Na današnji dan: 6. mart 1889. – Proglas o abdikaciji kralja Milana. Obrazovano Namesništvo maloletnom kralju Aleksandru (Jovan Ristić, Kosta Protić i Jovan Belimarković) i formirana vlada Save Grujića.

 Na sl: Sava Grujić, fototeka SANU



I sam Kralj Milan Obrenovic

Na današnji dan: 6. mart 1897. – Predstavnik firme „Limijer“ Andre Kare ponovo došao u Srbiju sa novim filmovima, koje je prikazao u kafani „Hajduk Veljko“. Istog meseca snimio i prve filmove na prostoru Srbije: Kalemegdanska šetnja, Tramvajska stanica na Terazijama, Izlaženje radnika iz fabrike duvana, Povratak kraljev iz Srbije, Polazak kralja Aleksandra Obrenovića iz dvora u Sabornu crkvu.

1914. - У Новом Саду основан Фудбалски клуб Војводина.

Na današnji dan: 7. mart 1807. – Kod Pašine česme ispod Vračara ustanici ubili beogradskog vezira Sulejmanpašu. Narednih dana pobijeno i opljačkano dosta Turaka, njihove žene i deca Dunavom poslati u Vidin, a deo prisiljen da pređe u hrišćanstvo. Događaj negativno odjeknuo u Austriji, a ruska diplomatija taj čin proglasila greškom srpskih ustanika.

 Na sl: Ustanik i Turčin, NMB

---

---

Pašina česma

U ulici Živka Davidovića, nedaleko od Bulevara kralja Aleksandra, nalazi se Pašina česma koja je tako nazvana pošto je na tom mestu 22. februara (7. marta) 1807. ubijen beogradski vezir Sulejman paša. Sulejman pašu su u decembru 1806. zarobili Karađorđevi ustanici prilikom zauzimanja Beograda. Nakon toga, zbog saznanja da paša potajno radi na povratku Turaka u Beograd, ustanici su doneli odluku da Sulejman paša sa pratnjom, 180 konjanika sa ženama i decom, napusti Beograd.



 Kako u svojoj knjizi "Česme i fontane Beograda" piše Vladimir Bunjac, jedna priča govori da su ovi Turci bili bez oružja i da je Sulejman paša slutio zlo, pa je pokušao da prevari srpske ustanike koji su ih pratili tako što je pošao prema Avali, a onda skrenuo na istok. Misleći da se oslobodio ustaničke pratnje, Sulejman paša je išao uz Duboki potok nastojeći da izbije na Carigradski drum i njime nastavi put ka Carigradu. Povorka se zbog predaha i odmora zaustavila kod tadašnjeg Šarenog izvora, tj. Šarene česme, na mestu na kome je danas Pašina česma. Iznenada, sasvim neočekivano, ustanici koje je predvodio Vule Ilić Kolarac, a koji su pratili tursku povorku, opkolili su Turke posle čega je došlo do sukoba. Na tom mestu je ubijen Sulejman paša i svih 180 Turaka iz njegove pratnje, a njihove žene i deca su prvo odvedeni u Beograd, a zatim lađom prebačeni u tursku tvrđavu Vidin.

 Mada se ne zna tačan razlog sukoba kod Pašine česme "istoričari su više skloni da poveruju u sračunati pokolj po nalogu vožda Karađorđa", a događaji koji su usledili kao da tome idu u prilog. Naime, ubistvo Sulejman paše i njegove pratnje kao da je bio znak za istrebljenje preostalog turskog stanovništva u Beogradu. Preživeli Turci u Beogradu pokršteni su i živeli su u velikoj nemaštini.

 Ova dešavanja, a naročito nerazumno ubistvo Sulejman paše i pokolj njegove pratnje kod Pašine česme odjeknuli su u Evropi i bili su povod za početak novog rata Srbije sa turskom carevinom. Do velike turske odmazde je došlo 23. septembra (16. oktobra) 1813. kada su Turci ponovo ušli u Beograd i kada je odmah počeo pogrom, ubistva, seča glava, nabijanja na kolac i najteži kuluci. Nekoliko dana posle ulaska Turaka u Beograd, na glavnoj beogradskoj pijaci je bilo izloženo na prodaju 1800 srpskih žena i dece.

 U svesti naroda se Šareni izvor stalno vezivao za Sulejman-pašu i njegovu smrt, pa je tako počeo da se naziva i Pašin izvor, a kasnije i Pašina česma. Ime se prenelo na celo brdo, pa je i ono prozvano Pašino brdo. Inače, naselje Pašino brdo nastalo je na sasvim drugom kraju brda od onog gde je Pašina česma i gde se odigrao pomenuti događaj. Pašina česma je bila jedna od najjačih česama u Beogradu.

 Seljaci iz Malog Mokrog Luga su na česmu 1927. postavili tablu na kojoj je pisalo: "Spomen palim borcima za oslobođenje i ujedinjenje otadžbine u ratovima od 1912. do 1918. iz sela Malog Mokrog Luga." U 19. veku Pašina česma je bila mesto gde su se okupljali Beograđani. Tu se dolazilo na izlete, a narod je kod nje i dočekivao svoje kneževe (Miloša, Mihaila, Aleksandra) kada su se iz Carigrada vraćali u Beograd.


preuzeto sa...

2003 - Za predsednika nove državne zajednice Srbije i Crne Gore izabran je potpredsednik Demokratske partije socijalista (DPS) Crne Gore Svetozar Marović.

Na današnji dan: 7. mart 1963. – U Beogradu održan Sedmi plenum CK SK Srbije, na kojem su razmatrani idejni problemi u nauci i kulturi.

---

Na današnji dan: 7. mart 1983. – Održana sednica Predsedništva CK SK Srbije o idejnim kretanjima u kulturi. Kritikovani beogradski izdavači, Udruženje književnika i zahtevana veća idejna aktivnost kulturnih stvaralaca.

 Te godine je objavljeno: Miloš Crnjanski, Embahade;Radomir Konstantinović, Biće i jezik; Jovan Deretić, Istorija srpske književnosti; Danilo Kiš, Enciklopedija mrtvih; Radoslav Petković, Zapisi iz godine jagoda; Predrag Marković, Morali bi doći nasmejani lavovi; Nemanja Mitrović, Rase; Sava Damjanov, Istraživanje savršenstva; Đorđe Pisarev i Franja Petrinović, Mimezis/Mimezis romana; Ivan Negrišorac, Rakljar. Želudac.

 Na sl: Danilo Kiš, Enciklopedija mrtvih

На данашњи дан, 7. марта 1939, Исидора Секулић примљена у Српску краљевску академију као прва жена-академик у Србији.

 *Из богатог фонда Народне библиотеке Србије: Фотографија младе Исидоре Секулић и њена књига Сапутници

1846 - U Beogradu je otvorena prva čitaonica u Srbiji, nazvana Srpsko čitalište, kasnije Čitalište beogradsko.

---

Ideja o osnivanju Čitališta bila je formirana još 1843. godine. Urednik "Srbskih novina" Miloš Popović o tome je pisao krajem iste godine. Ali tek 30. decembra 1845. godine zalaganjem Jeliseja Vukajlovića, sekretara Uprave varoši Beograda i velikog protivnika ilirstva, zajedno sa prijateljima, najviđenijim ljudima u tadašnjoj Srbiji osnovan je odbor za osnivanje Čitališta. Članovi odbora za osnivanje Čitališta 1. januara 1846 podnose molbu Ministarstvu unutrašnjih poslova, a odbor donosi "Pravila Srbskog čitališta u Beogradu" koja su 2. januara 1846. podneta takođe na odobrenje Popečiteljstvu vnutrenjih djela koje je 9. januara 1846. dalo saglasnost. Ispod "Pravila" potpisani su: Miša Anastasijević, najbogatiji i najuticajniji čovek u Srbiji tog vremena, njegov zet Radovan P. Damjanović, pomoćnik ministra Popečiteljstvu vnutrenjih djela i ustavobranitelj, Đorđe Popadić, trgovac, Gligorije Jovanović, Milovan Spasić, upravitelj osnovnih škola, Dimitrije Danić, trgovac, Maksim Simonović, profesor Kneževskog liceja, Janać Kumanudi, trgovac, Petar Radovanović, upravitelj osnovnih škola, Pavle Ars. Popović, sekretar Sovjeta, Jelisej Vukajlović, Rista Veličković, trgovac i Jovan Minić, načelnik Kontrole. Osnivanje društva je odobreno 17. januara, a svečano otvoreno 24. februara iste godine. Tom prilikom su govorili Raja Damjanović o Čitalištu i Maksim Simonović o potrebi sloge među Srbima, bez obzira gde žive.

Čitalište je otvoreno u prisustvu najistaknutijih ljudi iz Srbije i stranih konzula. Bilo je smešteno u školskoj zgradi iznad Saborne crkve u dve sobe. Čitalište je svojim delovanjem postalo svetionik za celo Srpstvo, a po ugledu na njega širom Srbije su počela osnivanja Čitališta. U svom "Slovu pri otvoreniju Čitališta srbskog u Beogradu" Maksim Simonović između ostalog piše: "Vaša pak Gospodo ! bratska ljubov i sloga osnovala je ovo zavedenije, koje mi danas kao Srpsko-Beogradsko-Čitalište toržestveno otvaramo, zavedenije malo, mlado i nejako, kao što je obično svaka stvar u početku; al sloga i bratska ljubov od maleni stvari velike gradi kao što no veli latinska poslovica. ( ...) Lepo je istina biti kosmopolitom, to, valja, da i Srbin bude; al, kao što drugi rade, tako i on tek da najvole ono, što je njegovo, to da ponajbolje diže i pomaže, jer se on samo s onim, što je njegovo, može dičiti i ponositi (...) Čuvajmo dakle, sklanjajmo i negujmo sve, što je naše, da nam se niko od našeg stada ne izgubi, da nam ni jedan zdrav listak od našeg rasta ne otpadne. — Ljubimo i sklanjajmo svakoga, koji na srbskoj zemlji i pod srbskim nebom živi, koji ispoveda ustav, kome je nadležna vlast srpska, koji po mogućstvu srbskom napretku revnuje, i cveće za venac srbske slave bere; ljubimo takvoga i sklanjajmo ga, ma da se je on na kom mu drago kraju sveta rodio, on je sad Srbin, prirođeni Srbin, i Srbija mu je sad milo otečestvo".

Poseban odbor sastavljen od članova društva pokrenuo je „Novine Čitališta beogradskog“. Novine su izlazile dve godine, jednom u nedelji, na dva lista u formatu kvarta, od 3. januara 1847. godine do 31. decembra 1848. Pretplata na godinu je bila 1 talir, a za članove Čitališta 3 cvancika. Odbor je prve godine samostalno izdavao Novine, a druge je izdavanje Novina preuzela sama uprava Čitališta. Prvi urednik Novina je bio Pavle Ars. Popović, sekretar Sovjeta, istoričar, član Srpskog učenog društva, profesor Univerziteta i književni kritičar. Pavle Ars. Popović je 1837-8. godine sarađivao sa Teodorom Pavlovićem u Srpskom narodnom listu i vodio je polemike sa Sterijom. Uređivačka politika Novina u osnovi je pratila i zastupala političke principe Garašaninovog „Načertanija“ koje je zastupalo i samo Društvo Čitališta beogradskog. Iako Društvo, kao ni Novine, nisu vodile aktivnu borbu protiv ilirske ideologije, njihov uticaj je bio znatan na politički život tadašnje Srbije, najpre u formiranju kulturnih institucija koje su sledile osnovnen ciljeve Društva. Sve što se u kulturi ondašnje Srbije događalo bilo je najpre razmotreno u Beogradskom Čitalištu.

 U Novinama je dve trećine prostora bilo ispunjeno političkim vestima iz Srbije, ali i iz drugih zemalja. Ostatak prostora ispunjavale su vesti iz kulturno-prosvetne delatnosti Srbije, prevodi i oglasi. Saradnici Novina su bili Jovan St. Popović, Sima Milutinović Sarajlija, Sergije Nikolić, Milovan Spasić i drugi. Već posle mesec dana videlo se da su Novine naišle na lep prijem kod publike. U Srbiji je distribuirano 980 primeraka, a kasnije se broj pretplatnika povećao na 1115. To je bio veliki uspeh imajući u vidu da su tada „Srbske novine“ imale 400 pretplatnika. Kada je u pitanju državna cenzura može se reći da su Novine bile nezavisnije nego što je to bio slučaj sa „Srbskim novinama“. Praktično, urednik je imao veću slobodu u uređivanju Novina. Novine su redovno donosile obaveštenja o radu Čitališta, tačno beležile sve poklone i imena darodavaca. Dosta prostora zauzimale su vesti iz sveta, a političkim događajima iz 1848. posvećeno je dosta prostora bez obzira na cenzuru. Novine su redovno donosile i vesti o osnivanju, napretku i radu velikog broja novih Čitališta u Srbiji. Novine su imale i više redovnih rubrika: Književne vesti, Prosvetne vesti za crkvu, učitelje, nauku, hudožestvo i knjižestva, a rubriku Književnost vodio je Jovan Sterija Popović. Sterija je takođe, pod pseudonimom, vodio i rubrike Teatar i Pozorišne vesti. Iz perspektive današnjih Novina Beogradskog čitališta posebno je značajna rubrika Književne vesti, koja je donosila obaveštenja o novoizašlim knjigama, gde se one mogu kupiti i po kojoj ceni, a često su Novine skupljale i „prenumerante“ (pretplatnike) za knjige koje će tek izaći. Na nov način tradicija ove rubrike je nastavljena, a može se reći da je postala i osnova, u obnovljenim Novinama 1991. godine. Posebnu pažnju Novine su posvećivale napretku prosvete u Srbiji, tačnije razvoju škola što je za ondašnje vreme bilo i te kako značajno. Iz izveštaja o radu Glavne skupštine Čitališta beogradskog vidi se da je ono bilo neka vrsta narodnog univerziteta, a u govoru bibliotekara Dr. Milovana Spasića o radu čitaonice („Izvestje gl. Skupštini o knjižnici Čitališta“) čitamo statističke podatke i njegova razmišljanja o koristi knjiga, biblioteka i o njihovom finansiranju. Bez obzira što je ovaj tekst izazvao polemiku sa Sterijom njegovo duhovno jezgro je i danas aktuelno.

 U broju 14 za 1847. godinu Novine donose vest da je vladika Petar Petrović Njegoš darovao čitaonicu Čitališta Beogradskog sa deset primeraka „svog najnovijeg stihotvorskog dela Gorski vjenac“, koji se u knjižari Gligorija Gliše Vozarovića može kupiti za „2 cvanc. ili 8 groša čarš.“, a Matica srpska šalje Čitalištu 10 primeraka Letopisa obećavajući da će ubuduće slati po jedan primerak svakog svog izdanja. Novine 8. novembra 1847. godine donose kratku vest da je u Beogradu umro Joakim Vujić, a 30 decembra iste godine Sima Milutinović Sarajlija. U istom broju je i vest iz Beča da je Vuk Stef. Karadžić „dobio na poklon od cara Ferdinanda brilijantski prsten u vrednosti od 700 talira, kao zahvalnost carevu na poslatim knjigama, koje je uvrstio u svoju biblioteku“. O Vuku Novine su objavile samo jedan članak preštampan iz Podunavke u broju 8 iz 1848. godine. Borba oko Vukove reforme jezika i pravopisa u Novinama nije ni pomenuta, a takav stav uredništva je istovremeno i jasan stav po ovom pitanju.

Novine su redovno izlazile i u 1848. godini, a u 1849. godini su izašla samo dva broja. U tom periodu Novine je uređivao Petar Radovanović, sekretar popečateljstva prosveštenija, profesor i član Društva srpske slovesnosti. I pored kratkog perioda u kome su izlazile, svega nešto duže od dve godine Novine su izvršile snažan uticaj na kulturni, prosvetni pa i politički život u Srbiji. One su kao organ Čitališta Beogradskog bile jedino glasilo u ondašnjoj Srbiji koje se sistematski i kontinuirano bavilo kulturom, kulturnim životom i prosvetom. Posebno su dragoceni relativno brojni nenumerisani dodaci koji su štampani uz pojedine brojeve zato što pojedine teme i pojave tretiraju celovito. Ovi dodaci su svojevrsne novine u Novinama koje sa njima čine celinu i odražavaju duh tog, jednog od mnogih, teškog vremena u Srpskoj istoriji. Na izvestan način su završetak jedne i početak nove epohe srpske istorije.

1879 - Rođen je srpski slikar i vajar Mihailo Milovanović, jedan od osnivača Udruženja likovnih umetnika Srbije, ratni slikar Vrhovne komande srpske vojske u Prvom svetskom ratu, autor čuvenih portreta srpskih vojvoda Radomira Putnika, Živojina Mišića, Stepe Stepanovića i Petra Bojovića, kralja Petra I Karadjordjevića i regenta Aleksandra Karadjordjevića.

---

Posle kamenorezačkog zanata od koga je odustao i godinu dana provedenih na usavršavanju u školi Antona Ažbea u Minhenu, 1905. godine Milovanović je u Minhenu postao student Akademije lepih (likovnih) umetnosti, prvo kod profesora Ludviga Herteriha, a potom u klasi njegovog naslednika Huga fon Habermana.

Milovanović je diplomirao 1909. godine na likovnoj Akademiji u Minhenu, a u zemlju se vratio na početku Balkanskih ratova 1912. kao dobrovoljac. Početak I svetskog rata je dočekao na usavršavanju u Pragu, bio uhapšen i posle bekstva iz praškog zatvora, preko Nemačke, Poljske, Ukrajine, Crnog mora i Rumunije, stigao je da se priključi na ratištu svojoj Drinskoj diviziji i sa srpskom vojskom preživeo njenu golgotu.

Izradio je spomenike arhimandritu račanskog manastira i knezu Sokolske nahije Hadži Melentiju u manastiru Rača, komandantu Zlatiborskog komitskog odreda majoru Kosti Todoroviću u Srebrenici (koji su porušile ustaše u Drugom svetskom ratu), srpskim ratnicima u Mladenovcu (oskrnavljen 1947. uklanjanjem grba Srbije i dvoglavog orla s krstom i krunom iznad grba), spomenik na Krfu poginulim vojnicima Drinske divizije, mermerni ikonostas u pravoslavnoj crkvi u Mladenovcu (1926 — 1929).

Izložbe njegovih slika u periodu imeđu dva svetska rata bile su prvorazredan kulturni događaj, a hroničari su zabeležili da je izložba 1938. u paviljonu „Cvijeta Zuzorić" u Beogradu bila najposećenija postavka u dotadašnjoj istoriji te kuće.

Njegovo slikarstvo karakteriše preplitanje realizma, simbolizma i impresionizma, u dinamičkom procesu stalnih preobražaja i potrage za prepoznatljivim izrazom, lakoća prilagođavanja različitim formama, uz postojano uverenje da je narodna tradicija i izvor i ishodište umetničkog poduhvata.

Napisao je roman Lendina vodenica, štampan više od pola veka posle njegove nasilne smrti.

Nosilac je Albanske spomenice, Ordena svetog Save i Ordena Jugoslovenske krune III stepena.

Komunisti su ga streljali u Užicu krajem novembra 1941, pod optužbom da je engleski špijun. Posle Drugog svetskog rata i socijalističke revolucije decenijama je bio pod velom ćutanja - i kad su mu slike izlagane, ime autora nije pominjano. Prećutale su ga i sve enciklopedije, uključujući i Likovnu enciklopediju.


Mihailo Milovanović, “Vojvoda Živojin Mišić”

1922 - U Zagrebu je izvršena smrtna kazna vešanjem nad Alijom Alijagićem, koji je 1921. u Delnicama izvršio atentat na jugoslovenskog ministra unutrašnjih poslova Milorada Draškovića, tvorca Obznane, vladine uredbe kojom je zabranjen rad Komunističke partije Jugoslavije.

---

Rođen je 1896. godine u Bijeljini. Potiče iz osiromašene begovske porodice. Završio je stolarski zanat i već u šesnaestoj godini je ušao u sindikalni pokret.

Mobilisan je za vreme Prvog svetskog rata. Protestovao je zbog loših uslova u vojnoj radionici u Mostaru, zbog čega je hapšen. Postaje član Socijalističke radničke partije (komunista) 1919. godine, a 1921. stupa u terorističku organizaciju „Crvena pravda“.

Iste godine, sa svojim drugovima, izvršio je 21. jula u Delnicama atentat na Milorada Draškovića, ministra unutrašnjih poslova u Vladi Kraljevine SHS, glavnog inicijatora „Obznane“ (30. decembra 1920), kojom je zabranjeno sindikalno organizovanje i rad Komunističke partije Jugoslavije. Atentat na Draškovića bio je prvo političko ubistvo u Kraljevini Jugoslaviji. Alija je osuđen na smrt i obešen u Zagrebačkom zatvoru 8. marta 1922. godine. Njegova smrt je dovela do demonstracija u Zagrebu. Zbog posećivanja njegovog groba od strane komunista, policija prekopava njegov grob i zakopava ga u selu Turija kod Bihaća.

Posle Drugog svetskog rata po njemu je nazvana ulica u Beogradu, na Petlovom brdu, koja je s početka 21. veka preimenovana u Ulicu Milorada Draškovića. U Sarajevu je postojala osnovna škola „Alija Alijagić“, koja se sada zove osnovna škola „Malta“.

Godine 1974. snimljena je dokumentarna drama „Zašto je pucao Alija Alijagić“, koja na osnovu autentičnih zapisnika sa suđenja atentatorima rekonstruiše pomenuti atentat. Snimanju TV drame prisustvovao je Rodoljub Čolaković, jedan od glavnih optuženih u ovom procesu.