Seleukidsko carstvo

Seleukidsko carstvo je jedno od tri velika carstva stvorena posle smrti Aleksandra Makedonskog. Postojalo je 30 kraljeva iz Seleukidske dinastije. Osnivač Seleukida je Seleuk. Seleukidsko carstvo je velikim delom bilo na području koje je pre toga zauzimalo Persijsko carstvo. Seleuk je formirao Seleukidsko carstvo 312. pne. . Carstvo traje do 150. pne.

Podela carstva 323. pne. - 281. pne.

Aleksandar Makedonski je zauzeo Persiju i umire mlad, ostavljajući ogromno carstvo bez pravog naslednika. Njegovi generali dijadosi ("naslednici") vodili su nekoliko ratova za dominaciju delovima ili celim Aleksandrovim carstvom.

Jedan od dijadoha Seleuk počinje vladati Vavilonom i čitavim istočnim područjima od 312. pne.. To se smatra datumom formiranja Seleukidskog carstva. Posle bitke kod Ipsa 301. pne. i pobede nad Antigonom, počinje vladati istočnom Anadolijom i severnom Sirijom. Tu formira novi grad Antiohiju. Seleukidsko carstvo postaje najveće posle pobede Seleuka nad Lizimahom u bici kod Korupedija 281. pne. . Dolazi u posed i zapadne Anadolije. Želio je da osvoji Trakiju i Makedoniju, ali Ptolemej Keraun ga ubija.

Njegov sin Antioh I Soter nije bio toliko sposoban, da bi osvajao evropske delove. Glavni neprijatelji su mu bili Antigon II Gonata i Ptolemej II . Posedovao je ogromne teritorije u Aziji od Egejskog mora do Afganistana sa velikim brojem naroda i rasa, pa je bilo nužno voditi politiku nacionalne ravnopravnosti.

Širenje helenističkih ideja

Već do 313. pne. počinje se intenzivnim širenjem helenističkih ideja u svim delovima carstva. Makedonska armija je raširila filozofe, istoričare, oficire po velikim delovima svog carstva. Helenističke ideje su započele ekspanziju koja je trajala 250 godina. Širile su se u područja bliskoistočnih, srednjeistočnih i centralno-azijskih kultura. Gradi se stotine novih gradova, od kojih mnogi postaju trgovačka središta. Mnogi postojeći gradovi prihvataju helenistička učenja, religiju i politiku. Sretanje različitih kultura je negde doprinelo blagostanju i opštem i trgovačkom i prosvetnom napretku. Na drugim mestima izbijaju pobune.

Preglomazno carstvo

Čak i pre Seleukida pokazalo se da je vrlo teško upravljati jednim tako velikim carstvom. Seleuk je 304. pne. izvršio invaziju Indije , tačnije današnjeg Pandžaba i Pakistana. Time je Seleuk došao u sukob sa moćnim Maurja carstvom sa kraljem Čandagupta Maurjom. Čandragupta je skupio armiju od 100.000 ljudi i 9.000 slonova i prisilio Seleuka na savez. Dao je Seleuku ćerku za ženu i najmanje 500 slonova i dosta vojske, što je igralo bitnu ulogu u bici kod Ipsa.

Pre smrti Seleuk gubi Gedroziju na jugoistoku iranske ploče i gubi Arahoziju na zapadnoj obali Inda. Antioh I (vladao 281. pne. -261. pne. ) i njegov naslednik Antioh II (vladao 261. pne. -246. pne. ) imali su probleme na zapadu. Stalno su ratovali sa Ptolemejem II , a bili su suočeni i sa keltskom invazijom Male Azije. Problemi na zapadu skrenuli su im pažnju sa istočnih provincija carstva. Pri kraju vladavine Antioha II Baktrija i Part proglašavaju nezavisnost.

Grčko-Baktrijsko otcepljenje

U Baktriji se 250. pne. formira Grčko-Baktrijsko kraljevstvo. To kraljevstvo je karakterizirano bogatom helenističkom kulturom. Traje do oko 125. pne. ,kada je pregaženo od strane severnih nomada. Jedan od kraljeva Grčko-Baktrijskog kraljevstva Demetrije I Baktrijski napada Indiju oko 180. pne. i formira Grčko-Indijsko kraljevstvo, koje traje do 1. pne.

Otcepljenje Parte

Parćanski poglavica Arsak stavlja 250. pne. pod svoju vlast Parćansku teritoriju i formira Arsakidsku dinastiju, što će kasnije biti moćno Parćansko carstvo.
[uredi]

Pad i uspon Seleukidskog carstva

Kraj vladavine Antioha II i vladavina njegova sina Seleuka II (246. pne.-225. pne.) predstavljaju razdoblje pada Seleukidskog carstva. Baktrija i Part se odvajaju. Seleuk II je poražen od strane Ptolemeja III u Trećem sirijskom ratu. Posle toga Seleuk II ratuje protiv svog brata. Gubi se kontrola i u Maloj Aziji. Gali su se nastanili u Galatiji. Pojavljuju se polunezavisna poluhelenistička kraljevstva u Bitiniji, Pontu i Kapadokiji. Pergam isto proglašava nezavisnost pod Atalidskom dinastijom.

Obnova počinje dolaskom na vlast 223. pne. Antioha III Velikog. U početku je bio neuspešan u Četvrtom sirijskom ratu. Međutim ubrzo se Antioh III Veliki pokazuje kao jedan od najvećih Seleukidskih vladara nakon Seleuka. Uspeva da pobunjene vazale Baktriju i Part vrati u stanje poslušnosti. Čak je pokušao i osvajanje Indije.

Kada je sredio istočne provincije, vraća se na zapad 205. pne. . Na zapadu je situacija mnogo bolja posle smrti Ptolemeja IV. Antioh III i Filip V Makedonski odlučuju da podele Ptolemejeve posede van Egipta. U Petom sirijskom ratu Seleukidi izbacuju Ptolemeja V iz Sirije. U bici kod Panija 198. pne. Ptolemejevići gube Siriju. Antioh III je time povratio bar nakratko nekadašnji sjaj Seleukidskog carstva.

Poraz od Rima i ponovna dezintegracija

Njegov bivši saveznik Filip V Makedonski poražen je od Rimljana 197. pne. , pa je Antioh III to vidio kao veliku šansu da osvoji Grčku. Kartaginjanski general Hanibal ga je ohrabrivao u nameri. Napravio je savez sa Etolskim savezom i izvršio je invaziju Grčke. Rimljani pobeđuju Antioha III u bici kod Termopila 191. pne. i bici kod Magnezije 190. pne.. Prisiljen je da sklopi mirovni sporazum sa Rimljanima 188. pne. Po odredbama tog sporazuma:
napušta Evropu
predaje celu Malu Aziju severno od Taurus planina sve do Pergama
treba platiti veliku ratnu odštetu

Antioh III kreće 187. pne. u novu ekspediciju na istok, da bi skupio novaca da plati ratnu štetu. Tu je i umro.

Njegov naslednik Seleuk IV (187. pne. -175. pne. ) bio je zauzet pokušajima da plati veliku ratnu štetu. Posle njega na vlast dolazi Antioh IV , koji pokušava povratiti prestiž Seleukidskog carstva. Vodi uspešan pohod na Egipat. Uspeva odgurnuti egipatsku armiju do Aleksandrije. Međutim pod pretnjom rimskog emisara odustaje od invazije Egipta. Istočne provincije se ponovo izmiču kontroli. Parćani počinju čak otimati persijsku zemlju. Agresivna helenizacija dovodi do pobune Jevreja u Judeji. Antioh IV nije mogao da se nosi sa dve pobune istovremeno. Poginuo je 164. pne. tokom ekspedicije protiv Parćana.

Građanski rat i daljnji raspad

Posle smrti Antioha IV Seleukidsko carstvo postaje nestabilno. Izbijaju česti građanski ratovi. Antioha V zbacuje 161. pne. sin Seleuka IV , Demetrije I Soter. Demetrije pokušava uspostaviti vlast u Judeji, ali zbacuje ga 150. pne. lažni kralj uzurpator Aleksandar Balas. Uzurpator Aleksandar Balas vlada do 146. pne. ,kada ga zbacuje Demetrijev sin Demetrije II Nikator. Demetrije II se pokazuje kao nesposoban da kontroliše carstvo. Dok je vladao ponovo izbija građanski rat sa ostatcima pristalica sina uzurpatora.

Do 143. pne. , Jevreji uspevaju postići punu nezavisnost. Part se takođe širi. Demetrije II je poražen i zarobljen 139. pne. u bici protiv Parćana. Do tada Part je već zauzeo celu iransku visoravan. Antioh VII uspeva da povrati jedinstvo unutar ostataka Seleukidskog carstva, ali Part je postao prejak. Ubijen je u bici 129. pne. , koja vodi konačnom padu Seleukidskog carstva. Unutar Seleukidskog carstva javljaju se mnogi koji žele da vladaju, ali u praksi to se pretvara u neprekidni građanski rat.

Kolaps Seleukidskog carstva

Seleukidsko carstvo je postojalo i dalje , ali je do 100. pne. bilo svedeno na Antiohiju i neke sirijske gradove. Nastavili su da postoje jer ih još uvek nitko nije želio da apsorbira. Bili su korisna bafer-zona između njihovih suseda. Kada izbija rat u Maloj aziji između Rima i Mitridata VI , Seleukidi su ostavljeni po strani.Međutim unutar njihovog poseda traju stalni građanski ratovi.

Mitridatov sin Tigran Veliki , kralj Jermenije, osvaja Siriju 83. pne. i postaje vladar Sirije, skoro okončavajući vladavinu Seleukida. Rimljani pobeđuju 69. pne. i Mitridata i Tigrana Velikog, pa Seleukidi obnavljaju carstvo pod Antiohom XII. Opet izbijaju unutrašnji sukobi.

Rimljani osvajaju Pont. Kad je Pompej porazio 63. pne. Mitridata , odlučuje da stvori novi poredak formirajući provincije i vazalna kraljevstva. Jermenija i Judeja dobijaju velik stupanj autonomije pod lokalnim kraljevima. Pošto je Seleukidsko područje bilo nemirno i problematično zbog stalnih svađa rivalskih Seleukidskih prinčeva, Pompej pretvara Siriju u rimsku provinciju.

Seleukidski vladari
Seleuk INikator (satrap 311. pne.–305. pne., kralj 305. pne.–281. pne.)
Antioh ISoter (suvladar od 291. pne., vladao 281. pne.–261. pne.)
Antioh II (261. pne.–246. pne.)
Seleuk II (246. pne.–225. pne.)
Seleuk III (225. pne.–223. pne.)
Antioh III Veliki (223. pne.–187. pne.)
Seleuk IV (187. pne.–175. pne.)
Antioh IV (175. pne.–164. pne.)
Antioh V (164. pne.–162. pne.)
Demetrije I Soter (161. pne.–150. pne.)
Aleksandar Balas (154. pne.–145. pne.)
Demetrije II (prva vladavina, 145. pne.–138. pne.)
Antioh VI (145. pne.–140. pne.?)
Diodot Trifon (140. pne.?–138. pne.)
Antioh VII (138. pne.–129. pne.)
Demetrije II (druga vladavina, 129. pne.–126. pne.)
Aleksandar II Zabin (129. pne.–123. pne.)
Kleopatra Tea (126. pne.–123. pne.)
Seleuk V (126. pne./125. pne.)
Antioh VIII (125. pne.–96. pne.)
Antioh IX (114. pne.–96. pne.)
Seleuk VI Nikator (96. pne.–95. pne.)
Antioh X (95. pne.–92. pne. ili 83. pne.)
Demetrije III Eukar (95. pne.–87. pne.)
Antioh XI (95. pne.–92. pne.)
Filip I Filidelfus (95. pne.–84. pne./83. pne.)
Antioh XII (87. pne.–84. pne.)
(Tigran I) (83. pne.–69. pne.)
Seleuk VII (?)
Antioh XIII (69. pne.–64. pne.)
Philip II Filoroma (65. pne.–63. pne.)

Izvor: Wikipedia