osetioci često Stounhendž prvi put ugledaju s puta. Dok brzo prolaze autoputem A303 koji skoro bezobzirno preseca ulaz u taj spomenik kulture, Stounhendž im izgleda kao nejasna gomila beznačajnih izbočina u prostranoj i jednoličnoj ravnici. Ali, čak i iz ove neposvećene perspektive letimičnog pogleda, impozantni obrisi Stounhendža su nedvosmisleno praistorijski, i na trenutak se stiče utisak da ste kroz pukotinu u vremenu upali u neki izgubljeni svet.


Izbliza, usred meteža razbijenih i stojećih kamenih blokova, Stounhendž ipak izgleda manji nego što posetioci očekuju, uprkos tome što je očigledno bio potreban ozbiljan poduhvat da bi se podigli slavni kameni blokovi od peščara – najveći je težak pedeset tona! Stounhendž se u današnje vreme smatra jedinstvenom građevinom, a verovatno je tako bilo i u vreme njegovog nastanka pre nekih 4500 godina: kameni spomenik izrađen po uzoru na prethodne drvene. I zaista, masivni horizontalni blokovi koji pokrivaju parove uspravnih blokova spojeni su sa uspravnim blokovima stolarskim spojevima kamenih klinova i ležišta, što pokazuje koliko je ovaj hibridni spomenik bio revolucionaran. Njegove ruševine još odišu tom inovativnošću, svešću o jedinstvenosti, slutnjom otkrivanja. Ljudi koji su podigli Stounhendž otkrili su nešto, nabasali na neku novu spoznaju, izvršili proboj – nema sumnje da su brižljivo raspoređeni kameni blokovi prožeti značenjem.

Ali kakvim? Mada postoji bezbroj teorija, niko pouzdano ne zna.

Stounhendž je najpoznatije praistorijsko nalazište u Evropi i među najbolje istraženim na svetu – ali svejedno ne znamo čemu je tačno služio onima koji su ga izgradili.

U prošlosti su arheolozi pokušavali da proniknu u tu tajnu tako što su iscedili svaki podatak iz samih kamenih blokova i pomno proučavali njihove obrise, ogrebotine, pa čak i senke. Ali u novije vreme naučnici su proširili svoja istraživanja u dva pravca: na ostatke obližnjeg neolitskog sela, kao i na krševiti planinski vrh na jugozapadu Velsa. Mada, još nema konačnog odgovora; ta dva krajnje različita arheološka istraživanja nude nove uzbudljive odgovore na drevne tajne Stounhendža.

Stounhendž je izdanak bogate tradicije jednako tajanstvenih konstrukcija. Reč „hendž“ znači kružni zemljani nasip s unutrašnjim jarkom. Takve zemljane humke i brežuljci, kružne drvene konstrukcije, monoliti, kao i kružne i potkovičaste konstrukcije od kamenih blokova bili su rasprostranjeni po neolitskoj Britaniji i delovima kontinentalne Evrope. (Strogo govoreći, Stounhendž zapravo i nije „hendž“, jer se jarak nalazi sa spoljašnje strane nasipa.) Stounhendž je u raznim fazama svoje izgradnje odražavao mnoge od tih tradicija. Izvesno prvi naučno potvrđeni konstrukcioni kameni blokovi Stounhendža, (tzv. plave stene, blokovi korišćeni u konstrukciji, svaki težine do 4 tone, nap.ur. NG Srbija) dopremljeni su splavovima ili dovučeni i dotegljeni kopnom iz Velsa, verovatno oko 2500 godina p.n.e. Za njima su dopremljene gromade od peščara kojima je popunjen taj kompleks koji je zatim u nekom trenutku povezan pristupnim putem sa rekom Ejvon. Zato je Stounhendž vrhunac dugog procesa dinamične evolucije; zemljani nasipi razbacani po pašnjaku, unutar kojih su posle postavljeni kameni blokovi, verovatno su bili izraz drugih verovanja u odnosu na kasniji kameni spomenik koji je nedvosmisleno bio povezan s vodom.

Dok se stoji unutar urušenih krugova nije lako razaznati izvorni plan Stounhendža. Lakše je da se zamisli šta je sve njegova izgradnja iziskivala: projektovanje, inženjerski radovi, diplomatske aktivnosti potrebne da bi se dogovorio prevoz blokova kroz razne teritorije, logistički manevri potrebni za snabdevanje i opremanje radne snage, sposobnost da se milom ili silom privole radno sposobni muškarci da ostave svoju stoku, polja i lovišta – ukratko, niz neophodnih radnji koje su poznate i nama danas, mada malo znamo o tome ko su bili ti rani Briti, kako su bili organizovani i kojim su jezikom govorili.

Tajnu staru 4.500 godina možete otkriti u junskom broju časopisa National Geographic Srbija!



Izvor: PoslovnaZena