Kraj lažne srdačnosti
Period lažne vatikanske srdačnosti prema Srbiji, u vreme konkordatskih pregovora, završava se Sarajevskim atentatom

Rimokatolički supružnik imao je slobodu i pravo da u mešovitim brakovima, zaključenim pred rimokatoličkim sveštenikom, ugovara da se deca iz takvog braka mogu odgajati u rimokatoličkoj veroispovesti (čl. 14).

Država je priznala rimokatoličkoj crkvi obeležje pravnog lica i sposobnost da vrši sva prava koja joj kao takvoj pripadaju (čl. 16). Crkva je mogla, po propisima građanskog prava, sticati, držati i sa njim slobodno upravljati, kako pokretnim tako i nepokretnim dobrima, namenjenim potrebama same crkve (čl. 17).

Svi sporovi između vlade Kraljevine Srbije i Vatikana morali su se rešavati u skladu sa kanonskim pravom Rimske crkve (Corpus iuris canonici). (čl. 21).

Period lažne vatikanske srdačnosti prema Srbiji, koja se ispoljavala u vreme konkordatskih pregovora, završava se sarajevskim atentatom na Franca Ferdinanda. Dramatične događaje u leto 1914, koji su završili agresijom Austrougarske na Srbiju, Vatikan je tretirao kao odbranu katoličanstva od srpskog "pijemontizma". Ratničko raspoloženje, koje je ovladalo rimskom Kurijom, prenelo se i na rimokatoličku hijerarhiju i sve klerikalne stranke u Austrougarskoj monarhiji.

Konkordat sklopljen između Kraljevine Srbije i Vatikana, iako nije bio ratifikovan, biće od važnosti u Kraljevini SHS (Jugoslaviji) i to za područje bivše Kraljevine Srbije, odnosno, za područja u kojima su živeli Šiptari (Kosovo, Metohija, zapadna Makedonija).

Rimokatolicizam u Kneževini (Kraljevini) Crnoj Gori
Pravni položaj rimokatolika u Kneževini Crnoj Gori, koje su, uglavnom, sačinjavali Arbanasi rimokatolici, Srbi rimokatolici i "latini" u Boki i na Primorju, određivao je konkordat koji je sklopljen 18. avgusta 1886. godine.

Prema odredbama konkordata, ispovedanje rimokatoličke veroispovesti u Crnoj Gori obavljalo se slobodno. Arcibiskupa barskog i primasa srpskog postavljao je papa, bez većeg upliva državnih vlasti, ali pod uslovom da "njegova ličnost godi crnogorskoj vladi, koja se obavezala da mu mesečno iz državne kase isplaćuje 5.000 franaka godišnje. Pravo upotrebe staroslavenske liturgije, dato 1248. od strane pape Inoćentija, potvrđeno i od papa Benedikta Húń i Pija ńú, potvrđeno je crnogorskim državljanima sa novosklopljenim konkordatom.

Od 1910. godine na Balkanu se pojačava kriza izazvana albanskom pobunom. Protiv Turske su se podigla i albanska plemena uz granicu sa Crnom Gorom, u skadarskoj Malesiji. Kako ističe Novica Rakočević, Crna Gora se od svih balkanskih zemalja najpredanije i najneposrednije zauzela u albanskom pitanju. Ona je podsticala na pobune albanska plemena, pružala im pomoć u naoružanju i municiji, dozvolila svojim građanima iz susednih oblasti da se pridružuju ustanicima, prihvatala na svom tlu albanske izbeglice, i drugo.

Crna Gora je prvenstveno želela da povrati legendarni Skadar - prestonicu srpske zetske kraljevine, na čijim je tradicijama kralj Nikola i zasnivao pravo da Crnu Goru proglasi kraljevinom. Za Crnu Goru je bilo naročito važno da u slučaju ratnih dejstava prema Skadru obezbedi pomoć albanskih rimokatoličkih plemena.

Crna Gora je svim silama nastojala da istisne "pravo" verskog protektorata Austrije nad rimokatolicima Balkana i istisne njen uticaj iz skadarske Malesije. Rimokatolička plemena iz severne Albanije, ili barem njihova većina, mirila su se sa shvatanjem kralja Nikole o svojoj samoupravnoj oblasti pod njegovom vlašću.

Zbog takvih državnih planova kralj Nikola je nastojao da u Crnoj Gori sprovodi što liberalniju politiku prema rimokatolicima, a naročito prema Arbanasima rimokatolicima. Sam konkordat je bio garant da će se prava rimokatolika u Crnoj Gori poštovati.
Piše: Nikola Žutić