28. avgusta hrvatske ustaške vlasti uhapsile su, a tri dana kasnije i ubile jednog od najistaknutijih srpskih i jugoslovenskih slikara 20. veka - čuvenog Savu Šumanovića.



Šumanović je uhapšen 28. avgusta 1942. godine oko šest sati ujutru, sa još 150 Srba iz Šida, koji su bili na spisku nepoželjnih u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Posle mučenja, streljan je, najverovatnije, 30. avgusta. Počiva u nepoznatom zajedničkom grobu na groblju u Sremskoj Mitrovici.

Proslavljeni slikar, čiji su radovi u antologijama srpske, ali i svetske umetnosti, u trenutku hapšenja radio je na slici "Beračice" koja je danas izložena u Memorijalnoj galeriji u Šidu. Slika je, kako se veruje, bila deo novog ciklusa koji nikada nije urađen.

Sava Šumanović rođen je januara 1896. godine u Vinkovcima, a četiri godine kasnije postaje stanovnik Šida - rodnog mesta svojih roditelja.

Još od najranije mladosti pokazuje interesovanje za umetnost. Prvi portret uradio je 1905. godine, kada je olovkom ovekovečio svog učitelja Stevana Pajića. Godinu dana kasnije, upisuje se u prvi razred Realne gimnazije u Zemunu gde crta motive Zemuna.

Po položenom prijemnom ispitu, 1914. počinje da studira u Privremenoj višoj školi za umjetnost i umjetni obrt, kod profesora Otona Ivekovića. Nastavio je i do kraja studija ostao u klasi profesora Menci Klement Crnčića, cenjenog hrvatskog umetnika. Neumorno je vežbao i nezasito čitao dela iz teorije i istorije umetnosti. Studije slikarstva završava 1918. Tih dana slikao je uglavnom parkove i predgrađe Zagreba, zatim nekoliko portreta i autoportret. Predstavio je predele na prvoj samostalnoj izložbi u Salonu Ulrih u Zagrebu.



Tokom 1920. Šumanović se vezuje za tokove simbolizma i secesije, pravaca karakterističnih za prve dve decenije hrvatskog, ali ne i istovremenog srpskog slikarstva, a približio i ekspresionizmu forme. Radio je scenografije za Hrvatsko narodno kazalište.

Potom odlazi u Pariz, gde se tokom tri meseca 1921. usavršavao kod Andrea Lota - pedagoga analitičkog kubizma - kao jedini slikar iz nekadašnje Jugoslavije.

Započeo je prijateljstvo sa čuvenim srpskim književnikom i likovnim kritičarem Rastkom Petrovićem. Ušao je u ekskluzivne i napredne krugove na Monparnasu, kojima su pripadali Pikaso, Deren, Modiljani Kisling, Papazof, Fužita i drugi. Potom priređuje samostalnu izložbu u Zagrebu i tako je doveo kubizam u Jugoslaviju.

Narednih godina živi i radi u Zagrebu gde javnost i kritika ne prihvataju njegova dela zbog čega se potpisuje francuskom transkripcijom. Piše studije "Slikar o slikarstvu" i "Zašto volim Pusenovo slikarstvo" koje su polazište za razumevanje njegove estetike. Razvija svoj karakteristični stil i njegov konstruktivizam i postkubizam prelaze u neoklasicizam koji razvija i sledeće godine.



Godine 1925. ponovo se vraća u Pariz gde prihvata Matisove uticaje i radi "Doručak na travi" koji je naišao na odlične kritike. Za sedam dana završava "Pijani brod" koju 1927. izlaže na Salonu nezavisnih u Parizu, a ova kompozicija se našla i na naslovnoj strani umetničkog časopisa "La Cropouillet". Inspiracija za sliku bila je istoimena pesma Artura Remboa i Žerikoov "Splav Meduza".

Godinu dana kasnije, iscrpljen radom, neprospavanim noćima i lošim kritikama, Šumanović je doživeo nervni slom. Posle kraćeg lečenja u pariskom sanatorijumu, vratio se u Šid 6. jula.

Brzo se oporavio i, tokom leta, naslikao dvadeset dve slike iz ciklusa "Sremski predeli", koji najavljuje njegovo četiri godine kasnije započeto šidsko razdoblje. Priredio je samostalnu izložbu na Novom univerzitetu u Beogradu, a potom se vratio u Pariz i nastavio da slika.

Tokom 1929. nastaju vrlo značajni, pikturalno zasićeni pariski motivi, predeli i aktovi, među kojima i svetski poznatih modela Kiki i Ajše, bliski poetskom realizmu i umerenom kolorističkom ekspresionizmu. Pretežno se potpisivao ćirilicom.



Zbog problema sa francuskom vizom i neprihvatanja njegovog srpskog prezimena, Šumanović se 1930. bolestan vraća u Šid. Tu, sa pauzama, Šimanović slika predele i aktove, cikluse "Proleće u dolini sv.Petke", "Proleće u šidskim baštama", "Šiđanke"..

Godine 1939. godine najavljuje ciklus "Beračice", odlazi na vojnu vežbu u Beograd i ponovo se vraća u Šid 1940. gde pod okupacijom slika predele, aktove, cveće i žanr prizore. Godine 1942. uradio je tri velike kompozicije iz započetkog ciklusa "Beračice".

Za vreme Drugog svetskog rata, Šid ulazi u sastav Nezavisne Države Hrvatke i ćirilica je zabranjeno pismo zbog čega se Šumanović ne potpisuje već označava samo godinu nastanka slike.

Na mestu pogubljenja Save Šumanovića u Sremskoj Mitrovici 1960. podignut je spomen park, a njegova majka Persida je na desetogodišnjicu ubistva preostale radove poklonila Šidu radi otvaranja Memorijalne galerije.


Izvor: B92