ETNIČKO ČIŠĆENJE KOSOVA (1)

Istorija Kosova i Metohije (1)

Kosovo i Metohija, dva centralna regiona dugogodišnje srpske države, zaista su suština srpskog duhovnog i kulturnog identiteta i državnosti od srednjeg vijeka do današnjih dana. Plodne i blage ravnice Kosova sa umjerenom klimom, bogate vodnim resursima, sa visokim planinskim vijencem koji ih okružuje graničeći se sa Albanijom, bile su bogom dano okruženje za plodan razvitak najviših dostignuća na svim poljima u srednjovjekovnoj Srbiji. Kulturna i demografska snaga Srba je najbolje ilustrovana prisustvom do sada pronađenih 1500 spomenika srpske kulture. Mnoge istaknute vlastelinske srpske porodice su tada živjele na tim prostorima, kao što su Brankovići, Hrebeljanovići, Musići, Vojinovići, a neke od njih su i začetnici srpkih dinastija.

Veliki broj otmjenih zamkova sa bogatim aristokratskim životom unutar njihovih zidina postojalo je po cijelom Kosovu. To su takođe bila mjesta okupljanja srpskog plemstva i centri gdje su se donosile važne političke i ostale odluke, a i mjesta koja su posjećivali strani izaslanici i istaknuti gosti iz plemićkih stranih vladajućih porodica. Ovo su neki od poznatijih srednjovjekovnih zamkova: Svrčin, Pauni, Nerodimlja, Štimlje i mnogi drugi. U Svrčinu, je na primjer, slavni spski car Dušan prvi put krunisan za kralja godine 1331-ve, a Pauni, poznat po svojoj ljepoti, bio je omiljeno mjesto kralja Milutina. U Pauni je 1342-ge srpski car Dušan primio Jovana VI Kantakuzina, jednog od pretendenta na Vizantijski tron tog vremena.

Nerodimlja, sa tvrđavom Petrić oko dvorca, bila je omiljena rezidencija Stevana Dečanskog. U dvorcu Štimlje je kralj Uroš naplaćivao svoje dažbine. U Ribniku, blizu Prizrena, bili su dvorci srpskih careva Dušana i Uroša. Srpska elita i malobrojno plemstvo sagradilo je stotine malih kapela i nekoliko desetina hrišćanskih manastira-spomenika u toj oblasti. Neki od njih su sačuvani i do danas, kao što je Pećka Patrijaršija (od 1346-te sjedište Srpskog Patrijarha), Dečani, Gračanica, Bogorodica Ljeviška, Banjska, Sveti Arhanđeli kod Prizrena i drugi. Srspke crkve i manastiri su vjekovima bili vlasnici velikih kompleksa plodne zemlje. Naziv Metohije je nastao od grčke riječi metoch što znači crkvena zemlja.

Visoko razvijeni ekonomski život bio je integralni dio civilizacije na zavidnom nivou postignute u srednjovjekovnoj Srbiji. Prizren je na primjer, bio poznati ekonomski i trgovački centar, sa razvijenom proizvodnjom svile, centar zanata i brojnih naseobina gdje su trgovci iz Kotora i Dubrovnika imali svoje kuće, a u 14-tom vijeku, Prizren je bio sjedište dubrovačkog konzula za cijelu srpsku državu. I mnogi drugi trgovački centri kao što su Priština, Peć, Hoča i Vučitrn svjedoče o snazi i visokoj razvijenosti ekonomskog života u tim regionima. Čuveni centri rudarstva bili su Trepča, Novo Brdo i Janjevo, od kojih je u 15-tom vijeku Novo Brdo postao jedan od najvažnijih rudnika na Balkanu. Srebro i zlato su se izvozili u glavne evropske centre u velikim količinama. Srpsko srednjovjekovno društvo je u svim aspektima bilo identično sa evropskim socijalnim, ekonomskim i kulturnim razvojem tog vremena, mnogo više integrisano u Evropu nego što to možda izgleda analizirano iz kasnije perspektive.

Turska invazija je značila fatalni preokret u srpskoj istoriji u drugoj polovini petnaestog vijeka. Kao što je poznato iz istorije, napredovanje Turaka ka Evropi je bio prilično spor proces. Kneza Lazar Hrebeljanović i srpsko plemstvo su u čuvenoj Kosovskoj bitci 1389-te učinili sve što je u ljudskoj moći da zaustave tursku invaziju ka jugoistočnoj Evropi. To nije samo bio sukob dvije armije vođene njihovim vladarima - sprski knez Lazar i turski sultan Murat (koji su obojica poginuli u Kosovskoj bitci) već i sudar dvije civilizacije, jedne hrišćanske i evropske, a druge islamske i azijatske. Kasnije, Kosovska bitka je poprimila mitske dimenzije presudnog istorijskog događaja u srpskoj nacionalnoj svesti, jako utičući na potonju sudbinu cijele srpske nacije. Srpska epska poezija je veoma bogata i ciklus pjesama posvećenih Kosovu je biser u tom blagu i moralni i psihološki stub srpskom narodu tokom vijekova ropstva pod Turcima sve do 19-tog vijeka, a govoreći o Kosovu i Metohiji i do 1912, kada je konačno oslobođeno od Turaka. To je razlog zašto u srpskoj narodnoj poeziji nalazimo tako veliki broj predstavnika srpskog plemstva, zatim toliki broj dvoraca i istaknutih srpskih manastira sa Kosova i Metohije. Prizren se na primjer u našim narodnim pjesmama naziva "Srpskim Konstantinopoljem". Sve teme povezane sa Kosovom su simboli visokog civilizacionog nivoa srednjovjekovnog srpskog društva i kulture, njegovog aristokratskog bogatstva i glamura sa jedne strane i padom te civilizacije zbog nasilnog i surovog udara otomanskih osvajača, sa druge.

Turska invazija jugoistočne Evrope i srpskih zemalja kao njenog dijela, nije samo donijela opasnost pada hrišćanske civilizacije, nego je takođe odgovorna za destrukciju svih socijalnih struktura, eliminišući srpsku elitu i uništavajući najveći dio istaknutih kulturnih dostignuća. Dio srpske vlastele je bio ubijen, dio protjeran u Aziju, dio primoran da primi islam, a dio je uspio da emigrira na sjever i preko Jadranskog mora u Italiju.

Široke mase, ostavljene bez svojih vođa, nisu imale druge mogućnosti nego da se drže tradicionalnih narodnih vrijednosti. Zahvaljujući Pravoslavnoj Crkvi koja je uspjela da oživi svoj rad 1557-me (obnova Pećke Patrijaršije) spski narod je održavao živim sjećanje na srednjovjekovnu nacionalnu državu i visoka dostignuća njene civilizacije.

Mnogi srednjovjekovni zamkovi i gradovi bili su razoreni, mnoge crkve sravnjene sa zemljom a neke od njih pretvorene u džamije. Početkom 17-tog vijeka, monumentalni mauzolej cara Dušana, Sveti Arhanđeli (gdje je bio sahranjen car Dušan) bio je potpuno uništen, a vrijedni polirani kamenovi od kojih je crkva bila sagrađena bili su iskorišteni za gradnju Sinan-pašine džamije, koja i danas postoji u Prizrenu. Bogorodica Ljeviška, monumentalna zadužbina kralja Milutina je u 1756-oj pretvorena u džamiju i tek posle Prvog svjetskog rata ponovo obnovljena u hrišćansku crkvu. Turska invazija i posljedice turskog sukoba sa hrišćanskom Evropom, pogotovo posle opsade Beča 1683-će, značajno su izmijenile etničku i demografsku sliku tog dijela Srbije.

Pravoslavni Srbi bili su apsolutna većinska populacija sve do kraja 17-tog vijeka i Prve Seobe Srba 1690-te, nastale zbog poraza hrišćanske Evrope u borbi protiv Turaka i učešća Srba u toj borbi na strani hrišćanske Evrope. Turci su se smjestili po gradovima a Albanci (u to vrijeme zvani Šiptari ) dolazeći iz planina današnje sjeverne Albanije počeli su naseljavanje u manjim grupama po srpskim zemljama u graničnim dijelovima Metohije.

Do 18-tog vijeka nije uopšte bilo Šiptara (danas zvani Albanci) na Kosovu i Metohiji u većim grupama. U stvari, oni su počeli naseljavanje ovog regiona u 18-tom i 19-tom vijeku iz današnje sjeverne Albanije. Kao dodatak tim novonaseljenim Šiptarima (danas zvani Albanci) u najvećem broju muslimanima ili preobraćenim u muslimane ubrzo poslije naseljavanja na Kosovu, nastala je islamizacija Srba koja je dovela do velikih promjena u kulturnom okruženju ovog regiona. Početkom druge polovine 19-tog vijeka, Turci su takođe naselili Čerkeze u ovoj oblasti. Uprkos svih ovih vještačkih demografskih promjena, pravoslavni Srbi su činili skoro 50% totalne populacije koja je živjela na Kosovu i Metohiji. U drugoj polovini 19-tog vijeka i početkom 20-tog vijeka srpska srednja klasa u Prizrenu, Peći, Prištini i drugim gradovima, bila je glavna pokretačka snaga urbanog i ekonomskog razvoja regiona.

Novine "Prizren", bile su štampane i na srpkom i na turskom jeziku. 1871-ve Pravoslavna Teološka Škola osnovana je u Prizrenu. Tokom osamdesetih i devedesetih godina bio je osnovan veliki broj novih škola, kulturnih institucija i banaka. Tokom Drugog svjetskog rata desilo se da su se zbile najdrastičnije promjene u demografskoj slici Kosova. Tokom nacističke okupacije veliki broj Srba je bio ubijen i istjeran sa Kosova i Metohije, a sa druge strane nacisti su preselili skoro 100 000 Albanaca iz Albanije na Kosovo. Posle Drugog svjetskog rata, umjesto podsticanja tolerancije, međusobnog razumijevanja i multikulturnih vrijednosti, agresivni šovinizam Albanske etničke manjine bio je odgovoran za etničko čišćenje 300 000 Srba sa Kosova i Metohije. To je razlog zašto je priroda kulture u jednom od najvažnijih centara hrišćanske civilizacije bila tako drastično izmijenjena.

ETNIČKO ČIŠĆENJE KOSOVA (2)

Istorija Kosova i Metohije (2)

Prve srpske male feudalne države 10-og i 11-og vijeka težile su Kosovu. Prva moćna srpska država dinastije Nemanjića osnovana je u XIII vijeku sa centrom na području Kosova i Metohije. Ovo je nesumnjivo dokumentovano i vizantijskim izvorima i desetinama srpskih povelja i drugih pisanih dokumenata, kao i toponimima (imena mjesta). Ovo područje je uskoro postalo političko, ekonomsko i kulturno središte srpskog naroda. Srpsku pravoslavnu crkvu, kao nacionalno-vjersku organizaciju od rođenja države, proglasio je autonomnom (autokefalnom) 1219. godine sveti Sava Nemanjić, jedan od tri sina osnivača dinastije Stefana Nemanje čijeg drugog sina Stevana je krunisao papa za prvog srpskog kralja 1217. godine.

Vodeći manastiri (Gračanica, Dečani, Bogorodica Ljeviška, Banjska, itd.) sagrađeni su tamo. Kada je srpska pravoslavna crkva uzdignuta na stepen patrijaršije 1346. godine, njeno sjedište je uskoro postavljeno u gradu Peći (Pećka Patrijaršija) na Kosovu, koja je opstala do danas, zajedno sa hiljadama manastira. Zbog toga Srbi smatraju Kosovo i Metohiju za svoju "svetu zemlju".

Zapadni dio provincije Kosovo - Metohija, bila je direktno u nadležnosti srpske pravoslavne crkve u srednjem vijeku, i veći dio zemljišta tamo ostaje u vlasništvu mnogih manastira ili crkve (ime ovog posjeda je "metoh", i zato se ova oblast danas zove Metohija). Dio ove oblasti još uvijek ima isti naziv - Metohija, koji albanska propaganda uporno izbjegava da pomene. Srpska srednjovjekovna država dostigla je svoj vrhunac za vladavine cara Dušana, koji je stvorio snažnu državu i proglasio čuveni Dušanov Zakonik 1349. godine, veliki pravni kodeks na srpskom jeziku.

Srpska država, zajedno sa vizantijskim carstvom, izgubila je svoju nezavisnost poslije invazije Otomanskih Turaka. Najvažniji simbol srpske istorije je Kosovski boj koji se odigrao 28. juna 1389. Snažan otpor koji su Srbi pružili slomljen je u vojnom pogledu, ali smrti kneza Lazara i njegovih vojnika do danas su u svijesti srpskog naroda ostali duhovna pobjeda, smrt za "carstvo nebesko", herojska žrtva za ideale hrišćanske civilizacije i spas Evrope od Turaka. Kosovska bitka je žig srpskog nacionalnog identiteta i ključ za razumijevanje njegove prošlosti i sadašnjosti.

Turska invazija je pokrenula velike etničke mase na Balkanu. Prva srpska migracija počela je u XV vijeku, iako nije bila previše izražena. U XVI vijeku zvanični turski izvori označili su pravoslavne hrišćane kao apsolutnu većinu nad muslimanima (Turci i preobraćeni Albanci). Za vrijeme turske vladavine većina albanskih plemena preobraćena je u islam (skoro 70%), oko 20% postalo je pravoslavno, dok je oko 10% prešlo u katoličanstvo. Ova stara podjela utiče na albansku zajednicu čak i danas, pošto katolici žive u gradovima, dok su muslimani nastanjeni uglavnom u seoskim područjima. Urbani katolici teže da podrže mirna rješenja, dok ruralni muslimani čine jezgro tzv. OVK (oslobodilačka vojska Kosova).

Dvije tzv. "velike migracije" pravoslavnih Srba sa Kosova i Metohije, obje predvođene srpskim patrijarsima, odigrale su se u XVII i XVIII vijeku, zahvatajući oko 200.000 ljudi. Srbi su se pridružili zajedničkoj evropskoj borbi protiv Turaka, ali nakon što su Turci porazili Austriju, pretrpjeli su snažnu odmazdu od Turaka, tako da je mnogo njih moralo da napusti djedovinu. Migracije Srba iz oblasti Kosova i Metohije oslabile su srpski etnički element, i kasnije je to postala više-manje konstantna tendencija. Istovremeno, na početku XVIII vijeka, Albanci su počeli da prodiru u srpske zemlje. Tokom XIX vijeka prvi put se srećemo sa pomenom "Velike Albanije". Zahvaljujući dugotrajnoj turskoj okupaciji od skoro pet vjekova, Albanci koji su pretvoreni u muslimane su bili povlašteni i uspjeli su da preuzmu veliki dio srpskih istorijskih teritorija, dok su Srbi bili postepeno izgnani tokom mnogih godina terora pod turskim jarmom.

Posebno krajem XIX vijeka, poslije Berlinskog kongresa od 1878. do 1912, sa teritorije tzv. "Stare Srbije" (istorijsko ime za region Kosova, Metohije i nekih susjednih oblasti) Srbe su fizički eliminisali Turci, koji su ih otjerali prvenstveno u novostvorenu nezavisnu srpsku državu. Za tih trideset godina oko 400.000 Srba napustilo je ovu oblast.

Poslije Prvog svjetskog rata, prva jugoslovenska država je stvorena 1918. godine, kao nastavak srpske države, i obuhvatala je Kosovo i Metohiju. U to vrijeme albanska populacija brojila je oko 180.000. Posle Drugog svjetskog rata 1945. godine broj Albanaca se povećao, pošto su se neki od njih preselili iz Albanije u plodne doline Kosova i Metohije naseljene Srbima, uz pomoć italijanskog fašističkog okupatorskog režima i sila osovine za vrijeme rata.

Danas albanska propaganda tvrdi da ih ima skoro 2 miliona na Kosovu i Metohiji, što je očigledno pretjerano. Bitno je naglasiti da su Albanci bojkotovali prethodna tri popisa (1971, 1981. i 1991.), tako da su svojevoljno onemogućili odgovarajuću procjenu broja Albanaca na Kosovu i Metohiji. Ali, činjenica je da je broj Albanaca mnogo veći nego prije Drugog svjetskog rata. Razlog je taj, što većina Albanaca koji danas žive na Kosovu ne potiče ni od jedne od drevnih albanskih zajednica, već su to Albanci iz Albanije, koji su ilegalno naselili Kosovo.

Tito je prisilio na hiljade Srba da napuste svoje domove da bi ostavili prostor za Albance, i bilo im je zabranjeno da zatraže natrag svoju imovinu ili da se vrate svojim kućama. Ovo je izvedeno specijalnim zakonom koji je donešen 1946.! Sa druge strane, ohrabrivao je više Albanaca iz Albanije da dođu u pokrajinu Kosovo i Metohija (procijenjeno je bar 300.000) i počeo da potpomaže ovaj narod kao etničku grupu. Zahvaljujući veoma visokom prirodnom priraštaju kao i daljim nekontrolisanim masovnim imigracijama, situacija se zaoštravala od sredine šezdesetih, pošto je albanska populacija na Kosovu i Metohiji dostigla skoro 75%. Tako je srpski narod sveden na status manjine.

U to vrijeme, Tito je ustanovio porez na nacionalni dohodak od 1% da bi potpomogao razvoj Kosova, ali ovo se uskoro pretvorilo subvenciranje blagostanja. Srbi na Kosovu su u to vrijeme morali da uče albanski od 7-og do 12-og razreda. Prema ustavu iz 1974. godine, u Saveznoj skupštini je bila delegacija koju su uglavnom činili Albanci sa Kosova, dok naprotiv nikakvi predstavnici iz Srbije nisu bili dio skupštine pokrajine Kosovo. Ipak, pored visokog stepena autonomije i punog učešća u srpskoj državnoj i jugoslovenskoj saveznoj vladi, od ranih osamdesetih Albanci su počeli da zahtijevaju još veću autonomiju, odbijajući da govore srpski. Počeli su otvoreno da diskriminišu srpske stanovnike provincije, nadajući se da će otjerati Srbe raznim vidovima nasilja, preuzimajući njihove kuće i zemlju po najnižim cijenama.

"Tiho etničko čišćenje" srpske populacije od Albanaca tokom proteklih dvadeset godina ima za posljedicu da danas Albanci tvrde da je 90% kosovske populacije albansko, što je takođe diskutabilno, pošto nije izveden ni jedan popis Albanaca već trideset godina zahvaljujući njihovom bojkotu. "Tiho etničko čišćenje" Kosova od strane Albanaca bio je posljednji korak pred stvaranje Velike Albanije. Niko od albanskih pregovarača na mirovnim pregovorima nije ni pokušao da sakrije da je njihov jedini cilj nezavisnost i odcjepljenje Kosova i Metohije od Srbije. Da ne spominjemo da bi to bio početak nove stranice svjetske istorije: ako bi albanska manjina u Srpskoj pokrajini Kosovo i Metohija dobila nezavisnost separatističkim ratom i formirala novu državu, bio bi to eksplicitan politički znak da destabilizacija drugih država od strane separatista ima šansu da bude uspješan.

ETNIČKO ČIŠĆENJE KOSOVA (3)

Etničko čišćenje Kosova i Metohije od drugog svjetskog rata do danas (1)


Iz Metohije je posle aprilskih dešavanja 1941. i tokom ratnih godina proterano više od 7.700 porodica. Ubijanja, paljenja, pljačkanja postali su svakodnevna pojava. Retki su bili primeri gde su albanske porodice uzimale u zaštitu svoje doskorašnje komšije

Početak Drugog svetskog rata doprineo je širenju separatističkog pokreta i njegovog sve masovnijeg razvijanja na Kosovu i Metohiji. Taj pokret posebno je došao do punog intenziteta posle 1939. godine, kada je Zoguovom titulom "kralj Albanaca" usmeren ne samo na teritoriju Kraljevine Jugoslavije nego i prema Kraljevini Grčkoj, odnosno, prema njenom severnom delu, sa uverenjem da fašizam konačno obezbeđuje rešavanje albanskog pitanja na platformi Prizrenske lige 1878. godine. Albanci u Kraljevini Jugoslaviji sa neskrivenim oduševljenjem dočekali su aprilski politički i vojni poraz tadašnje Jugoslavije. Stalnim eliminisanjem srpskog i crnogorskog stanovništva sa kosovskometohijskog prostora, odmah u početku i tokom čitavih ratnih godina stvarani su osnovni preduslovi za nove granice "velike Albanije".

Podela na okupacione zone

Kapitulacijom Kraljevine Jugoslavije, teritorija Kosova i Metohije podeljena je na tri okupacione zone. Prvu Nemačku koju čine Kosovskomitrovački, Vučitrnski i Lapski region, drugu Bugarsku koju čini Kačanički region, Vitina i Sirinićka župa, odnosno najveći deo Pomoravlja i treću Italijansku koju čini najveći deo Kosova i Metohije - metohijska i najveći deo kosovske kotline.

Teritorija Kosova i Metohije koja je pripala italijanskoj okupacionoj zoni i iz koje je najveći broj doseljeničkih i starosedelačkih porodica proterano bila je podeljena na tri zone. Prva, Priština koja obuhvata niže instance Uroševac, Gnjilane i Prištinu, druga Peć kojoj pripada Istok, Srbica (čitav Drenički plato), Rožaje, Tutin, Plav i Peć, i treća Prizren koja obuhvata Orahovac, Gora (Dragaš), Đakovica, Suva Reka i Prizren. Područja ovih triju zona zajedno sa delovima teritorije zapadne Makedonije i severnog dela Grčke (Epir) uključuje se u protektorat "velika Albanija".

Aprilski rat pokazaće pravo i surovo lice međuljudskih i međunacionalnih odnosa na Kosovu i Metohiji. Naoružane bande, kriminalci i najveći deo albanskog stanovništva posle kapitulacije Kraljevine Jugoslavije pristupio je okupatoru. Ubijanja, silovanja, kidnapovanja, paljenja i pljačke srpskih i crnogorskih kuća i imanja, rušenja i uništavanja verskih objekata i drugi vidovi nasilja bili su svakodnevna pojava i na seoskom području i urbanim sredinama (gradovima). Nijedno doseljeničko naselje i ne samo ono već i starosedelačko nije ostalo po strani. U tom haosu i bezvlašću kidala su se stečena prijateljstva, kumstva Srba i Crnogoraca sa jedne i Albanaca sa druge strane.

Retki su bili primeri gde su veze bile jače a prijateljstvo i kumstvo iznad mržnje, da pojedine albanske porodice uzmu u zaštitu svoje doskorašnje komšije, bar da ih izvuku iz popaljenih i opljačkanih imanja i kuća i smeste na sigurno mesto.

U prvom talasu nasilja, kidnapovanja i ubistava doseljeničko stanovništvo beži u gradove, očekujući da će u njima naći spas i zaštitu. Te zaštite i sada u gradovima nema. Stradanja se nastavljaju i prognani su primorani da napuštaju i gradove i da nastave svoj neizvestan put. NJihov jedini spas je ka severu Srbije - Pomoravlju i Šumadiji, dok veliki deo kreće prema Crnoj Gori.

Prvi na udaru bili su Đakovica, Peć i Istok

Ni u jednom okupacionom delu Jugoslavije tokom 1941. godine i kasnije nisu nastale takve radikalne promene u etničkom pogledu proterivanjem srpskog i crnogorskog naroda kao što je to bilo na prostoru Kosova i Metohije.

Iz Metohije je odmah posle aprilskih dešavanja 1941. i tokom ratnih godina proterano preko 7.700 domorodačkih i doseljeničkih porodica.

Najveći broj doseljeničkih porodica između dva svetska rata nastanio se u opštini Đakovica pa je i razumljivo da su one bile prve na udaru albanskih nacionalista i separatista. Iz opštine je proterano oko 2.100 doseljeničkih porodica i oko 13.000 srpskog, a pre svega crnogorskog stanovništva. Samo iz 12 naseljenih mesta u kojima j srpsko i crnogorsko stanovništvo bilo većinsko (LJuk Bunar, Bec, Marmule, Radonjić, Ereč, Korenica, Ponoševac, Rogovo, Gornji i Donji Biteš i Piskote) proterano je 800 porodica ili 5.000 stanovnika.

Iz 16 multietničkih naselja u kojima je bila podjednaka zastupljenost srpskog, crnogorskog i albanskog stanovništva proterano je 550 porodica ili 3.000 stanovnika. Nijedno naseljeno mesto nije bilo etnički čisto nastanjeno isključivo albanskim stanovništvom jer su i ona bila nastanjena srpskim i crnogorskim stanovništvom. Iz naselja proterano je 750 porodica ili 5.000 stanovnika. Međutim, neophodno je naglasiti da je jedan broj Srba i Crnogoraca ostao u urbanoj sredini Đakovici, pre svega veoma poznatoj Srpskoj ulici, koja je tokom čitavih ratnih godina bila baza Srba, Crnogoraca i Albanaca uključenih u narodnooslobodilačku borbu.

Druga po broju prognanih porodica i njenih žitelja iz severnog dela metohijske kotline je opština Peć. Proterano sa svojih imanja i domova 1.500 porodica ili 7.000 do 7.500 stanovnika. Samo iz 10 naseljenih mesta u kojima je srpsko i crnogorsko stanovništvo činilo većinu (Vitomirica, Kruševac, Rosulje, Kosurić, Glođane, Glavica, Svrake, Brežanik, Goraždevac i Zlopek) proterano je preko 900 porodica sa 5.000 stanovnika. Samo iz naselja Vitomirica u kome je bilo isključivo nastanjeno crnogorsko stanovništvo proterano je preko 430 porodica sa 3.000 stanovnika.

Treća po broju proteranih i prognanih porodica i njenih žitelja je opština Istok. S područja Istoka proterano je oko 1.000 porodica sa oko 6.000 stanovnika, prvenstveno Crnogoraca. Sva naseljena mesta sa većinskim crnogorskim stanovništvom (Dobruša, Dubrava, LJubovo, Rakoš, Đurakovac i Banja) ostala su bez crnogorskog stanovništva. Iz njih je proterano oko 600 porodica sa oko 3.500 žitelja. U njihovom stradanju jedan broj je kidnapovan, a jedan broj izgubio živote. Iz ostalih multietničkih naselja proterano je 400 porodica ili 2.500 stanovnika.

Metohijsku kotlinu napustilo je oko 43.000 srba

Metohijsku kotlinu moralo je da napusti od 40.000 do 43.000 srpskog i crnogorskog stanovništva. Ako se u ovu procenu uključi i stanovništvo koje je bilo radno angažovano u državnoj upravi, školstvu i zdravstvu, broj proteranih i izgnanih je znatno veći.
Samo iz severnog dela kotline kojoj pripadaju opštine Peć, Đakovica, Dečani, Klina i Istok proterano je 6.300 porodica ili 35.000 do 38.000 stanovnika i iz južnog dela kotline kojoj pripadaju opštine Prizren, Orahovac, Suva Reka i Gora (Dragaš) oko 1.000 porodica ili 4.500 do 5.200 srpskog i crnogorskog stanovništva.

ETNIČKO ČIŠĆENJE KOSOVA (4)

Etničko čišćenje Kosova i Metohije od drugog svjetskog rata do danas (2)

Etničko čišćenje uz blagoslov okupatora

Italijansku okupacionu zonu pod pritiskom napustilo je 10.800 doseljeničkih porodica sa oko 65.000 članova

Opština Dečani po broju kidnapovanih, ubijenih i proteranih stanovnika zauzima značajno mesto. S područja ove opštine proterano je i prognano više od 940 porodica, oko 6.000 stanovnika. Većinu tih porodica činilo je crnogorsko stanovništvo. Samo iz šest naseljenih mesa u kojima je crnogorsko stanovništvo činilo većinu (Pubovik, Erečke šume, Drenovac, Kalabaj, Gornje Streoce i Rastavica) prognano je oko 500 porodica, oko 3.000 žitelja. Iz ostalih multietničkih naselja proterano je 440 porodica, oko 3.000 stanovnika.

Raseljavanje Metohije

Srpsko i crnogorsko stanovništvo stradalo je i u opštini Klina, odakle je proterano 660 porodica, oko 4.000 stanovnika. Samo iz naselja u kojima su Srbi i Crnogorci činili većinu stanovništva (Jošanica, Kpuz, Budisavci i Štupelj) prognano je oko 300 porodica, 1.200 stanovnika, dok iz svih ostalih multietničkih, u kojima je bilo nastanjeno doseljeničko stanovništvo, proterano je oko 360 porodica, oko 2.800 stanovnika.
Progon, ubijanja i proterivanja doseljeničkih porodica sa svojih imanja i kuća vršen je i u južnom delu Metohije. Iz opština Orahovac, Prizren i Suva Reka proterano je oko 1.000 porodica ili 4.500 do 5.000 stanovnika. Najveći broj proteran je iz opštine Orahovac. Svoja imanja i domove moralo je da napusti više od 500 porodica, oko 2.000 stanovnika. Naselja Zrze, Velika Kruša, Ratkovac, Trpeza i Dobri Dol ostala su bez doseljeničkih porodica.

Opštinu Prizren moralo je da napusti oko 270 doseljeničkih porodica ili 1.400 stanovnika. Najveći broj proteranih bio je iz Dušanova, Nove Šumadije, Hoče Zagarske i Trpeze. Suvorečku opštinu nasilno je napustilo više od 170 porodica, oko 1.000 žitelja. Sve doseljeničke porodice proterane su iz naselja Dulje, Topličane, Banja i Belance.

Ni u jednom regionu Kosova i Metohije nije bilo toliko žrtava, kidnapovanja, silovanja, pljački i uništavanja imovine kao što je to bilo na Dreničkom platou.
Drenički plato bio je posebna meta balističkih bandi i albanskog stanovništva ovog regiona. Doseljeničke porodice su uz stalnu borbu i žrtve napuštale naselja, imanja i domove. Nijedna doseljenička porodica ni starosedeoci nisu mogli da opstanu u Drenici. Više od 1.400 porodica sa oko 7.000 članova napustilo je Drenički plato.

Najveći broj proteran je iz opštine Srbica. Prema nekim istraživanjima, ovu opštinu napustilo je 530 porodica, odnosno 3.000 do 3.500 stanovnika. Naselja sa većinskim srpskim i crnogorskim stanovništvom (Kraljica, Poljance, Kralj Tomislav, Broćna i Gornja Klina) ostala su bez doseljeničkih porodica. Opštinu Glogovac pod terorom je napustilo 470 doseljeničkih porodica sa oko 3.000 članova. Potpuno su etnički očišćena naselja Čikatovo i Komorane.

Sa južnog dela Dreničkog platoa, koji se graniči sa opštinama Orahovac i Suva Reka, odnosno sa naseljima u kojima je bilo doseljeničkih porodica, proterano je 380 porodica sa oko 2.000 članova. Samo iz naselja Vlaški Drenovac i Lozica, u kojima su Srbi činili većinsko stanovništvo, proterano je više od 100 domaćinstava ili oko 600 žitelja.

Najveći deo Kosovske kotline i manji broj naseljenih mesta Pomoravskog regiona (Novo Brdo i Gnjilane) pripalo je Italijanskoj okupacionoj zoni. Iz ovog dela južne srpske pokrajine proterano je 2.200 porodica, odnosno oko 12.000 do 13.000 stanovnika.

Stapanje izbegličkih kolona

Izbegličke kolone stapale su se jedna u drugu. Pritiscima, terorom i kidnapovanjima iz Uroševca je proterano preko 620 hercegovačkih i porodica Srba starosedelaca, sa 3.800 do 4.000 članova. Naselja Staro Selo, Pojatište, Nasip, Šešlija, Miraš, Laške Bare, Jerli Prelez i Tankosić, u kojoj su Srbi činili većinsko stanovništvo, ostala su etnički čista - albanska.

Iz Kosova Polja je proterano 400 porodica, oko 2.000 stanovnika. Naseljena mesta Gornje i Donje Dobrevo, Pomazatin, Dobro Selo i Belećevac ostala su bez Srba i Crnogoraca. Prištinu je moralo da napusti više od 300 porodica, sa oko 2.000 članova. Naselja sa većinskim srpskim i crnogorskim stanovništvom Devet Jugovića, Orlović, Prapaštica, Ajvalija i Dabiševac ostala su prazna. Obilić je moralo da napusti oko 200 porodica ili 1.000 stanovnika. Naselja sa većinskim srpskim stanovništvom Breznica, Mazgit, Grabovac i Kruševac ostala su bez doseljeničkih porodica. Starosedelačko stanovništvo ostalo je na svojim imanjima i domovima.

I doseljeničke porodice u opštini Lipljan u naseljima Suvi Do, Vrelo, Magura i Staro Gradsko ostala su na svojim imanjima i u domovima. Ova naselja postala su baze narodnooslobodilačkog pokreta. Pomenuta naselja, zajedno sa onima u kojima su živeli Srbi starosedeoci predstavljala su kompaktnu celinu u opštini Lipljan, iz koje je, ipak, proterano 240 porodica, oko 1.000 stanovnika.
Iz naselja opštine Gnjilane, koja su takođe pripala Italijanskog okupacionoj zoni, prema nekim procenama, proterano je oko 300 porodica sa 1.300 članova.

Italijansku okupacionu zonu pod pritiskom i terorom moralo je da napusti oko 10.800 doseljeničkih porodica, odnosno oko 60.000 do 65.000 stanovnika.

TEROR POD OKRILJEM NEMACA

Kosovsko-mitrovački, Vučitrnski i Lapski region pripao je Nemačkoj okupacionoj zoni. Iz ove okupacione zone proterano je oko 2.000 porodica ili 13.000 do 16.000 stanovnika.

Najveći broj proteranih doseljeničkih porodica iz Nemačke okupacione zone bilo je iz Labskog regiona, pre svega iz opštine Podujevo, odakle je proterano oko 1.600 doseljeničkih porodica ili 9.000 do 10.000 stanovnika. Etnički su očišćena naselja sa većinskim srpskim i crnogorskim stanovništvom: Gornja i Donja Dubica, Banovac, Velika Reka, Komorane, Crljane, Svetlje, Merdare, Gornja i Donja Repa. Jedan broj porodica je proteran i iz opštinskog centra Podujevo.

Teror, pritisci i ubijanja srpskog i crnogorskog stanovništva nije mogao da mimoiđe ni Vučitrnski region iz kojeg je proterano oko 700 porodica ili 4.000 stanovnika. Najveći broj, više od 200 porodica, proteran je iz Samodreže. Naselja Bukoš, Drvare i Nevoljane, koja se naslanjaju na planinu Čičavicu (Drenički plato), ostala su bez Srba i Crnogoraca.
Naselja Šipolje, Vaganica, Malo Svinjare i Vrbnica u Kosovskomitrovačkom regionu napustilo je 170 porodica ili oko 1.000 članova.

Glas javnosti: 08.03.2007.

i sad nam kazu kako smo mi eto njih htjeli da zbrisemo sa lica zemlje pa neka nama daju 10 godina samo 10 da radimo ono sto su oni nama pa da vidmo cije bi KIM bio tada i ko bi bio brojniji

Kosovo i Metohija, dva centralna regiona dugogodišnje srpske države, zaista su suština srpskog duhovnog i kulturnog identiteta i državnosti od srednjeg vijeka do današnjih dana

ETNIČKO ČIŠĆENJE KOSOVA (5)

Etničko čišćenje Kosova i Metohije od drugog svjetskog rata do danas (3)

Bugari aminovali nasilje i progon

Posle oslobođenja Kosova i Metohije novembra 1944. i kapitulacije Nemačke, prognano srpsko i crnogorsko stanovništvo nije moglo da se vrati na svoja imanja, a balističke bande nastavile su napade na pojedina naselja i gradske sredine

Najveći deo Pomoravskog regiona i naselja opštine Kačanik potpali su pod Bugarsku okupacionu zonu. Iz okupacione zone proterano je oko 600 porodica sa 3.500 do 4.000 stanovnika.
Najveći broj proteranih doseljeničkih porodica bio je iz opštine Vitina. Svoja imanja i domove napustilo je oko 400 porodica ili 2.500 stanovnika. Naselja Gornja Slatina, Požaranje, Čerkez Sadovina, Cušica i Srbeš ostala su bez doseljeničkih porodica. Sva ova mesta naslanjala su se na naselja u opštini Uroševac u kojima je živelo doseljeničko stanovništvo, takođe proterano sa svojih imanja i domova.

Iz sve tri okupacione zone (Italijanske, Nemačke i Bugarske) nasiljem, pritiscima i terorom proterano je ili je moralo da napusti svoja imanja i domove 13.900 srpskih porodica. Time je okončana prva faza etničkog čišćenja Kosova i Metohije od srpskog i crnogorskog stanovništva, koji je karakteristična ne samo po broju proteranih porodica i njenih članova nego i po surovosti i bezakonju. U istom periodu proterano je od 85.000 do 90.000 stanovnika, a oko 10.000 ubijeno, kidnapovano i nestalo.

Pobuna balista

Posle oslobođenja Kosova i Metohije novembra 1944. i kapitulacije Nemačke, prognano srpsko i crnogorsko stanovništvo očekivalo je da će posle četvorogodišnjeg egzodusa moći ponovo da se vrati na svoja imanja i domove. Radost i nada prognanih bila je kratkog veka. Došlo je do pogoršanja političko-bezbednosne situacije u Pokrajini, sve češći oružani napadi na pojedina naselja i gradske sredine, a zatim je došlo i do ustanka balista na Dreničkom platou (Glogovcu i Srbici), sa mogućnošću da se proširi na čitavu teritoriju Kosova i Metohije.

Krajem 1944. godine, 2. decembra, izvršen je oružani napad na Uroševac. Posle višednevnih borbi, balističke bande su, uz velike ljudske gubitke, poražene i proterane iz južnog dela Kosovske kotline. Međutim, već krajem godine, 23. decembra, došlo je do novog organizovanog napada balističkih bandi u Pomoravskom regionu i na Gnjilane. Borbe sa balističkim bandama u gradu trajale su više dana. Uz ogromne ljudske gubitke, poražene bande povlačile su se u rasulu i počele da beže prema Dreničkom platou.

Decenijama vođena antijugoslovenska, odnosno antisrpska politika pre i tokom samog rata imala je posebno pogodno tlo na Kosovu i Metohiji. Kao rezultat takve politike manifestuje se ustankom albanskih fašista na Dreničkom platou protiv narodne vlasti na oslobođenom Kosmetu. Krajem 1944. oko 5.000 Albanaca bilo je mobilisano, naoružano i raspoređeno po vojnim jedinicama radi odlaska na sever Jugoslavije, tačnije na Sremski front. Tom operacijom rukovodio je Fadil Hodža.

Umesto da se uključe u borbu za oslobođenje zemlje, ova velika grupacija Albanaca, pod punom ratnom opremom, vratila se na Kosovo i Metohiju. Na povratku su napadali partizanske jedinice, koje su se zatekle kao vojne posade u pojedinim naseljima, straže i miliciju. Ta velika vojna grupacija preko Lapskog i Vučitrnskog regiona (Bajgore) došla je na Drenički plato. Toj jedinici pristupio je veliki broj Albanaca. Početkom januara 1945. na Dreničkom platou bilo je više od 10.000 naoružanih i organizovanih balista koji su ugrožavali miran život građana i ometali rad organa vlasti.

Posle višemesečnih borbi sa snagama Narodno-oslobodilačke vojske ustanak balista je ugušen. Prilikom ovih borbi naše snage imale su oko 1.700 poginulih boraca.
Da bi se stvorili uslovi za nesmetan rad organa vlasti i obezbedila puna bezbednost građana na Kosovu i Metohiji, marta 1945. godine uspostavljena je vojna uprava, koja je bila izvršni organ vojno-državne vlasti. Uvođenjem vojne uprave preduzete su konkretne mere za potpunu likvidaciju odmetničkih i balističkih bandi, kao i sprečavanje mogućih pokušaja oružanih napada na Kosovu i Metohiji.

Vojna uprava

Vojna uprava nije dugo trajala, ali je pokazala da na Kosovu i Metohiji uopšte i idejno-politički i praktično nije likvidiran fašistički pokret koji je uvek imao antijugoslovenski i antisrpski karakter. Ona praktično ništa nije rešila, samo je trenutno prekinula fašističke akcije širih razmera protiv Srba i Crnogoraca i organa vlasti.

U napetoj političko-bezbednosnoj situaciji, Rešenjem Ministarstva unutrašnjih poslova Narodne Republike Srbije u prvoj polovini 1945. godine privremeno je zabranjen povratak doseljeničkih porodica. Rešenje je doneto u ime Nacionalnog komiteta oslobođenja.

- U poslednje vreme, bez odobrenja narodnih vlasti, primećuje se vraćanje i preseljavanje proteranih porodica koje su ranije bile naseljene u Makedoniji, Kosovu i Metohiji i Vojvodini. Budući da se ovim nanosi šteta doseljenicima, jer se izlažu nepotrebnim troškovima, pošto još nisu stvoreni uslovi za njihov povratak u ranija naselja, da bi zaštitio same doseljenike od nepotrebnog puta i izlišnih troškova, privremeno im se ne dozvoljava vraćanje u njihova ranija mesta življenja - pisalo je, između ostalog, u rešenju.
To je predstavljao poseban vid amnestije počinjenih zločina i proterivanju Srba i Crnogoraca sa Kosova i Metohije, s jedne, a ujedno očuvanje već stvorene etničke strukture stanovništva nastale terorom i proterivanjem s druge strane. Ujedno, uskraćeno im je jedno od osnovnih građanskih i ustavnih prava, pravo slobode kretanja na čitavoj teritoriji zemlje.

ZABRANA POVRATKA

Krajem maja 1945. godine Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije doneo je novo rešenje kojim se dozvoljava povratak u Vojvodinu. Zabrana povratka u Makedoniju i na Kosovo i Metohiju ostala je na snazi i ozakonjena je daljim progonom srpskog i crnogorskog stanovništva.
Rešenje o privremenom nedozvoljavanju vraćanja i preseljavanja proteranih porodica na njihova ranija mesta življenja bilo je usmereno isključivo protiv srpskog i crnogorskog naroda. Istovremeno, dato je pravo na korišćenje srpske imovine Albancima koji su uz pomoć fašističkog okupatora i proterivanjem doseljeničkih porodica prisvojili njihova imanja i kuće.

Glas javnosti: 09.03.2007.

ETNIČKO ČIŠĆENJE KOSOVA (6)

Etničko čišćenje Kosova i Metohije od drugog svjetskog rata do danas (4)

Egzodus potpomognut paragrafima

Zakon o reviziji agrarne reforme i Zakon o postupanju sa zemljom u Autonomnoj kosovskometohijskoj oblasti doprineli su stvaranju etničke slike u korist Albanaca

Tek u drugoj polovini 1947. godine Narodni odbor Autonomne kosovskometohijske oblasti razmatrao je sprovođenje Zakona o reviziji agrarne reforme, konstatujući da je do tada rešeno 11.198 sporova. Priznato je pravo na svu raniju zemlju za 4.829 porodica, dok je 5.774 porodica delimično izgubilo zemlju.
Nema podataka kolika je površina ovim putem oduzeta i koliko porodica nije moglo da opstane na preostalom zemljištu. Nepobitna je činjenica da je u prvim godinama najveći broj tih porodica prodao ili otuđio ostatke imanja i odselio se iz Pokrajine. Ukupno 595 porodica potpuno je izgubilo pravo na korišćenje zemljišta.

Zabrana povratka

Komisija za sprovođenje Zakona o reviziji agrarne reforme je po završenoj reviziji u Metohiji izdala naređenje da se svi naseljenici sa teritorije srezova na Kosovu i Metohiji varte na svoja imanja, a da se posle njihovog povratka izvrši revizija spornih slučajeva. To je značilo postojanje dva apsolutno različita kriterijuma. Prvi, za Metohiju i Drenički plato gde su naseljenici čekali rešavanje sporova u izbeglištvu van Kosmeta, i drugi na kosovsku, gde se sa takvom praksom prekinulo, pa je naseljenicima dozvoljeno da se vrate na imanja i sačekaju rešavanje agrarnog spora.

Najočitiji je primer iz Đakovačkog sreza, kome su bila pridodata neka naseljenička naselja opštine Dečani. Do kraja 1945. od 2.423 predmeta podneta revizionoj komisiji, 443 naseljeničke porodice dobile su pravo na celokupno zemljište, dok su 192 porodice izgubile to pravo. U 1.788 slučajeva naseljeničkim porodicama delimično je priznato pravo na dodeljeno zemljište. U ovom srezu u odnosu na sve ostale, najviše naseljenika je u celini ili delimično ostalo bez zemlje. U tome je i jedan od odgovora zbog čega je Đakovački srez među prvim postao skoro sasvim etnički čist.

Etničko čišćenje Metohije i Dreničkog platoa od Srba i Crnogoraca u prvim posleratnim godinama i homogenizacija albanskog stanovništva na ovoj teritoriji bio je prvi odskočni korak napredovanju i realizaciji proterivanja srpskog i crnogorskog stanovništva iz Pokrajine.

Skupština Narodne Republike Srbije sredinom 1947. donela je Zakon o postupanju s napuštenom zemljom naseljenika u Autonomnoj kosovskometohijskoj oblasti. Zakonom je utvrđeno da doseljenici kojima po Zakonu o reviziji agrarne reforme nije oduzeta zemlja, gube pravo na nju ako se do 30. septembra ne budu vratili na imanje i otpočnu s njenom obradom. U takvim slučajevima imanja sa zgradama i poljoprivrednim inventarom biće bez naknade uneta u zemljišni fond. Zakon je usvojen dok je na snazi bilo Rešenje o privremenoj zabrani povratka doseljenika i kada se još uvek veliki broj njih nalazio van Kosova i Metohije.

Jedan broj prognanih porodica 2.064 naselio se u Vojvodini, dok su 383 porodice otišle u druge krajeve. Na Kosovo i Metohiju nije se vratilo 4.030 porodica. Zakonom o reviziji agrarne reforme 595 porodica izgubilo je pravo na dodeljenu zemlju, tako da se na Kosovo i Metohiji nije vratilo 4.625 porodica. Ako se ima u vidu da je svaka doseljenička porodica u proseku imala četiri do pet članova, u Pokrajinu se nije vratilo između 22.000 do 25.000 Srba i Crnogoraca.

Masovno iseljavanje

Time je završena druga faza etničkog čišćenja Kosova i Metohije ozakonjena zakonskim aktima i drugim uredbama. Međutim, egzodus Srba i Crnogoraca ovim nije bio završen. Nastavljen je i u narednim godinama posebno na seoskom području. Srbi i Crnogorci bili su izloženi pritiscima, Albanci su pravili štete na poljima, a i seobe su se bile nečujne.

Poslednja faza etničkog čišćenja pre NATO agresije na našu zemlju počela je posle Brionskog plenuma SK Jugoslavije 1966. I ovoga puta pod zaštitom države i državnih organa. Počela je u drugoj polovini šezdesetih i trajala je do 1991. godine prošlog veka. Ovu fazu karakterisalo je masovno iseljavanje srpskog i crnogorskog stanovništva sa ovih prostora. Nepoštovanje zakonitosti, odsustvo pravne države, nepostojanje uslova za zaštitu časti, dostojanstva i imovine, očuvanje spomenika kulture i nedostatak lične i imovinske sigurnosti doprinelo je da Srbi i Crnogorci napuštaju Kosovo i Metohiju.

SVEGA 12 ALBANSKIH SELA

Od ukupno 201 opštine dvanaest su bile etnički čiste, nastanjene isključivo albanskim stanovništvom. U tih dvanaest opština bilo je 33.374 Albanaca, ili svega 6,4 odsto od njihovog ukupnog broja u Pokrajini.

Albanci su bili jedini stanovnici u selima Obrinje i Likovac u Dreničkom srezu, u Gorskom srezu u selima Lapuški Has i Brodosavce, a u Kameničkom u Tuđevcu i Liosockoj. U Gnjilanskom srezu etnički čisto bilo je selo Mramor, Neradimskom Ivoja, Pećkom Drelje, Suvorečkom Smetište, Zvečanskom Vlahinja, a u Vučitrnskom selo Skrovna.

Glas javnosti: 10.03.2007.

Ma,šta vrijedi.

ETNIČKO ČIŠĆENJE KOSOVA (7)

Etničko čišćenje Kosova i Metohije od drugog svjetskog rata do danas (5)

Podsticanje mržnje uzima maha

Popis stanovništva koji je obavljen 1953. prvi put je rađen na osnovu nacionalne pripadnosti

Albanski nacionalisti i separatisti su u ovom razdoblju javno ispoljavali nacionalističke i separatističke tendencije, podstičući mržnju i netrpeljivost prema Srbima, Crnogorcima i drugom nealbanskom stanovništvu, ali i prema Jugoslaviji, koju nikada nisu smatrali svojom državom. O tome jasno ukazuju separatističke demonstracije od 1968. do 1990. godine.

Sve više Albanaca

Popis stanovništva koji je obavljen u Jugoslaviji 1953. prvi put je rađen na osnovu nacionalne pripadnosti stanovništva. Na osnovu tada važeće administrativno-teritorijalne podele u Kosovskometohijskoj oblasti realizovan je u okviru 17 srezova i u 201 opštini. Grad Priština, kao administrativni centar oblasti, bio je posebna popisna jedinica.
Rezultati ovog popisa u odnosu na prethodni, koji je obavljen 1948. godine, ukazuju na apsolutni i relativan porast pripadnika svih nacionalnosti. Registrovan je 808.141 stanovnik ili 11,1 odsto više u odnosu na prethodni popis. Albanci su činili 64,9 procenta ukupnog stanovništva, Srbi 23,5, Crnogorci 3,9, Turci 4,3, Hrvati 0,8 odsto, Romi 1,4, a "ostali" 1,2 odsto.

Ostvaren je relativan porast broja Albanaca za 11,9 odsto, Srba za 11 i Crnogoraca 11,2 procenta. U južnom delu Metohijske kotline, u Šarplaninskom, Suvorečkom i Podrimskom srezu, učešće Srba i Crnogoraca u ukupnom stanovništvu bilo je ispod 20 odsto. U Gorskom srezu učešće Srba bilo je ispod 10 odsto.

Povoljniji odnos bio je u severnom delu Metohijske kotline, u Pećkom, Istočkom i Đakovičkom srezu. Srbi su u Istočkom srezu činili 37 odsto stanovništva, a u Đakovičkom 16. Znatno povoljniji odnos bio je u Kosovskoj kotlini i bio je od 33,1 odsto u Zvečanskom do 21,8 odsto u Lapskom srezu.
U Gnjilanskom, Gornjemoravskom i Kameničkom srezu Srbi su činili 35 do 40 odsto stanovništva. Administrativno-teritorijalnom podelom do 1960. godine na Kosovu i Metohiji bilo je pet sreskih odbora sa 32 opštine. Novom administrativno-teritorijalnom podelom sreski odbori (Gračanički, Kosovskomitrovački, Pećki, Prizrenski i Pomoravski) ukinuti si i izvršena nova podela kojom je formirano 30 opština sa 1.430 naselja.

Na osnovu nove administrativno-teritorijalne podele, 1961. godine obavljen je popis stanovništva. Registrovano je 963.988 stanovnika ili 11,9 odsto više u odnosu na prethodni popis. Prema ovom popisu, na Kosovu je bilo 67,1 odsto Albanaca, 23,6 Srba, 3,9 Crnogoraca, 2,7 odsto Turaka, 0,9 odsto muslimana, 0,8 odsto Hrvata i jedan procenat Roma. U strukturi stanovništva došlo je do relativnog porasta Albanaca 2,2 indeksna poena i Srba za 0,1 indeksni poen, a smanjenja kod Turaka 1,6 i Roma 0,2 indeksna poena.

Ustavne promene

Od 1.450 naseljenih mesta 388 (27 odsto) bila su etnički čista, nastanjena albanskim, hrvatskim i muslimanskim stanovništvom. Srpska i crnogorska bila su 456 naselja (31 odsto), dok je 606 naselja (42 odsto) bilo multietničko, ali sa većinskim albanskim stanovništvom.
U većim gradskim i industrijskim sredinama odnos srpskog i crnogorskog prema albanskom stanovništvu bio je sledeći: Gnjilane 39 odsto prema 44, Peć 56 prema 58, Prizren 22 prema 33, Priština 38 prema 49, Kosovska Mitrovica 38 prema 51, Đakovica 10 prema 88 i Uroševac 36 prema 60 odsto.

Naredni desetogodišnji period u federaciji, republikama i autonomnim pokrajinama bio je u središtu političkih, društveno-ekonomskim i drugih promena, počev od donošenja novog ustava, privredne reforme, ustavnih promena na Ustav 1963. pa do prvih neprijateljskih demonstracija na Kosovu i Metohiji usmerenih na rušenje Jugoslavije.
Početkom šezdesetih godina prošlog veka počele su prve rasprave o novom ustavnom konceptu federacije. Ustavna rešenja koja su regulisana Ustavom iz 1946, a dopunjena Ustavnim zakonom iz 1953. po mnogima su bila prevaziđena. Ustavna komisija početkom 1962. godine vodila je načelnu raspravu o materijalu "Pred osnovama za Novi Ustav". Tom prilikom proistekli su zahtevi da se novim ustavom preciznije i konkretnije definiše uloga republika i autonomnih pokrajina u federalnoj zajednici.

Posle pune tri godine, rasprava o ustavnom konceptu koja se vodila u republikama, pokrajinama i u federaciji završila se usvajanjem Ustava 1963. Novim ustavom u uvodnim odredbama članom 2. utvrđuje se da Jugoslaviju sačinjavaju republike, ali se ne "utvrđuju autonomne pokrajine". Kada je reč o republikama u članu 111 utvrđuje se opšti stav prema kome "republika može obrazovati pokrajinu" (oblasti se ne spominju) "na osnovu volje stanovništva", dok u trećem stavu istog člana kaže se u Srbiji "postoje autonomne pokrajine Kosovo i Metohija i Vojvodina".

I pored korenitih promena koje su Ustavom iz 1963. utvrđene u socijalističkim republikama i socijalističkim autonomnim pokrajinama, nisu bili zadovoljni. Zahtevi za promenu pojedinih ustavnih rešenja naročito su došli do izražaja posle Brionskog plenuma CK SK Jugoslavije jula 1966. godine. Do tih promena došlo je sredinom naredne godine, kada je Savezna skupština SFRJ usvojila šest amandmana na Ustav iz 1963. Usvajanjem prve serije amandmana u Jugoslaviji počela je ustavna reforma, koja će trajati nepunu deceniju, sve do usvajanja novog ustava 1974.

Prvom serijom amandmana korigovana su neka ustavna rešenja iz Ustava 1963, pojačana je uloga Veća naroda, ograničene su neke kompetencije federacije i na planu zaštite Ustavom utvrđenog poretka (državna bezbednost), ugrađeno je da i socijalističke republike budu odgovorne za ovu oblast.

TRAŽILI VIŠE OD AUTONOMIJE

I pored toga što je usvajanjem prve serije ustavnih amandmana došlo do određenih promena, u socijalističkim republikama i socijalističkim autonomnim pokrajinama nastavljena je rasprava na daljoj dogradnji ustavnih rešenja na Ustav iz 1963.

Tokom čitave 1968. u Pokrajini su vođene intenzivne nacionalističke i separatističke rasprave o ovoj temi u koju su bile uključene sve društvene strukture, od naučnih ustanova, univerziteta, Akademije, Ustavnog suda, društveno-političkih organizacija i zajednica.
U raspravama je posebno naglašavano da Pokrajina treba da ima više nego do sada - da bude kategorija republike. Zahtevani su atributi državnosti i suvereniteta svake društveno-političke zajednice: teritorija, grb (ili amblem), državni praznik, zastava i drugo. Posebno je insistirano da se u članu 2 Ustava istakne da SFRJ čine osam federalnih jedinica.

Glas javnosti: 11.03.2007.

ETNIČKO ČIŠĆENJE KOSOVA (8)

Etničko čišćenje Kosova i Metohije od drugog svjetskog rata do danas (6)

Demonstracije 1968. i zahtevi za republiku

Ustavnim amandmanima i Ustavom iz 1974. albanskom nacionalističkom i separatističkom pokretu otvorena su vrata za ostvarivanje programskih ciljeva iz Platforme Prizrenske lige

I pored toga što je usvajanjem prve serije ustavnih amandmana došlo do određenih promena u federaciji, u republikama i pokrajinama nastavljene su aktivnosti i rasprave na daljoj dogradnji ustavnih rešenja na Ustav iz 1963. Tako su tokom čitave 1968. u Pokrajini vođene intenzivne rasprave na ovu temu u koju su bile uključene sve društvene strukture od naučnih ustanova, Univerziteta, Akademije, Ustavnog suda, društveno-političkih organizacija i zajednica, a posebno radni ljudi i građani. U raspravama je naglašavano da Pokrajina treba da bude republika. Zahtevani su atributi državnosti i suvereniteta svake društveno-političke zajednice, teritorija, grb (ili amblem), državni praznik, zastava i drugo. Posebno je insistirano da se u članu 2 Ustava istakne da SFRJ čini osam federalnih jedinica.

Ne odstupajući od svojih zahteva, nacionalističko-separatistički pokret na Kosovu i Metohiji mobilisao je javno mnjenje sa osnovnim ciljem i zadatkom traženja statusa republike.

Prve nacionalističke demonstracije na kojima je iznet taj zahtev organizovane su 1968. godine - 6. oktobra u Prizrenu, 8. oktobra u Suvoj Reci i 19. u Peći. Kulminacija svih ovih događaja desila se 28. novembra, na dan državnog praznika Republike Albanije, Dan zastave. Tog dana u Prištini su izbile velike nacionalističke i separatističke demonstracije sa identičnim zahtevima u raspravama za promenu Ustava 1963.

Događaji iz naredne decenije jasno su pokazali da su ustavnim amandmanima i Ustavom iz 1974. albanskom nacionalističkom i separatističkom pokretu otvorena vrata da svoje programske ciljeve iz Platforme Prizrenske lige da sve do polovine devedesetih godina nesmetano ostvaruju putem zakonodavne izvršne i sudske vlasti.

Amandmani na Ustav iz 1963.

Pre usvajanja druge serije amandmana na Ustav 1963. u Pokrajinskoj skupštini na prepad, bez diskusije ili osporavanja poslanika srpske i crnogorske nacionalnosti, iz naziva Pokrajine izbrisano je ime Metohija. Nov naziv bio je Socijalistička autonomna pokrajina Kosovo.

Odmah nakon toga Savezna skupština SFRJ je usvojila 13 novih amandmana (od 7. do 19.) čime su učinjene dublje promene u političkom i društvenom sistemu federacije. Te promene ne ogledaju se toliko u broju od 53 zamenjena člana Ustava, koliko u sadržaju promena usvojenih novim ustavnim rešenjima. Osnovu promena činili su odnosi u federaciji, republikama i autonomnim pokrajinama.
Amandmanom 7 u potpunosti je zamenjen član 2 Ustava iz 1963. U novom članu pri nabrajanju, dat je pun naziv svake socijalističke republike, ali uz naziv Socijalistička Republika Srbija dodaje se "sa Socijalističkom autonomnom pokrajinom Vojvodinom i Socijalističkom autonomnom pokrajinom Kosovo". Amandmanima od 8 do 14 sužena su prava i nadležnosti Federacije, dok se u amandmanu 15 reguliše način ostvarivanja samoupravnih prava radnih ljudi u radnoj organizaciji, a u 17. utvrđena su prava gradova sa više opština.

U amandmanu 16 regulisana su prava, nadležnosti i odgovornosti socijalističkih republika "za vršenje zadataka i poslova iz oblasti ustavom utvrđenih i isključivih prava i dužnosti federacije". Amandmanima 18. i 19. utvrđeni su novi ustavni položaj socijalističkih autonomnih pokrajina i ravnopravnost naroda i narodnosti. Suštinska promena data je amandmanom 18. u kojem su pokrajine označene kao "konstitutivni element jugoslovenskog federalizma".

Novi popis stanovništva

Usledio je i novi popis stanovništva. Popisom stanovništva iz 1971. godine je registrovano 1.243.690 stanovnika, ili 29,1 odsto više u odnosu na prethodni popis (1961). Apsolutni porast je za novih 279.705 stanovnika. Od toga Albanaca 269.563 ili 96,4 odsto od ukupnog apsolutnog porasta.

Ovako visok apsolutni porast Albanaca između dva popisa, proizilazi iz činjenice da se veliki broj muslimanskog i romskog stanovništva i jedan deo turskog izjasnio kao Albanci.

Očit je primer opštine Prizren. U 11 seoskih naselja ove opštine, u kojima je većinsko muslimansko stanovništvo (Gornje i Donje LJubinje, Grnčar, Jablanica, Novo Selo, Planeja, Pouska i Kačan) više od 80 odsto stanovnika se izjasnilo kao Albanci. I u većim urbanim sredinama (Đakovica, Peć, Uroševac, Gnjilane, Kosovska Mitrovica, Prizren i Priština) najveći deo muslimanske, romske i turske populacije izjasnio se kao Albanci. Time je došlo do narušavanja nacionalne strukture u korist albanskog, a na štetu srpskog, crnogorskog, muslimanskog, romskog i turskog stanovništva. Nacionalni sastav stanovništva prema ovom popisu izgledao je ovako: Albanaca 73,7 odsto, Srba 18,4, Crnogoraca 2,2, Turaka jedan procenat, Muslimana 2,1 odsto, Roma 1,2 i kategorija "ostalo" stanovništvo 1,4 odsto.

Od ukupnog broja naselja (1.430) etnički čista nastanjena albanskim, muslimanskim i hrvatskim stanovništvom bila su 574, ili 39,8 odsto. U poređenju sa prethodnim popisom to je više za 186 naselja. Srbi i Crnogorci bili su u većini u 377 naselja, 71 manje nego deceniju pre. Procentualno, bili su većina u 26 odsto naselja. Evidentirano je i 499 naselja sa većinskim albanskim stanovništvom, što je za 107 manje nego 1961. U procentima, 54,4 odsto naselja bila su multietnička.
Rezultati popisa ukazuju na apsolutni pad broja Srba i Crnogoraca i da je iseljavanje već počelo da se dinamičnije odvija. Raznim pretnjama, pritiscima, činjenjem poljskih šteta na imanjima Srba i Crnogoraca, majorizacijom pri zapošljavanju, neadekvatnom zaštitom sudskih i drugih organa, da bi zaštitili sebe, porodicu i dostojanstvo Srbi i Crnogorci počeli su da napuštaju svoja ognjišta.

POČETAK MASOVNIJEG ISELJAVANJA

U periodu od 1961. do 1971. Kosovo i Metohiju napustilo je 56.699 stanovnika, od čega je 80 odsto Srba.
Između dva popisa, a naročito u drugoj polovini šezdesetih godina, počelo je masovnije iseljavanje. Iz Pomoravskog okruga odselilo se 5.876, Prizrenskog 2.463, Pećkog 3.268, Kosovskomitrovačkog 8.450 i Kosovskog 3.675. Srba i Crnogoraca.

NARUŠENA ETNIČKA STRUKTURA

U većim urbanim sredinama takođe je narušena etnička struktura stanovništva na štetu Srba i Crnogoraca.
Odnos srpskog i crnogorskog stanovništva prema albanskom bio je sledeći: Gnjilane 28,4 odsto prema 61, Peć 27,2 prema 66,1, Prizren 17,8 prema 68,1 odsto, Priština 26,4 prema 58,7 odsto, Kosovska Mitrovica 29,1 prema 58,7 odsto, Uroševac 24,1 prema 69,5 procenta. U Đakovici taj odnos je iznosio devet prema 89,5 odsto u korist Albanaca.

Glas javnosti: 12.03.2007.