Seobe Slovena :: Istorija sveta ~ Mitovi i Legende

Seobe Slovena

Istorija Slovena obuhvata dva globalna perioda:

prvi je prethodio velikim seobama, čiji je intenzitet bio na vrhuncu u VI i VII veku naše ere, a drugi je tim seobama započeo i traje do naših dana. O prvome gotovo ni nema istoriografskih podataka. U tom periodu, koji je trajao bar milenijum, a verovatno i više, Sloveni su govorili jezikom koji se naziva praslovenski, a živeli na teritoriji čije granice nisu sasvim tačno utvrđene. One svakako nisu bile vekovima iste. Oko V veka n. e. granice teritorije na kojoj su živeli Sloveni približno su bile određene Odrom na zapadu, Dnjeprom na istoku, 50. paralelom na jugu i 55. paralelom na severu.

Mnogi istorijski izvori iz ranog srednjeg veka i kasniji govore o Slovenima kao o pretežno sedelačkom (tj. nenomadskom) narodu, iako su se Sloveni pojavili na istorijskoj sceni kao narod koji se za nekoliko vekova proširio od Labe i današnjeg Hamburga na zapadu Evrope do Oke i Volge na njenom istoku, od Baltičkog do Egejskog, Jonskog i Jadranskog mora, stigavši i u Malu Aziju, na Apeninsko i Pirinejsko poluostrvo, i u severnu Afriku, temeljno i trajno izmenivši demografsku i geopolitičku kartu Evrope. Na krajnjim zapadnim i južnim tačkama do kojih su stigli Sloveni se nisu održali, ali je i pored toga prostor koji su trajno naselili bio ogroman. Pa ipak vizantijski i rimski istoričari su jasno uočavali da su se Sloveni razlikovali od drugih naroda (npr. Huna, Avara, Alana, Gota, Vandala i drugih), pred čijim su se naletima rušile granice carstava, pored ostalog i težnjom da se trajnije zaustave na zauzetim teritorijama kada su one izgledale pogodne za sedelački način života. S obzirom na to posebno je važno pitanje koje je i inače neizbežno kada je reč o velikim seobama naroda: šta je pokrenulo Slovene na migracije iz prapostojbine (kako se obično naziva teritorija na kojoj su živeli pre seoba), odnosno šta je uzrokovalo seobe Slovena?

Kao ni mnoge druge istorijske činjenice ni seobe Slovena nisu imale samo jedan uzrok. U tim seobama važnu ulogu imali su, pored drugih faktora: (1) velika pomeranja drugih naroda, (2) gustina naseljenosti Slovena na prostoru prapostojbine i način privređivanja koji je tražio pomeranja na nove teritorije, (3) razvoj materijalne kulture, a u vezi s tim verovatno i izvesne promene u društvenoj strukturi, (4) oslabljenost Vizantijskog carstva. Ti činioci, izdvojeni kao važniji, ali ne i jedini, nisu delovali izdvojeno nego u uzajamnoj vezi u kojoj su pojedini od njih u određenim istorijskim situacijama imali veći značaj, a u nekim drugim - manji značaj. Pre nego što ih bliže razmotrimo, važno je istaći da su seobe Slovena bile dugotrajan proces koji nije počeo naglo niti se završio naglo, a odvijao se promenljivim intenzitetom u više pravaca. Pojednostavljena slika o odlasku jednih Slovena na zapad, drugih na istok, a trećih na jug ne odgovara sasvim stvarnosti. Neka slovenska plemena, kao, na primer, istočnoslovensko pleme Vjatiči, definitivno su, i većim delom, krenula u jednom pravcu, ali su mnoga slovenska plemena, na primer Srbi, Hrvati, Sloveni (kao posebno slovensko pleme) i druga, tokom seoba znatno menjala smer kretanja, pri čemu se ponekad pleme razdvajalo na grupe koje su kretale različitim, čak suprotnim pravcima, a kasnije se eventualno udruživale sa drugim plemenima ili nestajale. Savremena troguba podela Slovenstva prema stranama sveta donekle uslovno i shematizovano pokazuje pre svega rezultat (a ne tok) slovenskih seoba kroz lokalizaciju njihovih novih zemalja u odnosu na prapostojbinu, koju uostalom, vrlo verovatno, nisu svi Sloveni napustili u vreme velikih seoba.

Do prvog značajnijeg etničkog pomeranja u susedstvu Slovena došlo je u P veku n. e. kada su zapadnogermanska plemena, pre svega Zapadni Goti krenuli sa zapadne strane Visle i sa Odre na jug - prvo uz Odru i Vislu, a zatim prema rekama crnomorskog sliva i prema istoku. To je za Slovene imalo dve posledice: prvo - odlaskom njihovih zapadnih suseda Sloveni su dobili dosta slobodnog prostora za širenje prema zapadu, najpre do Odre, a zatim do Labe i preko Labe (Polapski Sloveni) na teritoriji sa razređenim germanskim stanovništvom; drugo - germanski prodor prema donjem Dunavu i Crnom moru, koji je trajao približno dva veka (od P do IV v. n. e.), bio je praćen napadima na slovenska plemena koja su živela severno i severoistočno od glavnog pravca germanskog kretanja, što je izazvalo pomeranja dela slovenskih plemena prema severoistoku i Oki, verovatno uz asimilaciju tamo zatečenog neslovenskog stanovništva, kao i prema jugoistoku i Dnjepru. Time su verovatno počele slovenske seobe i veće diferencijacije.

Još je veći značaj za seobe Slovena imao prodor Huna iz Azije u Evropu kroz Vrata naroda 375. godine. On je po silovitosti i ogromnim razaranjima imao karakter kataklizme. Razaranja su činili ne samo veoma surovi Huni nego i narodi i plemena koji su pred njima bezglavo bežali (Goti, Alani, Sarmati i drugi). Glavni udar Huna izgleda je donekle mimoišao Slovene, ali Sloveni ipak nisu bili pošteđeni potčinjavanja Hunima. Zato je najezda Huna podstakla seobe Slovena prema zapadu. S druge strane, po prodoru Huna u Evropu na donjem Dunavu i na teritoriji severno od Crnog mora ostao je gotovo nenaseljen prostor koji su Sloveni, spuštajući se prema jugu, počeli naseljavati, dolazeći tako i na granicu Vizantijskog carstva, odakle će kretati najintenzivniji talasi slovenskog naseljavanja na Balkansko poluostrvo.

Posle Atiline smrti (453. god.) značaj Huna slabi, mada će se oni još dugo održati, ali 560. godine na evropskoj istorijskoj pozornici pojavljuje se jedan narod veoma sličan Hunima - Avari. Godine 566. zapadno od ušća Save u Dunav živelo je germansko pleme Gepidi, dok su zapadno od Gepida, na teritoriji današnje Slavonije živeli Langobardi, koji te godine pozivaju Avare da im pomognu u borbi protiv Gepida. Avari su to učinili sa takvim uspehom i surovošću da su Langobardi, uplašeni novim saveznicima, otišli prema Apeninskom poluostrvu (zaustavili su se u današnjoj Lombardiji, kojoj su dali ime). Dolaskom Avara sa srednjeg Dunava otišli su Germani, što je bilo od dalekosežnog značaja za slovenske seobe prema jugu. Langobardi su bili oterani. Gepidi su bili razbijeni. Goti su sa tog prostora otišli još ranije ~ 488. i definitivno 535. godine.

Deo Gepida i Slovena koji su bežali pred Avarima Vizantija je naseljavala na svojoj severnoj granici limesu. Od tog vremena i vekovima kasnije sudbina mnogih Slovena, posebno Južnih, bila je da štite granice evropskih carevina, evropske i hrišćanske kulture - bilo u svojim državama (i svojim carstvima srpskom, bugarskom, ruskom) koje su, budući najisturenije prema neprijateljima sa istoka, najčešće bile prepuštene da same istrajavaju na bedemu Evrope, bilo u nekom drugom obliku, na primer kao krajišnici u Austrougarskoj monarhiji.

Pojavom Avara u Evropi seobe Slovena su dobile poseban zamah, naročito u obliku prinudnih seoba. Sloveni su se i ranije, pred Gotima i Hunima prinudno selili, ali Avari su, potčinivši slovenska plemena koja su im se našla na putu na donjem i srednjem Dunavu, često nemilosrdno koristili Slovene kao podređene saveznike u pohodima prema jugu, i to ne samo kao vešte drvodelje, tesare i graditelje čamaca neophodnih za prebacivanje vojske preko reka nego i kao živi zid koji je u borbama isturan da primi najžešće udare protivnika. Ipak, Sloveni su, prema svedočenju vizantijskih istorijskih izvora, za kratko vreme tako dobro savladali vojne veštine da je pred njima uzmicala i dobro obučena vizantijska vojska, a posle neuspele opsade Konstantinopolja 626. godine od strane Avara i Slovena kao njihovih saveznika - Sloveni se sve češće i uspešnije suprotstavljaju i Avarima, čiju će sudbinu konačno zapečatiti 791. godine Karlo Veliki. Slabljenje avarske moći od sredine VII veka predstavljalo je jedan od poslednjih većih podsticaja za seobe Slovena, posebno za njihovo širenje na Balkanskom poluostrvu i osnivanje prvih slovenskih država.

Važan uzrok slovenskih seoba mogao je biti i u izvesnoj prenaseljenosti Slovena s obzirom na to da je način obrade zemlje zahtevao stalno krčenje šuma i postepeno pomeranje. Nema, naravno, činjenica koje bi o tome neposredno svedočile, ali podataka koji na to posredno upućuju ima. Pre svega, u najstarijim istorijskim pominjanjima Slovena često se ističe njihova izuzetna brojnost, na primer Teofilakt Samokata, sekretar vizantijskog cara Iraklija (610-641), zapisao je ovo:

"(...) posle izvesnog vremena blagodat mira je nestala i avarska horda ponovo je napala Vizantince; istina, ne otvoreno već još podmuklije i svirepije. Napred su isturili slovensko pleme koje opustoši ogromna prostranstva što su pripadala carstvu. Sloveni se rasuše kao da su iz sita izašli, napadoše celu oblast sve do 'dugačkih zidina' i uništavahu sve što im se našlo na putu."

Ako se brojnost Slovena sa kojima su dolazili u dodir vizantijski istoričari na Balkanu poveže sa činjenicom da je teritorija sa koje su počele seobe manja od prostora na kojima su se Sloveni našli u ranom srednjem veku, može se pretpostaviti da je pre seoba Slovena morala postojati prenaseljenost u njihovoj prapostojbini, ili bar u nekim njenim delovima. Jedan od razloga takvom stanju može se videti u tome što su Sloveni u dužem vremenskom periodu, više vekova (do provale Huna), živeli po strani od većih istorijskih zbivanja, razaranja i pustošenja.

U tom, verovatno mirnijem periodu u istoriji Slovena postepeno su se usavršavala sredstva za proizvodnju i uopšte oblici materijalne kulture (o čemu svedoče arheološki nalazi), a uporedo sa tim rasla je privredna moć i razvijali su se društveni odnosi, o čemu ima istorijskih svedočanstava. Jedno od njih je, na primer, iz VI veka (rimskog istoričara Jordanisa, rodom Gota). U njemu se govori o napadu Gota na Ante koji je u prvom pokušaju bio neuspešan, ali su drugom prilikom Goti pobedili, surovo kaznivši poražene: razapeli su Boža, starešinu Akta, njegove sinove i sedamdeset njegovih časnika, iz čega se jasno vidi hijerarhijska struktura u plemenu Anta - postoji starešina sa kojim su njegovi sinovi i veći broj statusno izdvojenih saplemenika (časnika).

S druge strane, činjenica da je zbog hunskih pohoda privreda morala biti razorena ili bar oslabljena, te da je u takvoj situaciji morala postojati veća nego obično potreba za hranom i gvozdenim predmetima, takođe je mogla biti jedan od razloga za seobe Slovena.

Od tehnoloških pronalazaka koji su podsticali seobe među značajnijima bila su kola. Još je Tacit zabeležio da Venedi grade kuće, a Sarmati provode život na kolima. Vremenom su i Sloveni kola sve više prihvatali. Ona su omogućila da velike razdaljine pređu ne samo snažni muškarci nego i njihove porodice i čitava plemena, a i da se preveze teret. Bez kola, tog karakterističnog elementa nomadskih kultura, slovenske migracije ne bi bile mogućne u takvom obliku i obimu u kojem su ostvarene. Kola su, ipak, bila samo jedan od oblika kretanja ka novim zemljama. Sloveni su od svojih savremenika ostali zapamćeni i kao brzi i izdržljivi pešaci, dobri graditelji čamaca (posebno tipično slovenskih - monoksila, pravljenih od debla Drveta) i vešti u upravljanju čamcima, što je posebno bilo važno u prelaženju reka, kretanju rečnim tokovima, najzad u osvajanju grčkih ostrva. Avari su u tom pogledu zavisili od Slovena. Od Huna i Avara Sloveni su preuzeli i neke vrste oružja - posebno luk i laso.

Najzad, slovenskom naseljavanju Balkanskog poluostrva išla je na ruku i činjenica da je u vreme slovenskih seoba državna i vojna moć Vizantijskog carstva već bila oslabljena i iz drugih razloga, tako da su prodori Gota, Alana, Herula, Sarmata i drugih plemena, a zatim Slovena i Avara na ranije nepristupačnu teritoriju carevine samo dodatno podstakli proces postepenog razlaganja velike države, koji je inače bio već započet. Što zahvaljujući vešto vođenoj politici, što povremenim uspesima na bojnom polju, pored sve češćih neuspeha, što sticaju srećnih okolnosti, gotovo čudu kojim Konstantinopolj nije pao u neprijateljske ruke tokom dve velike opsade, Vizantija se ipak još dugo održala, oplemenivši svojom kulturom Slovene koji su se na njenoj teritoriji naselili i osnovali svoje države.

Osnovni spoljašnji razlozi slovenskih seoba prema zapadu bili su, kao što je prethodno rečeno, odlazak Gota sa teritorije zapadno od reke Visle, a zatim i prodor Huna u Evropu u drugoj polovini četvrtog, kao i Avara u drugoj polovini šestog veka. Idući prema zapadu i severozapadu, Sloveni su naselili širok prostor severnoevropske nizije do reka Labe i Sale, do grada Hamburga, Severnog i Baltičkog mora, a prema jugozapadu do današnje Češke, Slovačke, Mađarske i Istočnih Alpa. O gustini naseljavanja te teritorije svedoči brojnost sačuvanih slovenskih toponima (vlastitih naziva geografskih objekata) u današnjoj Nemačkoj, Austriji i Mađarskoj, pored, naravno, onih u Poljskoj, Češkoj, Moravskoj, Slovačkoj, Slavoniji i Sloveniji. Slovenskog su porekla, na primer, nazivi gradova Lajpcig, Libek, Berlin, Grac, Pešta i mnogih drugih većih i manjih mesta, reka, jezera, šuma itd. Lajpcig je, na primer, dobio naziv po lipama (u srpskom jeziku prošloga veka - Lipisk, Poljaci ga i danas nazivaju Lipsk, upor. Lipice u Sloveniji, Lipljane na Kosovu i sl.; pretpostavlja se da je istog porekla i prezime filozofa Lajbnica); naziv nemačkog grada Libek (Lьbeck) ima isti koren kao nazivi gradova: Ljubljana, Lublin, Luben, Lubni itd.

U seobama prema zapadu Evrope učestvovalo je tokom nekoliko vekova više slovenskih plemena: Srbi, Bodrići (Obodriti), Ljutiči, Pomorani, Rugini i dr. U oblasti današnje severozapadne Poljske našli su se Srbi. Smatra se da to nisu bili preci ni Lužičkih ni južnoslovenskih Srba nego posebna plemenska grupa Srba. Godine 805. utvrđena je granica između Germana i Slovena u čijem je nazivu - limes sorabicus - odražen srpski etnonim. Srbi su naselili i prostor oko reke Labe, prema kojoj su nazvani Polabima. Možda su na sličan način dobili naziv i Bodriči (Obodriti), prema reci Odri, koji su do XII veka imali jaku državu u istočnoj Nemačkoj, kod Meklenburga. I Bodriči su se, poput nekih drugih plemena, na početku seoba razdvojili. Jedna njihova grupa je učestvovala u seobama prema jugu i vremenom je asimilovana. Slovenska plemena koja su stigla na obale Baltičkog mora dobila su naziv Pomorani, a pleme koje se naselilo na ostrvu Rigen (Rujan) - Rugini. U VIII veku Sloveni su naseljavali veći deo današnje Nemačke (od istočnog Holštajna na severu do Bavarske na jugu, i dalje kroz sadašnju Austriju i Italiju - do Trsta). Seobe Slovena prema zapadu zaustavili su Franci u VII veku. Tokom narednih vekova usledio je germanski prodor na istok. On je imao i mirnije i brutalnije oblike, a najsuroviji i u krajnjem ishodu neuspešni pokušaji takvog prodora desili su se u XX veku. Još u XVIII veku propovedalo se na slovenskom jeziku u okolini Lajpciga i Berlina, a bilo je i ljudi koji su znali polapski jezik i pokušavali da amaterskim zapisivanjem deo rečničkog fonda tog jezika otrgnu od zaborava. Međutim, nestajanje slovenskog jezika i imena na tlu potonjih nemačkih država i, kasnije, ujedinjene Nemačke imalo je odlike sporog, ali neumitnog procesa koji je što milom, što silom doveden skoro do kraja. Lužički Srbi su poslednje, neveliko i sve manje slovensko ostrvo u nemačkom moru ostatak nekadašnjeg velikog etničkog masiva. U tu sumornu sliku dodatno se uklapa i nevesela činjenica da se u nemačku naciju sa germanskom temeljnošću "pretapaju" i hiljade porodica i potomaka Slovena, velikim delom iz Jugoslavije, koji su u drugoj polovini našega veka došli u Nemačku zbog nepovoljnih ekonomskih i političkih prilika u otadžbini.

I kretanja Slovena prema istoku i severoistoku bila su umnogome uzrokovana pomenutim kretanjima drugih naroda, pre svega Gota, Huna i Avara. Na novim teritorijama Sloveni su zaticali baltičko i finsko stanovništvo, koje je verovatno bilo naseljeno relativno rasuto, pa je dosta brzo znatnim delom slovenizirano. U tim seobama učestvovalo je više slovenskih plemena (Sloveni, Kriviči, Vjatiči, Dregoviči, Drevljani, Poljani, Duljebi i dr.), od kojih su se neka razdvojila i jednim delom uputila prema jugu. Jedna grupa Slovena, na primer, uputila se prema jugozapadu (naselivši teritoriju koja približno odgovara teritoriji današnje Slovenije i dela Austrije i severoistočne Italije), a druga prema severoistoku, prema gornjem Dnjepru, Volhovu i Ilmenskom jezeru, gde će od VII do IX veka osnovati dve poznate kneževine - jednu oko finskog grada Ladoge, koji je dolaskom Slovena sloveniziran, a drugu sa središtem u Novgorodu, kasnije čuvenom i bogatom trgovačkom gradu-republici, uz Kijev jednom od temelja ruske državnosti do uspona Moskve u XV veku.

Južno od Slovena nastanili su se Kriviči, koji su osnovali dva stara ruska grada - Polock i Smolensk, a na severoistoku, u dolini reke Oke, poznato istočnoslovensko pleme Vjatiči, na čijoj je teritoriji osnovana Moskva. Na jugoistoku, oko levih pritoka Dnjepra - Sule i Desne - živeli su Severjani, tačnije jedan njihov deo, koji je kasnije, kao Poljani, ušao u sastav stanovništva Kijevske države, dok je drugi deo Severjana otišao prema Balkanskom poluostrvu. Zapadni ogranak Poljana, grupisanih oko grada Gnjezna, postavio je temelje poljske državnosti.

Kao što su Poljani dobili naziv prema geografskom terminu polje iz praslovenskog leksičkog fonda, tako su i Drevljani dobili naziv prema šumama na desnoj, južnoj obali reke Pripet, gde su, dakle (gotovo) ne odlazeći iz prapostojbine, u IX veku imali kneževinu sa središtem u Iskorostenju, kasnije Korostenju. Poreklo naziva Drevljani ima paralele u slovenskom svetu (up.: šuma i Šumadinci, Crna Gora i Crnogorci, Gora i Goranci, Zagorje i Zagorci i sl.).

Na severnoj, levoj, močvarnoj obali reke Pripet, dakle nasuprot Drevljanima, živeli su Dregoviči, kasnije Dragoviči, čiji je naziv izveden iz reči koja je označavala močvaru, a i danas je sačuvala to značenje (u nešto drukčijem izgovoru - drэgva) u beloruskom jeziku. Deo Dragoviča našao se na slovenskom Jugu (Draguviti): jedna grupa naselila se u okolini Soluna, a druga na reci Dragovici, levoj pritoci Marice.

Pomenuta plemena predstavljaju, razume se, samo deo slovenskih plemena koja su učestvovala u slovenskim seobama prema istoku. I njih su čekala velika istorijska iskušenja jer su vekovima bili prvi na udaru i osvajačima sa istoka u njihovim težnjama da prodru u Evropu, i agresiji sa zapada u megalomanskim ambicijama za osvajanjem sveta (posebno u Napoleonovim i svetskim ratovima). Uprkos ogromnim ljudskim i materijalnim stradanjima kojima su zbog toga bili izloženi, često prepušteni da sami izbore odsudne pobede, koje po rezultatima nisu bile samo njihove, Istočni Sloveni su u svom kretanju prema istoku imali tu povoljnu okolnost da se na njihovom putu nisu isprečili tako moćni protivnici kao što je bilo Istočno rimsko carstvo na jugu i Franci na zapadu. Zato je širenje Slovena prema istoku bilo i u vremenskom i u prostornom smislu (do Tihog okeana i Aljaske) najduže. Na slovenskom istoku stvorena je i najveća slovenska država, što nikada nije bilo bez značaja za sudbinu ostalog dela Slovenstva.

Početak seoba Slovena prema jugu ne može se precizno odrediti. U istorijskim izvorima narodi koji bi prema opisu mogli biti Sloveni pominju se u Podunavlju i pre dolaska Huna (375. god.). Poznato je da rimski i vizantijski istoričari nisu uvek pouzdani u identifikovanju varvarskih naroda, pogotovu kada su ti narodi napadali udruženi, veći sa manjim ili poznatiji sa nepoznatim. O ranom slovenskom prisustvu na Balkanu govore i neke arheološke činjenice (npr. slovenska grnčarija iz sredine V veka iz Mušića kod Bajine Bašte; doduše neki arheolozi te slovenske tragove datuju šestim vekom). U svakom slučaju početkom VI veka, a možda i nešto ranije - krajem V veka, različita slovenska plemena ili delovi plemena skupljaju se na severnoj vizantijskoj granici, u donjem toku Dunava, u Vlaškoj i Moldaviji. Prvo istoriografsko pominjanje Slovena (Anta) na Balkanu je s početka VI veka. Oni su u pljačkaškim pohodima upadali na vizantijsku teritoriju najčešće iz Banata, kod Đerdapa i nizvodno od Đerdapa uz Timok. U Posavini su se nalazila germanska plemena Gepidi i Langobardi, ali je poznato da su ipak sredinom VI veka panonski Sloveni prodrli pod vođstvom Langobarda Ildiga u oblast Venecije. Pošto su se Langobardi nalazili između Save i Drave, Sloveni su u VI veku živeli u njihovom zaleđu, severno od Drave, zatim u Bačkoj, u Banatu i dalje na sever i niz vizantijsku granicu do ušća Dunava.

U odeljku o seobama Slovena na zapad i istok bila su pomenuta slovenska plemena koja su se razdvojila i čiji je deo otišao prema jugu ili jugozapadu: Srbi, Sloveni, Hrvati, Bodriči, Ljutiči, Dragoviči, Severjani (Severci), ali je u prodiranju prema jugu bilo i drugih plemena - Jezerci, Milinzi, Du(d)ljebi, Timočani, Strumičani i dr. Sva slovenska plemena koja su učestvovala u seobama prema jugu nisu, naravno, mogla biti identifikovana, a nazivi nekih plemena, za koje se zna (npr. Timočani, Strumičani), nisu doneti iz prapostojbine. Vremenom je vojna veština Slovena postajala sve veća, a njihovi upadi na teritoriju Vizantije uspešniji i dugotrajniji.

Dolazak Avara u Podunavlje 566, godine, sjedne strane, ubrzao je širenje Slovena na Balkanskom poluostrvu sve do njegovog krajnjeg juga. Tako je, na primer, prema svedočenju vizantijskih istoriografa, Peloponez punih dvesta osamnaest godina (od 587. do 805. godine), dakle gotovo toliko koliko je kasnije trajala srpska država do pada pod tursku vlast, bio potpuno pod slovenskom vlašću (plemena Jezeraca i Milinga), a najveći deo drugih oblasti Grčke naselilo je i dosta dugo je naseljavalo slovensko stanovništvo. S druge strane, dolazak Avara u Podunavlje i na Balkan doneo je Slovenima i velika stradanja jer su u pohodima protiv Vizantije ređe imali status saveznika, a češće status potčinjenih plemena koja su Avari na različite načine eksploatisali. Posle neuspele opsade Konstantinopolja 626. godine moć Avara počela je postepeno da slabi (mada će proći još vek i po do njihovog konačnog sloma), a Sloveni se sve više osamostaljuju.

Padom granice na Dunavu (602) i gubitkom velikog dela teritorije na Balkanu vlast Vizantije nije na tom prostoru potpuno prestala, pogotovu tamo gde je bilo utvrđenih mesta. Posebno je pod kontrolom bio put od Konstantinopolja preko Singidunuma do Sirmijuma (koji je kasnije dobio naziv Carigradski drum i ostao do danas strateški važna saobraćajnica), a za tako nešto verovatno je moralo postojati savezništvo izme|)u Vizantije i podunavskih Slovena. Za vladavine vizantijskog cara Iraklija (610-641) Srbi su prešli iz Podunavlja u oblast u okolini Soluna, koja je po njima nazvana Servija, gde su se sa dozvolom cara Iraklija naselili i pokrstili. U to vreme pokršteni su i Hrvati. Time je pokrštavanje Srba i Hrvata tek počelo i nastavilo se kroz naredne vekove. Srbi, međutim, nisu bili zadovoljni zemljom koja im je bila dodeljena i krenuli su natrag, ali su se, prešavši Dunav, zaustavili i od stratega Beograda zatražili i dobili veće delove provincije Dalmacije. U primorju su Srbi naselili oblast od Boke Kotorske do Dubrovnika sa zaleđem, kao i više ostrva, zatim Zahumlje, Travuniju i Konavle, a u unutrašnjosti - planinske predele oko Lima, gornje Drine, Ibra i Zapadne Morave (ta oblast je kasnije nazvana Raškom), kao i deo Bosne (oko gornjeg toka reke Bosne). Bavili su se više stočarstvom nego zemljoradnjom.

Hrvati su naselili primorje severno od Dubrovnika (Dalmatinska Hrvatska) i oblast između planine Gvozd i reke Drave (koja je znatno kasnije nazvana Panonskom Hrvatskom) gde su do VIII veka vladali Avari, a posle uništenja avarske države Hrvati su ušli u sastav franačke države.

U severoistočnom delu Balkanskog poluostrva Sloveni nisu samo asimilovali zatečeno tračko stanovništvo, delom romanizovano, nego - krajem VII veka - i hunsko pleme Bugare (Protobugare), od kojih im je ostao taj etnonim.

Sloveni u oblasti drevne (znatnim delom i današnje) Makedonije, dobili si kroz istoriju prema nazivu te oblasti svoje etničko ime.

Kao što se moglo videti, slovensko naseljavanje Balkana bilo je vrlo raznovrsno i prema pravcima kretanja, i prema plemenima koja su u njemu učestvovala, i prema oblicima naseljavanja novih teritorija (na primer, u pljačkaškim i osvajačkim pohodima, samostalnim ili u prinudnom savezništvu sa Avarima, kao i naseljavanje sa dozvolom vizantijskog cara).

Imena doneta iz prapostojbine sačuvala su samo najveća plemena (kasnije - slovenski narodi), Druga plemena dobila su nazive prema zatečenim toponimima, hidronimima, prema drugim plemenima koja su asimilovali itd. Mnoga plemena, pogotovu manja, bila su asimilovana od strane većih slovenskih plemena, ili od strane zatečenog neslovenskog stanovništva (npr. na teritoriji današnje Grčke i Rumunije). U Panonskoj niziji Sloveni su postepeno bili velikim delom asimilovani od strane naroda koji se tu pojavio nekoliko vekova kasnije (krajem IX veka), od Mađara.

Slično slovenskom naseljavanju zapada i severozapada Evrope i na krajnjem jugu je, iako sporije, posle slovenske plime došlo do neke vrste oseke. Međutim, nestajanje Slovena nije imalo oblik povlačenja nego helenizacije. Episkop iz Konstantinopolja Jovan Efeski krajem VI veka zabeležio je o Slovenima i ovo (citati su iz knjige F. Konta Sloveni 1):

"Tri godine posle smrti Justina P (581) prokleti slovenski narod, koji su zvali Sklavinima, prešao je celu Heladu, oblasti Soluna i Trakije,

mnoge gradove opljačkao, mnoge utvrde napao, opustošio i popalio, stanovnike u roblje pretvorio i za gospodara cele zemlje se proglasio; tu se (Sloveni) nastaniše silom; odvažno se utvrdiše kao da je šo njihova vlastita zemlja. Četiri godine otad su prošle. Kako je car bio zauzet rašom u Persiji i kako je svu svoju vojsku poslao na istok, živeli su lagodno na toj zemlji, tu su pustili korene i raširili se."

A o Slovenima na teritoriji današnje Grčke ostavljen je i ovakav zapis (Čuda svetog Dimitrija iz VII veka);

"Slovenski narod se digao u velikom broju... Izumeli su čamce istesane iz jednog komada drveta, i otisnuli se na more sa svojim oružjem:

Popljačkali su celu Tesaliju, ostrva pokraj nje i ostrva oko Helade. Opljačkali su i Kikladska ostrva, celu Ahaju, Epir i najveći deo Ilirika, ia i neke oblasti Azije."

Obnavljanje vizantijske moći, pokoravanje Slovena na tlu današnje Grčke i njihova postupna helenizacija počeli su pod kraj VIII veka, a nestajanje slovenske etničke svesti naročito je bilo ubrzano u vreme četvrtog krstaškog pohoda (XIII vek) i kasnije u vreme turskih osvajanja. Najznačajniji faktori u helenizaciji Slovena bili su crkva, sa grčkim bogoslužbenim jezikom, odsustvo jačih slovenskih država ili plemenskih saveza i udaljenost od drugih Slovena u Evropi.

Za razliku od Slovena na krajnjem jugu Evrope i najbližih Vizantiji, ostali Sloveni na Balkanskom poluostrvu su se najvećim delom etnički i jezički održali, stvarajući države i uspešno sintetišući autohtonu slovensku kulturu sa elementima kultura Vizantije, Mediterana i balkanskog kulturnog supstrata.

Izvor: Wikipedia