Moderna arheologija zaista mnogo toga duguje ovom velikom istraživaču. Kao i njegov veliki prethodnik, general Pit-Rivers, Viler je svoju životnu karijeru započeo kao britanski oficir (učestvovao je aktivno u oba svetska rata). S obzirom na to da je imao izuzetno inženjerijsko obrazovanje stečeno u armiji, on je kreativno koristio vojničku preciznost i smisao za organizaciju u svojoj najvećoj ljubavi - arheologiji.


Viler je u arheologiji ostavio neizbrisiv trag, a danas je njegovo ime sinonim za bar nekoliko ključnih inovacija i istraživačkih metoda. Karijeru je započeo iskopavajući naselja starijeg gvozdenog doba u Kolčesteru, a nešto kasnije i gradinu Stanvik. Njegov interes okrenuo se jedno vreme ka proučavanju rimskih gradova i vojnih utvrđenja Kaernarvon, Brekon i Kaerleon. Međutim, najznačajnije otkriće svakako je gvozdenodopska gradina Meiden Kestl (Maiden Castle).


Ovde je Mortimer Viler i pokazao svu svoju inventivnost u kreiranju sasvim originalne istraživačke metodologije. Naime, s obzirom na to da se radilo o praistorijskom utvrđenju izuzetnih razmera, a pri tom opasanom trostrukim zemljanim bedemima sa šančevima, po prvi put je u arheologiji primenjen koncept tzv. stratigrafskog iskopavanja.


Ovu metodu terenskih radova on će nadopuniti i razraditi u svojim kasnijim čuvenim radovima u tadašnjoj Indiji. Otkuda on tamo? Kao engleski oficir tokom II svetskog rata, bio je raspoređen jedno vreme u jedinice stacionirane upravo u Delhiju. Kako je Indija bila britanska kolonija, tamo je već više od stoleća postojala tradicija arheološkog proučavanja prošlosti, a sve radove vodili su Englezi. Viler je 1944. godine imenovan za generalnog direktora arheoloških istraživanja u Indiji, i na tom zadatku je radio sledeće četiri godine. Za to vreme, uradio je izuzetno mnogo, pokrenuvši lanac arheoloških iskopavanja u dolini Inda (teritorija današnjeg Pakistana).


Najveći i najpoznatiji njegovi radovi u tadašnjoj Indiji vezuju se velike i fascinantne praistorijske gradove Mohendžo-Daro, Harapa i Arikamedu. Iako je Mohedžo-Daro istraživan sistematski još 30-tih godina od strane još jednog velikana (Sir Džona Maršala), Viler je učinio velika otkrića citadele i donjeg grada, koji su predstavili jednu od najranijih svetskih blistavih civilizacija, sa urbanizovanim centrima (zgrade od opeke, popločane ulice, kanalizacija, pismo itd).


Tokom višegodišnjih istraživačkih kampanja, u potpunosti je razvijen danas čuveni VILEROV METOD stratigrafskih iskopavanja. Radi se o sistemu realne kvadratne mreže postavljene u prostoru, sa osnovama kvadrata od 5 x 5 m, u kojoj se, kao na šahovskoj tabli, iskopavaju unutrašnji prostori promera 4 x 4 m. Tako, na širokoj površini ostaje mreža profila širine od po 1 m, a ostali prostor se iskopava arbitrarno - zavisno od nalaza struktura unutar njih.

Osnovna prednost ovakvog metoda jeste u činjenici da je moguće izvoditi veoma kontrolisano iskopavanje velikih površina kod stratigrafski komplikovanih lokaliteta. Upravo postojanje čitave mreže kontrolnih profila omogućava praćenje vertikalne stratigrafije i analitičku rekonstrukciju svih slojeva, poremećaja, struktura i objekata. Međutim, ono što je još značajnije, ovo omogućava i znatnu uštedu u vremenu i uloženoj energiji istraživača, jer je moguće da se iskopaju npr. samo “crna polja” na takvoj velikoj “šahovskoj tabli”.


Bez obzira što nije iskopana čitava površina, istraživač je u mogućnosti da relativno lako rekonstruiše sve objekte. Na kraju, ukoliko postoji potreba, svaki od profila može da se ukloni i tako se otkriva čitava površina.


Ovaj metod danas je široko primenjivan u svetskoj arheologiji, jer se pokazao kao veoma koristan. Tako, tokom dugogodišnjih istraživanja u Palestini, Ketlin Kenijon (Kathleen Kenyon, 1906-1978) je primenila ovu metodu (čuveni su njeni radovi na Megidu i drugim velikim nalazištima), pa se u literaturi ova metoda danas naziva i VILER-KENIJON METODA.

Konačno, Mortimer Viler je dugo godina radio na medijskoj popularizaciji arheologije, zajedno sa svojim saradnicima. Tako, zajedno sa Glinom Danijelom, on je godinama uređivao i vodio popularne TV emisije iz arheologije na britanskoj televiziji BBC.

Andrej Starović