog dela, bio smenjen sa prestola". Istoričarima srpske crkve ni danas nije uspelo da rastumače šta se krije pod ovim "slučajem" i "delom". Brojna nagađanja o razlozima smene Danila I istoričar Stanoje Stanojević je detaljno ispitivao, ali bez uspeha. I istoričari Jireček i Radonić su, kako piše Đoko Slijepčević u svoj knjizi "Istorija Srpske pravoslavne crkve", samo konstatovali da je Danilo I "bio svrgnut, ali da ne znamo zbog čega".
Sin "blagovernih roditelja", Joanikije I, učenik arhiepiskopa Save II, sa kojim je krenuo na veliki put u Svetu zemlju, gde ga je jerusalimski patrijarh, a na izričitu molbu Save II, uveo u đakonski i jeromonaški red. Po povratku iz Svete zemlje Joanikije se nastanio u Hilandar gde se, kako piše Slijepčević, odlikovao "revnovanjem u podvizavanju, uzdržavajući se od svake sujete i telo svoje mučaše postom i molitvom". Kada je Sava II bio izabran za humskog episkopa, Joanikije je krenuo sa njim u Srbiju, "jer mu od mnogih vremena služaše u dobrom razumu i čistoti svoje nepokolebive vere".
Nije poznato koliko dugo se Joanikije zadržao u Srbiji, ali se zna da se uz pristanak Save II vratio na Svetu goru. Jedno vreme je bio ekonom manastira Hilandara, a zatim i iguman. Kao starešina Hilandara Joanikije se "pokazao iskusnim i veštim u svemu", pa je posle "mnogo vremena" "po Božjem slučaju samovoljno ostavio vlast igumansku, i opet se vratio u srpsku zemlju" gde je bio postavljen za igumana manastira Studenice. "Blagovoljenjem celoga svešteničkog sabora i ljubavlju blagočestivoga kralja Uroša" Joanikije I je, kako piše Đoko Slijepčević, bio izabran za arhiepiskopa.

SMENA NA DVORU

JOANIKIJE I je ostao na čelu srpske crkve četiri godine. U jesen 1276. kralja Uroša I (1243-1276), zaštitnika arhiepiskopa, zbacio je sa prestola njegov sin, kraljević Dragutin, pa je Uroš bio prinuđen da se "povuče negde u Zahumlje", gde se zakaluđerio i postao monah Simon". Tada je i Joanikije I napustio arhiepiskopski presto.
Joanikije I je umro 28. maja 1279. u Pilotu gde je i sahranjen. Posle dve godine i devet meseci, kraljica Jelena Anžujska je njegove mošti i mošti kralja Uroša I prenela u manastir Sopoćane.

(Nastaviće se)


Izvor: Novosti
     

Svadba kralja Milutina

ZA ŠESTOG arhiepiskopa SPC izabran je 1279. godine Jevstatije I. Bivši iguman manastira Hilandar i zetski episkop na mestu duhovnog vođe srpske crkve ostao je sve do 1286. Jevstatije je bio "sin nekih bogobojažljivijih roditelja", koji su živeli u Budimljanskoj župi i bili iz reda vlastele, jer su svom sinu obezbedili domaćeg učitelja, koji je umeo mladom Jevstatiju (njegovo svetovno ime nije poznato) da "omili" knjigu.
"Ovaj mladić", piše Danilo II, "nije se brinuo o jelu i piću ili o odeći, niti je tužio za svojim roditeljima, jer je imao svu srdačnu ljubav i jednomisleno uzdalje u Gospodu". Mladić ovakvih sklonosti otišao je u manastir sv. arhanđela Mihaila na Prevlaci kod Kotora, sedištu Zetske episkopije, gde ga je zamonašio episkop Neofit. Iz manastira je Jevstatije otišao u Svetu zemlju gde je "obišao sveta mesta i božanstvene pustinje u okolini Jerusalima", a posle na Svetu goru gde je ostao do izbora za zetskog episkopa. Za arhiepiskopa srpske crkve Jevstatije I je izabran kada je Janjićije I "prešao od ovoga života na večni blaženi mir" 1279. godine. Kao sposoban rukovodilac crkve, Jevstatije I je na Saboru u Deževu 1282. prisustvovao dogovoru između kraljeva Dragutina (1276-1316) i Milutina (1282-1321) da Srbijom vlada mlađi brat Milutin.
Jevstatije I je umro u manastiru Žiča 4. 1. 1286. godine gde je, pre nego što su mošti prenete u Peć, bio sahranjen u "mramorni sarkofag". Jevstatije je kanonizovan za sveca.

O životu i radu sedmog poglavara Srpske crkve arhiepiskopa Jakova u istoriografiji nema puno podataka. Zna se da je posle smrti arhiepiskopa Jevstatija 1286, Jakov nasledio crkveni tron i da je "telo njegovog prethodnika", zbog ratnih opasnosti lično preneo u Peć. U jednom zapisu se, kako piše Slijepčević, pominje da je arhiepiskop Jakov dobro upravljao crkvom, da je bio je poznat kao "ljubitelj i priložnik knjiga" i da je podigao nekoliko novih crkava. Vladao je šest godina Srpskom crkvom. Umro je 1292. godine. Biograf srpskih arhiepiskopa Danilo II ne navodi dan i mesec smrti arhiepiskopa Jakova. Iz drugih pouzdanih istorijskih izvora, saznajemo da je arhiepiskop Jakov umro 3. februara 1292. godine.
Na arhiepiskopski tron Jevstatije II je stupio 3. februara 1292. godine i na čelu crkve ostao sve do svoje smrti 16. avgusta 1309. godine. Poslednje dve decenije 13. veka obeležene su naglim usponom i širenjem srpske srednjovekovne države. Godine 1282. oslobođeno je Skoplje, koje će postati i prestonica Srbije, zatim Ovče Polje, Zletovo, Pijenac, Kičevo i Debar na jugu. Na severu su 1290. godine osvojeni Braničevo i Vidin. Godine 1299. u Solunu je proslavljena i svadba kralja Milutina i Simonide, kćerke vizantijskog cara Andronika II (1282-1328). Tada su kao miraz srpskom kralju date već ranije osvojene zemlje severno od Ohrida, Štipa i Prilepa. Srbija je u vreme kada je crkvom upravljao Jevastatije II bila jedna od najmoćnijih zemalja
Balkana i Evrope.

Biograf Danilo II ne govori puno o dugom vladanju Jevstatija II. On ga naziva "istinitim pastirom Hristovim", koji se "trudio da se iskreno brine za svetu crkvu", i da je, kako ističe Slijepčević, bio revnostan upravitelj crkve.
U vreme Jevstatija II, obnovljen je manastir Žiča "koji je bio opusteo" i osnovane su gračanička, kočanska, limska, mačvanska, braničevska, beogradska i skopska eparhija.
U proleće 1299. godine Teodor Metohit posetio je dvor kralja Milutina i tom prilikom upoznao je arhiepiskopa Jevstatija koji ga je ljubazno primio. Metohitu je laskalo, piše Stanoje Stanojević, što ga je Jevstatije "tretirao kao učenog čoveka, i što je pokazivao da ga kao takvoga neobično ceni."
KRALj Milutin angažovao je arhiepiskopa Jevstatija i za neke poverljive političke misije. Krajem oktobra 1301. godine, tokom Milutinovog sukoba sa Dubrovnikom, Jevstatije je, "silazio u Primorje i tražio od Dubrovčana da pošalju poslanika na pregovore".
Arhiepiskop Jevstatije II se pominje u nekoliko spisa, a pominje ga i raški episkop Grigorije u jednom dokumentu u kome se kaže da je Jevstatije II, između 1. septembra 1304. i 31. avgusta 1305. godine, bio arhiepiskop. Arhiepiskop Jevstatije II umro je 16. avgusta 1309. godine, i ubrzo, zbog zasluga, bio je proglašen za sveca.

Arhiepiskop pećki Sava III bio je deveti poglavar SPC. Pre toga bio je iguman manastira Hilandar, a potom i episkop prizrenski.
Na arhiepiskopskom prestolu zamenio je Jevstatija II posle njegove smrti 1309. godine. U vreme njegove uprave crkvom, došlo je do sukoba između kralja Dragutina i Milutina, koji je želeo da presto ostavi sinu Stefanu, što je bilo suprotno dogovoru postignutom u Deževu 1282. Sveštenstvo crkve sa arhiepiskopom Savom III na čelu posredovalo je u smirivanju strasti. Godine 1313. kada je kraljević Stefan krenuo u novi sukob sa kraljem Milutinom, crkva je po drugi put izmirila braću, ali i zavađene oca i sina.

BLAGORODAN I RAZUMAN

KRALJ Milutin se sa Savom III savetovao oko podizanja manastira Banjska čije dovršavanje arhiepiskop pećki nije doživeo. Prema navodima u knjizi "Srpski jerarsi", "ličnost arhiepiskopa Save III je bila naročito značajna za dalji razvoj crkvene srednjovekovne arhitekture u Srbiji", jer su u ovom periodu kraljevi Dragutin i Milutin sa svojim velmožama i narodom u sasvim "novom graditeljskom stilu" podigli Gračanicu, Staro Nagoričino, Ćelije, Tavnu, Raču, Tronošu, Petkovicu i dozidali Hilandar...
Za Savu III se obično tvrdi, da je dobio vaspitanje i nauk Svete gore, i da je "u životu bio blagodaran i razuman". Po svedočenju arhiepiskopa Nikodima, njegovog naslednika, Sava III je, ispunjavajući amanet Svetog Save, redovno davao pomoć Kareji i manastiru Hilandaru, a to je u svom zaveštanju tražio i od svih svojih naslednika.

(Nastaviće se)


Izvor: Novosti

Neimar Visokih Dečana

 ARHIEPISKOPA Savu III nasledio je Danilov učenik Nikodim, "postrižnik manastira Hilandara i čovek vanrednih kvaliteta". Iguman Nikodim je izabran za arhiepiskopa srpskog, kako ističe episkop Sava Vuković, "na Spasovdan 12. maja 1317. godine" i to posle nekoliko dramatičnih "izbornih sabora". Hilandarski jeromonah Gervasije, kaže za Nikodima, da je bio "rodom iz oblasti zapadne strane, zemlje raške, zvane srpske". Iz napomene biografa arhiepiskopa Nikodima vide se da je on bio episkop samo osam godina "svoga malovremenog života" i da je umro dosta mlad, 12. maja 1324. godine.
Pre izbora za arhiepiskopa srpskoga Nikodim je bio iguman manastira Hilandara. Odlukom "sabora srpske zemlje" upućen je 1313. godine u jednu delikatnu diplomatsku misiji u Carigrad kako bi razrešio spor "između kralja Stefana Uroša i brata mu". U Carigradu je prisustvovao "čuvenom bogosluženju koji su vršili jeruzalemski jerarsi"

Nikodim je, bio prevodilac Tipika sv. Save Osvećenoga, odnosno, kako se onda pisalo, on "preloži na naš jezik iz pismena grčkoga jezika". U predgovoru Nikodim je neobično oštro pisao "protiv lenjosti na molitvu i rad" kaluđera. Pored Tipika sačuvan je rukopis pisan između 1. septembra 1318. i 31. avgusta 1319. godine, zatim jedan manji Nikodimov "kratki zapis", i jedna njegova povelja.
NIKODIM je podigao crkvu Sv. Save u mestu Lizici, obnovio manastir Žiču i starao se o ćeliji Svetog Save u Kareji. On je naredio da srpski arhiepiskopi daju ovoj ćeliji ono što je ranije već odredio prvi srpski arhiepiskop i da, ako se ne postupi po želji Svetog Save, on lično, "baca prokletstvo na onoga ko to ne bude činio, kao i na onoga koji se usudi da sakrije, izgubi ili odnese iz riznice arhiepiskopije tipik Svetoga Save".
U jednoj belešci iz 1319, u kojoj objašnjava odluku da prevede Tipik svetoga Save Osvećenoga, koga je, inače, poštovao Sveti Sava, Nikodim kaže, da samo ispunjava amanet našeg prvog arhiepiskopa koji je napisao da "moli one, koji dođu posle mene, da dovrše ono što je, radi moga kratkotrajnog života, ostalo neizvršeno".

Arhiepiskopu Nikodimu se pripisuje i mirenje kralja Milutina i njegovog sina Stefana. Posle smrti Milutina (1321) u Nerodimlja na Bogojavljenje 1322. godine, Nikodim je krunisao Stefana za kralja Srbije.
Danilo II (1324-1337) bio je jedanaesti i poslednji arhiepiskop Srpske pravoslavne crkve. Zna se da je rođen u vlastelinskoj porodici, da je rano postao paž na dvoru kralja Milutina i da je, poput Rastka Nemanjića, pobegao u manastir sv. Nikole na Ibru, gde se zamonašio i dobio ime Danilo. Njegovo svetovno ime nije nam poznato. Pošto je proveo godinu i po u ćeliji arhiepiskopa Jevstatija II, "gde se podvizivao", Danilo je bio poslat u manastir Hilandar gde se kao monah i iguman istakao u "odbrani ove svetinje od Španaca", koji su kao najamnici došli u sukob sa vizantijskim carem Mihailom IDž. Kada je prestala opasnost, a već umoran od borbi i svetovnih poslova, Danilo se povukao u isposnicu Save u Kareji, gde se "podvizavao
u usamljeništvu". Godine 1310. Danilo je bio poslat u jednu delikatnu "poverljivu misiju u Debrcu" koju je uspešno obavio. Za episkopa banjskog je postavljen 1311. godine. Tada je, kako navodi episkop šumadijski Sava, "prisustvovao poslednjim časovima kraljice Jelene" i dirljivim rečima "opisao polazak pogrebne povorke iz Brnjaka za Gradac". Kralj Milutin je imao nameru da posle smrti Save III postavi Danila za arhiepiskopa. Zato ga je pozvao u Srbiju i dao mu 1313. godine upravu nad banjskom episkopijom i mesto čuvara kraljevske riznice. Danilo je tek u trećem Milutinovom pokušaju 14. septembra 1324. bio izabran za jedanaestog arhiepiskopa pećkog. Na tronu Crkve ostao je 13. godina, sve do 1337. godine.

ŽIVOTNO delo Danila II je "Žitija kraljeva i arhiepiskopa srpskih", koje je i danas značajno za srpsku istoriju. Danilo II je napisao biografije kralja Uroša i njegovih sinova, kralja Milutina i kralja Dragutina, i njihove majke, kraljice Jelene. Bio je, uz to i dobar političar, diplomata i saradnik kralja Milutina. Pod njegovim nadzorom građen je manastir Banjska kao grobna crkva kralja Milutina. U Peći je podigao hram Bogorodice Odigitrije Putevoditeljice, s dva mala hrama u njoj, posvećena svetom Jovanu i svetom Arseniju. Arhiepiskop Danilo II je učestvovao i u gradnji manastira Dečani.
Na portretu iz Bogorodičine crkve u Peći Danilo je prikazan u skromnoj odeći, sa modelom svojih pećkih zadužbina. Za Danila II je njegov biograf rekao da je bio "smerni i krotki i ništeljubivi, iskusan i izabrani u zapovestima Božjim". Umro je 19. decembra 1337. godine. Sahranjen je u svojoj zadužbini - crkvi Bogorodice u Peći. Srpska pravoslavna crkva proglasila ga je svetim.
Posle smrti "učenog arhiepiskopa Danila II koji se upokojio 19. februara 1337. godine", na velikom državnom saboru održanom između 19. decembra 1337. i 3. januara 1338. za arhiepiskopa nije izabran iguman ili neki drugi monah iz hilandarskog bratstva, kakav je bio običaj, već Joanikije, šef dvorske kancelarije i logotet kralja Dušana. O Joanikijevom poreklu nema pouzdanih istorijskih podataka, ali se na osnovu njegovog aktivnog učešća u dvorskoj diplomatiji i radu na državnim saborima da zaključiti da se radi o "pouzdanom i veoma učenom čoveku", jer su pred njim kralj Dušan i car Jovan Kantakuzin položili zakletvu prilikom zaključenja saveza. Joanikije je učestvovao i u pripremi Dušanovog zakonika što se jasno vidi iz samog zaglavlja gde se navodi ime patrijarha kao onog koji je predsedavao saborom, ali i iz činjenice da se od ukupno 201. člana prvih 38 odnosi na Srpsku crkvu.


PRVI PATRIJARH

U VREME arhiepiskopa Joanikija Srbija je bila najjača država na Balkanu, a Srpska crkva je posle punih 127 godina autokefalnosti u statusu arhiepiskopije na Saboru u Skoplju, na Cveti, 9. aprila 1346. godine, uzdignuta u rang patrijaršije. Joanikije je ukazom cara Dušana proglašen za prvog srpskog patrijarha sa titulom "patrijarh srpski i primorskih zemalja".

(Nastaviće se)

Izvor: Novosti

Kruna Dušanu Silnom

DUŠAN Silni je morao da proglasi Srpsku patrijaršiju jer je, u to vreme, prema nekim istoričarima, samo patrijarh mogao da kruniše cara. A prema tumačenju same crkve proglašenje Srpske patrijaršije je učinjeno zato što je "u sastav Dušanove države ušla i starija autokefalna Ohridska arhiepiskopija koja je kanonski bila ravna novoj Srpskoj autokefalnoj arhiepiskopiji, pa je trebalo, uzvišenjem ove druge na stepen patrijaršije, izbeći mogući sudar dve crkve i spor oko starešinstva".

Sedam dana posle ovog sabora, na kome je arhiepiskopija uzdignuta na nivo patrijaršije, a prvi srpski patrijarh dobio titulu patrijarha "srpskih i pomorskih zemalja", na Vaskrs 1346, krunisan je Dušan Silni za prvog srpskog cara sa titulom cara "Srba, Grka i primorskih strana...", Dušanov sin Uroš za kralja. Saboru su, osim cara i vlastele iz cele države, prisustvovali svi arhiepiskopi, mitropoliti, episkopi, igumani i drugi predstavnici crkve iz Pećke i Ohridske arhiepiskopije, visoki crkveni dostojanstvenici iz osvojenih oblasti Carigradske patrijaršije i Svete gore, kao i bugarski, trnovski, patrijarh Simeon sa svojim episkopima i višim sveštenstvom.

Tom prilikom je odlučeno da neki ugledni episkopi u starim srpskim oblastima, kao što su skopski, prizrenski, zetski i raški, dobiju titulu mitropolita, a da se skopski mitropolit smatra "prvoprestolnim", pošto je "stolovao" u carskoj prestonici. Ohridska arhiepiskopija, koja je neokrnjena ušla u sastav srpske carevine, ostala je i dalje autokefalna, s tim da njen arhiepiskop priznaje prvenstvo časti pećkom patrijarhu. Grčke eparhije u novoosvojenim oblastima, koje su ranije pripadale Carigradskoj patrijaršiji "potpale" su pod jurisdikciju pećkog patrijarha.
Sedam godina posle proglašenja srpske patrijaršije (1353), car Jovan Kantakuzin, nekada blizak prijatelj i saradnik cara Dušana, nagovorio je carigradskog patrijarha Kalista da baci prokletstvo (anatemu) na srpskog cara, patrijarha, Crkvu i narod zbog toga što je arhiepiskopija postala patrijaršija, i što su Grke episkope zamenili srpskim sveštenstvom u onim gradovima koje je Dušan osvojio od Vizantije. Dušan je pokušao da se izmiri sa carigradskim patrijarhom, ali u tome "za života" nije uspeo. Izmirenje dve crkve je postignuto tek 1375. godine.
Tokom jednog od mnogih boravaka u manastiru Žiča prvi srpski patrijarh se iznenada razboleo i na putu za Peć umro 3. septembra 1354. godine. Srpska crkva ga je kanonizovala za svetitelja.

Posle tromesečnog oplakivanja prvog srpskog patrijarha car Dušan Silni je sazvao "srpski i grčki" sabor u Seru i 29. novembra 1354. godine za drugog srpskog patrijarha izabrao hilandarskog igumana Savu koji je postao Sava IV i koji se, poput njegovog velikog prethodnika, oslovljavao kao "patrijarh srpski i primorskih zemalja". Pećkog patrijarha birali su tada, kako piše Grujić, državni sabor, sastavljen od crkvene i svetovne vlastele, i to u sporazumu sa vladarom, a episkope je postavljao Arhijerejski sabor ili Sinod. Izabranom patrijarhu klicalo se: "mnogaja ljeta"; oslovljavan je sa "tvoja svetost, a nazivan je i preosvećenim".

Titula mu je bila: po milosti Božjoj arhiepiskop i patrijarh svih srpskih i pomorskih zemalja, a jedno kraće vreme, sve do smrti patrijarha Save IV, 1375, i patrijarh Srba i Grka. Patrijarh je imao svoga logoteta, kancelara, koji je pisao patrijaršijska akta, potpisivao ih i pečatio. Srpski patrijarsi potpisivali su tada, kao i danas, zelenim mastilom. Još dok je bio na Svetoj gori i dok su na njoj živeli Palama i budući carigradski patrijarsi Kalist i Fotije, Sava je upoznao čuvenog monaha Grigorija Sinaita i pustinjaka Jefrema koji je kasnije postao srpski patrijarh. Sava IV je bio obrazovani sveštenik. Sačuvano je jedno jevanđelje pisano na pergamentu i ukrašeno lepim i izuzetno raskošnim minijaturama koje nosi njegovo ime.
Pomirenje sa Carigradskom patrijaršijom pokušao je car Dušan. Ali tek posle njegove iznenadne smrti 20. decembra 1355, izazvane verovatno trovanjem, novi vizantijski car Jovan V poslao je 1364. u Ser kod carice Jelene, tada monahinje Jelisavete, patrijarha Kalista, koji je i bacio anatemu. Tokom ove misije u Seru patrijarh Kalist je iznenada, "na prečac", umro, pa je bio sahranjen od onih istih sveštenika koje je upravo on prokleo.
U mukotrpnom procesu izmirenja koje je trajalo godinama, najpre je postignuto delimično izmirenje (partikularno jedinstvo), koje je ostvareno 1368. u vreme despota Uglješe Mrnjavčevića. Ideja za konačno pomirenje potekla je od svetogorskog starca Isaije, rodom iz Polimlja, koji je 1374. otišao knezu Lazaru, kao najuglednijem srpskom gospodaru toga vremena i tražio od njega dozvolu da započne sa pregovorima oko pomirenja.
Knez je prihvatio ovaj predlog i poslao Isaiju patrijarhu Savi IV od koga je dobio pristanak državnog sabora da sprovede izmirenje Grčke i Srpske crkve. Snabdeven darovima, Isaija je, u pratnji bivšeg prote Svete gore Teofila i još trojice kaluđera, otišao u Carigrad.
Car Jovan Paleolog i patrijarh Filotej primili su visoko izaslanstvo svetogorskih kaluđera i posle kratkog savetovanja odlučili da skinu anatemu. O svemu ovome načinjen je akt (tomos) i određeno je da sa svetogorskim izaslanicima idu u Srbiju carigradski jeromonasi Matej i Mojsej, koji će svečano objaviti izmirenje Carigradske i Pećke patrijaršije. Poslanici su početkom 1375. stigli u Prizren, gde je tada stolovao patrijarh, i tu na svečanoj liturgiji proglasili izmirenje.


SKIDANJE ANATEME

NIJE poznato da li je činu skidanja anateme prisustvovao i sam patrijarh Sava IV. U opisu čina izmirenja stoji da se u "to vreme predstavi Sava patrijarh, koji je prebivao na prestolu Svetoga Save dvadeset godina i pet meseci, i skonča meseca aprila 29, dan na antipashu, u treći čas dana". Prema Nićiforu Dučiću patrijarh Sava je, kada su prispeli delegati carigradskog patrijarha, već "ležao u Peći na samrti".
U vreme patrijarha Save IV, srpska vojska je pod zapovedništvom kralja Vukašina 1371. pretrpela na reci Marici veliki poraz. Te iste godine umro je i "nejaki" Uroš (1355-1371). Sava IV je umro 29. aprila 1375. godine. Sahranjen je u crkvi svetog Dimitrija u Peći.

(Nastaviće se)


Izvor: Novosti
     

Jadi kneginje Milice

OBIČAJ da patrijarha bira državni sabor i vladar prekršen je posle smrti Save IV dogovorom između kneza Lazara i Đurđa Balšića, gospodara Zete i Peći, da patrijarha bira sam sabor arhijereja i igumana. Krajem septembra 1375, sastao se u Peći, crkveni sabor arhijereja koji je, posle puno prepirki, jer je bilo "mnogo pretendenata i ambicioznih kandidata", kako tvrdi Purković, izabrao za pećkog patrijarha jednog pravog isposnika-pustinjaka, čuvenog starca Jefrema.

Tako je kao treći po redu pećki patrijarh 3. 10. 1375. bio izabran Jefrem. Rođen 1311. godine kod Trnova u današnjoj Bugarskoj, pre ustoličenja živeo je kao isposnik u Hilandaru, odakle je prešao u jednu isposnicu na vrhu Svete gore u kojoj je vodio "pustinožiteljski život". Posle Turske okupacije Svete gore, Jefrem je prešao u Srbiju, u "pustinju u okolinu manastira Dečani", a potom je u "pećini ždralskog tesnaca" u okolini Peći, proveo oko godinu dana. Jefrem se 1382. godine odrekao "dostojanstva pećkog patrijarha" i ponovo povukao u Dušanovu zadužbinu, velelepni manastir Svetih arhangela kod Prizrena, gde se "podvižavao" devet godina. Na mestu patrijarha zameni ga je Spiridon.
Posle smrti patrijarha Spiridona, na patrijaršijski presto je ponovo, u ona teška vremena nastala posle Kosovskog boja, izabran patrijarh Jefrem koji je na crkvenom tronu ostao sve do 1392. kada je za patrijarha izabran Danilo. Patrijarh Jefrem se povukao u "svoju prvosazdanu pešteru blizu Srednje gore" u Ždrelu, gde je ostao do smrti 15. juna 1399. Sedam godina posle njegove smrti u Pećkoj patrijaršiji su otkrivene njegove mošti, ali nisu izvađene, nego mu je na grobu patrijarh Sava V, podigao grobnicu.

Patrijarh Jefrem je proglašen za sveca, a episkop Marko mu je napisao žitije i službu.
ZA četvrtog srpskog patrijarha 17. maja 1379. godine izabran je Spiridon. On je prethodno bio melnički mitropolit i na tom položaju je, kako ističe Grujuć, "zagorčavao" život Carigradskoj patrijaršiji, izdavanjem "diplome" crkvi u braničevskom Ždrelu, davanjem samostalnosti i manastiru Gornjaku, i proširenjem crkvene jurisdikcije Braničevskoj oblasti, čime je rušio "uspostavljenu carigradsku crkvenu vlast u Podunavlju".
Knez Lazar, koji je inače dobro poznavao mitropolita Spiridona, mislio je da upravo on kao izuzetni pastir SPC sposoban da bude novi upravnik crkve. Kao patrijarh Spiridon je, po crkvenim izvorima, značajno uticao na duhovni preporod Srbije u Podunavlju i Posavini u vreme vladavine kneza Lazara. Sve do Kosovskog boja 1389. godine, patrijarh je bio lični savetnik kneza Lazara.
Spiridon se pominje u jednom spisu iz 1379. u kojem se, kako navodi Slijepčević, ističe da je patrijarh "sa celim saborom svete i velike naše crkve" potvrdio darove kneza Lazara manastiru Ždrelu. Tom prilikom je potvrdio i povelju kneza Lazara crkvi Vavedenje sv. Bogorodice na Ibru. Zajedno sa knezom Lazarom Spiridon je 2. marta 1382. godine odobrio osnivanje manastira Drenče, zadužbinu monaha Dorogeja i njegovog sina Danila. Ovaj manastir je bio kinovitski, jer se u povelji naglašava, da posle smrti Danila, igumana treba da bira samo manastirsko bratstvo iz svojih redova.

Patrijarh Spiridonje, kako piše Slijepčević, verovatno bio onaj patrijarh, koga Konstantin Filozof pominje, i koji je kneginji Milici, udovici kneza Lazara, odobrio da svoju kćerku Oliveru pošalje u harem sultanu Bajazitu.
Patrijarh Spiridon je umro 11. avgusta 1389. godine. I on je kanonizovan za svetitelja, a mošti mu počivaju u crkvi svetog Dimitrija u Pećkoj patrijaršiji.
Posle Spiridonovog upokojenja, na tronu poglavara srpske crkve godinu dana je ponovo stolovao treći srpski patrijarh Jefrem, a onda je u proleće 1391, na saboru koji je sazvao knez Stefan Lazarević, najverovatnije u manastiru Žiča, za petog po redu patrijarha ustoličen Danilo III.
O Patrijarhu Danilu III sačuvano je vrlo malo podataka. Na jednoj povelji, koja potvrđuje da su učinjeni pokloni ruskom manastiru Sv. Pantelejmon na Svetoj gori, Danilo se potpisuje kao "Danilo, po milosti božjoj preosvećeni patrijarh Srbima i Primoriju". Danilo se pominje i u povelji despota Stevana Hilandaru, iz 1392. godine, kojom se poklanja jedna crkva sa nekoliko sela na Ibru. Godine 1395. patrijarh Danilo je potvrdio i darove kneginje Milice, "tada već monahinje Jevgenije", manastiru Sv. Pantelejmon na Svetoj gori. Za ime ovog srpskog crkvenog patrijarha vezuje se i prenos moštiju kneza Lazara iz crkve Svetog spasa u Prištini u manastir Ravanicu, zadužbinu srpskog kneza. Tom prilikom Lazar je kanonizovan za sveca.
Patrijarh Danilo III bavio se i književnošću. Napisao je "Pohvalu knezu Lazaru", koja je po oceni književnih kritičara "pisana s ukusom i spada među najlepše književne tvorevine starije srpske književnosti". Danila III je napisao i "Slovo o Simeonu Nemanji", "Slovo o Svetom Savi", "Žitije i služba kralju Milutinu", i "Stihove o svetom Simeonu i kralju Milutinu".

Danilo III je upravljao crkvom u teškim vremenima kada je Srbija bila vazalna država kojom je, do punoletstva sina Stefana, upravljala udovica kneginja Milica.
O šestom srpskom patrijarhu Savi V zna se malo. Zna se da je nasledio Danila III, da je 1400. obavio sahranu patrijarha Jefrema, koji je posle povlačenja sa crkvenog trona živeo kao pustinjak, da je 1406. njemu u čast podigao grobnicu u Peći gde je i sahranjen i da je, kako je episkop Marko iz Hvosna opisao u "Žitiju svetog Jefrema", posle sedam godina, na saboru, održanom 1407. godine, kojim je predsedavao Sava V, patrijarh Jefrem kanonizovan i proglašen za svetitelja. Iz jedne povelje kneginje Milice, tada već monahinje Jevgenije, "doznajemo" da je ona posetila Visoke Dečane i da je u svojoj darovnici napisala da je manastir vrlo prikladan za "inočesno prebivanje".

NEPOZNATI DANILO IV

SAVA V se za života potpisivao kao "patrijarh Srba i Grka". Umro je 7. oktobra, ali se, kako navodi Slijepčević, ne zna godina smrti. Posle smrti Save V, na tron srpske pravoslavne crkve ustoličen je, i to kao sedmi patrijarh, Danilo IV. O njemu u crkvenoj istoriji nema nikakvih podataka. Ne zna se ni kada je ni gde je ustoličen. Zabeleženo je jedino njegovo ime. Na vlasti je ostao nekih godinu dana kada ga nasleđuje patrijarh Kiril. Neki viđeniji istoričari Srpske pravoslavne crkve čak i ne pominju postojanje Danila IV.

(Nastaviće se)

Izvor: Novosti

Blagoslov iz sedla

OSMI srpski patrijarh bio je savremenik Konstantina Filozofa. Pre nego što je postao patrijarh, Kiril je, prema crkvenim izvorima, najverovatnije bio hilandarski iguman. Ni o njemu, međutim, nema tačnih i pouzdanijih podataka. Zabeleženo je da je "u prisustvu visokog klera, igumana i vlastele" osveštao crkvu svete trojice, zadužbinu Stefana Lazarevića, na Duhove, 15. maja 1418. Konstantin Filosof piše da je despot Stefan, povodom osvećenja manastira Manasije, "prizvao patrijarha, tada je to bio Kiril, sa svim saborom srpskih prvosveštenika, igumana i ostalih sviju časnih muževa".
U vreme patrijarha Kirila, na Zapadu su održavani crkveni sabori koji su za cilj imali, kako piše Popović, reformu Rimokatoličke crkve "u glavi i u udovima", kako se onda govorilo. Saboru u Konstanci održanom 1414. godine, gde je osuđeno učenje Jana Husa, prisustvovao je srpski despot Stefan Lazarević. Prema navodima u jednom letopisu Kiril je umro 27. decembra 1418.
Deveti srpski patrijarh bio je Nikon, koji je od 1420. godine, kada ga u jednom tekstu pominje poznati grčki književnik Andonija Rafail, stolovao u Žiči, iz koje se 1428. godine zbog najezde Turaka iselio i prešao kod despota Đurđa u Podunavlje. Prema verodostojnoj crkvenoj istorijskoj građi, patrijarh Nikon je stalno živeo u Beogradu, prestonici Stefana Lazarevića, i bio je "zaslužan za procvat crkvene književnosti i umetničkog života" svog doba. Vreme Nikonovog upravljanja srpskom crkvom obeleženo je dramatičnim "nestankom" Stefana Lazarevića 1427. godine i veštim vladanjem despota Đurđa Brankovića (1427-1456) na ostatku slobodne srpske teritorije.
Patrijarh Nikon je, kako piše Đoko Slijepčević, "naredio" Konstantnu Filosofu da napiše biografiju despota Stefana". A mi, veli Konstantin Filosof, "primismo zapovest iznad naše snage od sveosvećenog patrijarha kir Nikona srpskih i pomorskih zemalja da napišemo ovo žitije".
U jednom opširnom zapisu koji Ljubomir Stojanović datira u vreme oko 1428. godine, pominje se patrijarh Nikon i u njemu se ističe da je on "pomogao rad nekoga Radoslava".

Ne zna se kada je i pod kojim okolnostima patrijarh Nikon "odstupio" sa crkvenog trona. Jerođakon Aresenije pominje 1435. godinu, ali se iz samog teksta dokumenta ne vidi ni koliko je dugo živeo, ni kada je umro.
O desetom patrijarhu SPC Teofanu, poznatom i kao Teofan Pećki, ne zna se gotovo ništa. Ne zna se ni kad je došao na patrijaršijski tron, ni koliko dugo je upravljao crkvom, ni kakve je rezultate postigao. Zna se jedino da je bio patrijarh i da se zvao Teofan i da ga je na tronu crkve nasledio Nikodim II koji je živeo u Smederevu, prestonici Đurđa Brankovića.

Svi srednjovekovni patrijarsi su imali običaj da lično obilaze svoju patrijaršiju, služe svečana arhijerejska bogosluženja i čitaju narodu molitve. Na svojim pohodima patrijarsi su jahali na bogato ukrašenom konju, u levoj ruci su držali uzde, a desnom su blagosiljali narod, koji je pred njima padao na kolena. Ispred patrijarha đakoni su nosili veliki patrijaršijski krst, a za njim žezlo. U običnim prilikama patrijarha su pratila po dva kavaza (oružane sluge), a kada je išao u pastirske posete narodu imao je veliku oružanu pratnju
na konjima. Narod se odnosio prema patrijarhu sa strahopoštovanjem i bojao se njegove kletve - anateme.
Pre nego što je 1445. preuzeo upravu nad crkvom, Nikodim je bio studenički iguman, zatim ohridski arhiepiskop od 1451. do 1453. godine i, "raški mitropolit". Kao ohridski arhiepiskop Nikodim II je umesto starog Joakima, pristalice unije, rukopoložio moldavskog mitropolita Teoktista. A u vreme Đurđa Brankovića Nikodim II se 14. januara, kako navodi Slijepčević, potpisao ovako: "Ja, smireni Nikodim, po milosti Božijoj patrijarh Srbima i Primoriju i drugim krajevima". Godine 1450. patrijarh Nikodim II naredio je da se isposnici Svetoga Save u Kareji daje sve ono što je Sava zahtevao. Ovo naređenje "patrijarh je izdao u Peći, a potpisao ga je i pečat udario logotet Todor, što ukazuje da je tada sedište patrijarhovo bilo u Peći iako se on, povremeno, nalazio u Žiči, zbog čega se ona i naziva "velika crkva patrijaršije Žiče".
NAREDNE 1451. godine, patrijarh Nikodim II se potpisao zelenim mastilom na "Šestodnevu sv. Jovana Zlatousta", koji je za patrijarha preveden "od jezika jelinskog na jezik naš slovenski", ovako: "Nikodim, Božjom milošću patrijarh". Patrijarh je 1452. godine poklonio manastiru Studenica rukopis "Margarit svetog Jovana Zlatoustog" koja se danas čuva u manastiru svete trojice u Pljevljima. Nekoliko godina pred konačni pad Smedereva pod Turke (1459), obe patrijarhove rezidencije, Peć i Žiča, nalazile su se izvan granica slobodne Srbije. Posle smrti patrijarha Nikodima II, ili njegovog odlaska za ohridskog arhiepiskopa, kako piše istoričar Radoslav M. Grujić, despot Đurađ Branković je zamolio carigradskog patrijarha Genadija Sholarija da reši "delikatni crkveno-statusni problem" i da odgovori na pitanje: da li može da se postavi novi arhiepiskop i patrijarh, a da njegovo središte stolovanja ne bude u njegovoj državi?
Sholarije je odgovorio Brankoviću da vladar i sabor episkopa mogu postaviti arhiepiskopa i patrijarha u mestu koje ranije nije bilo njegova katedra samo ako na toj teritoriji nema drugog episkopa. Tako je poslednji patrijarh u samostalnoj srednjovekovnoj Srbiji, Arsenije II, po svoj prilici bio mitropolit smederevski, a teritorija njegove patrijaršije obuhvatala je krajeve severno od Kruševca i Zapadne Morave.

POGROM OSVAJAČA
SRPSKI patrijarh Arsenije II bio je, dakle, sticajem nepovoljnih istorijskih okolnosti, poslednji starešina srpske crkve srednjeg veka koja je dramatično nestala u vihoru nemilosrdnih turskih pogroma. O samom patrijarhu Arseniju II zna se veoma malo. Izvesno je da je na patrijaršijski presto došao posle patrijarha Nikodima II, ali se ne zna ni dokle je bio patrijarh, ni kako je završio svoj život. Kako navodi Grujić u istoriji se pominje da je među srpskim arhijerejima koji su se u srednjem veku bavili prepisivanjem knjiga bio i izvesni mitropolit "prvoprestolni" Arsenije koji je na tronu pećkih poglavara SPC stolovao od 1457. do 1463. godine. Ako je sve ovo tačno onda je Arsenije II nadživeo despota Đurđa Brankovića Smederevca (1427-1456), njegovog sina Lazara (despota od 1456. do 1458), i konačni pad srpske srednjovekovne države - despotovine u tursko ropstvo 1459.

(Nastaviće se)

Izvor: Novosti
     

Zasluge Rustem-paše

POSLE turskog zauzeća Peći, carigradski patrijarsi su srpsku crkvu potčinili Ohridskoj arhiepiskopiji. U vreme poslednjih Brankovića, ohridski arhiepiskop potpisivao se kao "patrijarh srpski, bugarski i severnih strana (vlaško-moldavskih)". I arhimandrit Ilarion Ruvarac u tekstu "O katalozima pećkih patrijarha" smatra da je Pećka patrijaršija, bila potčinjena Ohridskoj arhiepiskopiji od propasti države 1459. do 1557. godine. A Ljubomir Stojanović u raspravi "Srpska crkva od patrijarha Arsenija II 1462. do Makarija 1557. godine" tvrdi da srpska crkva u ovom periodu nije bila priznata od Turaka, ali da nije bila ni potčinjena Ohridskoj arhiepiskopiji.
Srpska crkva je ostala bez vrhovnog poglavara, ali ne i bez episkopa. U periodu od ukidanja Patrijaršije 1463, pa do njene obnove 1557. kao "oni koji su pridržavali presto Svetog Save" pominju se Janićije (1506), arhiepiskop Jovan oko 1508. i 1509. mitropolit Marko oko 1524. godine i smederevski mitropolit Pavle u periodu 1527-1535. koji je uz pomoć uglednih Srba "zaseo na arhiepiskopsku stolicu, otkazao poslušnost Ohridskoj arhiepiskopiji" i time faktički proglasio samostalnu Srpsku crkvu.

U jednom trenutku Pavlu je, čak, kako piše Grujić, uspelo veštom intrigom, da izdejstvuje da vlasti zbace ohridskog arhiepiskopa Prohora sa crkvenog prestola i da on zauzme arhiepiskopski tron, postavi svoje episkope i započne sa temeljnom rekonstrukcijom Crkve. Ova kratkotrajna obnova srpske crkve nije uspela jer je, kako navodi Puzović, zbačenom ohridskom arhiepiskopu Prohoru "pošlo za rukom da se izbavi iz tamnice, da povrati Ohridsku arhiepiskopiju u svoje ruke i da na mitropolita Pavla i njegove pristalice na saboru održanom u Ohridu 20. 7. 1541. godine baci anatemu.
DA bi smirili naraslo nezadovoljstvo Srba, turske vlasti su 1557. godine dozvolile obnovu Pećke patrijaršije.
Ključnu ulogu u obnovi Pećke patrijaršije odigrao je, kako piše Vasa Čubrilović, veliki vezir Mehmed (Muhamed) Sokolović, Srbin iz sela Sokolovića kod Višegrada i vaspitanik manastira Mileševe, koji je u poznatom "danku u krvi", kao dete, odveden u Tursku i tamo primio islam. Sokolovići su bili na najvišim položajima u Turskom carstvu: Mehmed-paša Sokolović je bio veliki vezir 1565-1579, Ferhat-paša Sokolović i Mustafa-paša Sokolović su bili bosanske paše, rumelijski i budimski beglerbezi. Jedna druga grana velike porodice Sokolović upravljala je pravoslavnom crkvom na Balkanu: Makarije 1557-1574, Antim 1572-1575, Gerasim 1575-1586, i Sava Sokolović 1586. Prema nekim novijim istraživanjima mnogo veće zasluge za obnavljanje Srpske patrijaršije ima Rustem-paša, poreklom Srbin i daleki rođak Mehmeda, koji je u vreme obnove Pećke patrijaršije 1557. bio veliki vezir i daleko moćniji od Sokolovića, bio je treći vezir, kube-vezir.

Zahvaljujući moći bratstva Sokolovića, a sultanovim beratom iz 1557. dozvoljena je obnova Srpske patrijaršije. Za prvog srpskog patrijarha postavljen je Makarije Sokolović, blizak rođak velikog vezira. O samom Makariju se zna dosta. U ranoj mladosti je stupio
u manastir Mileševa, tu se zamonašio i ubrzo postao starešina manastira. Pre izbora ili postavljenja za patrijarha, bio je arhimandrit manastira Hilandara, gde je, zbog rođačkih i bratskih veza sa velikim vezirom, bio u privilegovanom položaju. Prema tradiciji, a carskim fermanom, on je imao pravo da "može jahati dobrog konja i nositi topuz", zbog čega je u narodu bio prozvan "topuzli Makarije". U narodu se pričalo da je srpski patrijarh nosio i veću kamilavku od drugih kaluđera.

Makarije je, beratom o obnovi Pećke patrijaršije, dobio od sultana iste povlastice kao i carigradski patrijarh, pa je postao duhovni i svetovni poglavar svoga naroda - etnarh ili miletbaša. U sastav obnovljene Patrijaršije ušle su pored srpskih oblasti, koje su i u vreme careva Dušana i Uroša bile njen sastavni deo, i sve druge oblasti u kojima su Srbi živeli pod raznim gospodarima. Tako je obnovljena Patrijaršija pored teritorije u južnoj i severnoj Srbiji i Crnoj Gori, obuhvatila još dve eparhije u današnjoj Bugarskoj (Ćustendil i Samokov), zatim područja Bačke, Banata, Baranje, Srema, Slavonije, Bosanske krajine, Bosne, Like, Krbave i Dalmacije. Zbog veličine teritorije crkva je organizovana u više od četrdeset eparhija.
Patrijarh Makarije je obnovio stare, porušene hramove i počeo da zida nove crkve i manastire.
Tada su nastali manastiri na Zapadnoj Moravi, pod planinama Ovčar i Kablar i crkve po Bosni, Sremu, Ugarskoj, Slavoniji i Hrvatskoj. Za vreme patrijarha Makarija obnovljeni su manastiri Banja kod Priboja, Gračanica, Studenica, Pećka patrijaršija, Budisavci na Kosovu. Makarije je počeo da osniva škole pri manastirima, da organizuje prepisivanje i štampanje knjiga, slikanje ikona i da uvodi crkveno sudstvo.
Patrijarh je uspeo, kako piše protojerej dr Radomir Popović, da od Srpske patrijaršije "načini jednu odličnu, ne samo crkvenu nego i nacionalnu organizaciju, koja je mnogo doprinela stvaranju i razvijanju ideje o jedinstvu i ujedinjenju srpskog naroda". Zato su patrijarha "Srba, Bugara, pomorskih i severnih strana" titulisali "patrijarhom cele srpske zemlje i pomorskih i severnih krajeva i ostalih". Obnovljena Pećka patrijaršija postojala je u kontinuitetu više od dve stotine godina od 1557, pa sve do drugog gašenja Patrijaršije 1766.
Patrijarh Makarije se 1571. godine odrekao crkvenog trona i mesto patrijarha ustupio svom rođaku Antoniju Sokoloviću, hercegovačkom mitropolitu. Umro je 23. oktobra 1574. godine.

BRATANAC - NASLEDNIK
NASLEDNIK srpskog patrijarha Makarija bio je Antonije Sokolović, bratanac patrijarha Makarija i blizak rođak Mustaf-paše, koji je, po jednom dokumentu iz 1570. bio hercegovački mitropolit, a potom, u vreme izbora za čelnika srpske crkve, i administrator Patrijaršije. Na čelu srpske crkve Antonije je bio od jeseni 1571. pa sve do 1575, kada je Gerasim Sokolović postao pećki patrijarh. Antonije je nasledio patrijaršiju koja se prostirala od Budima i Arada na severu, do Jadranskog mora na zapadu i Samokova u Bugarskoj na istoku.

Izvor: Novosti

Zapis o Kir Jerotiju

U GORNJOJ crkvi manastira sv. Nikole u Banji kod Priboja, podignutoj još u dvanaestom veku za sedište Dabarske episkopije, a prvi put obnovljen 1330, od Stefana Dečanskog, postoji jedna freska na kojoj je naslikana scena Makarijeve predaje crkvenog prestola nasledniku Antoniju. Uz njih dvojicu, naslikan je i novobrdski mitropilit Dionisije. Grujić smatra da je Makarije "možda, osećajući se star i slab, došao na misao da treba iskoristiti povoljne političke prilike i za života svoga, i rođaka mu velikog vezira Mehmeda, utvrditi teško stečenu autokefalnost obnovljene Pećke patrijaršije, kako se ne bi desilo da posle njegove smrti ohridski arhiepiskop ili carigradski patrijarh ponovo prigrabe sebi vlast nad njom".
Patrijarh Antonije je bio slikar i rezbar. Pećke i dečanske dveri iz 1570. na ikonostasima ovih manastira su njegovo delo. Antonije je platio izradu okovanog krsta od pozlaćenog srebra sa graviranim ukrasima i natpisima. Krst je rađen od 1568. do 1569. godine, a bio je namenjen ukrašavanju Velike crkve u Peći.
Nakon smrti Makarija, u septembru 1574. godine, Antonije je faktički samostalno upravljao crkvom godinu dana.
Patrijarha Antonija nasledio je njegov rođak Gerasim Sokolović, pridvorni monah u Peći i mitropolit hercegovački, koji je u svom vremenu postao poznat i po tome što je reorganizovao Pećku patrijaršiju. Iz sačuvanih zapisa o njemu vidi se da je bio veliki ljubitelj knjige, jer su po njegovom nalogu prepisani mineji za Veliku crkvu u Peći i manastir Gračanicu. Takođe je, kako ističe episkop Sava, naredio da se "o njegovom trošku prepiše Panegirik koji je poklonio manastiru Gračanica". Dok je još bio mitropolit, Gerasim je u manastiru "prepodobne matere Paraskeve" pod planinom Cer za "cenu zlata" prepisao "sveti i božanstveni zakon i poklonio ga samom manastiru".
Sedište Patrijaršije u vreme Gerasima bilo je u Peći, gde je bilo stotinak monaha. Sultanu je, "na ime slobode vere", patrijarh morao godišnje da daje po 2.000 dukata, što je bila visoka suma.

Patrijarh Gerasim je za života titulisan kao patrijarh "svima Srbima i Bugarima i severnim krajevima i ostalom". Povukao se sa trona 1580. godine, i svoje mesto ustupio svom rođaku, mitropolitu hercegovačkom Savatiju. Poslednje pomene o patrijarhu Gerasimu nalazimo kod popa Cvetka iz sela Koriše kod Prizrena, godine 1586, i u "jednom rukopisu Pećke patrijaršije iz 1587, kada je, kako ističe Sava Vuković, patrijarh Gerasim verovatno i umro".
Šesnaesti pećki patrijarh bio je Savatije Sokolović, postrižnik Trebinjskog manastira. O Savatiju, bratancu čuvenog Makarija, ostao je sačuvan pomen da je "stolovao" između 1585. i 1586. godine, da je prethodno bio hercegovački mitropolit, da je 1573. godine osnovao manastir Piva na Sincu, pritoci reke Pive u Crnoj Gori, i da se "zanosio mišlju da oslobodi Srbe od Turaka". U jednom zapisu o manastiru Piva kaže se za Savatija da "posle bi patrijarh pećki i svim Srbima". Zidanje ovog najvećeg
manastira od tesanog kamena, podignut u vreme turske okupacije, Savatije je započeo kao mitropolit, a završio kao patrijarh 1586. Iste godine Savatije je "naprasno umro".

Posle Savatija, na patrijaršijskom tronu u nekih pet godina izmenila su se trojica patrijarha: Nikanor, Jerotije i Filip, o kojima se ne zna mnogo. Kako navodi Marjanović, "ne zna se razlog zbog čega je to tako bilo, da li su oni prirodnom smrću bili smenjivani ili su bile u pitanju neke druge okolnosti".
O Grku Jerotiju, koji je na tron Pećke patrijaršije došao, po Ilarionu Zeremskom, posle Savatija sačuvana su samo dva pomena iz 1589. i 1590 godine. Prepisivač jednoga mineja tvrdi, kako ističe Slijepčević, da ga je pisao "u dane prosvećenoga arhiepiskopa pećkog oca i učitelja Srba i Bugara i mnogih drugih krajeva vladike kir Jerotija". U manastiru Orahovici pisan je 1590. godine tipik, a "tada je pećkim prestolom dobro upravljao patrijarh kir Jerotije". Iz ovog zapisa vidi se jedino da je Jerotije dobro upravljao tronom Svetog Save, i da je nastavio versku i nacionalnu politiku duhovne obnove srpskog naroda koju je započeo Makarije Sokolović.
Patrijarh Jerotije se potpisivao kao "patrijarh Srba i Bugara". Umro je 17. februara 1591. godine.
U drugoj polovini 16. veka, kada se na crkvenom tronu promenilo nekoliko patrijarha, u Rusiji je nastao njihov "najveći književni" poduhvat "Letopisni licevoj svod", u kome je na šezdeset jednom listu, sa 122 minijature i sa oko 250 malih slika, ispričana dramatična priča o Svetom Savi. U ovom letopisu se, što je značajno i za istoriju crkve, takođe nalaze i žitija srpskih svetitelja iz epohe srpskih arhiepiskopa.
Za devetnaestog srpskog patrijarha izabran je 15. jula 1591. godine Filip. On se pominje 1592. godine u jednom "zapisu, koji je prepisao u manastiru Ozrenu, u hramu svetog oca Nikolaja jerođakon Timotej", i to kao onaj koji "održava srpski presto".
Prema Ilarionu Zeremskom, patrijarh Filip je upravljao Patrijaršijom od jula 1591. do početka leta 1592. godine. Patrijarha Filipa je posle smrti na tronu srpske crkve nasledio patrijarh pećki Jovan.

ODMAZDA TURAKA
U VREME patrijarha Jovana Kantula započeli su 1593. godine austro-turski rat i srpski ustanak u Peći, a početkom 1594. buknuo je ustanak banatskih Srba pod duhovnim vođstvom vršačkog episkopa Todora. Tada su ustanici na svojim ratnim zastavama počeli da nose lik Svetog Save. Ustanak je ugušen, a ustanici su se, da bi izbegli pogrom, kolektivno iselili u Erdelj. Episkop Todor je uhvaćen i surovo kažnjen "živim dranjem na meh". U znak odmazde zbog ustanka Srba, Sinan-paša je naredio da se mošti Svetog Save donesu iz manastira Mileševe, gde su ležale 350 godina, u Beograd i da se tu, na Vračaru, spale na lomači 1594. Pet godina kasnije, 1579, čuveni vojvoda Grdan, uz pomoć hercegovačkog mitropolita Visariona, podigao je u Hercegovini ustanak, koji je, takođe, bio surovo ugušen.


Izvor: Novosti