nakon svega u vezi etimologije imena Srbin, srpski istoričari stidljivo kazu da je položaj Srba bio u prvim decenijama turske vladavine lakši nego pod hrišćanskim feudalcima\nemanjicima, oni jasno vide da su kod feudalaca u Srbiji sebri/Srbi bili polurobovi. nije mi jasno otkud tolika mrznja prema turcima kad su vas oni oslobodili robovskih okova?
U vreme vladavine sultana Sulejmana Veličanstvenog (1520-1566) Osmansko Carstvo je doseglo vrhunac svoje moći; sazrelo je u svetsku silu kojoj se tada razjedinjena Evropa nije mogla uspešno odupreti. U silnom zamahu, progutavši gotovo celu Ugarsku, Turci su se zaustavili tek pred zidinama Beča. I najsevernije teritorije nekadašnje srpske despotovine uveliko su bile uključene u novu, administrativnu i vojnu organizaciju Turskog Carstva; bile su razvijene u nekoliko beglerbegluka (Rumelijski, Budimski, Bosanski, Temišvarski) i mnoštvo sandžaka. Tih godina je iščezao i poslednji odblesak srpske državnosti, titula despota (bez despotovine), koju su ugarski vladari darovali zapovedniku srpskih odreda, osloncu odbrane ugarskih granica od upada Osmanlija. U bici kod Gorjana, 1537. godine, hrabro se odupirući Turcima, poginuo je Pavle Bakić, poslednji srpski despot.
Obezglavljeni srpski narod potisnut je s istorijske pozornice. Najvećim delom pretvoren je u bespravnu raju, koja je obrađivala zemlju, izdržavala spahije i davala državi poreze. S druge strane, određeni broj ljudi je uključen u različite pomoćne vojničke službe, zbog čega je bio oslobođen izvesnih vanrednih danaka.
Izgubivši državu Srbi nisu izgubili sećanje. U surovoj borbi za opstanak, da bi preživeli kao narod, potražili su utehu u svojoj istoriji pretočivši je u epske pesme. Kult svete loze Nemanjića i zavetna Lazareva misao, zajedno sa savremenim junačkim podvizima hajduka i uskoka, ostali su vekovima u narodnom pamćenju. To nije bio samo odraz žala za izgubljenim, nego svesna borba za održanje samosvesti, i naročito, osobeni moralni podsticaj narodu da istraje do onog trenutka kada će sopstvenom odlukom iznova i konačno ostvariti svoju državu.
Jedina stara srpska feudalna ustanova koju je zadržalo Osmansko Carstvo bila je srpska pravoslavna crkva. Posle pada despotovine Pećka patrijaršija je zapala u veliku krizu usled nemaštine i neprestanih sukoba oko jurisdikcije s Ohridskom arhiepiskopijom. Izvesno vreme joj je čak bila i potčinjena. Ipak, 1557. godine, u vreme sultana Sulejmana Veličanstvenog, a najviše zahvaljujući mudroj i dalekovidoj politici Mehmed-paše Sokolovića, Pećka patrijaršija je obnovljena. Njena jurisdikcija se prostirala nad skoro svim teritorijama koje je nastanjivao srpski narod, bilo da se on nalazio u Osmanskom ili Austrijskom Carstvu. Prvi put u istoriji skoro sav srpski narod bio je okupljen u jednoj zajednici. Od tog trenutka srpska crkva je prevazišla svoj isključivo duhovni karakter. Trudeći se da u narodu sačuva veru, u godinama i vekovima koji su se činili toliko beznadežnim, održavala je njegovu duhovnu snagu, i štitila ga od pokušaja islamizacije, nasilnog pokatoličavanja i unijaćenja (prelazni stepen u prihvatanju katoličanstva).
Karlovačkim mirom 1699. godine, Pećka patrijaršija je bila podeljena na dva dela: Srbi u Austrijskom Carstvu, iz plitičkih razloga, morali su se organizovati u posebnu, Karlovačku mitropoliju. Međutim, iako joj je bila data autonomija, ona se i dalje smatrala sastavnim delom Pećke patrijaršije.
Posle Velike seobe 1690, Osmanlije su izgubile poverenje u srpske patrijarhe, naročito zbog njihove uloge u narodnim pokretima. Sultan je počeo da imenuje Grke na patrijaršijski presto. Crkva se sve više udaljavala od naroda i potpadala pod uticaj Carigradske patrijaršije, dok na kraju, 1766. godine, nije bila potpuno ukinuta.
Od 16. do 18. veka hrišćanske sile i Osmansko Carstvo vodili su mnoge ratove. Počev od "dugog rata" između Austrije i Turske (1593-1606), gotovo da nije bilo međunarodnog sukoba u kome Srbi nisu uzeli učešća. Podižući bune i ustanke, pokušavali su da iskoriste svaku priliku da sa sebe skinu teško breme turske vlasti. Srpski arhijereji su se tada pretvarali u političke predvodnike naroda (patrijarh Jovan, Arsenije Čarnojević). Možda jedan od najvećih ustanaka srpskog naroda izbio je 1594. godine u Banatu, u vreme "dugog rata", ali je bez podrške austrijske vojske bio brzo i krvavo ugušen. U osvetničkom besu, turski zapovednik Kodža Sinan-paša spalio je u Beogradu mošti Svetog Save, najvećeg srpskog svetitelja.
Epsko razdoblje srpske istorije svakako predstavlja dugotrajni Kandijski rat (1645-1669), koji su vodili Mlečani i Turci. U narodno predanje su ušli mnogi serdari i harambaše (Stojan Janković, Vuk Mandušić, Bajo Pivljanin), koji su od Ravnh Kotara do Boke Kotorske predvodili uskoke i hajduke, otimajući Turcima gradove, pleneći roblje i stoku i sklanjajući narod pod zaštitu Venecijanske Republike.
Srpski narod je na ivicu ništenja bio doveden za vreme Velikog bečkog rata (1683-1699), kada se nepripremljen, zanesen brzim vojničkim uspesima, a podstrekovan nestvarnim obećanjima, pridružio austrijskoj vojsci i pomogao joj da prodre čak do Skoplja. Turska odmazda je bila strahovita. Tatarske i arnautske ordije su uništavale sve pred sobom, rušile i palile i bez milosti sekle zarobljenu raju. Zemlja je opustela a narod se našao pred istrebljenjem. Iako nije dobio odgovarajuće garancije, veliki deo naroda, a s njim i patrijarh Arsenije, krenuo je 1690. godine u Veliku seobu. Istorija Srba na tlu Habsburške Monarhije od tada se pretvorila u neizvesnu, ali neprekidnu i upornu borbu srpske crkve, kao političkog činioca, da sebi i narodu obezbedi privilegije, bar u onoj meri u kojoj su ih Srbi nekada uživali u Turskoj.
Kada su Turci počeli da osvajaju srpske zemlje krenuli su Srbi u seobe. U početku je pomeranje središta Despotovine na sever odredilo i pravac - južnu Ugarsku, koja je već bila delimično naseljena Srbima. Prelazak srpskih plemića u službu ugarskih kraljeva i sve veća potreba za iskusnim i kvalitetnim vojnicima, doprineli su sve češćim prebegavanjima naroda, i to u velikim grupama. Kada je turska sila zauzela i te krajeve, pravac seoba se okrenuo ka Slavoniji, Hrvatskoj i Dalmaciji. Srbi su prelazili na tle Austrije, stupali u vojnu službu, a zauzvrat tražili i dobijali status koji im je omogućavao da sačuvaju slobodu duhovnog života i etničku posebnost. Posle Mohačke bitke 1526. godine, na ostacima Slavonije i Hrvatske počela je da se organizuje Vojna Krajina, koja je vekovima predstavljala oslonac odbrane hrišćanskog zapada od turskih prodora. Položaj Srba krajišnika ogledao se u neprekidnoj borbi protiv pretvaranja u obične kmetove, protiv unijaćenja i pokatoličavanja, za povlastice koje su plaćali svojom krvlju.
Posle Karlovačkog mira 1699. godine odnos snaga na Balkanskom poluostrvu počeo je da se menja. Veliki bečki rat je pokazao da Tursko Carstvo nije više neranjivo kao nekada. Počela su da ga razjedaju unutrašnja trvenja; Porta je imala sve manje snage da se suprotstavlja separatističkim težnjama pojedinih svemoćnih paša i da guši narodne pobune. Austrijanci i Rusi su to uvideli pre svih, te su počeli da kuju različite planove o budućem uređenju Balkanskog poluostrva. U ratu 1714-1718. godine Austrija je uspela da zagospodari i prostorima nekadašnje severne Srbije. Međutim, iako su Srbi znatnim delom doprineli austrijskim vojničkim uspesima, Srbija im nije bila data na upravu: pretvorena je u austrijsku provinciju, pod neposrednom upravom cara. Srbija je samo promenila gospodara. Od 1739. godine ova područja su opet potpala pod vlast Osmanlija.
Želja srpskog naroda da stvori svoju državu ponovo ga je pretvorila u austrijsko vojničko oruđe i izložila velikoj turskoj odmazdi u ratu 1788-1791. U narodu je ovaj rat ostao zapamćen pod nazivom Kočina krajina (prema vođi srpskih frajkora, kapetanu Koči Anđelkoviću). Iako su Srbi opet bili prevareni, Kočina krajina je omogućila hiljadama ljudi da prođu kroz ratnu školu i u narod ulila novu snagu i volju za borbom.
Od tada Srbi nisu više sanjali o slobodi koju bi im donela Austrija; konačno su shvatili da moraju sami da je izbore.
Beograd i Šabac su dugo odolevali turskim naletima kao najisturenija utvrđenja, jedina koja su se još nalazila na desnim obalama Dunava i Save. Kada su i oni pali, 1521. godine Turci su gotovo neometano počeli da prodiru u ugarske ravnice pljačkaju i odvode roblje. Ovo se naročito odnosilo na Srem koji je gotovo opusteo; roblje se prodavalo u bescenje, a naseljavano je čak i u dalekim istočnim delovima Carstva. Na osvojenim teritorijama Turci su uspostavljali svoju, novu aministrativnu i vojnu upravu. osnovna upravna jedinica se zvala sandžak. Srpske zemlje su bile podeljene u više sandžaka, koji su osnivani onim redosledom kojim se turska vlast širilana sever. početkom 15. veka osnovani su Skopski, Ćustendilski, Prizrenski, Dukađinski, Vidinski, Kruševački i Smederevski, a u drugoj polovini Bosanski, Hercegovački i Zvornički satndžaci. U doba najvećeg turskog uzleta, tokom 16. veka, osnovani su u Bosni još Kliški, Lički i Bihaćki sandžaci. Takođe, gotovo cela južna i središna Ugarska, kao i najveći deo Slavonije organizovani su po istom principu. Prvotino su svi sandžaci bili uključeni u Rumelijski ejalet. Kasnije su osnovani Budimski (1541), Temišvarski (1552), Bosanski (1580) i još neki ejaleti na severu Ugarske.
Bez svoje države i bez svojih dojakoših čelnika, koji su ili izginuli ili prebegli u Ugarsku, srpski narod se više nije mogao odupirati turskoj sili. Najvećim delom je pretvoren u raju koja je obrađivala zemlju na timarima i zijametima turskih spahija. U čočetku turske vladavine u našim krajevima je bilo i spahija hrišćana, ali su oni ubrzo primili islam kako bi zadržali svoje položaje, ili su i oni napustili svoje timare i prešli u službu kod austrijskog cara. Raja je imala obaveze prema državi, tj. sultanu, i prema spahiji. Osnovne dažbine koje su prikupljale spahije bile su ušur (desetak) i ispendža. Državi je raja davala harač i još neke neredovne poreze od kojih je svakako najteži i najstrašniji bio danak u krvi. Nisu, međutim, svi bili opterećeni istim porezima. Pojedinci su se uključivali u turske vojničke i poluvojničke redove (martolosi, vojnuci), a zauzvrat su bili oslobođeni nekih poreza. To se moglo odnositi i na čitava sela, ukoliko je stanovništvo obezbeđivalo slobodan prolaz kroz opasne klance (derbendžije), radilo u rudnicima (madendžije, ćumurdžije), gajilo sokole i jastrebove (šahinyije, dogandžije), učestvovalo u gradnji i popravci gradova i utvrđenja (meremetčije dunđeri, nedžari), ili izrađivalo različite vrste oružja i municije (strelari, lukari, štitari).
Dnaak u krvi je u narodu ostao upamćen kao jedna od najokrutnijih ustanova koje su ikada postojale u Osmanskom Carstvu. Turci su ssvake treće i sedme godine uzimali zdravu mušku decu, starosti između 7 i 18 godina, i odvodili ih u Carigrad i Andoliju. Nazivali su ih adžemi-oglanima. Pažljivo su ih razvrstavali prema njihovim sklonostima. Jedan deo je odvajan za dvorsku službu, gde je sticao potrebno obrazovanje i osposobljavao se za različite državne službe. Iz redova ovih paževa su izrasli mnogi istaknuti veziri, među kojima je najpoznatiji bi Mehmed Sokolović. Ostali su izjamljivani turskim seljacima u Anadoliji, da kod njih ovladaju novim jezikom i običajaima. Kasnije su ih obučavali različitim vojinim veštinama i od njih obrazovali odrede janičara, najpouzdanijih sultanovih ratnika. Muslimanski živalj nije podlegao ovom jezivom državnom nametu. Jedini izuzetak u celom Carstvu predstavljali su bosanski muslimani.
Sa dolaskom Turaka na Balkan, nad hrišćanskim srpskim narodom se nadvila velika opasnost da izgubi veru pratioca i svoj duhovni identitet. Islamizacija je najviše zahvatila Bosnu, koju su od ranije razjedala verska trvenja i jeretički pokreti, i u kojoj je srpska prevoslavna crkva bila najslabija i najsiromašnija. U drugim krajevima isamizacija je bila vezana gotovo isključivo za gradove, upravna i vojna središta turske vlasti, u kojima je preovlađivalo muslimansko stanovništvo. U vidove islamizacije i to one nasilne, svakako treb ubrojati i danak u krvi.
Obnova Pećke patrijaršije 1557. godine dovela je do novog duhovnog poleta srpskog naroda. Prostirala se u dva carstva, a činile su je 40 mitropolija i episkopija. Obuhvatila je skoro sve Srbe od Velesa na jugu, do iznad Budima, Temišvara i Arada na sveru, od Timoka i Ćustendila na istoku, do Jadranskog mora na zapadu. Srpski patrijarsi su s pravom poneli titulu: patrijarh Srba, Bugara, pomorskih i severnih strana. Već u vreme patrijarha Makarija Sokolovića započeta je gradnja novih i obnova razrušenih i popaljenih crkava i manastira. Srpska duhovna umetnost je krenula u preporod, koji nije donosio nove sadržaje nego je zračio srednjovekovnim nemanjićkim tradicijama i starim vrednostima. Kulturni preobraćaj se ogledao i u književnom radu; oživela je prepisivačka i štamparska delatnost. Naročiti podsticaj davao je veliki knjigoljubac, učeni patrijarh Pajsije Janjevac, koji je i sam bio pisac (Život cara Uroša).
Saradnja patrijarha Arsenija Čarnojevića sa austrijskom vojskom tokom Velikog bečkog rata 1683-1699, kao i njegova odluka da prebegne pod okrilje Habsburgovaca, označili su preokret u turskoj politici prema srpskoj crkvi. Umesto nepouzdanih srpskih patrijaraha, na pećki presto su počeli da dovode poslupne Grke. Sve veći uticaj Carigradske patrijaršije i nezainteresovanost grčkih sveštenika, koji su na nove položaje dolazili samo da bi iskamčili što više novca od pastve, odbijali su srpski narod od crkve. Odnarođenoj crkvi konačan udarac je bio zadat 1766. godine, kada su Grci izradili kod sultana ferman o ukidanju Pećke patrijaršije. Sve njene episkopije bile us potčinjene Carigradskoj patrijaršiji.
Pripremajući se za konačan obračun s Turcima, hrišćanska Evropa je uvek računala na Srbe kao saveznike koji bi u datim trenucima podizali bune i ustanke i na taj način iznutra rastakali Osmansko Carstvo. Prvi put su se Srbi vratili na svetskoj istorijsku scenu u ratu između Austrije i Turske 1593-1606. godine. U nekoliko mahova, nepovezano i na različitim prostorima planuli su ustanci širokih razmera. Počelo je 1594. godine u Banatu, gde su Srbi za kratko vreme osvojili i nekoliko utvrđenih gradova, među kojima i Temišvar, Bečkerek, Bečej i Lipovu. Ne dobivši pravovremenu pomoć bili su izložei brutalnoj odmazdi. U želji da u zametku uništi svaku pomisao o daljim pubunama, zloglasni Sinan-paša je naredio da se mošti Svetog Save iz Mileševe prenesu u Beograd. Tu, na vračarskom brdu, kako bi se nadaleko videlo, spalio je najveću narodnu svetinju i simbol srpske državotvorne tradicije.
Iako je ustanak bio ugušen odredi srpskih hajduka, koje su predvodili Deli Marko i Starina Novak i dalje su provaljivali na turske teritorije, prodirući čak do Sofije i Jedrena. U likovima ovih hajduka Srbi su dobili nove junake, koji su izrasli iz saog naroda, i odmah ušli u epsku pesmu. Njihovi doživljaji, plodvizi, megdani,a naročito visoki moralni kvaliteti, vaspitavali su generacije porobljenog naroda, ulivali mu samopouzdanje i održavali čvrstinu duha.
U hercegovini su 1597. godine mitropolit Visarion i vojvoda Grdan podigli brđanska plemena protiv turaka, ali ni ovaj ustanak nije dugo trajao. Središnja linost pokreta balkanskih hrišćana bio je patrijarh Jovan, koji je na sve načine pokušavao da zainteresuje Evropu za odlučnije delanje. Pregovarao je s rimskim papom, austrijskim vojvodama, španskim kraljem, mnogim italijanskim kneževima, ali bez uspeha.
Svoje učešće u oslobodilačkim pokretima platio je životom. Turci su ga ubili u Carigradu 1614. godine.
Veliki bečki rat (1683-1699) iz temelja je potresao Balkansko poluostrvo. Pretrpevši neuspeh u opsadi Beča, Turci su počeli bezglavo da se povlače. Austrijske snage su nadirale takvom silinom da su vesti o padanju tvrđave sustizale jedna drugu. Budim je povraćen 1686. a Beogra d1688. godine. Uspesi Austrijanaca, u čijoj vojsci je bilo mnogo srpskih oficira, ohrabrili su Srbe koji su počeli da se dižu na oružje. Sami su oslobodili Mačvu i istočnu Srbiju, tvrdo tursko uporište Užice i postigli velike uspehe kod Sjenice i Novo Pazara. Kod Srba su se počele javljati i ambicije o stvaranju jedne nove državne tvorevine. Beč je puštao Srbe da se nadaju takvom rešenju dokle god mu je bila potrebna srpska vojnička pomoć. Čak su prihvatili i Đurđa Brankovića, koji je sebe proglasio potomkom srpskih despota, dali mu titulu i pozvali da podstiče ustanke u Srbiji. Međutim, kada je počeo na svoju ruku da gradi planove o samostalnoj Srbiji, zatvorili su ga u Beču i onemogućili mu svaku dalju delatnost. Istorijske okolnosti nisu išle na ruku srpskom narodu. Ideja o slobodnoj i nezavisnoj srpskoj državi pokazali se kao nezrela i još uvek neostvariva.
Istovremeno , Austrijanci su stupili i u kontakte s patrijarhom Arsenijem, koji je imao ogromnog uticaja na narod. Odziv Srba je bio toliko masovan da su austrijskoj vojsci otvorili put ka SKoplju i Velesu. I kada se činilo da je osmanska država konačno propala, da je samo pitanjnje dana kada će pasti i Carigrad, ratna sreća se naglo okrenula. Novi veliki vezir Mustafa Ćuprilić je ponovo okupio i reorganizovao tursku vojsku. Posle prvog poraza jednog austrijskog odeljenja kod Kačanika, 1690. godine, sve je krenulo nizbrdo. Austrijanci su se ubrzo povlačili ostavljajući nezaštićeni narod sablji i plamenu. Patrijarh Arsenije se našao pred istorijskom prekretnicom. Prmio se velike odgovornosti kada je poveo narod u Veliku seobu. Između 60. i 70.000 ljudi (teško da će se ikada moći utvrditi tačan broj) krenulo je u neizvesnost, preko Save i Dunava, oslanjajući se samo na nedovoljno precizne odredbe privilegije cara Leopolda iz avgusta 1690. godine.
Središte nekadašnje srpske države popčeli su tada da naseljavaju Arnauti.
Rat se produžio još nekoliko godina, uz promenljivu sreću. Turske je zaustavio tek veliki vojskovođa Eugen Savojski, nanevši im odlučujući poraz kod Sente 1697. godine. Mir je sklopljen u Karlovcima 1699. kada je dogovoreno da Turcima ostane samo južni deo Srema i Banat.
Mir nije dugo trajao. Vać 1714. godine Turci su zaratili s Venecijom, a dve godine kasnije i s Austrijom. Ni ovog puta nisi imali uspeha. Posle pobede kod Petrovaradina, austrijska vojska je osvojila Banat, ušla u Beogbrad i potisla Turke duboko u Srbiju. Požarevačkim mirom, 1718. godine, Austriji je ostao Banat, čitav Srem, severna Srbija do Zapadne Morave i u Bosni desna obala Save i Une, Austrijska dvadesetogodišnja uprava (1718-1739) Srbima nije donela ničega dobrog. Starog gospodara zamenio je drugi, još gori. Uz obense i gramzive austrijske činovnike pojavilo se novo zlo, s kojim Srbi ranije nisu bili suočeni: zemlju su preplavili katolički misionari i silom obraćali narod u novu veru.
Austrijanci su oblasti južno od Save i Dunava nazvali Srbija i na taj ačin uneli jednu važ nu novu, makar samo u političkom i geografskom rečniku.
Teritorijalni apetiti Austrije ovim nisu bili zadovoljeni. Smatrajući da je Turska odviše slaba da joj se ozbiljnije suprostavi, Austrija je1737. godine ušla u novi rat nedovoljno pripremljena. Ipak, uz pomoć srpskih ustanika, kojima su na čelu bili patrijarh Arsenije IV Jovanović Šakabenda i starovlaški knez Atanasije Rašković, postigla je izvesne početne uspehe i osvojila Niš, Pirot, Novi Pazar i još neka mesta. Međutim, Turci su ubrzo sabrali nove snage i isterali Austrijance čak preko Save i Dunava. Naneli sdu im odlučujući poraz kod Grocke 1739. godine i ubrzo potom osvojili i Beograd. U Beogradu je sklopljen mir kojim je Austrija izgubila Srbiju i deo Bosne. Sava i Dunav su se ponovo našli na razmeđu dvaju carstava. Pobunjeni Srbi ni ovog puta nisu htelid a se na njima iskali bes osvetnički raspoloženih Osmalija. Izbegli su na austrijsku stranu, zajedno s patrijarhom, i naselili se mahom u Sremu.
U austrijsko-turskom ratu 1788-1791. Srbi su poslednji put ustali da se bore za drugoga. I tada su se na nagovor Austrijanaca digli na oružje. Ovaj rat je u narodu ostao upamćen pod nazivom Kočin a krajina. Kapetan Koča Anđelković je bio jedan od vođa srpskih frajkora, dobrovoljačkih jedinica koje su imale naročite uspehe u borbama u Srbiji. I opet je Austrijas vodila mlitavo rat, sve podmećući Srbe. Mir u Svištovu je bio neočekivan, kod naroda je izazvao zaprepašćenje i ogorčenje. Na takvu izdaju valjevski knez Aleksa Nenadović je dao čuveni odgovor: .... ja moje zakletve ne prestupam niti cara izneveravam i ostavljam, no car ostavlja mene i sav narod srpski, kao njegovis tari što su naše pradede ostavljali, zato idem natrag preko Save, a nemam pisara niti drugih učenih ljudi, no ću ići od manastira do manastira i kazivati svakom kaluđeru i popu da u svakom manastiru zapišu, da više nikad tko je Srbin Nemvu ne verfuje".
I nije, Više nikad. Desetak godina kasnije, digli su se na ustanak, ponevši sav teret samo na svojim plećima, i to uspešno.
Srpske naseobine severno od Save i Dunava postojale su još od srednjeg veka; mnogo pre najezde Osmanlija. One su počele da se razvijaju, brojčano narastaju i množe naročito posle pada Despotovine i prelaska poslednjih despota u Srem i Slavoniju. U mnogim krajevima južne Ugarske Srbi su tada postali većinsko stanovništvo. Ugarski kraljevi su ih primali i vešto iskorišćavali postavljajući ih kao štit na svojim južnim granicama. Poslednji srpski despoti Radič Božić (1527/8) i Pavle Bakić (1537) proslavili su srpsko ime u neprekidnim borbama sa Turcima u toj meri da su iskusni srpski junaci, šakaši, postali veoma traženi i dobro plaćeni ratnici, bez kojih se nije moglo ni zamisliti uspešno sprečavanje turskih pljačkaških upada u Srednju Evropu.
Istorijsku prekretnicu označili su pad beograda (1521) i katastrofalni poraz kod Mohača (1526). Turska sila se zaustavila tek pod zidinama Beča. Veliki deo Ugarske i Slavonije, a s njim i sav srpski narod u tim krajevima, potpao je pod tursku vlast.
Uvidevši da je postojeći način ratovanja protiv Turaka psotao previše skup i iznad svega neuspešan, Austrija je rešila da ga iz korena izmeni. Na svojim južnim granicama, koje su tada činile Hrvatska, Slvonija i deo Dalmacije, počela je da organizuje Vojnu krajinu. Krajiško uređenje je osnovano s ciljem da se na granici stvori jedan neoprobojni kordon od stranovnišđtva koje bi se poosvetilo isključivo vojničkom načinu života. Ovo stanovništvo su činili prvenstveno Srbi, prebezi, koji su se u masama naselili naročito posle poraza na Mohaču i kod Gorjana. Bečki dvor je veoma dobro shvatio koliki značaj imaju ovi provereni ratnici za budužnost Carevine. Sve dok ih je naseljavao na posedima Habzsburga, kao što je na primer bio Žumberak, nije dolazilo do sukoba sa lokalnim feudalcima.
U Žumberku su se naselili uskoci. Srbi prebegli iz Dalmacije i Bosne, već oko 1530. godine. Zbog sve veće opasnosti od približvanja Turaka, uspeli su da sebi obezbede veće privilegije, nego što im je to u prvi mah obećano. Zemljište im je dato kao nasledno leno, oslobođeni su svih rabota i davanja, ali su imali obav ezu da ratuju kada god to Austriji zatreba. Odmah su dobijali dve trećine od celog ratnog plena. Preostalu trećinu je uzimao kralj i iz tih sredstava ih otkupljivao iz ropstva, aponekima i delio plate u ratnim mesecima. Tragedija Srba počela je sa sve većom katoličkom propagandom, kojoj su na kraju i podlegli. Sredinom 16.II veka bili su prevedeni u uniju, prisilno i uz korišćenje najsurovijih jezuitskih metoda.
U Hrvatskoj su problemi nastali kada je Beč počeo da naseljava graničare na posede hrvatskih feudalaca i da obećava privilegije koje nikada nije mogao do kraja da ispuni. Feudalci su tražili od graničara poreze, kao od svih svojih kmetova, a ovi ih nisu priznavali, tako da su izbijali sukobi, ponekad i većih razmera. Srbi su za svoje gospodare priznavali jedino careve, a ovi su to vešto iskorišćavali pritisak na Hrvate.
"Dugi" rat (1593-1606) je označio novo razdoblje: došlo je do masovnog naseljavanja, a Krajina se ustanovila kao teritorija odvojena i nezavisna od Hrvatske. U to vreme se razlikuju četiri krajine: Hvatska krajina, koja je obuhvatila kapetanije od mora do Kupe i Žumberak i koja je u vojnoj terminologiji bila poznata kao Karlovački generalat, zatim, Primorska krajina, koja se prostirala od mora do planine Kapele (zavisna od Karlovačkog generalata), Banska krajina, od okoline Karlovca do Ivanića i Slavonska krajina, koja se prostitrala još dalje, sve do Drave, sa sedištem u Varaždinu (Varaždinski generalat).
Habsburzi su na razne načine pokušavali da regulišu prava i obaveze graničara. Jedan od najuspešnijih pokušaja predstavljaju "Statuta Valachorum" , iz 1630. godine, koja su obuhvatila Srbe u Varaždinskom generalatu. Ipak, i njima su zaobiđena krupna pitanja sporova sa "zemaljskom gospodom",. Iz stalnih sukoba proizašle su brojne pobune i u 16. i u 16.I veku, u kojima su graničari zahtevali da im se ispune carska obećanja. Novi nesporazumi su nastali posle Karlovačkog mira 1699. godine, kada su novoosvojene teritorije uknjučene u Krajinu. Tada je prestala potreba za vojničkom organizacijom u mnogim delovima nekadašnje Krajine koji su se našli daleko od granice. Mađutim, graničari nipošto nisu pristajali na razvojačenje ovih teritorija. Gotovo ceo 16.I vek odlikovali su brojni pokušaji regulacije i osavremenjivanja vojnog uređenja Krajine. Bilo ih je više od 30, što pokazuje da Austrija nikako nije uspevala da pronađe najpodesnije rešenje.
Srbi u Slavoniji i Hrvatskoj bili su obuhvaćeni i ujedinjeni Marčanskom episkopijom, koja je pripadala Pećkoj patrijaršiji.
Istorija ove eipiskopije je istorija borbe srpskog naroda protiv nasilnog pokatoličavanja i unijaćenja. Narod su predvodili episkopi Simeon Vretanijski (1607-1630), Maksim Predojević (1630-1642), Gavrilo Predojević (1642-1648), Sava Stanislavić. Zbog sumnji da je učestvovao u zaveri Zrinjskog i Frankopana, naročito je ispaštao episkog Gavrilo Mijakić, koji je mučenički okončao svoj život u austrijskim tanicama. Od tada je Bečki dvor neprestano pokušavao da na marčanski tron postavi svoje episkope, unijate. To mu je više puta uspelo mada je izazvala velika nezadovoljstva među tamošnjim Srbima. Tokom 16.I veka, manastir Marča je više puta bio "trajno" oduziman od pravoslavaca i predavan unijatima i rimokatolicima, ali su Srbi uvek, uz velike žrtve, uspevali da ga povrate u svoje ruke.
Veliki bečki rat (1683-1699) je uneo ogromne promene u život srpskog naroda koji je naseljavao prostorije južne Ugarske. Ne samo što su primenili gospodara: umesto Turaka koji su zauvek proterani, došli su Austrijanci, a posle Velike seobe prerasli su i u brojčano veoma snažnu etničku grupaciji i značajan politički činilac.
Pre nego što su krenuli u Veliku seobu, patrijarh Arsenije III Čarnojević i drugi srpski crkveni poglavari pokušali du sa svome narodu obezbede određene povlastice, bar onakve kakve je uživao u Turskom Carstvu. Međutim, događaji su ih pretekli: dok su u Beogradu čekali carski odgovor, turska vojska je osvojila gotovo celu Srbiju, tako da su morali preći Dunav i bez potvrde traženih privilegija. Ogromne kolone izbeglica, različitog ekonomskog i društvenog statusa, od najsiromašnijih seljaka do dobrostojećih zanatlija i visokog klera, krenule su na sever pešice, čamcima i kolima, noseći ostatke svoje imovine, mošti kenza Lazara i druge narodne znamenitosti. Ophrvani umoromi glađu, besciljno su lutali razvejavši se sve do Budima, i dalje do Sentandreje. NjIhove patnje, beznađe i nespokoj, patrijarh Arsenije Čarnojević potresno je pretočio u svoju "Molitvu zaspalom Gospodu".
Prvu privilegiju Srbi su dobili avgusta 1690. godine. Bečki dvor je garantovao slobodu vere i crkvenu autonomiju. Međutim, to nije moglo zadovoljiti srpski narod. Mađarski feudalci nipošto nisu hteli da priznaju i ozakone zaštitne diplome austrijskih careva. Pretvarali su ih u obične kmetove i nisu im dozvoljavali da s epolitički organizuju. S druge strane, napade su doživljavali i od katoličke crkve koja ih je nasilno prevodila u uniju i tražila da njoj plaćaju crkvene poreze. Pošto su se istakli u bici kod Slankamena (1691), Srbima su donekle proširene privilegije: mitropolitu je priznato pravo da i u verskom i u svetovnom pogledu zastupa svoj narod. Srpski crkveni poglavari su se pretvorili u istinske političke vođe koje su više od jednog veka nešto vodile srpski brod pazeći da se on ne razbije o sukobljene interese dalekog bečkog dvora i neposredne mađarske okoline.
Karlovačkim mirom (1699) Karlovačka mitropolija se izdvojila iz Pećke patrijaršije, mada ju je i dalje smatrala svojom maticom. Ovuhvatila je sve pravoslavne Srbe u Ugarskoj, Hrvatskoj i Slavoniji. Austrijski dvor je uslovio autonomiju Karlovačke mitropolije jer nije želeo da njegovim podanicima upravlja patrijarh iz Turskog Carstva. Rešenje je nađeno tako što je pećki patrijarh Kalinik I priznao njenu samostalnost, ali ipak u sastavu Pećke patrijaršije. Ukidanje Pećke patrijaršije 1766. godine nije ostavilo nikakvih posledica na rad Karlovačke mitropolije. Tokom 16.II veka ona je postala mnogo značajnije duhovno i političko središte, u kome su se rešavala ključna pitanja iz istorije srpskog naroda.
Kao podanicima Austrijskog Carstva, Srbima su se otvorile nove mogućnosti društvenog raslojavanja, kakve se kod Turaka nisu mogle ni zamisliti. Bečki dvor je nekolicini podario plemićke titule - uglavnom kao izraz zahvalnosti za vojničke usluge. Među najistaknutije srpske plemiće ubrajali su se Raškovići (bivši starovlaški knezovi), Čarnojevići, Monasterlije i Tekelije. U austrijskom oficirskom koru Srbi su bili veoma zastupljeni, naročito na Vojnoj granici. Vremenom se veoma razvilo i srpsko slobodno građanstvo, koje se sastojalo od trgovaca i zanatlija okupljenih oko svojih strukovnih organizacija - cehova.
U Krušedodolu je 1708. godine bio održan I srpski narodno-crkveni sabor. Od toga, sabori su postali najviši organi na kojima se odlučivalo o temeljnim pitanjima srpske autonomije, položaju crkve, pokmećivanju, unijaćenju, školstvu itd. Veliki korak je učinjen 1749. kada su se u saboru našli ravnopravno zastupljeni sveštenstvo, oficiri i krajišnici i građani i seljaci iz provincijala. Poseban značaj za istoriju srpskog naroda u južnoj Ugarskoj imao je Temišvarski sabor (1790) na kome su razmatrane mogućnosti dobijanja srpske autonomne teritorije i ravnopravnog zastupanja Srba u ugarskoms aboru.
Deo Srba u južnoj Ugarskoj je takođe bio uključen u organizaciju Vojne granice. Njih je obuhvatila Potisko-pomoriška vojna granica, koja je osnovana 1702/3. godine.
Kada je ona 1749. godine razvojačena, mnogi Srbi su se odselili u Rusiju ne želeći da postanu kmetovi mađarskih plemića. Drugi deo graničara je uključen u Šajkaški bataljon.
U novom okruženju, Srbi su se susreli sa savremenim tokovima evropske umetnosti i književnosti, priklonili im se i obogatili ih originalnim dostignućima svojih predstavnika. Iza epohe baroka, rokokoa i klasicizma ostali su izuzetni spomenici da svedoče o rađanju moderne srpske kulture, koja se sa razvitkom građanske klase lagano oslobađala crkvenih uticaja. Srpska kultura je dobila novi zamah osnivanjem škola, i gimnazija, te otvaranjem štamparija i pokretnjem časopisa, veoma značajnih za širenje savemenih ideja.
Počev od druge polovine 16.II veka, preduzetni srpski trgovci stvorili su u Trstu naprednu i bogatu zajednicu, koja je, iako mala brojem, bila prisutna u svim kulturnim i političkim stremljenjima srpskgo naroda.
Jedan od tršćanskih Srba, Jovo Kurtović, prvi je 1782. godine uveo direktnu pomorsku vezu s Amerikom, zajedno s flamanskim Ferportenom.
Venecijsnska Republika je u 15. veku prerasla u pomorsku silu iji je značaj uveliko prevazišao okvire Sredozemnog mora. Kupovinom poseda, i ratovima, od 1409. do 1420. godine proširila se na gotovo celu dalmatinsku obalu i zauzela veliki deo Istre. Sredinom 15. veka, pored Boke Kotorske, priključila je Budvu i oblast Patrovića, neopravdano ih nazvavši Mletačkom Adbanijom. Nosioci mletačke vlasti u ovim krajevima bili su knezovi,providuri i kapetani. Kasnije, posle 1597. celokupnu vojnu civilnu vlast sjedinili su u rukama generalnog providura sa sedištem u Zadru. Prema svedočenjima savremenika, Dalmacija do Karlovačkog mira (1699) nije bila ništa drugo do "jedna traka zemlje koju plače more, na više mesta isprekidana sa četiri do pet primorskih gradova. Beskrajno duga i uzana".
S pojvaom Turaka na Balkanu došlo je do ukrštanja mešusobnih interesa. Turci su preotimali gradove, odvodili roblje i sve više sužavali posede. Osvajanjem Bosne i Hercegovine postali su stalna pretnja Dalmaciji, koja se mogla braniti samo uz izuzetne žrtve. Srećom po Veneciju ovi krajevi nisu opusteli, jer su ih naselile mnogobrojne grupe Srba izbeglica iz Turske. Siromašna zemlja, težak život, glad, boleštine i neprekidna borba za goli život, desetkovali su stanovništvo Dalmacije. zato je Venecija posticala seobe, dodeljivala prebezima zemlju, ali nikada nije uspla da organizuje Vojnu krajinu, poput one kakvu je zamislila Austrija. Orijenticana prvenstveno na trgovinu. Venecija nije želela da troši svoju snagu u dugotrajnim razarajućim ratovima; vciše se pouzdala u diplomatsku veštinu i moć novca. tek kada bi sve druge mogućnosti iscrpla. Venecija bi ulazila u rat. Tada bi na istorijsku pozornicu stupali Srbi, na čija bi se pleća svaljivao celokupni teret odbrane granica. Naročito slavu, srpski ratnici, poznati kao uskoci i hajduci,s tekli su u tri mletačko-turska rata: Kandijskom (1645-1669), Morejskom (1684-1699) i u ratu 1714-1718. godine. Predvođeni serdarima i harambašama, zaletali su se u duboko u unutrašnjost ruskih teritorija, palili begovske kule, plenili stoku, odvodili roblje i prevodili narod pod zaštitu Republike. Od Ravnih Kotara do Boke Kotorske surova svakodnevica iznedrila je novi soj osionih, nepokornih i osvetoljubivih ljudi, razvila kod njih sklonost ka pljački, koja nije prestajala ni u mirnim vrmenima. "S krvlju ručak, s krvlju večera", ostalo je zabeleženo u narodnoj pesmi. Nikada se toliko pesama o jednom kratkom periodu nije ispevalo, i nikada one većeg uticaja na pokolenja nisu imale. Najveća pažnja je pokonjena najvećim junacima: serdarima kotorskih uskoka: Janku Mitroviću, Stojanu Jankoviću, Iliji Smiljaniću, Vuku Mandušiću, te harambašama bokeljskih hajduka Baju Nikoliću Pivljaninu i Limu Barjaktaru.
Bajo Pivljanin je tokom Kandijskog rata hajdukovao u širokom zaleđu Dubrovnika i Boke Kotorske. Generalni providur mu je naložio da onemogući trgovački saobraćaj između Dubrovnika i bosanskih Turaka, što je on veoma uspešno izvršio. Bajo se umiriti nije mogao ni kada je prestao rat; nastavio ej da pljačka turske karavane, ali i dubrovačke brodove. Poginuo je tek u sledećem ratu, 1685. godine, u boju na Vrtijeljci. Narodna tradicija je u njegov lik sažela sve osobine koje su krasile tadašnje hercegovačke hajduke.
Tokom ratova 1684-1699 i 1714-1718. godine Venecija je uspela da osvoji teritorije od okoline Zadra do Knina, Sinja i Imotskog. Ovo proširenje je ujedno označilo početak velike borbe žitelja Dalmacije za novu obradivu zemlju. Mnogobrojni pokušaji regulisanja agrarnih pitanja, među kojima je najpoznatiji takozvani Grimanijev zakon iz 1755/56, nisu urodili plodom.
Siromašan srpski narod u Dalmaciji nije mogao imati niit jaku, niti bogatu crkvu. ipak, u periodu od XIV do 16.II veka, izgrađeno je preko 70 crkava i manastira, većinom neuglednih, drvenih, samo sa najneophodnijim crkvenim sasudama. Pod uticajem katoličke propagande, mnoge od njih su često bile zatvarane, rušene i pretvarane u rimokatoličke. Koliko god da su dobri vojnici bili potrebni Mletačkoj Republici, toliko se ona malo brinula da ih sačuva. Stanovništv o je bilo izloženo neprekidnom pokatoličavanju i unijaćenju, koje su provodili biskupi poput Vićentija Zmajevića (često poreklom iz istog naroda). Veliki borci za očuvanje pravoslavlja u Dalmaciji b ili su dalmatinski episkopi Stefan Ljubibratić i Simeon Končarević, koji je čak otvorio škole u Skradinu (1734) i Benkovcu (1751).
Ponos Srba u dalmatinskom zaleđu bio je manastir Krka, koji je još 1350. godine podigla sestra cara Dušana, Jelena udata Šubić. Kao rasadnik pravoslavlja u ovim krajevima, on je bio česta meta nasilnički raspoloženih katoličkih crkvenih poglavara. Čak je bio i srušen 1647, ali je posle nekoliko decenija, 1680, ipak obnovljen. Kada je Napoleon ukinuo Venecijansku Republiku 1797. godine, mirom u Kampo-Formiju, Dalmacija i Mletačka Arbanija prešle su u ruke Austrijske Monarhije.
HRONOLOŠKA TABLICA
1527-1528 - imenovanje i smrt srpsko despota Radiča Božića
1537 - smrt deposta Stefana Berislavića
1537 - velika pobeda Turaka kod Gorjana; pogibija
poslednjeg srpskog despota Pavla Bakića
1557 - obnavljanje rada Peške patrijaršije
1593 - 1606 - rat Austrije i Osmanskog Carstva
1594 - ustanak Srba u banatu; spaljivanje moštiju Svetog Save u Beogradu
1596 - Srbi osvajaju Klis od Turaka
1597 - ustanak vojvode Gordana u Hercegovini
1630 - Statuta Valachorum - regulisanje statusa Srba u Vojnoj krajini.
1645-1669 - Kandijski rat (mletačko-turski); velika uloga srpskih hajduka i uskoka u borbama protiv Turaka
1683-1699 - veliki bečki rat
1690 - velika seoba; prva privilegija cara Leopolda Srbima u Ugarskoj
1708 - prvi srpski narodno-crkveni sabor u Krušedolu
1710 - davanje samostalnosti Karlovačkoj mitropoliji
1714 -1718 - rat Venecije i Austrije s Osmanskim Carstvom
1718 - 1736 - austrijska uprava u severnim područjima Srbije
1736 - 1739 - rat Austrije i Osmanskog Carstva
1766 - ukidanje Pećke patrijaršije
1788 - 1791 - rat Austrije i Osmanskog Carstva - Kočina Krajina
1790 - Temišvarski sabor Srba
Tema: 
