Vladimir i Kosara

Jedna ljubav i jedno stradanje kroz podvig, na tasu srpske povesnice i duhovnosti umnogome određuju meru našeg, nekadašnjeg, sadašnjeg, pa i budućeg ovaploćenja testamentarnog nacionalnog zaveštanja pravde, slobode, vere, humanističke hristocentrične sabornosti. Ljubav Jovana Vladimira, srpskog kneza iz Zete (vl. oko 989–1015) i princeze Kosare, ćerke cara Samuila, svetli nepomućenim sjajem već hiljadu godina. Mera je viteškog i pobožnog žrtvovanja kroz stradalničko mučeničko pogubljenje, zarad zadobijanja duhovne besmrtnosti – kroz, kako piše u Letopisu popa Dukljanina (oko 1160–1180), neustrašivost i rodoljublje.

Jedna romantična i jedna metafizička ljubav nadahnula je tolike srpske umetnike i duhovnike: od popa Dukljanina, Stevana Sremca, do Ave Justina i Svetog Nikolaja – da na uzdarje svome rodu daruju uznesene besede, pesme i priče.

Ne bi bilo romantične ljubavne priče, a ni podviga Jovana Vladimira, da ne beše cara Samuila (vl. od 976–1014), u bugarskom tumačenju vladara zapadnog bugarskog carstva, a makedonskog cara, prema gledištu makedonskih Slovena, koji su prigrlili grčko ime. Taj silni car Južnih Slovena, iz Prespe, gde mu je bilo sedište, prema Vizantiji i susedima preduzimao je smele vojničke pohode. Krajem desetog veka (verovatno oko 998.) krenuo je tako i u osvajanje Zete i krajeva današnje severne Albanije, kojima je vladao srpski knez Vladimir. Prestonica mu je bila kod crkve Prečiste Deve Marije u Krajini, na zapadnoj strani Skadarskog jezera. Ispred Samuila Vladimir se sa delom vojske bio sklonio u planinu zvanu Oblik ili Kosigor. Tu ga, zahvaljujući izdaji, Samuilo zarobi i odvede u Prespu kraj Ohrida.

U zatočenog, naočitog, Vladimira zagleda se princeza Kosara, ćerka cara Samuila. Ona zamoli oca da srpskog kneza oslobodi iz tamnice. Zatraži da se uda za njega. Car joj ispuni molbu. Pusti Vladimira iz tamnice. Nakon venčanja, on mu, kako veli pop Dukljanin, preda na upravu „zemlju i kraljevstvo njegovih predaka”.

U slozi s Kosarom, Vladimir, koga nazivaju i kraljem, vladao je Zetom i današnjom severnom Albanijom. Iznenada, međutim, posle jednog neuspelog vojnog pohoda, umre car Samuilo i carsku vlast prigrabi Jovan Vladislav, Kosarin brat od strica. Surovo se osvetio za ubistvo svog oca, učinjenog po zapovesti Samuilovoj. Nije poštedeo čak ni srpskog kneza Vladimira, zeta Samuilovog. Verolomni lukavac, pritvorno, pošalje Vladimiru najpre zlatni, a potom i drveni krst. Domami ga u Prespu, gde Jovanu Vladimiru bude odrubljena glava. Sveti Jovan Vladimir primio je venac mučenički po starom kalendaru 22. maja 1015. godine, a po novom 4. maja, pre ravno 990 godina.

„Dobar pastir daje svoju dušu za svoje stado”, pre zarobljavanja, na planini Oblik, izgovorio je Vladimir jevanđeljsku izreku, dodavši: „Dakle, bolje je, braćo, da ja dam svoju dušu za sve vas i da svojevoljno dam svoje tijelo da ga kasape ili ubiju, nego da se vi izložite opasnosti od gladi ili mača”.

Nadahnut rodoljubivom metafizičkom ljubavlju, sličnu odluku doneće kasnije pred Kosovku bitku knez Lazar, opredelivši se za Carstvo nebesko. Uočljiv je još jedan paralelizam između Sv. Jovana Vladimira, kneza srpskog i velikomučenika Sv. kneza Lazara. I jedan i drugi prineli su žrtvu na oltar slobode i vere. I jednom i drugom odsečene su glave, baš kao i Sv. Jovanu Preteči. Slikaju se otuda i ova dva naša svetitelja, baš kao i Sveti Jovan, sa glavom na ramenu, koja simbolizuje večni život, i odsečenom u ruci kao belegu podvižničkog stradanja.

Mučenička smrt kneza Jovana Vladimira, čuda koja su se dešavala na njegovom grobu – isceljenje bolesnih, predanje o zagonetnoj smrti njegovog ubice Vladislava, koji je u panici stradao kad mu se Jovan Vladimir pričinio na konju, Kosarin odlazak u manastir – doprineli su stvaranju njegovog svetiteljskog kulta. Znamenitom, svetom među vladarima, velikomučeniku Jovanu Vladimiru, mirotočcu i čudotvorcu pisane su službe, grčke i slovenske pohvale, grčka i slovenska žitija. Narod je ispredao legende i predanja.

Romantična ljubav Vladimira i Kosare, podvižnička smrt Svetog, njegov život kao metafizičko ovaploćenje, nadahnuli su mnoge pisce srpske ali i bugarske. Njegovo žitije pop Dukljanin preuzeo je i uključio u Letopis. O ovome svetom i slavnom knezu srpskom i divnom mučeniču pisao je Ava Justin, reči pohvalne upućivao Sveti Nikolaj, pripovedaka „Vladimir Dukljanin” jedna je od najboljih priča Iz knjiga starostavnih Stevana Sremca. Istorijsku dramu o Vladimirom životu Vladimir i Kosara Lazar Lazarević štampao je u Budimu, 1829, a istoimeno delo napisao je i Petar Preradović. Mučenička smrt Vladimirova navela je Jovana Steriju Popovića da napiše žalosnu igru Smrt kralja Vladislava. O ovome velikomučeniku pripovedao je narod, pevane su mu crkvene pesme, a za „Pesmu o kralju Vladimiru” iz Razgovora ugodnog naroda slovinskog Andrije Kačića-Miočića smatralo se da je narodna. Niko, međutim, nije progovorio tako uputno kao knjaz Nikola u Balkanskoj carici:

Što god je srpstvo imalo slavno,
Imalo sveto, imalo glavno,
Nije li Zeta to odnihala?
Zeta je srpstvo sve osnovala!
Na zetskoj njivi niklo je prvo
Srpskih vladara vladarsko drvo!
Od Vladimira pa do Ivana...

Život Jovana Vladimira i romantična ljubav Vladimira i Kosare tematsko-motivski prisutna je i bugarskoj književnosti. Sv. Jovan Vladimir poštovan je i kao bugarski svetac. Poput L. Stojanova, u knjizi Mač i slovo, ispevani su brojni stihovi o ljubavi srpskog kneza i princeze Kosare. Tema Srbina u bugarskom zatočenju bila je u središtu pažnje drugog toma trilogije Dmitra Taleva Samuil (1965), a tematskom izazovu i problemu Srba u bugarskom ropstvu nije odolela ni srpska književnost.

Izvor: Wikipedia

Ево и образа светитељевог...