Izgubljeni dvor starog Beograda - Dvorac prestolonaslednika Mihaila

Izgubljeni dvor starog Beograda - Dvorac prestolonaslednika Mihaila
Nikolina Radovanović

Foto: "L'Illustation", 1876.

Kao i mnogi drugi delovi Beograda, i prostor na kome se nalaze poslednji ostaci dvorskog kompleksa na Terazijama - Stari i Novi dvor, bio je proprište prećutne borbe između novih i starih vladara, arhitektonskih stilova i mišljenja o tome kako jedna prestonica treba da izgleda.

Negde u tom prelazu između vekova i dinastija, svoj kratki vek imao je i Dvor prestolonaslednika Mihaila, na čijim je temeljima početkom 20. veka izgrađena zgrada Novog dvora.

Zaboravljeni dvorac kneza Mihaila

Po svom povratku u Srbiju 1858. godine, knez Miloš zatekao je gotovo isti onaj Beograd koji je ostavio za sobom dvadeset godina ranije. Tokom vladavine kneza Aleksandra, malo toga je urađeno po pitanju modernizacije grada, iako se i dalje sprovodilo naseljavanje srpskog stanovništva po obodima varoš. Uprkos naporima kneginje Perside Karađorđević, Beograd je bio polu-turska varoš koja se, doduše, ponosila velikom javnom baštom na prostoru današnje Knez Mihailove ulice i prvim evropskim dvorom stvorenim u Simićevoj kući na Terazijama.

Uprkos tome što je dvor bio ukusno i evropski opremljen, a oko njega se prostirala lepa bašta zaštićena ogradom od kovanog gvožđa i visokim zidom, ovaj smeštaj nije odgovarao knezu Milošu. Smatrao je da su velike sobe neudobne i previše prostrane, te je čak koketirao sa mišlju da se dvor ispregrađuje kako bi se uštedilo na grejanju. Umesto toga, svoje dane provodio je u Topčiderskom konaku, daleko od graje varoši, a ipak dovoljno blizu da sve drži pod svojom kontrolom.

Isti sentiment prema Simićevoj kući, odnosno zvaničnom Kneževskom dvoru, gajio je i knez Mihailo, koji je za svoju rezidenciju odabrao Mali konak, zgradu koja je bila dozidana u dvorištu. Skromno opremljena i svedena, bila je savršeno utočište za snenog kneza, koji se posle burnih mladalačkih dana primirio i insitirao na umerenosti i skromnosti. Tu je i nekoliko meseci boravio sa svojom suprugom, kneginjom Julijom koja je naviknuta na bogate dvorove Beča i Mihailovog imanja "Ivanka" kod Bratislave, preplakala prvu noć u novoj domovini, žaleći se na neadekvatan smeštaj.

Odlučan u svojoj nameri da modernizuje Srbiju, ali i još jednom pokaže svoju moć, 1859. godine, knez Miloš naređuje izgradnju novog dvorca u dvorištu Simićeve kuće.

Foto: "L'Illustation", 1876. - Beograd u vreme vladavine kneza Mihaila

Dvor koji nikada nije ugostio knjaza

Ko je bio arhitekta ovog novog, Dvora prestolonaslednika Mihaila, danas nije sa sigurnošću poznato. Na osnovu retkih zapisa iz tog doba, dugo se smatralo da je za izgradnju bio zadužen Kosta Šrepalović, ali je prema mišljenju nekih istoričara ovo zdanje moguće pripisati i spretnim rukama Josifa Kasana, koji u obrisima Prestolonaslednikovog dvora nalaze uticaj palate u Trtstu koju je Karl Junker izgradio za potrebe nadvojvode Maksimilijana. Potrazi za autorom dvora, istoričar Simo Ćirković koketira sa mišlju da je za izgradnju dvora bio zadužen isti arhitekta koji je radio na rekonstrukciji imanja "Ivanka", koje je stradalo u požaru nekoliko godina ranije.

Nije poznato ni da li je poslednji veliki arhitektonski poduhvat kneza Miloša završen za njegovog života. U mesecima posle njegove smrti, septembra 1860. godine, još uvek su pristizali računi neimara, te se smatra da je dvor završen tek krajem iste godine ili nešto kasnije.

Ono što je sigurno jeste da novosagrađeni dvor nikada nije postao kneževska rezidencija. Posle Miloševe smrti, novi vladar Srbije, knez Mihailo Obrenović, protivno svojoj volji seli se u Stari konak, odnosno Simićevu kuću. U njoj i u Topčiderskom konaku će boraviti sve do svoje prerane smrti 1868. godine.

Pošto je smatrao da je za jednog kneza nedostojno da ima dva dvora na Terazijama, novu jednospratnu zgradu ustupa državi. Država u nesuđenom dvrou smešta Ministarstvo unutrašnjih poslova u prizemlju i Ministarstvo inostranih poslova na spratu.

Sama zgrada je u arhitektonskom smislu bila dosta neobična za ondašnji Beograd. Ulaz se nalazio prema današnjoj ulici Kneza Milana i bio je uvučen u odnosu na dva bočna krila. Iznad ulaza, u nivou prvog sprata, nalazila se terasa koja je počivala na stubovima. Fasada je bila izrađena u stilu istoricizma i sa svojim velikim otvorima, te zupčastim krovnim vencem prenosila odjeke srednjovekovnih zamkova, ali i uticaj tada popularnog romantizma.

Kako je Prestolonaslednikov dvor postao Novi dvor

Posle smrti kneza Mihaila i dolaska nove generacije Obrenovića na presto, zdanje Prestolonaslednikovog dvora vremenom gubi svoj značaj. Ambicioznim projektom uređenja dvorskog kompleksa kralja Milana bilo je predviđeno rušenje ove zgrade. Ipak, kao zgrada ministarstva ova zgrada će opstati i preživeti i narednih dvadesetak godina i novu smenu dinastija.

Novu funkciju dobija 1909. godine kada postaje privremena rezidencija princa Đorđa Karađorđevića, koji će se u njoj zadržati samo godinu dana. U još jednom pokušaju da se raskine sa dinastijskom tradicijom Obrenovića, zdanje je konačno srušeno 1910. godine kako bi se na njegovom mestu izgradio Novi dvor.

Izvor: 011info