Mađarska traži promenu granica? :: Politicki ~ Geopoliticki forum

Pre 90 godina, 4. juna 1920. godine, podkarpatski Rusini, Slovaci, Rumuni, Hrvati, Srbi i njihove dijaspore širom sveta slavili su svoje oslobođenje od vekovnog mađarskog ropstva. Toga dana u Trijanonskoj palati u Versaju između zemalja pobednica u Prvom svetskom ratu i Mađarske potpisan je Trijanonski mirovni sporazum.

Sporazum je fiksirao pravnu situaciju koja je faktički nastala u Podunavskoj niziji posle rata. Mađarska je ostala bez dve trećine svoje teritorije i stanovništva, pored ostalog, i tri miliona etničkih Mađara. Za nju je to bilo vreme nacionalne tragedije i poniženja. Posle dolaska na vlast diktatora Mikloša Hortija, zbog zaključivanja sporazuma u zemlji je proglašena sveopšta žalost i zastave su ostale spuštene na pola koplja sve do 1938. godine. U školama su se svakog dana pre početka nastave đaci molili za ujedinjenje otadžbine.

Kao nadoknada za podršku nacističkoj Nemačkoj Trijanonski sporazum je revidiran 1938-41. godine. „Pravedna“ bečka arbitraža omogućila je Mađarskoj da povrati deo zemalja izgubljenih 1920. godine: sever Rumunije, jug Slovačke i Podkarpatsku Rusiju. Godine 1941. Nemci su zauzeli Jugoslaviju i Mađarskoj pridodali Vojvodinu. Na svim vraćenim teritorijama, zajedno sa Mađarima i drugim narodima, živeli su i podkarpatski Rusini. Posle Drugog svetskog rata sve te odluke su anulirane. Mađarska danas postoji u granicama koje su definisane upravo Trijanonskim sporazumom. Izvan tih granica – u Rumuniji, Slovačkoj, Austriji, Srbiji i u Ukrajini – ostale su značajne mađarske nacionalne manjine.

PRVO RUŠENJE TRIJANONA A u samoj Mađarskoj, sa statusom nacionalnih manjina, žive potomci bivših podanika Mađarske krune iz navedenih država. Na primer, u Podkarpatskoj Rusiji (Zakarpatska oblast Ukrajine) živi više od 150 hiljada Mađara. Međutim, tu živi još i oko 800 hiljada Rusina, a takođe Rumuna, Nemaca, Roma, Slovaka, Ukrajinaca, pa čak i Rusa, koji sasvim mogu da izgovore rečenicu na mađarskom. Njihovi preci se nisu pomerali s mesta, ali su, po pravilu, bez naročitih formalnosti, veoma često menjali državljanstvo, uzimajući pri tom i mađarsko. Poslednji put to se dogodilo 1938. godine i trajalo do 1944. godine. Prema istorijskim merilima, to se desilo sinoć.

Ove godine, posle dolaska na vlast u Mađarskoj desničarske partije FIDES, koja je na izborima učestvovala pod izrazito nacionalističkim parolama, događaji u nekadašnjoj kraljevini počeli su da se razvijaju velikom brzinom.

FIDES je 17. maja podneo mađarskom parlamentu paket zakona, među kojima i zakon o dvojnom državljanstvu. O tome je u Budimpešti podrobno govorio potpredsednik FIDES-a Lajoš Koša. Amandmani na zakon o državljanstvu, prema njegovim rečima, olakšavaju davanje dvojnog državljanstva Mađarima koji žive u inostranstvu a nemaju stalno mesto boravka u Mađarskoj. „Licima mađarskog porekla, koja su ranije imala mađarsko državljanstvo, ali su ostala bez istog zbog različlitih međunarodnih sporazuma ili zbog različitih pravnih normi zemalja u kojima sada žive, želeli bismo da omogućimo pojednostavljenje mogućnosti davanja mađarskog državljanstva“.

Mađarski parlament je usvojio amandman na zakon o državljanstvu 26. maja 2010. godine glasovima 344 poslanika uz tri glasa protiv (socijalista bivšeg premiejra Ferenca Đurčanjija), i pet uzdržanih (trojica socijalista i dvojica iz partije Politika može biti drugačija) i nekoliko otsutnih (parlament ukupno ima 386 poslanika). Rezultate glasanja mađarski parlamentarci propratili su aplauzima u stojećem stavu.

Sada svaki građanin zemalja suseda Mađarske nije u obavezi da podnosi dokumenta da su njegovi preci imali mađarsko (austro-ugarsko) državljanstvo jer će biti dovoljna samo izjava o tome da podnosilac zahteva za državljanstvo zna kako-tako mađarski jezik (pod uslovom da ti kandidati za građane Mađarske ranije nisu bili osuđivani po mađarskim zakonima, da ih ne goni mađarski sud i da prijem u državljanstvo ne predstavlja opasnost po bezbednost Mađarske).

Mapa podele Mađarske kraljevine po Trijanonskom sporazumu 1920. godine

Mađarsko državljanstvo davaće se na osnovu podnošenja individualnog zahteva. Zahteve primaju matične kancelarije, mađarski konzulati ili specijalne ustanove koje ovlasti mađarska vlada. Razmatranje zahteva trebalo bi da se obavi po ubrzanoj proceduri – u roku najviše od tri meseca.

Međunarodno-pravni osnov za davanje državljanstva „inostranim Mađarima“ u Budimpešti smatraju nespornim. „Država suvereno donosi odluke o normama davanja prava na državljanstvo na osnovu sopstvene nezavisnosti“, piše u zakonu. Inicijatori zakona takođe ističu da je u mađarskom pravnom polju odluka o pojednostavljenoj proceduri davanja državljanstva već postojala 1986. godine povodom slučaja „Čange“ - u to vreme radilo se o dijaspori u Moldaviji (Rumunija), tojest teritoriji izvan bivše Mađarske, o etničkim grupama koje govore mađarski...

Parlament Mađarske je 31. maja doneo zakon, kojim se 4. jun, godišnjica Trijanonskog sporazuma, proglašava „Danom narodne solidarnosti“. Sporazum, potpisan pre 90 godina, označen je kao „najveća tragedija mađarskog naroda“ i izražena je neophodnost da se održe pregovori o svim konfliktima koji danas proističu iz „Trijanona“. Takođe je rečeno da su „svi članovi i sve zajednice Mađara koji su dospeli u 'kabalu' (izraz se može tumačiti različito i značiti: ropstvo, podčinjenost, zavisnost, jaram; prim. prev.) susednih država, deo jedinstvenog i celovitog mađarskog naroda, čija solidarnost ne poznaje granice. Istovremeno, ta njihova solidarnost elemenat je njihove lične i društvene identifikacije“.

REAKCIJE SUSEDA Na donete zakone prvi su veoma bolno reagovali njihovi severni susedi. Kabinet ministara Slovačke hitno je elaborisao nacrt zakona o unošenju izmena u zakon Slovačke o državljanstvu. Sazvana po hitnom postupku, sednica slovačkog parlamenta već je u prvoj redakciji podržala nacrt zakona, uz pretpostavku da će on i usvojen u „po hitnom postupku“.

Kasnije je sve postalo vruće. Na vanrednom zasedanju po „po hitnom postupku“ parlament Slovačke je u celini usvojio amandman o državljanstvu. „Za“ je glasalo 90 od prisutnih 115 poslanika, sedmorica su bila protiv, 17 njih nije učestvovalo u glasanju. Ako zakon potpiše predsednik Slovačke, onda će od 17. jula, u trenutku dobijanja drugog državljanstva, građanin Slovačke automatski ostati bez slovačkog državljanstva... Međutim, može se pretpostaviti da predsednik neće potpisati taj zakon jer bi to značilo grubo kršenje ustava zemlje, kojim se ne predviđa procedura prinudnog lišavanja državljanstva.

A kako stvari stoje u drugim zemljama susedima Mađarske? Novi šef MIP Mađarske Janoš Martoni već je uspeo da poseti sedam susednih država i ni jedna osim Slovačke nije protiv novih izmena u mađarskom zakonu o državljanstvu.

U Sloveniji mađarska manjina čini tek 0,4 odsto, u Hrvatskoj 0,1 odsto, Srbija namerava da bude prijatelj sa Mađarskom jer je aktuelno srpsko rukovodstvo rešilo da se evrointegriše, a Mađarska će od 1. januara predsedavati Evropskom unijom.

U Rumuniji, opet, daju prednost uzdržavanju od komentara jer vlasti te zemlje i same izdaju građanima Moldavije i žiteljima Podkarpatske Rusije rumunske pasoše. Rumunija je zapravo i bila detonator mađarskih događaja. Zašto bi Rumuni mogli, a Mađari ne?

Usvajanje amandmana na zakon o državljanstvu u Mađarskoj izazvalo je nervozu u SAD i Kanadi. Danas Mađari koji žive u Rumuniji, Srbiji ili Ukrajini za ulazak na teritoriju Kanade ili SAD mora da dobije vizu. A usvojeni amandman tu prepreku za preseljenje u Ameriku anulira.

Izdavanje pasoša „inostranim Mađarima“ unosi haos i u šengensku zonu. Ukrajina i Srbija nisu članice Evropske unije. Rumunija, iako je članica EU, nije u šengenskom prostoru. Brisel se za sada drži neutralno. „Svaka zemlja ima suvereno pravo da rešava pitanje državljanstva“, izjavio je Metju Nojman, portparol evropskog komesara za pitanja ljudskih prava Vivian Reding.

Zanimljivo je kako će na taj korak mađarskog parlamenta reagovati „belo-plava“ Ukrajina, sa ostacima njene „narandžaste“ opozicije. Zakon o državljanstvu Ukrajine ne predviđa da njeni građani mogu istovremeno imati državljanstvo druge države, ali ukrajinskim zakonom nije predviđeno ni oduzimanje državljanstva. Otuda i jednostavni zaključak: do sredine 2011. godine Ukrajina će ostati bez četvrt miliona svojih građana, onih „kao“ Mađara i nepriznatih podkarpatskih Rusina jer teško da oni neće iskoristiti šansu da pobegnu u šengensku zonu. Verovatno će pobeći, zajedno sa general-gubernatorom rusinskog porekla u Užgorodu, imenovanom u Kijevu.

MOSKVA ĆUTI Kako Moskva gleda na sve to? Zlatoglava prestonica ćuti, a to ćutanje je višeznačno. A možda u tom ćutanju i nema baš nečeg višeznačnog? Možda je u pitanju jednostavno nepoimanje onog što se dešava na periferiji ruskog sveta? Možda će još nekoliko stotina hiljada nekih tamo podkarpatskih Rusina, koji vode kakvu-takvu borbu za slovenski identitet, nestati sa beskrajnih ruskih prostora i rasplinuti se u „civilizovanoj Evropi“? A i đavo da ih nosi! Manje će biti pretendenata na tako željenu i deficitarnu „rusku kartu“.