Šta to ima Pariz što Beograd nema? :: Turizam ~ Putovanja ~ Avanture

Šta to ima Pariz što Beograd nema?

Iako pitanje iz naslova može da ponudi razne odgovore, onaj najzanimljiviji je danas malo poznat. Naime, u lepom parku XVI pariskog arondismana nalazi se spomenik podignut u slavu oca i sina, Oslobodioca i Ujedinitelja, srpskih i jugoslovenskih kraljeva Petra I i Aleksandra I Karađorđevića.

U slavu "otaca" domovine
Kako se ne bi ogrešili o Beograd, potrebno je istaći da je inicijativa za podizanje spomenika kralju Petru I Oslobodiocu pokrenuta neposredno posle njegove smrti, 1921. godine. Opsežnim projektom, koji je predviđao potpuno preuređenje Beograda kao prestonice, bila je obuhvaćena i namera postavljanja niza statua, spomenika i drugih svečanih obeležja kojima bi se sačuvalo sećanje na najvažnije događaje i ličnosti srpske i južnoslovenske istorije i kulture.

Posle spomenika Karađorđu, kao najvažniji je navođen spomenik kralju Petru I, koji je uživao veliko poštovanje u narodu. Branislav Nušić je u svom predlogu za izgradnju pisao: "Spomenik Kralju Petru nije spomenik jednoj ličnosti, jednom nosiocu krune, jednom vladaocu, već je to spomenik jednoj velikoj nacionalnoj ideji, koja je u Kralju Petru našla svoje ostvarenje; to je spomenik jednoj velikoj istorijskoj epohi."

Ne treba reći da je inicijativa izazvala veliko interesovanje stručne javnosti i građana. Ali, tek 1930. godine formiran je i posebni odbor za izgradnju spomenika. Tom prilikom je i izdvojen budžet, koji je iznosio 10 miliona ondašnjih dinara.

Pitanje oko kog je bilo najviše sporenja, bilo je pitanje mesta na kome bi spomenik bio podignut. Svi su se slagali da lokacija mora da bude centralna, u samom srcu prestonice, ali mišljenja koja je to lokacija su se razlikovala. Predlagan je Kalemegdan, skver na kome se danas nalazi Palata Albanija, Terazije, park između Starog i Novog dvora, plato ispred zgrade Narodne skupštine (koja u to vreme još nije bila završena). Među manje atraktivne, ali ipak značajne lokacije, ubrajane su i trg ispred Glavne železničke stanice i park između današnjih zgrada Vlade i Ministarstva finansija.

Pored predloga lokacija, pristiglo je i par vizuelnih rešenja spomenika. Jedno je predviđalo da se na najvišem bedemu Gornjeg grada izgradi stepenasti kompleks, ukrašen reljefima sa najvažnijim bitkama iz srpske istorije, na čijem bi se vrhu nalazila statua kralja Petra. Drugi predlog je počivao na slici gospodina Ivekovića, na kojoj je prikazan kralj prilikom povlačenja preko Albanije, kako sedi na kolima koja vuku četiri vola. Treći se odnosio na izgradnju svojevrsnog Panteona, koji bi pored statue kralja, obuhvatao i reljefe isklesanu u znak sećanja na slavnu istoriju. Kao zainteresovani su se pojavili najpoznatiji jugoslovenski skulptori i arhitekte, kao što su Toma Rosandić, braća Krstić ili Petar Palavičini.

Ipak, od liste lepih želja i polemika u novinama, nije se dalje odmaklo.

Grafika: "Vreme", 1934. - Predlog uređenja platoa između dva dvora Đora Kovaljevskog

Simbol Ujedinjenja
Proces je donekle ubrzan kada je 1934. godine u Marselju ubijen kralj Aleksandar I. U želji da se oda počast vladaru, ali i dodatno ojača jedinstvo države čiji je najveći zagovornik, ali i najveća pretnja, bio Aleksandar, još jednom je pokrenuta inicijativa za izgradnju spomenika srpskim kraljevima.

Kao posebno zanimljiv, isticao se projekat arhitekte Đorđa Kovaljevskog koji je predviđao potpuno preuređenje parka između dva dvora i povezivanje ulica Kralja Milana i Aleksandrove, odnosno današnjeg Bulevara kralja Aleksandra Obrenovića. Kovaljevski je zamišljao da na mestu današnjeg Pionirskog parka budu formirana dva nova trga - Trg ujedinjenja i Trg viteškog kralja. Namera je bila da se stvorio prostor za izgradnju monumentalnih zgrada Opštinskog doma, Senata i Državnog saveta i stvori poseban administativni centar. Na Trgu ujedinjenja bilo je predviđeno postavljanje spomenika Ujedinjenju u vidu obeliska, dok je za Trg viteškog kralja bio predviđen spomenik kralju Aleksandru, verovatno u vidu konjičke figure. Zelenilo, po kome je od vremena Stojana Simića do danas ovaj deo grada poznat, bilo bi uklonjeno.

Naredni spomen inicijative vezuje se za 1938. godinu, kada je još jednom odlučivano o izgradnji spomenika. Ovaj put je izglasano da spomenici ocu i sinu, pojedinačno ili zajedno, budu postavljeni na platou ispred nove zgrade Narodne skupštine.

Foto: "Beogradske opštinske novine", 1936. - Otkrivanje spomenika u Parizu

Za to vreme u Parizu…
Ubistvo kralja Aleksandra u Marselju bilo je povod i za podizanje spomenika srpskim kraljevima u Parizu. Pored toga, razlozi su bili brojni: od spomena na učešće kralja Petra na strani Francuske u Francusko-pruskom ratu, preko herojske borbe srpske vojske u Prvom svetskom ratu do težnje kralja Aleksandra da se u poratnom periodu ojačaju, često varljivi, odnosi i prijateljstvo Srbije i Francuske.

Za izradu spomenika izabran je Maksim Real del Sart, ugledni francuski skulptor. Pre ovog poduhvata, del Sart je bio zadužen za pravljenje posmrtne maske kralja Aleksandra koja je bila izložena u glavnom gradu Francuske.

Spomenik je zamišljen kao omaž srpskom herojstvu. U pitanju je konjička figura kralja Aleksandra, koji u rukama drži srpsku i zastavu Legije časti. Ispod kralja, sa leve strane se nalazi kralj Petar I, koji sinu pruža mač, dok je sa desne strane francuski general Franše d’Epere. Na postolju se nalaze i najvažnije srpske vojvode Živojin Mišić i Petar Bojović, dok kompoziciju upotpunjavaju figura vojnika u seljačkoj nošnji i žene koja kralju pruža dete, simbol preporoda. Na postamentu su sa leve i desne strana uklesane poruke koje simbolizuju srpsko-francusko prijateljstvo. Na jednoj strani stoji: "Srbije više nema, ali njena vojska je sačuvana, mi smo spremni da nastavimo borbu na francuskom tlu", iz telegrama koji je 1915. godine uputio francuski predsednik Poenkare; dok dok su na drugoj čuvene reči kralja Aleksandra: "Čuvajte Jugoslaviju! Čuvajte francusko-jugoslovensko prijateljstvo!".

Spomenik je svečano otkriven 9. oktobra 1936. godine na dvogodišnjicu ubistva kralja Aleksandra, uz prisustvo predstavnika Beograda i svečani mimohod srpske i francuske vojske. Kao prigodno mesto odabran je Skver Aleksandra I od Jugoslavije na Trgu de la Muet, na obodu Bulonjske šume i u neposrednoj blizini ulice posvećene kralju Petru.

Sa svoje strane, Beograd i Srbija su Francuskoj posvetili veličanstveni Spomenik zahvalnosti Francuskoj na Kalemegdanu.

Foto: Pavle Kaplanec - Spomenik zahvalnosti Francuskoj

Simbol razjedinjenja
Godine suludog krvoprolića Drugog svetskog rata još jednom su prekinule proces izgradnje spomenika vladarima u Beogradu. Ovo je, donekle, bila i sreća u nesreći, pošto su dinastički spomenici, statue, biste i spomen ploče u raznim delovima ondašnje Jugoslavije posle rata sklonjeni kao žrtve političkog revanšizma. Pukotine razjedinjenja koje su se videle još za vreme Aleksandrove vladavine, krajem XX veka uništile su svaku nadu da spomenici podignuti u slavu kraljeva, Oslobođenja i Ujedinjenja ponovo budu ponovo postavljeni u Ljubljani, Cetinju, Splitu ili Zagrebu.

Beograd već čitav vek čeka spomenik u čast vladara koji su mu doneli slobodu. U prethodnoj deceniji, postojala je inicijativa grupe intelektualaca da se u Beogradu postavi odlivak spomenika iz Pariza, ali se od toga odustalo. Ipak, krajem 2018. godine donesena je odluka da se spomenik kralju Aleksandru podigne na platou između Starog i Novog dvora. Ovaj put… konačno.

Izvor: 011info