Slobodna Teritorija Trsta

Glavni grad   Trst
Službeni jezik   hrvatski, italijanski, slovenački
Vlada   Republika
Površina   738 km²
Stanovništvo
 - Gustina   330.000 stan.
447/km²
Nastanak   15. septemba 1947.
Nestanak   26. oktobar 1954. (razdvajanje)
11. listopada 1977. (Osimski sporazumi)
Valuta   Tršćanska lira

Slobodna teritorija Trsta (italijanski: Territorio libero di Trieste, slovenački: Svobodno tržaško ozemlje, nemački: Freies Territorium Triest) je bila neutralna gradska država koja je postojala između 1947. i 1954. na severozapadnoj obali Jadranskog mora.

Slobodna teritorija Trsta je osnovana 1947. godine, nakon završetka rata, kako bi se rešio problem ovog, tada višeetničkog i višejezičnog područja. Glavna namena ove teritorije je bila smanjivanje teritorijalnih svojatanja ovog, strateški vrlo važnog područja za trgovinu sa centralnom Evropom.

Zemljopis

Slobodna teritorija Trsta se sastojao od grada Trsta, te obalnog pojasa koji se danas nalazi u Italiji (zona A) i jednog dijela Istarskog poluoostrva (zona B), danas podeljen između Slovenije i Hrvatske. Područje države se protezalo na 738 km² oko Tršćanskog zaliva od Duina na severu, do Novigrada na jugu, te je na tom području živelo oko 330.000 stanovnika. Reke na ovom području su: Dragonja (Dragogna), Reka (Timavo), Glinščica (Rosandra) i Mirna (Quieto). Najviša tačka države je bila Veliko Gradišče (Monte Castellaro) (724 m).

Teritorija se sastojala od 18 opština (od sjevera prema jugu):

Zona A:
Duino (Devin)
Aurisina (Nabrežina)
Sgonico (Zgonik)
Monrupino (Repentabor)
Trieste (Trst)
Muggia (Milje)
San Dorligo (Dolina)

Zona B:
Dekani (Villa Decani)
Koper (Kopar, Capodistria)
Izola (Isola)
Piran (Pirano)
Marezige (Maresego)
Šmarje pri Kopru
Umag (Umago)
Buje (Buie)
Brtonigla (Verteneglio)
Grožnjan (Grisignana)
Novigrad (Cittànova)

Istorija

Trst je vekovima bio deo Austro-Ugarske, iako su većinu stanovnika činili Italijani. Nakon Prvog svetskog rata, 1921. godine, Italija je službeno pripojila Trst, Istru, Kvarner i delove današnje zapadne Slovenije. Nadalje, 1924. godine, Italija je pripojila i Slobodnu Državu Rijeku. Ruralno područje su većinom naseljavali Slovenci i Hrvati, dok su Italijani većinom živeli u Trstu i nekim istarskim gradovima. U 1920-im i 1930-im godinama, slovensko stanovništvo je pod fašističkim režimom bilo podvrgnuto italijanizaciji i diskriminaciji. Takođe su često bili podvrgnuti nasilju, 13. jula 1920. zapaljen je Slovenski narodni dom u Trstu, kao odgovor na ubistvo dvojice italijanskih mornara, koje je ubila jugoslovenska žandarmerija u pobuni u Splitu. Mnogi Slovenci i Hrvati su emigrirali u Jugoslaviju, dok su se neki pridružili pokretu otpora TIGR (Trst, Istra, Gorica i Rijeka), koji je u 1920-ima i 1930-ima izveo više od 100 terorističkih napada u Trstu i njegovoj okolini.
 
Poster Maršalovog plana koji prikazuje zastave evropskih država, uključujući zastavu Trsta, koja je greškom prikazana s plavom umesto sa crvenom pozadinom.

Italija se u Drugom svetskom ratu borila na strani sila Osovine. Nakon pada fašističkog režima 1943. godine i kapitulacija Italijeitalijanske kapitulacije, Jugoslavija je pripojila ovu teritoriju, ali su ga okupirale nemačke snage. 4. armija Jugoslovenske armije, zajedno sa 9. slovenalkim korpusom JA, zauzela je Trst 1. maja 1945. godine, čime su Trst osvojile savezničke snage. Idući dan nemačka vojska se predala novozelandskoj vojsci. 12. maja je potpisan dogovor između Jugoslavije i zapadnih Saveznika o napuštanju teritorija, što je jugoslavenska vojska učinila 12. juna.

10. februara 1947. godine, u Parizu je potpisan mirovni sporazum s Italijom (Pariški mirovni sporazum) kojim je osnovana Slobodna teritorija Trsta (STT). Ova teritorija je podeljena u dve zone. Zona A je bila velika 222.5 km2 i u njoj je živelo 262.406 stanovnika, te je uključivala grad Trst. Ova zona je bila pod upravom britanskih i američkih snaga. Zona B je bila velika 515.5 km2 te je uključivala severozapadnu Istru i Slovenačko primorje. U ovoj zoni tada je živelo 71.000 stanovnika, a bila je pod upravom Jugoslavenske narodne armije. Ova teritorija nikad nije de facto funkcionirala kao samostalna država, iako je de iure to bio, te je izdavala vlastiti novac i poštanske marke.

1954. godine, u Londonu, potpisan je Sporazum o suglasju (ili londonski sporazum) kojim je Slobodna teritorija Trsta prestajala da postoji. Zona A je priključena Italiji, a zona B Jugoslaviji. Konačna granica između Italije i Jugoslavije je dogovorena 1975. godine, Osimskim sporazumima (ili Osimskim sporazumom), koji je potpisan 10. novembra u italijanskom mestu Osimo.

Zona A odgovara današnjoj italijanskoj pokrajini Trst, a zona B je podeljena između primorske Slovenije i Istarske županije.

Stanovništvo

Po austrougarskom popisu stanovništva u 1910. godine, 230.000 Tršćana su se izjasnili kao (na osnovi jezika):
51.8% kao Italijani,
25% kao Slovenci,
5% kao Hrvati,
1.2% drugi (Nemci, Srbi, Grci itd.), te
16% kao stranci izvan Austro-Ugarske monarhije (od kojih su 75% bili iz Italije)

Tokom 1940ih, te nakon podele zemlje, veliki broj Italijana, oko 40.000, iselio se iz zone B u zonu A ili u Italiju. Razlozi su bilo razni: ekonomski razlozi, podupiranje fašističkog režima, prisiljenost na odlazak ili želja za životom u matičnoj državi. Na jugoslavenskoj strani, iseljenici su znani kao optanti (od lat. optare, »željeti, izbirati«), a na italijanskoj kao ezuli (od lat.exilium, »izgon«). Oko 30.000 Italijana ostalo je živeti u tadašnjoj Jugoslaviji, te danas predstavljaju italijansku manjinu u Sloveniji i Hrvatskoj.

Izvor: Wikipedia

Karta teritorija