Slobodno zidarstvo u Srbiji

Sadržaj
1 Prvi srpski čuvari luči
2 Nastanak prvih loža na tlu Srbije
3 Loža Pobratim
4 Vitezovi orla
5 Temelji samostalnosti
6 Stvaranje Vrhovnog saveta Srbije
7 Kraljevina Jugoslavija
8 Drugi svetski rat
9 Socijalistička Jugoslavija
10 Slobodni zidari u Srbiji i Crnoj Gori
11 Spisak srpskih slobodnih zidara
12 Pogledajte još



Prvi srpski čuvari luči

Prvi indirektni tragovi o formiranju slobodnozidarskih loža u Beogradu datiraju u memoarima pisaca sa kraja osamnaestog veka. Iako nema direktne arhivske građe, zna se da je krajem tog veka u Beogradu postojala radionica, koja je verovatno radila na Turskom jeziku i među čijim su se članovima nalazili vezir tadašnjeg beogradskog pašaluka, Hadži - Mustafa Paša, mitropolit Metodije, srpski ustanički vođa Janko Katić, trgovac Petar Ičko, kao i grčki pesnik i rodoljub Riga od Fere. Kakav je bio odnos Srba i Turaka u ovoj loži, čije ime nažalost nije doprlo do nas, lepo ilustruje podatak da su Hadži Mustafa Pašu savremenici zvali „srpska majka“.

Turske dahije, odmetnici od sultana, preuzimaju vlast u beogradskom pašaluku 1801. godine i ubijaju Hadži Mustafa Pašu. U nameri da osveti pašino ubistvo i da organizuje borbu za oslobođenje srpskog naroda, Petar Ičko odlazi u Zemun, koji se tada nalazio u sastavu Austro-Ugarske monarhije. Zatražio je pomoć od svojih prijatelja, slobodnih zidara, a pre svega od mitropolita Stratimirovića, koji mu je, kao brat mason, pružio diplomatsku podršku za rešavanje hrišćanskog pitanja u beogradskom pašaluku.

Petar Ičko se povezao i sa slobodnim zidarima Aleksom Nenadovićem i Jankom Katićem kao i sa Karađorđem Petrovićem, koji nije bio mason, kako bi organizovao oružanu pobunu u pašaluku. Dahije su saznale za pripreme za ustanak i to je 1803. godine dovelo do odmazde u kojoj je ubijen i brat Aleksa Nenadović. Nasilje je, međutim, samo pospešilo borbu protiv Turaka i dovelo do ustanka, ili kako neki istoričari kažu „srpske revolucije“ 1804. godine. Petar Ičko je zahvaljujući slobodnozidarskim vezama odigrao izuzetnu pregovaračku ulogu, a kasnije ga je vođa ustanka Karađorđe postavio za prvog gradonačelnika slobodnog Beograda.

U radu za dobrobit srpskog naroda i njegovo oslobođenje značajnu ulogu odigrao je i Dositej Obradović, koji je verovatno bio iniciran u Trstu. Iako je Dositej Obradović bio izrazito antiklerikalnih stavova, mitropolit Stratimirović ga je uz sve počasti primio u Sremskim Karlovcima. Deizam, antiklerikalizam, prirodno pravo, racionalizam i tolerancija ugrađeni u književna dela Dositeja Obradovića ostavili su neizbrisiv trag. Vrhunac svog masonskog doživljavanja ugradio je, na kraju svoga veka, Dositej Obradović, kao prvi ministar prosvete u oslobođenoj Srbiji od turske vlasti, za vreme Prvog srpskog ustanka (1804-1813).

Slom ustanka 1813. godine doveo je do toga da je Slobodnozidarska aktivnost zamrla do sredine devetnaestog veka.




Nastanak prvih loža na tlu Srbije

Za vreme turske okupacije u Beogradu je delovala jedna loža. Starešina lože je bio beogradski paša Mustafa, a članovi su bili mitropolit beogradski Metodije, učesnici Ustanka: Petar Ičko, Janko Katić, braća Popović. Po slomu Ustanka, 1813, Karađorđe je u izbeglištvu stupio u odnose sa grčkom oraganizacijom za oslobođenje od Turaka - „Heterijom“, čiji su članovi mahom bili slobodni zidari.

Đorđe Šagić iz Stonog Beograda, u Ugarskoj, odselio se 1815. u Filadelfiju, u SAD, preimenovao se u Džordža Fišera i započeo masonsku misiju. Učesnik je meksičko-američkog rata i osnivač slobodnozidarskih loža u Meksiku.

Sima Milutinović Sarajlija je postao slobodni zidar u Kišinjevu, u Besarabiji. Bio je učitelj vladike crnogorskog Petra II Petrovića Njegoša. Francuski slavista Mišel Oben je zaključio da je tumačenje Njegoševog dela "Luča mikrokozma" nemoguće bez poznavanja slobodnog zidarstva.

Sredinom XIX veka u Beogradu je osnovana loža "Ali koč". Njeni članovi su bili Turci, Srbi, Jevreji i drugi. Ova je loža bila matična loža hrišćanskim pokrajinama Otomanskog carstva. Starešina lože je bio Mehmed Said Ismail, a sekretar Toma Vučić-Perišić, František Zah, poljski grof Tiskijevic, političar Avram Petronijević te poljski emigrant Adam Čartoriski, okupljen idejom oslobađanja Poljske od ruske okupacije. Pod uticajem Čartoriskih "Saveta Srbiji" i Zahovog "Plana slovenske politike Srbije" nastalo je "Načertanije" Ilije Garašanina. Loža "Ali koč" je radila do 1862. godine.

Za vreme kneza Mihaila Obrenovića (1860-1868) slobodno zidarstvo je dobilo na značaju, pa je i sam knez bio mason. U to vreme ministar vojske Kneževine Srbije bio je Zah, preko koga su pristalice Đuzepea Garibaldija bile učesnici prilika na Balkanu. Srpski slobodni zidari su putem masonskih kanala izdejstvovali smenu engleskog premijera, turkofila, i podršku za odlazak turskih garnizona iz srbije 1867. Osnivanje prvih srpskih loža bilo je pod direktnim uticajem italijanskih masona. Tokom srpskog ustanka u Bosni i Hercegovini 1875. godine, jedan deo vođa, među kojima su bili vojvoda Mićo Ljubibratić, sekretar vođe ustanka Luke Vukalovića i braća Jovan i Mihajlo Zega, bio je iniciran pod direktnim uticajem italijanskih Garibaldinaca, odnosno Đuzepea Macinija, ideologa Risorđimenta, pokreta za ujedinjenje Italije i zbacivanje Austro-Ugarske vlasti.

Tokom srpsko - turskog rata 1876. godine, postojala je u Beogradu jedna vojnička loža, čije ime nije sačuvano u dokumentima. Odlaskom dobrovoljaca, među kojima je bilo i Italijana, osnovana je, iste godine, prva srpska loža "Svetlost Balkana" koja je radila pod zaštitom Velikog orijenta Italije. Njeni osnivači bili su italijanski konzul u Beogradu Luiđi Joanini i Ićilo de la Bona, dobrovoljac koji je bio i starešina ugašene vojničke lože. Mićo Ljubibratić, inače lični Garibaldijev prijatelj i braća Zega bili su članovi te lože.

Pod zaštitom Velikog orijenta Italije radila je i loža "Srbska zadruga", osnovana 1881. godine, koja je postojala samo dve godine a među čijim članovima je bio i dr Laza Paču, tada samo lekar, a dve decenije kasnije uspešni ministar finansija. Sa izbijanjem Timočke bune i usled političkih previranja, koja su se odrazila i na srpske masone tog vremena, obe lože su 1883. uspavane. Iste godine, međutim, ponovo pod uticajem Velikog orijenta Italije formirana je i loža "Sloga, rad i postojanstvo" koju su uglavnom činili bivši članovi "Svetlosti Balkana" i "Srbske zadruge".


Loža Pobratim

Od momenta svog nastanka pa sve do današnjih dana, loža "Pobratim" predstavljala je čuvara ideala slobodnog zidarstva. Nastala iz želje braće Svetomira Nikolajevića, Srete J. Stojkovića i Đoke Milovanovića "da se srbsko slobodno zidarstvo dovede u što tešnju vezu, u što življi saobraćaj sa slobodnim zidarstvom na zapadu, a u tom uverenju, da će uspostavljena tešnja veza i intimniji odnosi uroditi obilnijim plodom po naš narod i našu milu otadžbinu". Dotadašnja "majka" loža, Veliki orijent Italije, pod čijom zaštitom je radila radionica "Sloga, rad i postojanstvo", čiji su Nikolajević, Stojković i Milovanović bili članovi, nije posvećivala dovoljno pažnje razvoju masonerije na brdovitom Balkanu. U takvoj situaciji, vođeni slobodno zidarskim idealima, Nikolajević, Stojković i Milovanović odlaze u potragu za čestitim ljudima koji će neopterećeni politikom velikih loža, zajedno s njima, urediti gradilište za buduću Veliku ložu Srbije.

Leta gospodnjeg 1890. godine, održan je sastanak u prostorijama društva "Sveti Sava" u Beogradu. Svi prisutni, Andra Đorđević, profesor Velike škole, Đorđe Vajfert, industrijalac i guverner Narodne banke, Tihomir Marković, advokat, Stevan Mokranjac, kompozitor, Dimitrije Biba, trgovac, Maksa Antonijević i braća Nikolajević, Stojković i Milovanović, saglasni su da osnuju novu slobodno zidarsku radionicu. Za ložu zaštitnicu odabrali su Simboličku veliku ložu Ugarske koja je slobodno radila u dualističkoj monarhiji, uprkos zabrani masonskog rada u austrijskom delu države.

Osnivačima "Pobratima" posebno se dopalo što se Simbolička velika loža Ugarske isticala u borbi protiv primata Austrije u Austro Ugarskoj monarhiji i suprotstavljala Austrijskoj supremaciji i njenoj ekspanzionističkoj politici na Balkanu.

Pripreme za formiranje lože su otpočele. Buduća "majka" loža organizovala je prijem u peštanskoj loži "Demokratija", gde su 4. oktobra 1890. godine primljeni Andra Đorđević, Đorđe Vajfert, Tihomir Marković i Stevan Mokranjac. Istog dana nova braća su unapređena a zatim i uzdignuta u rang Majstora. Dvanaest dana kasnije, u prostorijama društva "Sveti Sava" ponovo se okupljaju, ovoga puta devetorica majstora i odlučuju da loži daju ime "Pobratim". Deviza nove lože postala je: "Brat je mio, koje vere bio".

Sledeće godine, 2. februara, delegacija Simboličke velike lože Ugarske koju su činili Veliki sekretar Moric Galeri, Veliki rizničar Eduard Horn i Veliki obrednik Ivan Bošanji unosi Svetlost u novoformiranu ložu. Kada je osnovana, loža "Pobratim" je pored pomenute devetorice braće imala još i Milorada Terzibašića i Boška Boškovića. Na svečanosti osvećenja bili su prisutni i brat Mihajlo Valtrović, starešina lože "Sloga, Rad i Postojanstvo", brat Julije Stijeli, starešina lože "Stela Orjentalis", kao i veliki broj braće, članova pomenutih loža ali i loža "Matija Korvan", "Humboldt" i "Koloman Kanveš". Hram lože "Pobratim" nalazio se u kući dr Vojislava Đorđevića u Gračaničkoj ulici. Sutradan, po osvećenju, održan je rad lože na trećem stepenu, na kome je Maksa Antonović unapređen u majstora Kraljevske Umetnosti. Na prvom redovnom radu odlučeno je da se sastanci održavaju svakog ponedeljka uveče, a na predlog Srete Stojkovića ustanovljena je "Patriotska kasa" koja se uvek obnosila sa opomenom "Setimo se otadžbine". Sredstva prikupljena na taj način, bila su upotrebljena za propagandu u srpskim krajevima koji još nisu bili slobodni.

Pod rukovodstvom prvog starešine, Đorđa Vajferta, koji će rukovoditi radovima i sledećih devet godina, loža "Pobratim" se uvećavala. Do kraja prve godine postojanja, imala je ukupno dvadeset i osmoricu braće, održala je 37 radova i osnovala dva "venčića". Krajem sledeće godine "Pobratim" je imao 42 člana.

Nažalost, dinastičke borbe u Srbiji dovele su do majskog prevrata i podela unutar lože. Ponudu da prihvati krunu, bratu Petru I Karađorđeviću, dao je Nikola Hadži Toma, industrijalac i član "Pobratima". Đorđe Vajfert je za pomoć porodicama poginulih u prevratu dao zaverenicima 50,000 dinara. U smeni dinastija su pored njih učestvovala još četiri brata iz lože "Pobratim".

Reakcija na ubistvo poslednjeg kralja iz dinastije Obrenović, uslovila je otežani rad slobodnih zidara. Godine 1902, starešina lože, brat Svetomir Nikolajević, objavljuje uspavljivanje lože "Pobratim". Tri godine kasnije, pritisci na Srbiju popuštaju i loža obnavlja svoj rad. Na izborima održanim 14. septembra, za starešinu lože biva izabran pukovnik Pavle Horstig, koji će rukovoditi radovima i sledeće četiri godine.

Čim je krajem 19. veka osnovana loža "Nemanja" u Nišu, čiji je istaknuti član bio književnik Stevan Sremac, došlo je do napada na nju i njen protivsrpski karakter na stranicma organa leberala "Stara Srbija". U nizu članaka pod zajedničkim naslovom "Makedonija", čiji je podnaslov "Propaganda fide" odveć jasan (1895), napisano je da su "farmazonska društva u Srbiji i na Balkanu jedan oblik austrijske propagande, koja imaju svoj centar u Pešti. I po samim ličnostima... vidi se vrlo lepo da je ta farmazonska misija austrijska misija".

U zanimljive preduzete akcije tadašnjih srpskih masona, sračunatih na ublažavanje javnog denunciranja, ide i odlazak Andre Đorđevića, člana tadašnje lože "Pobratim" kod Stojana Ribarca, ministra unutrašnjih dela koji mu je izjavio da "sažaljeva slučaj što je izašao onakav napad na slobodno zidarstvo" napominjući da mu je po toj istoj stvari govorio i sa jednim svojim prijateljem. Šef srpske policije je ondašnjem istaknutom masonu dao "svoju reč da će on slobodnom zidarstvu dati eklatantnu satisfakciju i da neće više dozvoliti da izlaze onakvi napadi u onim političkim listovima na koje on može imati uticaja".

Najčešća meta antimasonskih napada kod Srba bila je tzv. odbrana nacionalnih interesa i pravoslavlja. Ostalo je zabeleženo da je Miloš Marković u pamfletu "Slobodni zidari i socijal-demokrata" (Kragujevac, 1894) istakao da je "farmazonstvo za nas štetno. To su njegove kosmopolitske težnje, njegovo neobaziranje na nacioalne aspiracije... Za opšti kosmopolitski zagrljaj među ljudima još je vrlo daleka mogućnost i u onim krajevima sveta gde su nacionalne težnje već zadovoljene, a kamoli u nas gde smo tek u početku nacionalne faze, koju mi ne možemo i ne smemo preskočiti".

Ni govornica ondašnje Narodne skupštine nije bila uskraćena za tirade i napade na srpske masone. Povodom rasprava o dopunama Zakona o udruženjima i zborovima, opozicioni poslanik i radikal Stevan Veselinović je tražio da se zabrane tajna udruženja kao što su "farmazoni, Nazareni i spiritizam" jer oni, po njegovom mišljenju, negativno utiču i rastaču pravoslavlje. Tadašnji ministar prosvete i crkvenih dela mason Andra Đorđević "ustao je namah, i priznavši da je i sam slobodni zidar, odlučno je odbio sve napade na tu humanu kulturnu i patriotsku ustanovu".

Presudan korak ka potpunom osamostaljenju slobodnih zidara u Srbiji i stvaranju velike lože predstavljalo je držanje Simboličke velike lože Ugarske tokom takozvane „aneksione krize“. Austro-Ugarska je još od 1906. kovala planove za prisajedinjenje Bosne. Nekadašnji poslanik u Rimu, a tadašnji ministar spoljnih poslova Srbije Milovan Milovanović, zahvaljujući masonskim vezama dobio je potvrdu te namere još početkom 1908, a srpskoj vladi masoni su javili i tačan datum objavljivanja odluke.

Beograd u to, međutim, nije verovao, a mladoturska revolucija i oslabljen Turski položaj u Bosni samo su uverili Beč da ne treba dozvoliti nikakvu demokratizaciju i izbore u Bosni i Hercegovini u kojoj je srpski živalj tada bio u većini i koji bi sigurno odlučio za prisjedinjenje matici. U Beogradu je 7. oktobra 1908. godine, kako kažu istorijski izvori, vladalo samoubilačko raspoloženje. Narod je bio spreman da se i goloruk suprotstavi Austriji. U takvom trenutku su i srpski masoni, poneseni nacionalnim idealima, zatražili pomoć od Simboličke velike lože Ugarske, pod čijom zaštitom je jedino aktivna loža "Pobratim" i radila. Pomoć je odbijena sa obrazloženjem da "zakoni bratstva ne dozvoljavaju mešanje u politička pitanja". Reakcija na takav stav Simboličke velike lože Ugarske bili su zaključci lože "Pobratim", doneti na radu od 10. oktobra 1908. godine.




Vitezovi orla

Nezadovoljni odlukom Simboličke velike lože Ugarske, na radu održanom 10. oktobra 1908. godine, braća iz lože "Pobratim" donose sledeće odluke:

1) Da se prava i potpuna loža "Pobratim" otkine ispod dojakošnje zaštite Simboličke velike lože Ugarske.

2) Da se loža "Pobratim" proglasi za nezavisnu slobodno zidarsku radionicu u Srbiji.

3) Da se o tom proglašenju izveste sve velike slobodnozidarske Svetlosti u svetu.

4) Da od sada radionica dela u svim pravcima samostalno i neposredno.

5) Da se odmah stupi u kontakt sa nezavisnim ložama u Nemačkoj i da se umole za njihov postupak u administriranju.

Iako je loža "Pobratim" bila nepokrivena zaštitom neke velike lože iz inostranstva, a vrhovne slobodnozidarske vlasti, u tom trenutku nije bilo u Srbiji, braća iz lože "Pobratim" su učinila sve da ne bili dobili zaštitu za samostalni rad. Vrhovni savet Rumunije je očekivao, da će kao zahvalnost za podršku prilikom donošenja odluke o nezavisnosti, srpski masoni zatražiti zaštitu od njega. Nezadovoljni ćutanjem braće iz Beograda, međutim, rumunski masoni prete da će intervenisati kod srpske vlade. Nesporazum je prevaziđen, pa je 10. marta 1909. godine, pod zaštitom Vrhovnog saveta Rumunije u dolini Beograda osnovan Kapitel Ružinog krsta. Prvi sastanak članova Kapitola održan je 22. aprila iste godine, kada su izabrani časnici kapitola.

za predsednika kapitela "Athirsata" brat Jova Aleksijević 30°

za zastupnika predsednika Vitez brat Manojlo D. Klidis 30°

za Viteza prvog nadzornika brat Pera Šreplović 18°

za Viteza drugog nadzornika brat Miloš Valožić 18°

za Viteza besednika brat Petar Pačić 18°

za Kancelara brat Dimitrije M. Janković 18°

za Viteza eksperta brat Dimitrije J. Mijalković 18°

za Viteza blagajnika brat dr Mil. Perišić 18°

Istog dana odlučeno je da se radovi Kapitela održavaju devet puta godišnje.

Nije poznato gde su i kada članovi Kapitola dobili svoje stepene. Po svoj prilici inicijacija nije ni bilo, jer je na trećem sastanku Kapitola, kada je konačno odlučeno o njegovom imenu – "Srbija" - brat Jova Aleksijević najavio "da će svojim poslom ići do Londona i da će tom prilikom pokušati da dođe u dodir sa braćom iz Ujedinjene velike lože Engleske i engleskim Vitezovima Ružinog krsta". Braća su ga zamolila da od Engleza uzme rituale i da pogleda kakve kecelje treba da nose Vitezovi Ružinog krsta.

Ne znamo ni da li je brat Jova otišao na dalek put, ali su braća, svakako, ubrzo saznala nešto više o Redu kome su pripadala. Četvrtom sastanku Kapitola Ružinog krsta "Srbija" prisustvovao je, kao gost, Veliki majstor Velike lože Rumunije brat Moreju. Retku priliku je iskoristio brat Jova da ga upita za znak, lozinku i sve drugo vezano za stepen Ružinog krsta. Pitao ga je i kakve kecelje bi trebalo da nose. Brat Moreju je spremno odgovarao na pitanja, rekavši im da je "kecelja bela sa crvenim porubom. Na sebi ima jednu rodu sa malim rodićima i ružu na krstu". Veliki majstor brat Morej naročito je istakao da kapitoli nemaju nikakve veze sa simboličkim ložama.


Temelji samostalnosti

Godine 1909. formirana je još jedna loža u Beogradu - "Ujedinjenje", čiji je dugogodišnji starešina bio Vasa U. Jovanović, industrijalac i jedan od najbližih prijatelja Nikole Pašića i regenta Aleksandra Prvog, ali i nacionalni radnik. Ova je loža bila vezana za Veliki orijent Francuske. Članovi su joj bili i dr Ljubomir Stojanović, profesor Univerziteta i političar, Kosta Stojanović političar, Leon Deko, francuski konzul u Srbiji, dr Bogdan Gavrilović, dr Milan Gavrilović, dr Slobodan Jovanović, dr Božidar Marković, svi političari, dr Bogdan Popović, profesor Univerziteta, pukovnici Božin Simić i Steva Šapinac i drugi. Rad ove lože i njenih članova, umnogome je pripreman teren za prodor francuskih uticaja u Srbiju, jer se "nije mogao, kao u drugim zemljama, ostvariti preko katoličke misije i Jevreja", pisao je Deko svom ministru u Pariz.

Loža "Šumadija" osnovana je 1910. godine u Beogradu. Radi formiranje nove radionice, iz postojeće Lože "Pobratim" u proleće 1910. godine, zatražili su i dobili redovan otpust Braća: Đorđe Milovanović, Pera Šreplović, Dimitrije Mijalković, Uroš Kuzmanović, Andra Dinić, Đura Popović, Hugo Štimler, Vencl Redla, Stevan Škorić, Mihailo Cukić, Marko Milutinović, Milan Srećković, Živko Milosavljević i Spasoje Barjaktarović. Imenovana braća su 24. aprila 1910. godine donela odluku o osnivanju nove lože pod imenom "Šumadija". Ime centralnog dela Srbije i sam izbor naziva ukazivao je na nacionalno usmerenje lože i njen budući rad. Odlukom osnivača, za grb lože uzet je grb regiona Šumadije - glava divljeg vepra probodena strelom sa tri hrastova lista.

Dana 7. jula 1910. godine, osveštana je nova loža. Osvetlio je brat Jovan Aleksijević, tadašnji starešina lože "Pobratim", kao lični opunomoćnik Velikog majstora Velike lože Hambuga, brata Ludvika Klapa. Ovaj podatak je posebno zanimljiv jer u tom trenutku loža "Pobratim" nije bila pod zaštitom ni jedne velike slobodnozidarske vlasti.

Novoosnovana loža "Šumadija" održavala je tesne veze sa svojom ložom maticom, a program rada je bio u potpunosti usaglašen sa ložom "Pobratim".

Prvi starešina lože "Šumadija" bio je Đorđe Milovanović, jedan od korifeja slobodnog zidarstva u Srbiji.




Stvaranje Vrhovnog saveta Srbije

Tokom 1910. godine, na radovima Kapitela prisustvovao je i Veliki sekretar Velikog orijenta Turske brat Nerandunijan, koji je srpskim masonima nudio pomoć u osnivanju visokih stepena. Na radu Kapitela, 31. marta 1911. godine, brat Jovan Aleksijević saopštava da Vrhovni savet Grčke nudi da osnuje Vrhovni savet u Beogradu. Opredeljenje ka Grcima rezultiralo je raspoloženjem i procenom beogradskih masona da Srbi i Grci imaju isti politički cilj na Balkanu.

Posle kraće prepiske, specijalni delegat Vrhovnog saveta Grčke, presvetli brat Jorgos Cefalas, zastupnik Suverenog Velikog Zapovednika, na osnovu svojih ovlašćenja 9. maja 1912. godine uzdiže na trideset i treći stepen sledeće vitezove Kadoša: Đorđa Vajferta, Svetomira Nikolajevića, Jovana Aleksijevića, Milutina Perišića, Dimitrija Jankovića, Petra Šrepalovića, Manojla Klidisa, Petra Pačića, Dimitrija Mijalkovića i Pavla Horstiga.

Istog dana, na zajedničkom radu loža "Pobratim" i "Šumadija", doneta je odluka da "Pobratim" od tada radi pod zaštitom Vrhovnog saveta Srbije, a da loža "Šumadija" zatraži otpust ispod zaštite Velike lože Hamburga i stavi se pod zaštitu Vrhovnog saveta reda škotskog starog i priznatog za Kraljevinu Srbiju. Sledećeg dana, na drugoj svečanoj sednici novoformiranog Vrhovnog saveta, pročitana je povelja Vrhovnog saveta Grčke kojim se osniva Vrhovni savet Srbije u dolini Beograda. Za Suverenog Velikog Zapovednika i Velikog majstora Vrhovnog saveta Srbije (za vreme od 10. maja 1912. do 30. aprila 1921.) izabran je brat Đorđe Vajfert. Dan kasnije, na isti period proglašeni su i oficiri: Jovan Aleksijević za Velikog kancelara generalnog sekretara, Milutin Perišić za Velikog besednika, Dimitrije Janković za Velikog blagajnika, Petar Šreplović za Velikog arhivara bibliotekara, Manojlo D. Klidis za Velikog majstora ceremonijala, Petar Pačić za Velikog kapetana i Dimitrije Mijalković za Velikog mačonošu.

Konačno priznanje nezavisnosti srpskih masona usledilo je na Internacionalnoj konferenciji Vrhovnih saveta, održanoj oktobra 1912. u Vašingtonu, čiji je domaćin bio Vrhovni savet južne jurisdikcije SAD. Od tog trenutka, sve lože u Srbiji, osim lože "Ujedinjenje" koja je i dalje bila pod zaštitom Velikog orijenta Francuske, radile su pod zaštitom Vrhovnog saveta Srbije.

Vrhovni savet Srbije prekinuo je svoj rad za vreme Prvog svetskog rata i povlačenja vojske. Posle povlačenja preko Albanije, Vrhovni veliki zapovednik Đorđe Vajfert bio je mišljenja da je slobodno zidarstvo u Francuskoj najpristupačnije za tretiranje nacionalnog pitanja, pa je zato i zadatak srpskih masona da svu svoju pažnju obrate na preduzimanje akcija upravo tu, u okviru francuske masonerije. Tako je krajem 1917. Vrhovni savet Srbije obnovio svoj rad u Marseju, čime je postignuto da slobodni zidari deluju jedinstveno, jednoobrazno, kontrolisano i disciplinovano, kao i da Vrhovni savet Srbije predstavlja suvereno i sa puno autoriteta Srbiju na ovom polju.

Vrhovni savet Srbije oktobra 1918. godine šalje apel svim velikim ložama savezničkih zemalja sa molbom za pružanje pomoći: "Za vreme Prvog svetskog rata, a naročito posle zaključivanja mira, masonski pokret u Srbiji preuzima na sebe veoma težak i ozbiljan zadatak. On treba da pritekne u pomoć i da olakša sve teškoće koje je ovaj rat doneo, kao i da ublaži sve grozote koje su počinjene jugoslovenskom narodu. On nije u stanju da sopstvenim snagama ispuni taj zadatak, od ogromnog značaja, zato se obraća svetskom masonskom pokretu, tražeći od njega pomoć..." (iz apela velikog majstora Đ. Vajferta).

Posle završetka Prvog svetskog rata i proglašenja ujedinjenja Srba, Hrvata i Slovenaca u jednu državu, Vrhovni savet Srbije se proširuje i menja svoj naziv u Vrhovni Savet starog i prihvaćenog škotskog reda za Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca. U novonastaloj državi, punoj protivurečnosti, slobodno zidarstvo započinje nov život.

Tri zagrebačke lože prihvataju inicijativu Vrhovnog saveta da se u novoj državi formira jedna Velika loža simboličkih stepena, a da Vrhovni savet preraste u Vrhovni savet starog i prihvaćenog škotskog reda za Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca. Na osnivačkoj Skupštini, održanoj u Zagrebu 9. juna 1919. godine, simbolički stepeni (učenik, pomoćnik i majstor) odvojeni su od visokih i Vrhovni savet je preinačen, organizaciono, strukturalno i suštinski u dva odvojena nezavisna sistema: Veliku ložu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca "Jugoslavija" i Vrhovni savet starog i prihvaćenog škotskog reda za Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca.

Dogovoreno je da sedište Velike lože i Vrhovnog saveta bude u Beogradu. Pod Vrhovnim savetom Srba, Hrvata i Slovenaca u Beogradu su radila sledeća tela: radionica "Mudrost" (od 4° do 14° stepena), Šapitr "Srbija" (18°) i Suvereni tribunal i Areopag "Dositej" (30°, 31° i 32°).


Kraljevina Jugoslavija

U Zagrebu je 9. juna 1919. godine održana vanredna skupština svih srpskih, hrvatskih i slovenačkih loža. S obzirom na to da su sve lože dobile otpust od odgovarajućih vlasti, kako one koje su bile pod obedijencijom Vrhovnog saveta Srbije, tako i one koje su bile pod obedijencijom Simboličke velike lože Ugarske, ove radionice - "Pobratim", "Sloga, rad i postojanstvo" i "Šumadija" iz Beograda, "Maksimilijan Vrhovac" i "Ivan grof Drašković" iz Zagreba i "Budnost" iz Osijeka - proglasile su Veliku ložu Srba, Hrvata i Slovenaca - "Jugoslavija", čije je sedište smešteno u Beograd. Prvi Veliki Majstor bio je guverner Narodne banke Đorđe Vajfert, dok su mu zamenici bili dr Adolf Mihalić iz Zagreba i profesor Sveta Stojković iz Beograda. Istorijski izvori kažu da je Velika loža Jugoslavije na početku svog postojanja imala oko 300 članova.

Velika loža Jugoslavije bila je 1926. godine, u Beogradu domaćin Međunarodnog masonskog kongresa - "U znaku mira". Pod pokroviteljstvom Međunarodne masonske asocijacije kongresu je prisustvovalo pedeset šest predstavnika dvadest nacionalnih obedijencija iz petnaest evropskih država kao i predstavnici dve prekomorske obedijencije.

Masoneriju u Jugoslaviji između dva svetska rata činila je elita svih društvenih klasa bez obzira na veru. Slobodno zidarstvo u Jugoslaviji imalo je u svom članstvu pravoslavno više sveštenstvo, katoličke sveštenike, rabine.

Stvoreno je nekoliko dobrotvornih ustanova: u Beogradu je osnovan dom za siročad i obrazovni centar za decu iz južne Srbije "Sveti Sava Geselschaft". Otvorena je ustanova za gluvonemu decu "Kralj Dečanski". Formirana je fondacija "Sveti Đorđe" za pomoć deci i ratnim invalidima. U Zemunu je ustanovljen Dom za slepe i obrazovni centar za omladinu. Organizovana je akcija pomoći nezaposlenima pod nazivom "Hleb nasušni". Stvoreni su savezi za borbu protiv prosjačenja, za borbu protiv tubetkuloze i slični.

Sredinom tridesetih godina dvadesetog veka bilo je oko hiljadu članova obedijencije koji su radili u preko dvadeset loža. Delatnost radionica proširila se osim filozofske aktivnosti i na proučavanje istorijskih, ekonomskih, društvenih i socijalnih problema.

Od trideset i devet vlada u šest su masoni bili predsednici, u trideset i jednoj ministri inostranih poslova, u dvadeset i četiri ministri prosvete, u dvadeset i dve ministri pravde, u dvadeset i sedam ministri trgovine i industrije, u šestanest ministri unutrašnjih poslova, a u dvadeset vlada ministri finansija.

Masona je bilo u gotovo svim političkim partijama, a posebno su brojni bili u Demokratskoj stranci i Samostalnoj demokratskoj stranci. U ovoj prvoj, pored ostalih masoni su bili Vojislav Marinković, Kosta Kumanudi, Rista Jojić, Budislav Anđelinović, Ilija Šumenkovć, Slavko Dukanac, Božidar Vlajić, Dobrica Lazarević.

U burnim vremenima po izbijanju Drugog svetskog rata i političkim konfuzijama tog doba, vlada Kraljevine Jugoslavije je zbog svojih političkih ciljeva približavanja tadašnjim silama osovine, a pod njihovim pritiskom i ucenom, krajem 1939. i početkom 1940. godine počela da vrši pritisak na Veliku ložu "Jugoslavaija" zahtevajući, pored ostalog, dozvolu da njeni policijski činovnici mogu prisustvovati masonskim ritualnim radovima, u smislu kontrole rada organizacije koja je naravno i tada bila uredno registrovana u duhu važećih zakonskih propisa.

Antimasonski stav i isto takav pritisak na Veliku ložu "Jugoslavija" rezultirao je njenom odlukom o "samouspavljivanju" 2. avgusta 1940. godine. Očigledna procena Velike lože da bi uskoro moglo doći i do formalne zabrane masonskog rada od strane vlade Kraljevine Jugoslavije, bila je osnov da se lože uspavaju, koje je Veliki majstor Andra D. Dinić uputio svim ložama pod zaštitom Velike lože "Jugoslavija": "Velika loža sa bolom izveštava sve radionice i svu braću, da je pod pritiskom današnjih prilika morala doneti odluku, da obustavi rad u svim radionicama koje delaju pod njenom zaštitom. Velika Loža dobro zna, da se slobodni zidari naše otadžbine, kao ni ona sama, nisu ničim ogrešili o svoje patriotske dužnosti i da su uvek, svi, bili spremni da za Kralja i Otadžbinu podnesu svaku žrtvu. Ali i u životu organizacija kao i pojedinaca događa se dosta puta da sticaj prilika nalaže teške odluke."

Imovina loža prepisana je humanitarnim organizacijama.

U Beogradu je, u nemačkoj organizaciji, 1941. i 1942. godine održana i antimasonska izložba, pod budnim okom Ljotićevog čoveka Milana Banića, koji je bio vatreni zagovornik protiv slobodnih zidara. Banić je pre rata i sam bio mason, ali je izašao iz bratstva, tvrdeći, pored ostalog, da je za smrt kralja Aleksandra u Marselju bio direktno kriv sukob koji je jugoslovenski vladar imao sa slobodnim zidarima Francuske.


Drugi svetski rat

Po uspostavljanju nemačkog okupatorskog režima u Srbiji izvršena je čistka antinemačkih elemenata među kojima su se našli i masoni. Nemačke okupatorske vlasti su za puč od 27. marta su optuženi Engleska, jugoslovenska vlada u izbeglištvu i masoni. Komesarska uprava Milana Aćimovića je dobila zadatak da formira kartoteku slobodnih zidara. Srpski kvinslinzi su karakterisali „judeo-masonsku zaveru“ i anglofilstvo, a od nemačkog napada na Sovjetski Savez, i komuniste kao atak na srpske nacionalne interese. Tanasije Dinić, agent nacističke obaveštajne službe i stručnjak za masonska pitanja je sproveo „Uredbu o uklanjanju nacionalno nepouzdanih službenika iz javne službe“. Krajem 1941. uspostavljena je „okupaciona vlada“ generala Nedića, koji je pristupanje Nemcima okarakterisao kao „samožrtvovanje“. Nedić je obećao okupatorima da će sve Jevreje i slobodne zidare sakupiti u koncentracione logore. Antimasonska izložba je otvorena 22. oktobra 1941. sa ciljem zastrašivanja stanovništva. Izdate su i poštanske marke u tu čast. Većina uhapšenih masona je puštena 1941/1942, no neki su streljani, a neki poslati u logore. Slobodni zidari su bili prisutni u Četničkom pokretu Draže Mihailovića. Oni su na taj način održavali veze sa izbegličkom vladom u Londonu i obaveštavali o antimasonskoj delatnosti generala Nedića. Na mesto potpredsednika izbegličke vlade je, mesto Mačeka koji je ostao u tzv. Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, izabran hrvatski mason Juraj Krnjević, čiji će kontakti sa Čerčilom izaći na dobro što se tiče hrvatskog pitanja. U Londonu je došlo do srpsko-hrvatskih sukoba u vezi sa „Memorandumom Srpske Pravoslavne Crkve o zverstvima i ubijanjima od strane Hrvata“. Uz veliki uticaj engleskog premijera Vinstona Čerčila formirana je vlada Tito-Šubašić, a saveznici su se okrenuli partizanima umesto četnicima.

Hrvatski slobodni zidari su u tzv. NDH bili proterani u logore Jasenovac i Stara Gradiška. No, mnogi su pisali pisma u kojima su zdušno podržavali ustašku vlast pa bili oslobođeni.


Socijalistička Jugoslavija

Nova komunistička vlast je ocenila držanje masona u Beogradu „nacionalno ispravnim“, ali je podozrivo gledala na organizacije koje su delovale u negdašnjoj buržoaskoj Jugoslaviji. 4. kongres Kominterne je negirao mogućnost da član Partije bude i mason. Kada je 1948. godine došlo do razlaza između Staljina i Tita, jugoslovenski masoni su podržali Tita na međunarodnom nivou.

Vrhovni savet škotskog rituala „Jugoslavija“ je obnovio rad 1947. u Rimu, pa Parizu. Radila je do 1967. U socijalističkoj Jugoslaviji je postojala nejavna loža.


Slobodni zidari u Srbiji i Crnoj Gori

Buđenje Slobodnog Zidarstva u Srbiji Krajem 1989. i početkom 1990. godine, kada je nekoliko braće jugoslovenskog porekla došlo na ideju o obnavljanju Velike lože u tadašnjoj Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji, sa već blagonaklonim stavom i spremnošću Ujedinjene velike lože Nemačke i tadašnjeg njenog velikog majstora Ernsta Valtera, započelo se sa realizacijom ovog, ni malo lakog i jednostavnog posla.

Valjalo je voditi računa o svim bitnim elementima unutrašnjih pravila (broj majstora, broj loža, njihova organizacija, unutrašnje organizovanje kao privremene i slično), ali i o potrebi zadovoljavanja zakonskih uslova za uredno registrovanje loža (tri) kao i Velike lože kao saveza loža kod državnih vlasti, što je i normalan preduslov za buduće aktivnosti. Taj posao je okončan tokom aprila 1990. godine, kada su se tri jugoslovenske Lože (sve tri registrovane u Beogradu) obratile i formalno Ujedinjenoj velikoj loži Nemačke sa molbom za unošenjem Svetla i reaktiviranjem "samouspavane" Velike lože Jugoslavija.

Formalni čin unošenja Svetla, konsekracija, obavljen je 23. juna 1990. godine u Beogradu, kada je i Poveljom izdatom od Ujedinjene velike lože Nemačke potvrđeno da je probuđena Velika loža Jugoslavija organizovana na principima i kriterijumima propisanim Bazičnim principima regularnosti Ujedinjene velike lože Engleske.

Na osnovu izveštaja Komisije za priznavanja Konferencije velikih majstora Severne Amerike (San Dijego, Kalifornija, SAD, 1991), koja je dala mišljenje da je reaktivirana Velika loža Jugoslavija ispunila sve predviđene uslove za priznavanje, najveći broj velikih loža, članica Konferencije je tokom 1991. i 1992. godine doneo odluke o priznavanju Velike lože Jugoslavija i sa njom su izmenile Velike Reprezente prijateljstva.

Secesija Slovenije i Hrvatske a kasnije i početak sukoba u Bosni i Hercegovini, doveli su do promena u Velikoj loži "Jugoslavija". Braća iz Slovenije i Hrvatske odlučila su da se povežu sa Velikom ložom Austrije. Među preostalim članovima dolazi do razmimoilaženja i neslaganja. Godišnja skupština je odložena i prekinuti su svi radovi. Konačno, marta 1993. godine, veći deo članova Velike lože okuplja se u Riminiju (Italija) gde održavaju treću Izbornu skupštinu na kojoj donose odluku o promeni imena Velike lože u Regularna velika loža "Jugoslavija" i biraju novog velikog majstora i Velike oficire. Dotadašnji veliki majstor Zoran Nenezić negira rezultate Skupštine, pa sa manjim brojem istomišljenika nastavlja slobodnozidarski rad u okviru Velike lože Jugoslavija.

Ubrzo je usledio i rasplet krize slobodnog zidarstva u Srbiji. Bar je tako trebalo da bude jer je 30. oktobra 1993. godine, Senat Ujedinjene velike lože Nemačke, koja je i unela Svetlost probuđenoj Velikoj loži Jugoslavije, na svojoj sednici održanoj u Drezdenu (Nemačka) doneo sledeću odluku:

"Ujedinjena Velika Loža Nemačke primila je obaveštenje o činjenici da je Velika loža Jugoslavija, osnovana pomoću Ujedinjene velike lože Nemačke, nedavno promenila ime u Regularna velika loža "Jugoslavija" i da je shodno tome, promenila i svoju Konstituciju i druge pravne akte.

Ujedinjena velika loža Nemačke nastaviće da pruža svaku neophodnu pomoć Regularnoj velikoj loži "Jugoslavija" i ceniće slično delovanje drugih velikih loža, tako da masonerija može da procveta u zemlji u kojoj će, na sreću, mir biti uspostavljen."

Iako je Regularna velika loža "Jugoslavija" i formalno priznata od skoro svih regularnih velikih loža za jedinu suverenu, nezavisnu i vrhovnu masonsku vlast na teritoriji tadašnje Savezne Republike Jugoslavije, to nije smetalo grupi okupljenoj oko Zorana Nenezića da nastavi svoj rad, primajući nove članove u svoj savez. Ovakva situacija je potrajala do 1997. godine, kada ponovo dolazi do podela među srpskim masonima u okviru Velike lože Jugoslavija. Posle prekida redovne Izborne skupštine, veća grupa masona odvaja se od Zorana Nenezića i suprotno masonskim principima i kriterijumima, osniva Veliku nacionalnu ložu Jugoslavije. Nenezić još neko vreme pokušava da održi rad Velike lože Jugoslavija, ali bezuspešno.

Poslednji veliki potres na masonskoj sceni u nas dogodio se početkom 2003. godine kada je skoro 100 masona odlučilo da napusti Veliku nacionalnu ložu Jugoslavija i priključi se Regularnoj velikoj loži "Jugoslavija" što je i učinjeno, krajem iste godine.

Za razliku od velikih loža u okruženju, masoni u Srbiji počeli su da zbijaju redove i jačaju. To se, naravno, odnosi na jedinu regularnu veliku ložu, kojoj kontinuitet i tradiciju priznaje preko 130 velikih loža iz celog sveta. Regularnu veliku ložu "Jugoslavija" danas priznaje i Ujedinjena velika loža Engleske, "majka" loža simboličkog slobodnog zidarstva.

Pored Regularne velike lože "Jugoslavija", na prostoru današnje Srbije i Crne Gore deluje i pomenuta Velika nacionalna loža Jugoslavije, koja je sa promenom imena zemlje promenila i svoje ime u Velika nacionalna loža Srbije i Crne Gore, kao i dve lože koje rade pod zaštitom Velikog orijenta Francuske (loža "Zora" od 1992. i loža "Vernost" od 2002. godine, obe sa sedištem u Beogradu).


Spisak srpskih slobodnih zidara
Aleksandar Karađorđević, kralj Jugoslavije 1921-1934
Aleksandar Karađorđević, kraljević prestolonaslednik. Član Lože „Britanik Fideliti“ broj 9/10 koja je pod zaštitom Velike Nacionalne Lože Francuske.
Vladika Platon, episkop bački 1848-1967, 1787-1867
Vuk Stefanović Karadžić, reformator srpskog jezika i pravopisa, 1787-1864
Dositej Obradović, prosvetitelj, u svetovnom životu Dimitrije, 1739-1811
Đorđe Vajfert, industrijalac, guverner Narodne banke; 1850-1937; Postao mason 1890. u Loži „Demokratija“ u Pešti; osnivač Lože „Pobratim“; Veliki Komander Vrhovnog saveta Srbije od 1912-1934
Živojin Mišić, vojvoda, 1855-1920
Ivo Andrić, književnik, diplomata, nobelovac, 1892-1975; bio član Lože „Dositej“ do 1926. kada je isključen
Jovan Dučić, pesnik, diplomata, 1871-1943
Josif Šakabenta, episkop vršački, u svetovnom životu Josif Jovanović, 1743-1805
Metodije, mitropolit beogradski 1791-1801
Milan Grol, političar, 1876-1952
Mihailo Obrenović, knez Srbije 1839-1842 i 1860-1868
Petar Ičko, trgovac i diplomata, umro 1808.
Petar I Karađorđević (Petar Mrkonjić), kralj Srbije 1903-1918 i kralj Srba, Hrvata i Slovenaca 1918-1921
Petar II Petrović Njegoš, vladika, vladar, književnik i filosof, 1813-1851. Francuski slavista Mišel Oben je utvrdio da delo „Luča mikrokozma“ moža da se tumači samo u kontekstu slobodnog zidarstva. Sahranjen u mauzoleju čije je nacrte uradio Ivan Meštrović, hrvatski vajar i mason.
Sveti Nikolaj (Velimirović) Žički i Ohridski, episkop, u svetovnom životu Nikola, 1880-1956
Sima Milutinović Sarajlija, književnik i istoričar, 1791-1847. Slobodni zidar postao 1819. u Loži „Ovidije“ u Kišinjevu.
Stanislav Binički, kompozitor i dirigent, 1872-1942. Slobodni zidar postao 1894. u Loži „Pobratim“.
Stevan Mokranjac, kompozitor, 1856-1914. Slobodni zidar postao 1891. u Loži „Pobratim“.
Stevan Sremac, književnik, 1853-1906. Slobodni zidar postao 1891. u Loži „Pobratim“.
Stefan Stratimirović, mitropolit karlovački, 1757-1836

Sve ličnosti sa srpskih novčanica su bili slobodni zidari: 10 - Vuk Karadžić, 20 - Njegoš, 50 - Mokranjac, 100 - Nikola Tesla, 500 - Jovan Cvijić, 1000 - Đorđe Vajfert, 5000 - Slobodan Jovanović; 200 - Nadežda Petrović sestra Rastka Petrovića, masona, je bila članica humanitarnih sestrinstava.

Izvor: Wikipedia

Iako je generalno odlican clanak i ovde se naslo dosta gresaka. Pre bi rekao zbog ne znanja nego izvrtanja istine.
Primera radi 10 Oktobra 1908 g. mesa se loza Pobratim i Scotish Rite,a za to se ocigledno vidi kada se tu spominju oficiri loze koje pored svoga imena imaju 30 ili 18 stepen. U regularnoj Masoneriji postoje samo 3 stepena pa prema tome "Vitezovi Orla" su clanovi Scotish Rita.
Ne treba mesati babe i zabe!
Takodje je bilo govora o Anti-Masonskoj izlozbi 1941 g. koju nisu organizovali Srbi vec nemci. Tada je i stampana serija onih cuvenih Anti-masonskih postanskih maraka.
Milan Banic nije bio clan Zbora niti nije bio Prokic,a jos manje veliki slikar i skulptor Josif Majzner koji je i nacrtao postanske anti-masonske marke.Oni su bili glavna tri aktera od strane Srba.Nisam siguran gde je umro Banic,ali znam da je Majzner umro u Montrealu dok je Prokic posle dugogodisnje robije kod Tita gde je bio prevodioc komunistima u zatvoru, umro u poznim godinama cini mi se u Minhenu.
Jedini veliki mason i Zboras (Ljoticevac) je bio direktor Beogradskog Sajmista inz. Milosav Vasiljevic,inace desna ruka Dimitrija Ljotica,koji  je kao emigrant umro u Australiji.Inz. Vasiljevic nije ucestvovao u Anti-masonskoj izlozbi.
Nije istina da je do 1967 g. postajala "Nejavna loza" u Jugoslaviji (ili Beogradu).
Poznavajuci nase komuniste,a narocito svemocnu UDBU to jednostavno nije moglo da se desi.
Imao sam prilike da o tome nesto razgovaram sa dvojicom starijih masona,clanova jos od pre Drugog sv. rata,koji su ziveli u Beogradu,medju njima i sa profesorom Andrijom Gams i isto mi je i od njih to potvrdjeno.
Neznam zasto se sa time preteruje da ne kazem LAZE?!
I opet cujem rec "Jugoslovenskog Porekla", a ocigledno su sve radili samo Srbi i vecina iz Srbije i Beograda.
Nenzic je nesto kasnije uveo nekoliko slovenaca,hrvata i dva siptara sa Kosova i Crne Gore.
Takodje nije istina da su postajale 3 loze pre dobijanje svetla koje je dala Nemacka Ujedinjena Velika Loza.To je mozda bilo u Nenezicevoj masti i on je u vezi toga lagao nemce.
Istina je ta da su se jedva skupili da stvore zvanicno i jednu Lozu gde su ucestvovali i nasi Srbi iz Inostranstva,a ovo mislim prilkom zvanicnog davanja svetlosti.
Ustvari skoro tada da sve nije prekinuto kada se saznalo za Zorana Nenezic i jos par njih, da su prethodno postali clanovi jedne Ne priznate loze u inostranstvu. Mozda je zato tada Nenezic pao u nesvest kada je polivan hladnom vodom da ga osveste. Nazalost Velika Loza Nemacke je tada naprivila kapitalnu gresku i mesto da najuri Nenezica  oni su sve progledali kroz prste.Zato je nesto kasnije i nastalo komesanje i delenje Velike Jug. Loze na tri i cetiri dela.
Nenezic se mahom okupio sa ljudima sumnjivih karaktera zasto  Slobodno Zidarstvo u Srbiji jos uvek ispasta.
Imalao bi jos dosta toga da se kaze,ali mislim da sa ovim za sada manjim ispravkama moze vise da se baci svetlost rada i dogadjaja  kroz koje je prolazilo i jos prolazi Slobodno Zidarstvo u Srbiji.