Ubijene vehabije kod Novog Pazara :: Politicki ~ Geopoliticki forum

Moć vere i novca
“Vehabije ili, tačnije, vahabiti, nikada ne bi imali širi značaj na islamskoj sceni da nije bilo podrške dinastije Saud, ali i uticaja zapadnih sila”, kaže ugledni islamista i bivši diplomata Oliver Potežica
Intervju iz ilustorvane politike radjen nakon hapsenja vehabija 17.marta

Obratili smo se zato našem uglednom islamisti Oliveru Potežici, dugogodišnjem diplomatskom službeniku u zemljama Bliskog istoka, autoru niza knjiga i studija baš iz ove oblasti, profesoru na Akademiji za diplomatiju i bezbednost i saradniku više instituta i naučnih ustanova, da nam razjasni ovaj fenomen. Rado se odazvao spomenuvši usput da je izraz – vehabije – zapravo turcizam od naziva vahabiti (arapski: vahabijun).

– Ovaj naziv se u islamskom svetu koristi za sledbenike i pobornike ideja arapskog verskog učitelja Muhameda ibn Abdel Vahaba iz osamnaestog veka, pripadnika uticajnog islamističkog pokreta u okviru sunitskog ogranka islama, koji zahteva povratak na temelje vere u skladu sa učenjima i načinom života u vreme božjeg poslanika Muhameda i “pobožnih predaka” iz prve tri generacije muslimana.

Kada se i kako javlja vahabizam?

– Mohamed ibn Abdel Vahab, pripadnik arapskog plemena Bani Tamim, rođen je najverovatnije 1703. godine u području gde se danas nalazi Rijad, prestonica Saudijske Arabije. On je odbacio sva učenja koja su se pojavila tri veka posle Hidžre, ili prelaska Verovesnika Muhameda iz Meke u Medinu. U želji da veri vrati vitalnost, on je tvrdio da bi originalna učenja iz Kurana morala biti očišćena od uobičajenih novotarija, pogrešnih tumačenja, revizija i odstupanja taloženih u hiljadugodišnjoj muslimanskoj povesti.

Ipak, vahabiti tvrde da samo nastavljaju tradiciju i put “Salaf as Saliha” (pobožnih predaka)… što je bio cilj koji su nekoliko vekova pre njih u Siriji zagovarali i Ibn Tajimija sa svojim učenicima Ibn al Kajimom i Ibn al Katirom. Njihova dela su bila malo poznata u islamskom svetu sve dok Mohamed ibn Abdel Vahab nije počeo da ih propoveda i širi po Arabijskom poluostrvu. Inače, po izrazu “Salaf as Saliha”, zagovornici vraćanja na izvorni islam nazivaju se i salafiti.

U prvim decenijama postojanja, krajem 18. veka, vahabizam se ispoljava kao specifičan oslobodilački pokret, kada na celom Arabijskom poluostrvu počinje borba protiv turske vlasti. Pod vođstvom porodice Saud, vahabiti su se borili za versku, a time i za nacionalnu emancipaciju Arapa od vekovne turske dominacije. Poraženi su: 1818. godine, kada je u Carigrad stigla Karađorđeva odrubljena glava iz Srbije, smaknut je i vahabitski emir Abdalah ibn Saud sa više svojih sledbenika.

Da li su se u to vreme vahabiti pojavili i na Balkanu?

– To je teško proceniti, mada je Gregori Kopli, predsednik Asocijacije za međunarodne strateške studije iz Vašingtona, 2005. godine potvrdio da se “balkanska Meka” vahabizma nalazi u jugozapadnoj Srbiji i u severnoj Crnoj Gori, što nije moglo da se dogodi preko noći.

Na delovanje vahabita na našim prostorima ukazao je 1982. godine naš poznati politikolog iz Sarajeva Hasan Sušić. On je upozorio da vahabiti “podstrekavaju muslimane izvan arapskog sveta da se ne mire sa religioznim statusom u okviru država u kojima su verska manjina”, indirektno zagovarajući čak i oružane sukobe. Na opasnost od vahabizma ukazala je i Islamska zajednica u čijem je glasilu “Preporod” početkom 1991. objavljen članak “To je vahabizam”, u kojem se ističe da se “…verski, socijalni i politički princip vehabija svodi na poruku: ili ćeš biti naš (vehabija), ili ćemo te ubiti, oteti ti imovinu i porobiti ukućane.”

Koje su osobenosti njihovog fundamentalizma?

– S obzirom na to da je prema izvornim islamskim učenjima odnos čoveka prema bogu individualizovan i direktan, bez posredovanja sveštenstva i crkve, po vahabitima molitve moraju biti upućene isključivo bogu. Upravo zato su sufiti i šiiti za njih jeretici, jer u svojim molitvama spominju i ljudska bića. Oni se protive čak i spominjanju proroka Muhameda u molitvama i obeležavanju njegovog rođendana, mavlida, tvrdeći da je i božji poslanik bio samo čovek smrtnik.

Inače, vahabiti najstrože zabranjuju slike i fotografije bilo kojeg živog bića koje ima dušu, muziku, igru, televiziju, radio, bioskop, pozorište, alkohol, pušenje, kocku… kao i mnoge druge stvari, pa čak i korišćenje tradicionalnih brojanica ili nošenje svile i zlatnog nakita. Zabranjuju glasan smeh, naricanje, i sve jake emocije. Protive se obeležavanju grobova na bilo koji način, posebno postavljanjem spomenika, i podizanju minareta na džamijama. Zabranjuju nošenje amajlija, odnosno verovanje u njihovu isceliteljsku moć. Isto tako zabranjuju magiju, delovanje vračeva i vračara… jer je praznoverje poistovećeno sa bogohuljenjem.

Pridaju veliki značaj običajima i ritualima, i to ne samo u molitvama i drugim obavezama muslimana već i u svakodnevnom životu. Na primer: trebalo bi uvek jesti sa tri prsta, vodu treba piti u četiri gutljaja, i to desnom rukom i sedeći. Većina njih ne brijaju brade i nose tradicionalnu odeću, zbog čega su vahabite i pripadnike sličnih islamističkih grupa u južnoj Aziji nazvali Ahl ul Hadis, ili ljudi tradicije. Ali, negde ih nazivaju i Fatna an Nedždija, ili – nevolja iz Nedžda.

Zašto vahabiti ne uživaju podršku svih muslimana?

– U studiji Brusa Lorensa “Razotkrivanje mita – islam iza nasilja”, navodi se stav jednog šeika iz kurdskog islamističkog pokreta Ansar al Islam, koji je rekao da “tako nešto kao što je vahabizam ne postoji, već postoji samo istinski islam”. I mnogi Saudijci imaju slično mišljenje. Jer, vahabiti, odnosno salafiti, pripadaju isključivo sunitskom ogranku islama: oni predstavljaju reakciju na širenje i uticaj sufijskih i šiitskih učenja, koji su za vahabite bili i ostali jeres prvog reda.

U priči o vahabizmu često spominjete Saudijce i porodicu Saud?

– Veza vahabita i porodice Saud traje duže od dva i po veka i moglo bi se reći da je neraskidiva. Njene temelje su postavili sam šeik Mohamed ibn Abdel Vahab i rodonačelnik saudijske dinastije Muhamad ibn Saud, emir (princ) iz Derije, u pustinjskoj oblasti Nedžd, središnjem delu Arabijskog poluostrva. Porodica Saud je pripadala velikom arapskom plemenu Bani Anajza, koje je bilo nastanjeno upravo u Nedždu, a verski i politički savez emira i šeika bio je potvrđen 1743. godine brakom sina Muhamada ibn Sauda i ćerke Mohameda ibn Abdel Vahaba, čiji će potomci posle postati gospodari gotovo čitavog Arabijskog poluostrva.

Sigurno je da vahabiti nikada ne bi imali širi značaj na islamskoj sceni da nije bilo takve podrške porodice Saud, ali ni porodica Saud verovatno nikad ne bi zavladala Arabijskim poluostrvom, niti bi stekla veći uticaj u arapskom i islamskom svetu, da iza nje nisu stajali istrajni i veri predani vahabitski propovednici-ratnici.

Uprkos takvoj podršci, Saudijska Arabija je osnovana tek 1932. godine?

– Početkom dvadesetog veka, kada je turska vlast u arapskom svetu bila značajno uzdrmana, uz ogromnu podršku fanatizovanih vahabitskih ratnika, porodica Saud je ponovo uspostavila vlast u oblasti Nedžda, a 1902. godine su uspeli da osvoje i mali pustinjski grad – Rijad, danas prestonicu – polako potiskujući moćniju rivalsku porodicu Al Rašid, koja će konačno biti poražena 1922. godine, kada je izgubila podršku Turske.

Ipak, porodica Saud nikada ne bi zavladala gotovo čitavim poluostrvom da nije bilo snažne političke, ali i vojne podrške zapadnih zemalja, pre svih Velike Britanije. Tokom Prvog rata zapadni saveznici su pomagali veliki arapski ustanak nastojeći da oslabe Tursku, koja je bila u savezu sa Nemačkom. Obećali su Arapima, koje je predvodio hašemitski šerif Meke Husein ibn Ali, stvaranje jedinstvene arapske države na čitavom prostoru Bliskog istoka, o čemu je u svojoj zanimljivoj autobiografiji pisao i britanski obaveštajac, potpukovnik Tomas Edvard Lorens, poznatiji kao Lorens od Arabije, učesnik i jedan od inspiratora Velikog arapskog ustanka. Ali, predomislili su se. Jer, takva država bi predstavljala vrlo ozbiljnu prepreku u uspostavljanju dominacije u tom delu sveta. To je bio razlog zbog čega su vahabiti iz Nedžda dobili snažniju podršku Britanije posle Prvog svetskog rata, dok je klan Hašemita (Bani Hašim), kome je pripadao i sam božji poslanik Muhamed, uslovno rečeno, ostao – kratkih rukava. Hašemitski emir Ali ibn Husein, sin vođe Velikog ustanka emira Huseina, morao je tada da se povuče iz Meke, a hašemitskoj dinastiji je danas, pošto su 1958. godine i u Iraku svrgnuti sa vlasti, ostao samo Jordan.

Britanci su direktno pomogli vahabitskom emiru Abdel Azizu ibn Saudu da postane kralj Hadžaza, oblasti u kojoj su Meka i Medina, 1926, i Nedžda 1927. godine. Velika Britanija je postala garant prevlasti dinastije Saud u tad uspostavljenom kraljevstvu Hadžez i Nedžd, koje je 1932. preimenovano u – Saudijska Arabija. Sa izuzetkom Lihtenštajna, to je jedina država na svetu u čijem je imenu označeno da pripada jednoj porodici.

Da li to znači da su vahabiti bili oruđe zapadnih sila?

– Da! I danas mnogi politički mislioci i verski učenjaci u islamskom svetu smatraju da se vahabiti nikad nisu oslobodili uticaja zapadnih sila i njihovih političkih usmeravanja.

Uostalom, posledice takve politike takozvanih globalnih faktora u regionu još se osećaju. To je jedno od najvećih žarišta nestabilnosti u savremenom svetu… zajedno sa Balkanom. Borba svetskih sila za “nasleđe” Osmanske ipmerije u ovim delovima sveta, na Bliskom istoku i na Balkanu, ne prestaje da opterećuje međunarodne odnose već dva stoleća.

Teško je poverovati da vahabiti mogu predstavljati izvor nestabilnosti?

– Novac je ključna poluga rastućeg uticaja vahabita u nekim zemljama: kako u onim u kojima je islam dominantna religija, tako i u onima u kojima su muslimani manjina. Podsetimo se samo one pompezne gradnje islamskog centra u Zagrebu osamdesetih godina prošlog veka, a uz veliku finansijsku pomoć Saudijske Arabije, kao i drugih sličnih “projekata” na području Balkana, posebno u poslednjim godinama postojanja Jugoslavije…

Znači li to da pojavljivanje vahabitskog pokreta u Novom Pazaru predstavlja opasnost?

– Na to pitanje sam, valjda, već odgovorio.

Milš Lazić