Đurađ Branković, srpski despot (1427-1456), drugi sin Vuka Brankovića i unuk kneza Lazara, po majci. Nosio je ime po istom svecu (Đorđu Kapadokijskom), kao i njegov unuk Đorđe Branković, iako nisu imali isto prezime, već su se po imenima očeva prezivali jedan Vuković, a drugi Stefanović. Od vremena Mavra Orbinija (1601. godine), istorija njihovu porodicu naziva Brankovićima.


Đurađ je u početku bio na strani svog ujaka, despota Stefana. Posle bitke kod Angore (1402. godine), između njih je došlo do razlaza i sukoba. Gonjen od Stefana zbog svojih veza sa Turcima, Đurađ je pobegao sultanu Sulejmanu, nasledniku Bajazita, i sa turskom vojskom pošao protiv njega. Iz borbi koja je usledila na Kosovu (21.11. 1402.), Stefan je izašao kao pobednik. Otada je Đurađ vodio turkofilsku, a despot Stefan mađarofilsku politiku u Srbiji.

Posle smrti kneginje Milice (1405. godine), Đurađu se pridružio i mlađi Stefanov brat Vuk, koji je tražio za sebe pola države. Uz pomoć sultana Sulejmana, oni su postigli znatne uspehe i dobili južni deo Srbije. Kada se protiv sultana Sulejmana podigao sultan Musa, Vuk Lazarević je poginuo od ruke Musinih ljudi, kažnjen radi izdaje (1410. godine), a Đurađ se, majčinim posredovanjem, pomirio sa ujakom (1412. godine).

Kao zapovednik srpske vojske, Đurađ je rešio, u odlučnoj bitci pod Vitošem (1413. godine), borbu između Muse i sultana Muhameda, napavši i pobedivši prvog. Godinu dana posle toga (1414.), uzeo je za ženu Jerinu Kantakuzinovu. Od 1422. do 1426. Đurađ se duže zadržavao u Zeti, gde je jedno vreme ratovao protiv Mlečana. 1426. godine se spominje njegov svečani doček u Dubrovniku. Te iste godine, na državnom saboru u Srebrenici, Đurađ je bio proglašen za naslednika despota Stefana. Mađari su priznali t odredbu, ali su kao cenu za nju tražili obavezu, da će im se, posle smrti Stefanove, predati Mačva sa Beogradom i grad Golubac.

Posle Stefanove smrti (19.7. 1427.), Đurađ je postao srpski despot. Izgubivši Beograd, on je podigao na Dunavu novi grad - Smederevo (zbog toga je nazvan Đurađ Smederevac), između 1427. i 1430. Golubački vojvoda Jeremija nije hteo predati svoj grad Mađarima, nego ga je dao Turcima.

Mađarski kralj je despotu Đurađu poklonio posede u tadašnjoj Mađarskoj, u kojima su se nalazila sledeća mesta: Zemun, Slankamen, Kupinik (Kupinovo) i Mitrovica (Sremska Mitrovica) u Sremu, Stari Bečej (Bečej), Kulpin, Čurug, Sveti Petar, Perlek, Peser i Petrovo Selo (Bačko Petrovo Selo) u Bačkoj, Bečej (Novi Bečej), Arač, Veliki Bečkerek (Zrenjanin) i Vršac u Banatu. Kao i njegov prethodnik, Stefan Lazarević, i despot Đurađ je na svoje posede u Mađarskoj naseljavao Srbe. Pored pomenutih poseda na području današnje Vojvodine, despot je dobio još mnoga mesta u drugim delovima tadašnje Ugarske. Zabeleženo je da je u Araču živeo despotov činovnik Brajan, a u Apatinu Nikola Peretić.

Nateran od strane Turaka, Đurađ je priznao, pored mađarske, i tursku vrhovnu vlast, i plaćao im je godišnje 50.000 dukata kao danak. Dugo je vodio politiku odanosti i prema Turcima i prema Mađarima. Njegova kćer, Mara, postala je žena sultana Murata II (1435.), a druga mu se kćer, Katarina, udala za grofa Ulriha Celjskog, rođaka mađarskog kralja Sigismunda. Posle smrti Sigismundove (u decembru 1437.), Turci su pripremili veliki napad protiv Srbije i Mađarske. Gotovo cela Srbija, osim Novog Brda, je bila osvojena (1439. godine), a Smederevo je, takođe, zauzeto.


Đurađ je prvo potražio sklonište u Zeti, ali, pošto je bio onemogućen i tu, kao i kasnije u Dubrovniku, došao je na mađarski dvor, da traži pomoć za Srbiju. Njegova dva sina, Grgur i Stefan, bili su za to vreme oslepljeni (8.5. 1441. godine).
Kada je video svoje sinove lišene „zenica očnih“, Đurađ je najpre ridao i naricao, a zatim „jedva k sebi biv, naredi privesti mnoštvo Ismailćana. Sednuvši na zemlju reče isklati ih, dok sav ne ogreznu u krvi njihovoj“. Tako se o despotu Đurđu priča u žitiju njegovog unuka, Sv. Maksima (despota Đorđa Brankovića), i ta priča je trebalo da naljuti srpske ratnike protiv Turaka.


Odmah posle pada Smedereva i velikog dela despotovine pod Turke, zapretila je opasnost i despotovim posedima u Mađarskoj. Kada je na mađarski presto došao kralj Vladislav, oduzeo je od despota mnoga imanja i poklonio ih svojim pristalicama.

Raspolažući velikim novčanim sredstvima, despot je uspeo da popravi svoj položaj u Mađarskoj i da prikupi veliku vojsku. Istovremeno, posredstvom kardinala Cesarinija, formirana je Liga protiv Turaka. Na čelu Lige su bili poljsko-mađarski kralj, Vladislav, Janko Hunjadi (Sibinjanin Janko) i despot Đurađ. Oni su sa velikom vojskom provalili 1443. godine u Tursku i pobedonosno došli sve do Sofije. Hrišćanska pobeda je uzbunila čitav Balkan. Turci su, našavši se u neprilici, ponudili mir. Zahvaljujući posredovanju sultanije Mare i despota Đurađa, mir je bio sklopljen u Segedinu 1444. godine. Na osnovu ovog mira, despot je dobio natrag svoju državu, sa 24 grada, uključujući Novo Brdo, Golubac i Kruševac, a 22.8. 1444. je ponovo ušao u Smederevo.

Mađari su brzo narušili ugovor sa Turcima, kojem je Đurađ ostao veran. U novom ratnom pohodu, Mađari su bili loše sreće: bili su potučeni, a sam kralj Vladislav je poginuo u bitci kod Varne (10.11. 1444.). Zbog toga su odnosi između despota i Mađara zahladili. Despot je želeo da zavede red u zemlji i da izleči rane od prošlih ratova. Đurađ nije uspeo da povrati celu Zetu, koju su u vreme propasti Srbije delom zaposeli Mlečići, a delom Stefan Vukčić. Zbog toga je despot ratovao sa Mlečićima i kao polusaveznika dobio Skenderbega, ali u tim borbama nije imao sreće, isto kao ni u Bosni, gde je želeo da se dočepa bogate Srebrenice.

U borbama Mađara i Turaka (1448. godine), despot nije učestvovao. Štaviše, despot je posle Hunjadijevog poraza na Kosovu (17.-19.10.) istog uhvatio i zatvorio, terajući ga da mu plati štetu nanesenu od strane Mađara srpskom stanovništvu, prilikom njihovog prolaska kroz Srbiju. Posle prihvaćene obaveze i mnogih obećanja od mađarskog sabora, Hunjadi je pušten na slobodu (na Božić 1448. godine).


Odnosi između Srbije i Mađarske su posle toga postali mnogo gori. Sam papa je oslobodio Mađare od datih obaveza, kao iznuđenih u nevolji. Odnosi su postali nešto bolji posle dolaska na presto sultana Muhameda II (1451.), koji je od početka bio prijateljski raspoložen prema Đurađu. Sultan je vratio Srbiji Toplicu i Glubočicu, a bosanski kralj Srebrenicu. Posredstvom despota Đurađa, došlo je do mira između Mađara i Turaka, a Hunjadijev sin, Matija, veren je sa despotovom unukom, Jelisavetom.

Prilikom osvajanja Carigrada (1453. godine), učestvovala je i jedna jedinica srpske vojske, koju je despot poslao, budući da je bio turski vazal. Posle pada Vizantije, sultan je, iznenada, 1454. godine, krenuo protiv Srbije, pod izgovorom da Đurađ održava veze sa Mađarima i da neuredno plaća danak. Despotu su u ovoj borbi pomogli Mađari, potisnuvši Turke iz Srbije. Međutim, 1455. godine je počela nova turska ofanziva. Novo Brdo, kao i cela Južna Srbija su pali u ruke sultanu. Despot je ponovo otišao u Mađarsku, a takođe i u Beč, da traži pomoć. Prilikom povratka, u decembru 1455. godine, je kod Kupinova od strane Mađara napadnut, ranjen i zarobljen, a pušten je i oslobođen nametnutih mu obaveza tek na posredstvo kralja.

Da bi sprečio stvaranje nove lige, sultan je ponudio Đurađu mir (1456. godine), ustupajući mu delove Srbije severno od Kruševca. Međutim, Turci su iste godine preko Srbije sa velikom vojskom krenuli na Mađare. Despot je prešao u Bečkerek (Zrenjanin), a njegova vojska je junački odbila sultana kod Smedereva. I turska opsada Beograda se završila neuspehom. Te zime (24.12. 1456.), završio je despot svoj život; sahranjen je u Krivoj Reci ispod Rudnika.


Ceo svoj dugi vek (živeo je preko osamdeset godina), Đurađ je proveo u ratnim okršajima, pa je, godinu dana pred smrt, izgubio dva prsta na desnoj ruci braneći se mačem od konjanika zapovednika Beograda, Mihaila Silađija (Svilojevića iz starih srpskih letopisa i narodnih pesama). Taj „trpenija venac“ primio je „v približenih žitija koncu“ (kad se približio kraj života). Rana mu, izgleda, nikako nije mogla da zaraste i od nje je i umro.


Bio je nesrećan čovek i toga je bio svestan. Franjevcu Ivanu Kapistranu (1385-1456), koji ga je nagovarao da ostavi veru predaka, odgovorio je: „Narod moj veruje da sam mudar, mada sreće nemam. A ti sad tražiš od mene da učinim nešto po čemu bi moj narod pomisliti mogao, da sam u starosti pameću pomeo“. Oglašavan od Mađara i od zapadnjaka za izdajicu, zbog svog držanja u doba kosovske bitke iz 1448. godine, „smiderski gospodin“ Đurađ je od Jurija Barakovića (u „Vili Slovinki“, 1613.), stavljen u pakao, u „srce zemlje“, u „donju propast“. Legendu o izdajstvu prihvatilo je, na neobjašnjiv način, naše narodno predanje, ali je nju vezalo za Đurđevog oca, Vuka Brankovića, i za kosovsku bitku iz 1389. god.


O Đurđu nije stvoren kult, pa prema tome nema biografije ni crkvenih pesama njemu posvećenih. U staroj srpskoj književnosti sačuvana su dva spisa o tome kako je Đurađ 1453. godine preneo mošti apostola Luke u Smederevo. Pisci su savremenici toga očajničkog pokušaja despota — davljenika da spase sebe i svoju despotovinu, a mošti su slamka za koju se on hvata. Nad mrtvim telom despotovim nepoznati smederevski besednik držao je krajem decembra 1456. godine posmrtni govor, koji dolazi među najlepše i najpotresnije stare srpske tekstove.


Imao je nesumnjivo najburniji život od svih srpskih vladara i postao je jedna od najtragičnijih ličnosti srpske istorije.
Lik despota Đurđa postoji na njegovoj povelji svetogorskom manastiru Esfigmenu iz 1429. godine. Prikazana je cela porodica despota Đurđa. Lik despota Đurđa nalazi se i na novcu.

Literatura
Narodna enciklopedija 1927 godine, Branković Đurađ (članak Vladimira Ćorovića).
Đorđe Sp. Radojičić, Ded i unuk (LMS, knj. 190).
Č. Mijatović, Despot Đurađ Branković, I—II (1880 do 1882).
J. Radonić, Zapadna Evropa i balkanski narodi prema Turcima u prvoj polovini 15 veka (1905).
Dr Aleksa Ivić, Istorija Srba u Vojvodini, Novi Sad, 1929.

Izvor: Wikipedia