Čitanje pozorišta : Prosečnost koja nas nije ni iznenadila ni ozlojedila
Postdramsko doba i literarno pozorište


Još jednom se potvrdilo da se dobro pozorište, pre svega, zasniva na ozbiljnom literarnom predlošku, što, naravno, uvek ne garantuje uspeh. Nove potvrde Biljane Srbljanović i Milene Marković i dobar početak za neke mlade pisce. Pozorje, Bitef i neki drugi festivali na prekretnici

Protekla godina, kada je o pozorištu reč, nije se ni po čemu posebno izdvajala osim po prosečnosti, uz nekoliko sporadičnih izuzetaka koji, na ovaj ili onaj način, potkrepljuju ili, možda, na izvestan način dovode u pitanje, odnosno relativizuju izrečeni zaključak. U takvim okolnostima jedino je moguće prepoznati manje-više nasumičnu, programsku i repertoarsku orijentaciju većine srpskih pozorišta koja je, razume se, nalik društvu u kojem nastaje.

Sterija i savremenici
U godini dvostruke Sterijine godišnjice, rođenja i smrti, u prva tri-četiri meseca, u pozorištima u Srbiji postavljeno je šest njegovih komada. Od šest predstava, a sedma je postavljena nedavno u Kikindi, čak četiri su urađene po delcu "Laža i paralaža", kako je i sam pisac nazivao ovu svoju ranu komedijicu. Čime je, dakle, do juče skoro zaboravljeni Jovan Sterija Popović zaslužio ovu svojevrsnu inflaciju svojih satirično-smešnih pozorja na srpskim scenama, osim dvostrukom godišnjicom, o kojoj je, bar po kvantitetu, prošao mnogo bolje nego onomad Nušić, ali skoro bez ijedne postavke vredne ozbiljne pažnje i pomena osim, možda, pokušaja drukčije kontekstualizacije u predstavi Teatra "Joakim Vujić" iz Kragujevca.

S druge strane, nema nikakve sumnje da se u raspolućenoj Srbijici laža i paralaža dosledno upražnjavaju po modelu obrnute piramide: od vrhovnih državnih institucija do osnovne ćelije društva. Laž u ime tobožnjih opštih i viših ciljeva postala je neka vrsta društveno prihvatljive kategorije, a opsednutost lažnim vrednostima preporučljiv način života. Možda otuda interesovanje za ranog Steriju. Ipak, u odnosu na takvu društvenu, socijalnu i političku korektnost, Sterijina moralika i didaktika danas deluju, u najmanju ruku, anahrono i naivno.

Osnovni, ne i dovoljni preduslovi
I tokom minule godine još jednom se potvrdilo, na osnovu predstava koje smo videli u domaćoj produkciji, kao i onih koje su prikazane na Bitefu i drugim festivalima, da se dobro pozorište pre svega osniva na ozbiljnom literarnom, tekstualnom predlošku, koji uz promišljeno rediteljsko čitanje i uz adekvatnu saradnju s glumcima, uglavnom daje pozitivne, ponekad vrhunske rezultate. U takve predstave spada Čehovljev "Galeb", pozorišta Kretakor iz Budimpešte, u režiji Arpada Šilinga, prikazan na Bitefu. Naravno, od kritike i teorije proglašeno postdramsko doba podrazumeva implementaciju iskustava i drugih umetnosti, modernih tehnologija, odnosno igre i pokreta, u "klasično" dramsko tkivo, što upotpunjuje horizont očekivanja savremenog pozorišnog gledaoca. Takvi primeri su, recimo, opet predstave koje smo ove godine videli na Bitefu: "Big in Bombay", trupe Dorkypark iz Berlina, prva Bitefova produkcija "Cirkus istorija", Sonje Vukićević, koja se osniva na delovima iz Šekspirovih tragedija i esejima Jana Kota ili, recimo, još jedna predstava Arpada Šilinga, "Black land", prikazana u programu "Krugovi" na Sterijinom pozorju.

Pozorišni krug dvojkom
Kada već govorimo o predstavama koje se zasnivaju na proverenim tekstovima, valja ponoviti da tekst jeste osnovni, ali ne i jedini preduslov uspešne predstave. S različitim uspehom kod publike i kritike, na primer, primljene su predstave Narodnog pozorišta: Čehovljeve "Tri sestre" u režiji Vide Ognjenović, Sterijina "Laža i paralaža", Juga Radivojevića i Šekspirovi "Romeo i Đulijeta", Ivane Vujić, ili predstave Jugoslovenskog dramskog pozorišta "Pred penzijom" Tomasa Bernharda i Dina Mustafića, odnosno "Brod za lutke", Milene Marković, u režiji Slobodana Unkovskog. Beogradsko dramsko pozorište nastavilo je sa gotovo ustaljenom repertoarskom politikom koja nastoji da pomiri kasu i estetiku, pa smo tako na sceni ovog pozorišta videli dobru predstavu, "Amadeus" Pitera Šefera, u režiji Alise Stojanović, koja je još jednom potvrdila odavno provereno glumačko umeće Predraga Ejdusa i uspon Gordana Kičića, ali i "Bluz za mesiju", Artura Milera - još jedno, najblaže rečeno, rediteljsko lutanje Jagoša Markovića. Posle povratka na matičnu, obnovljenu scenu, i posle sezone koju nije teško zaboraviti, Pozorište na Terazijama je novu otpočelo hitom "Čikago", u režiji Kokana Mladenovića. Atelje 212 je obeležavanje velikog jubileja, 50 godina trajanja, počeo nekom vrstom rimejka starih hitova, nastavljajući da pruža priliku mladim domaćim piscima, rediteljima i glumcima, ali je ugostio i neke značajne predstave iz okruženja, poput estetski sofisticiranog spektakla "Tesla electric compani" lucidnog Tomaža Pandura. S namerom da izazove šok, s onu stranu svakog akademizma, građanskog i malograđanskog moralisanja, profesor i sitkom mejker Nebojša Romčević je napisao, a Darko Bajić u Zvezdara teatru režirao, "Brod ljubavi", uz pregršt scena eksplicitne sado-mazo seksualnosti i prljavog jezika, trgovine ljudima i emocijama, čiji su protagonisti (izvinjavam se na izrazu, ovo je citat) "svinje sa Istoka" i "govna za Zapada", pri čemu su i jedni i drugi, roba i kupci, beskrajno usamljeni, isprazni, jadni i bedni.

Pozorje, Belef i Bitef
Malo koji ozbiljan pozorišni hroničar bi mogao da uspostavi jasnu programsku distinkciju između ova tri festivala. Na čelu s vehementnim Ivanom Medenicom, već tri godine, najznačajniji nacionalni pozorišni festival traga za identitetom. S novousvojenom koncepcijom Sterijino pozorje prerasta u festival domaće drame i domaćeg pozorišta. Ovogodišnje Pozorje je opet proteklo u znaku Biljane Srbljanović (pobedila je zagrebačka verzija "Skakavaca" koju su svi, naravno, s podeljenim mišljenjima poredili s beogradskom), ali i Milene Marković. "Nahod Simeon", u koprodukciji Pozorja i Srpskog narodnog pozorišta i režiji Tomija Janežića, inspirisan Sterijom, bio je istinski doživljaj. Posle "Paviljona" i "Šina", koji su imali snažnu socijalnu, generacijsku i postideološku utemeljenost u miljeu margine i predgrađa, Milena Marković ulazi u novu stvaralačku etapu koja nije lišena prethodnih ishodišta, ponajmanje ironije, cinizma, otužnog humora, britkog, svedenog, poetsko jezika i društvene kritike, ali koja ima izraženiju ličnu, intimističku melodiju. Kao što su ova predstava, već pomenuta "Brod za lutke", i scenario za film "Sutra ujutru" potvrda nesumnjivog spisateljskog kvaliteta Markovićeve, tako je Evropska nagrada za pozorišnu realnost Biljani Srbljanović podstrek za sve one koji idu drugim, svojim putem, makar ga mnogi osporavali.
Bitef je u 40. izdanju bio nešto kao optimizam sećanja na zlatno doba susreta različitih kultura, poetika i pozorišnih estetika, delimično uspeli pokušaj rekapitulacije svih pozorišnih tendencija koje su viđene protekle četiri decenije, ali u pozorištu odavno više ništa nije šokantno ni novo. I Bitefu je potrebna nova koncepcija, ne nove tendencije, nego nove, zaokružene forme do kojih se, istina, ne dolazi ni lako ni često.

Mladi pisci, reditelji i glumci
Neka pozorišta su i protekle godine, odlučnije nego prethodnih, a da li je reči o koketeriji ili istinskoj nameri videćemo, otvorila svoje scene, pre svega mladim piscima, ali i rediteljima i glumcima. Reč je o "generacijskom talasu" koji povezuju, eventualno, godine, a manje poetička i tematska interesovanja. U Ateljeu 212 i Zvezdara teatru postavljeni su komadi Maje Pelević, Filip Vujošević je dobio specijalnu Sterijinu nagradu, na sceni Studio JDP igra se komad Jelene Bogavac, u Madlenijanumu nešto starije Sanje Domazet, ali bih za ovu priliku hteo da skrenem pažnju na tekstove dvojice mladih pisaca, pre svega zbog drukčijeg tematskog interesovanja, jer ne tretiraju kod mladih pisaca preovlađujuću urbanu problematiku odrastanja i opstajanja na asfaltu, niti proizilaze iz kod nas zakasnelog talasa takozvane "dramaturgije krvi i sperme". Reč je o tekstovima Dragana Nikolića "Transilvanija" koji je u Beogradskom dramskom režirao Milan Karadžić i Dušana Spasojevića, "Odumiranje", reditelja Egona Savina, u produkciji Ateljea 212. Isti reditelj, bar prema oceni kritike, postavio je u Srpskom narodnom pozorištu još jednu predstavu vrednu pomena, dramatizaciju pripovetke "Ujkin san" Dostojevskog, koju ovaj hroničar, nažalost, nije stigao da vidi.

Bar za sada, ispostavilo se da je spoj mladog pisca i iskusnog reditelja bolja, da ne kažem dobitnija kombinacija, što ne mora ništa posebno da govori, ponajmanje o generacijskom nerazumevanju. Najzad, krajem januara očekuje se u Jugoslovenskom dramskom novi tekst Uglješe Šajtinca, "Banat", sasvim drukčijeg tematskog interesovanja od "Hadersfilda", u režiji Dejana Mijača.



Izvor: Glas Javnosti