Crkva u istoriji
Šta je Crkva i koja su njena svojstva?
Crkva je sveobuhvatna Tajna sveta i života. Po recima sv. Grigorija Nisijskog, vec je stvaranje sveta bio tajanstveni pocetak stvaranja C& dejstvom i prisustvom u njemu vecnog Slova (Smisla) Božijeg. To dejstvo i prisustvo još je izraženije u nastanku coveka kao slovesnog (smisaonog) bica, silom Duha Bož& takode u stalnom Božanskom Promislu o coveku i svetu, narocito o Izabranom narodu Božijem. Kada je pak došla punota vremena, posla Bog to vecno Slovo svoje, Sina svoga Jedinorodnog, da preko Njega i u Njemu podari svetu i coveku spasenje, savršenstvo i Punotu života. Njegovim ovaplocenjem i celokupnim bogocovecanskim delom konacno je oblikovana i utemeljena Crkva Božija. Ona je njegovo Telo a on njena vecna Glava. I kao što je Sveta Trojica jedan Bog, i jedan je Isus Hristos Spasitelj naš, tako je i Crkva Božja jedna, sveta, saborna i apostolska. Sve tvari i sva bica prizvani su da udu u tu jednu Crkvu, da njome i u njoj istinski "uzrastamo u Onoga koji je Glava - Hristos" (Ef. 4,15).

Kako pocinje istorija Novozavetne Crkve?
Istorija Crkve Božije pocinje propovedanjem i stradanjem Apostola. Njene prve svete stranice su opisane u "Delima Apostolskim" (napisao ih je sveti Evangelist Luka, koji je bio i prvi ikonopisac - naslikao je ikonu Majke Božije sa Bogodetetom Isusom). U Delima Apostolskim je opisano i muceništvo za Hrista Sv. Arhidakona Stefana i Apostola Jakova, Brata Jovana Bogoslova. Od tada pa do danas i do kraja veka i sveta, mucenicka krv je bila i ostala seme za nove hrišcane. Zapoceta silaskom Duha Svetoga i delima Apostola, istorija Crkve se nastavlja zabeležena u bezbrojnim žitijama o podvizima Svetih i Mucenika kroz vekove. Istorija Crkve i Evandelje Hristovo se i danas pišu, i pisace se neprekidno do kraja sveta i veka. Ali ne perom i mastilom, nego dejstvom Duha Svetoga, koji objedinjava verom, podvizima i samožrtvovanjem preporodene i prosvecene duše.

Pored "Dela Apostolskih", gde su još opisani propoved, dela i ucenje Svetih Apostola, kao i osnivanje prvih hrišcanskih Opština?
O svemu tome nam svedoce Poslanice Svetih Apostola, osobito cetrnaest poslanica Apostola P& on je prvo bio gonitelj hrišcana, a pošto mu se Hristos Gospod javio na putu za Damask - jedan od najvecih blagovesnika istine Hristove svih vremena. Divne Poslanice su nam ostavili i Apostol Petar (dve), Apostol Jovan (tri Poslanice i Otkrivenje Jovanovo) i Apostoli Juda i Jakov. Sve te Poslanice su organski deo Novog zaveta i produženje cetiri Evandelja, u kojima je opisan život Gospoda Hrista.

Ko je produžio propoved i delo Svetih Apostola u svetu?
Produžili su njihovi naslednici: Episkopi, prezviteri (sveštenici) i dakoni. Gde god su osnivali nove crkvene Zajednice, Apostoli su rukopolagali Episkope za svoje naslednike, a ovi docnije za pomocnike sebi prezvitere i dakone. To je crkvena jerarhija. Ona vodi poreklo od samoga Gospoda Hrista i od Svetoga Duha koji je sišao na Apostole. Apostoli su predali svojim naslednicima ono što su primili od Gospoda: istu veru, isto Krštenje, iste Svete Tajne, isti život po Bogu. Njihovi naslednici su to predavali kroz polaganje ruku (kroz Svetu Tajnu Sveštenstva) svojim naslednicima, a ovi opet svojim, i tako se kroz to neprekidno naslede, apostolsko prejemstvo produžava do danas, i produžavace se do svršetka veka. Sveštenstvo propoveda, cuva pravoslavnu veru i vrši Svete T& bez njega ne može biti Crkve, jer bez njega Crkva ne bi mogla obavljati svoju spasonosnu službu.

Apostolsko propovedanje Hrista i njihovo sveto delo produžuju i svi hrišcani. Svi hrišcani su pozvani da budu apostoli Hristovi, da budu so i svetlost & da budu svedoci Hristovi - recju, delima, a ako zatreba i mucenickom krvlju. Jer Narod Božiji je cuvar vere pravoslavne ako bi visoka jerarhija zatajila.

Izbor i posvecenje u pravoslavnu jerarhiju ide odozgo, sa neba. Licno Hristos je izabrao dvanaest Apostola. Oni su, kasnije, izabirali prve episkope, a episkopski sabori su izabrali nove episkope. U stvari, Hristos Duhom Svetim i dalje poziva u apostolsku službu Svoje izabranike - preko Arhijerejskih sabora. Znaci, Pravoslavna Crkva je Jedinonacalije Svete Trojice, Božije Carstvo na Zemlji. Ali napomenimo odmah još ovo: naš Car i Bog, Isus Hristos, bio je na Zemlji radnik, drvodelja. On je došao sa neba da nas oslobodi od svih kompleksa: najužasnijeg kompleksa straha od smrti, Svojim vaskrsenjem, kao i najsmešnijeg kompleksa školskih diploma, Svojim ukazivanjem ljubavi prema svima, jer svaki covek je nezamenljiv unikat, bez obzira na stepen obrazovanja ili neobrazovanja.

Suprotno od Crkve pravoslavne, izbor u demokratijama ide odozdo, od vecine glasaca. Masa bira svog delegata i uzdiže ga u fotelju parlamenta ili u vladu.

Šta je Sveta Tajna Pokajanja (Ispovesti)?
Sveštenici su dobili i dar da lece vernike koji boluju od griže savesti i kaju se pred Bogom i pred Angelima. Pokajanje je sveta tajna u kojoj hrišcanin ispoveda svoje grehove pred sveštenikom, i preko njega dobija nevidivi oproštaj grehova od samoga Gospoda Isusa Hrista, od same Crkve, jer je svaki greh - greh protiv Boga, protiv Crkve, protiv ljudi i svih stvorenja. Bez ispovesti nema pravog pokajanja, a bez pokajanja nema spasenja. Tajnu Pokajanja je ustanovio Gospod posle Vaskrsenja, kad je rekao ucenicima: "Primite Duha Svetoga. Kojima otpustite grehe, otpustice im & i kojima zadržite, zadržace se". Tu se opraštaju gresi ucinjeni posle Krštenja.

Gospod je dao svojim Ucenicima i njihovim naslednicima blagodat opraštanja i isceljivanja duševnih i telesnih nemoci i u Svetoj Tajni Jeleosvecenja (Sveštanja masla). Još su Apostoli, po zapovesti Hristovoj, "mazali uljem bolesnike i isceljivali ih". Tako radi Crkva i do danas: sveštenici citaju molitve i odlomke iz Novog zaveta, blagosiljaju ulje i njime pomazuju sedam puta bolesnika u ime Gospodnje, i Gospod ga isceljuje od duševne nemoci - greha, a i od telesne bolesti, po meri vere i usrdnosti molitve.

Da li je Gospod predao preko Apostola svojoj Crkvi još neke Svete Tajne?
Obicno kažemo da u Crkvi ima sedam Svetih Tajni, jer broj sedam oznacava savršenstvo. Medutim, u Crkvi su bezbrojne svete & sve je u njoj Sveta Tajna, ceo njen blagodatni bogocovecanski život. I osvecenje vodice je Sveta Tajna, i monašenje i osvecenje hrama ili & i osvecenje domova, i bunara i osvecenje svake stvari. I svaka molitva je Sveta Tajna jer njome silazi na nas i na naše darove i na stvorenja ista Božja Sila, ista blagodat Duha Svetoga. Svaki, i necujni, priziv Duha Svetoga i susret sa Njim, prerasta i pretvara se u Svetu Tajnu opštenja sa Hristom, koji je neopisiva i neizreciva Svetajna života i svemira.

Šta je Sveto Predanje?
Apostoli nisu sve zapisali što je Gospod govorio. Jer, po recima voljenog Hristovog ucenika Evangelista Jovana, kad bi se sve zapisalo što je Isus ucinio, ni u ceo svet ne bi mogle stati napisane knjige. Mnoge stvari i tajne Apostoli su usmeno predali i sacuvali, a to se kao Sveto Predanje prenosilo usmeno sa pokolenja na pokolenje. Tako je na primer sacuvan obicaj okretanja prema istoku za vreme molitve, znak krsta, poštovanja ikona i sl. Sveto pismo je zapisano, a Sveto Predanje nezapisano Sveto Otkrivenje. Sveto Predanje je prisustvo Duha Svetoga u svima pokolenjima pravoslavnih, do kraja sveta i veka, bez obzira na njihov & ono je plod tajanstvene saradnje Duha Svetoga sa duhonosnim ljudima. To živo i životvorno Sveto Predanje, koje sobom obuhvata i pisanu Božju rec i nezapisano iskustvo svetih ljudi, osobito je posvedoceno u delima Svetih Otaca. Crkve, crkvenim kanonskim Pravilima, odlukama Vaseljenskih sabora i njima potvrdenih, pomesnih sabora Crkve.

Ko su bili prvi gonitelji hrišcana?
To su bili jevrejski prvosveštenici i knezovi koji nisu poverovali u Hrista kao Boga i Gospoda i obecanog Spasitelja. Uskoro su hrišcane poceli da gone i mnogobošci na celu sa rimskim carevima. Rimski carevi su zahtevali od hrišcana da se klanjaju mnogim bogovima, a i njima samim kao božanstvima. Hrišcani se nisu hteli klanjati nikome drugome sem Hristu, jedinom istinitom Bogu. Zato su oni bili bacani pred zveri, muceni, razapinjani- i ubijani. To strašno gonjenje hrišcana trajalo je sve do sv. cara Konstantina koji je Milanskim ediktom proglasio slobodu hrišcanske vere (313 g.). Tada pocinje novi hiljadugodišnji period života Crkve Hristove. Ime Hristovo se propoveda i na Istoku i na Zapadu i na Severu i na Jugu. Mnogi narodi su u tom periodu primili hrišcansku veru. Crkva je, i pored unutrašnjih i spoljašnjih teškoca, koje nikad nisu prestajale, urodila divnim plodovima i obogatila Carstvo nebesko bezbrojnim svetiteljima, podvižnicima, mucenicima, divnim književnim delima, velicanstvenim hramovima, ikonama i freskama.

Šta su Vaseljenski sabori?
To su skupovi Svetih Otaca i ucenih bogoslova iz celoga hrišcanskog sveta, na kojima se raspravljalo o osnovnim pitanjima vere i crkvenog života. Sveti Oci, episkopi Crkve, na tim Saborima su branili pravoslavnu veru od jeretickih zabluda i lažnih ucenja. Kad je prestalo spoljašnje gonjenje Crkve, onda su se pojavili unutrašnji neprijatelji vere, lažni ucitelji (zvani jeretici), koji su pokušavali da razore jedinu, svetu, sabornu i apostolsku Crkvu i punotu istine u njoj. Crkva je takve na Vaseljenskim saborima osudila. Pored tih sveopštih Sabora bilo je i Pomesnih sabora. Njih su sazivale pojedine pomesne Crkve. Odluke mnogih od tih Sabora kasnije su priznate na Vaseljenskim saborima kao opštevažece za celu Crkvu. Vaseljenski sabori su bili i ostali najviša vlast u Pravoslavnoj crkvi.

Koji je prvi Sabor u istoriji Crkve?
Prvi Sabor je sazvan još u apostolsko vreme u svetom gradu Jerusalimu (51. g.). On se zove Apostolski sabor. Na tom saboru, nadahnuti Duhom Svetim, Apostoli su doneli odluku da obrezanje nije obavezno za one koji iz mnogoboštva dolaze da se krste. Od njih se traži da se cuvaju samo od idolskih žrtava, od bluda, da ne jedu meso udavljenih životinja i životinjsku krv. Odluka Apostolskog sabora pocinje recima: "Izvoli se Duhu Svetome i nama ... " To znaci da je Crkva nepogrešiva samo onda kada je verna Duhu Svetome i kada saborno donosi svoje odluke.

Koliko je bilo Vaseljenskih sabora i koje su odluke doneli?
Bilo je sedam Vaseljenskih sabora, a Pomesnih mnogo više, i to do najnovijih vremena (odluke nekih od Pomesnih sabora, i ranijih i novijih, imaju vaseljenski znacaj, samim tim što ih je cela Pravoslavna crkva prihvatila kao svoje). Na Prvom i Drugom vaseljenskom saboru, sazvanim u Nikeji (325) i Carigradu (381), Sveti Oci su boreci se protiv Arija i duhoboraca, sastavili sažeto Ispovedanje vere, zvano Simvol vere, koji i danas citamo i pevamo na svakoj Sv. Liturgiji.

Na Trecem vaseljenskom. saboru (431. g. u Efesu) Sveti Oci su posvedocili da je Presveta Deva Marija zaista Bogorodica, jer je Boga rodila u covecanskom telu. Oni, zajedno sa svetim Apostolima i svima Svetima, ispovedaju jednog i istog Hrista, Sina Božijeg, Jedinorodnog, od Oca rodenog pre svih vekova, a od Duha Svetog i Presvete Deve u vremenu.

Na Cetvrtom (451), Petom (553) i Šestom vaseljenskom saboru (680) bogomudri Oci brane od monofizita i monotelita i posvedocuju isto ono što i svi prethodni Sabori: da je Bogocovek, savršeni Bog i savršeni covek, u dvema prirodama i sa dve volje i energije, božanskom i covecanskom. To se vidi u Getsimanskoj grani, gde se Hristos potresno moli: "Oce, ako je moguce da me mimoide Caša ova"... Tu je došla do izraza i covecanska volja u Hristu. Jer po svojoj volji covek, prirodno, ne želi da umre.

Sedmi vaseljenski sabor (787) potvrduje istu tu istinu o Gospodu Hristu i Njegovom ovaplocenju (ucovecenju), ali ovoga puta kroz odbranu poštovanja svetih Ikona: prvo Njegove Ikone, pa onda i ostalih ikona: Bogorodice, Angela i svih Svetih. Ikonoborci su, naime, tvrdili da je poštovanje ikona - povratak u idolopoklonstvo. Medutim, Sveti Oci su objasnili i pokazali da se hrišcani ne klanjaju drvetu na kome su ikone naslikane. Oni preko ikone izražavaju svoje poštovanje i ljubav prema prvoliku, prema onome ko je na njima naslikan. Ikone su Evandelje u bojama, veronauka za oci. Njima se osvecuje covekovo oko i otkriva Lepota Božjeg lika. One su, i to je najvažnije, svedocanstvo da je Bog zaista postao covek, da bi covek mogao da se spase od davola, greha i smrti i da, najzad, postane Bog po blagodati. Poštujuci i celivajuci svete ikone mi odajemo preko njih poštovanje Hristu i Svetima u kojima obitava Bog. Tako na ikonama mi vidimo koliko je "Divan Bog u svetima svojim." Ikone su zastava Pravoslavne crkve, znak prepoznavanja medu svim nepravoslavnim hrišcanima i verama. Zato oni koji ne poštuju svete Ikone, pokazuju da ne znaju duh Svetog pisma i da, skriveno ili javno, ne veruju da je Bog postao covek. No ikone ne mogu i ne smeju biti slikane bilo kako: one treba da budu slikane u duhu Evandelja i saglasno mnogovekovnom iskustvu svetih ikonopisaca pravoslavne Crkve (potvrdenom i razradenom u pravoslavnoj Vizantiji, u Srbiji Nemanjica, u pravoslavnoj Rusiji i drugde.).

Da li je bilo još Vaseljenskih sabora?
Mnogi prihvataju, i ne bez razloga, kao Vaseljenski i Sabor održan u Carigradu za vreme sv. Fotija, patrijarha carigradskog (867. g.) na kome je osudeno zapadno lažno ucenje, uneseno i u Simvol vere da Sveti Duh ishodi od Oca "i od Sina" (Filiokve). Taj dodatak, docnije, postao je jedan od glavnih razloga da se Rimokatolicka crkva odvojila od jedine, svete, saborne i apostolske Crkve pravoslavne.

Vaseljenskog karaktera su i odluke isihastickog Sabora održanog takode u Carigradu (1351. g.). Na tom Saboru je uzeto u zaštitu bogonadahnuto ucenje Crkve o vecnoj Tavorskoj svetlosti, tj. o vecnim božanskim energijama, kojima je Trojicin Bog stvarno prisutan u istoriji sveta i coveka. Štiteci pravu veru od jeretika varlamita, i svedoceci istinitost razlike izmedu božanske suštine i božanske energije, Oci ovog Sabora, na celu sa sv. Grigorijem Palamom, branili su celo Otkrivenje i vekovno blagodatno iskustvo Crkve kao i mogucnost stvarnog opštenja izmedu Boga i coveka. Kroz to su branili jedinu nadu za coveka i mogucnost njegovog beskrajnog uzrastanja, vecnom i nestvorenom blagodacu Božjom. Odluke ovog Sabora kao da su vrhunac i zakljucak odluka svih dotadanjih Vaseljenskih i Pomesnih sabora. One jasno otkrivaju vecne temelje i vecne horizonte stvorenom svetu i coveku za nestvorenu lepotu u Crkvi, kao bogocovecanskoj i duhonosnoj radionici spasenja i oboženja i tavorskog preobraženja.

Zašto Crkva može biti samo jedna?
Jedinstvo Crkve neminovno sledi iz jedinstva Licnosti Bogocoveka Hrista, kao njene Glave. Crkva je Telo Hristovo a ono može biti samo jedno i nedeljivo. Svi njeni clanovi, obuhvaceni jednom istom blagodacu Svetoga Duha kroz Svete Tajne i svete vrline u organsko jedinstvo, sacinjavaju jedno Telo, i ispovedaju jednu veru, koja ih zbližava medusobno i sa Presvetom Trojicom. Otuda je razdeljenje Crkve stvar nemoguca. Razdeljenja Crkve nikada nije bilo, niti ga može biti, a bivala su i bivace odvajanja od Crkve. Od jedne jedine nerazdeljive Crkve Hristove u razna vremena odvojili su se i otpali razni jeretici i raskolnici, i time su prestali da budu clanovi Crkve. Tako su najpre otpali gnostici, pa sledbenici jeretika Arija, pa duhoborci, pa monofiziti, pa ikonoborci, pa varlamiti, mesalianci i mnogi drugi.

Kad se odvojila Rimska patrijaršija od Pravoslavne crkve i zašto?
Do odvajanja Rimske patrijaršije od Pravoslavne crkve došlo je u XI veku (1054. g.). Do tada je ne samo Istok nego i Zapad pripadao jedinoj, svetoj, sabornoj i apostolskoj Crkvi Hristovoj. Razlog za odvajanje Rimskog patrijarhata je bilo uvodenje raznih novotarija na Zapadu u ucenje nerazdeljene Crkve (Filiokve, apsolutni papski primat i nepogrešivost pape, inkvizicija i indulgencije, tvarna blagodat, cistilište, ukidanje Epikleze (priziva Svetog Duha na Liturgiji, kasnije - uvodenje novih nepravoslavnih dogmata o Bogorodici, ukidanje posta itd.).

U XVI veku su se od Rimokatolicizma odvojili Protestanti, koji su se vremenom raspadali u brojne crkvene zajednice i sekte.

Jaz izmedu Pravoslavlja i latinskog Zapada osobito se produbio posle dolaska krstaša na Istok, pocetkom XIII veka i osnivanja Latinskog carstva u Carigradu (1204. g.). Zapadni osvajaci su mnoge svetinje na Istoku oskrnavili, cak su pogazili i naše Sveto Pricešce u Putiru, i tada se ohladila vekovna uzajamna bratska ljubav kao veza jedinstva.

Koji su bili glavni centri hrišcanske vaseljene u toku prvog milenijuma istorije Crkve?
To su bile one pomesne Crkve koje su Apostoli osnovali. Najznacajnije medu njima bile su sledece: Jerusalimska i Aleksandrijska, Antiohijska i Rimska i Carigradska Apostolska stolica. Dugo vremena je Rimski episkop imao prvenstvo casti medu svima ostalim Crkvama. No kada se Rimska patrijaršija odvojila, cetiri nerazdvojive pravoslavne Patrijaršije rodile su nove pravoslavne pomesne Crkve. Od vremena cara Konstantina osobiti znacaj je stekla Carigradska crkva, zato što je Carigrad bio prestonica velikog Romejsko - vizantijskog carstva. Carigrad je vremenom duhovno rodio i prosvetio svetlošcu Evandelja mnoge okolne narode, osobito slovenske.

Ko su bili sveta braca Kirilo i Metodije?
Oni su bili slovenski ucitelji i prosvetitelji. Uputio ih je Moravskom knezu Rastislavu sv. patrijarh Fotije carigradski da propovedaju Evandelje Slovenima. Oni su stvorili slovensku azbuku i prevodili Evandelje i druge Svete spise na slovenski jezik. Progonili su ih nemacki latinski sveštenici koji su tvrdili da se Evandelje može propovedati samo na jevrejskom, grckom i latinskom. Njihovi proterani ucenici su osnovali u Ohridu duhovni centar i školu, odakle se proširila hrišcanska prosveta na sve slovenske narode. Najznacajniji ucenici Sv. brace bili su takozvani Petocislenici: sv. Kliment Ohridski i Naum, Sava, Gorazd i Angelarije.

Kad su Srbi primili veru pravoslavnu?
Primili su je za vreme kneza Mutimira (867. g.). Za vreme kneza Mutimira je bilo prvo pokrštavanje Srba. Potom su veliki prosvetiteljski uticaj ia Srbe izvršili sv. Kirilo i Metodije i njihovi ucenici. Prvi mucenik iz našeg roda bio je sv. kralj Jovan Vladimir cije mošti pocivaju u Elbasanu (Albanija).

Ko je produžio delo Sv. brace i njihovih ucenika?
Njihovo delo su produžili trojica neustrašivih pustinjaka: prepodobni Jovan Rilski, Gavrilo Lesnovski, Prohor Pcinjski, a posle njih i prepodobni Joakim Osogovski. Oni su svojim delom i životom utvrdivali veru pravoslavnu kako kod Srba i Bugara, tako i kod drugih balkanskih plemena.

Ko su monasi i kakva je bila njihova uloga u istoriji Crkve?
Monasi su ljudi koji se odricu svega prolaznoga radi Hrista i Carstva nebeskoga i trude se da budu verni Hristu do smrti. Prvi devstvenici i zaštitnici devstvenika bili su sv. Jovan Krstitelj, Presveta Deva Marija, sv. Evangelist Jovan i Apostol Pavle. Devstvenika je bilo uvek u Crkvi. Oni su davali i daju zavet poslušnosti, devstvenosti i siromaštva. Veliki broj devstvenika i devstvenica (monaha i monahinja, kaludera i kaluderica), pojavio se u IV veku, prvo na Istoku, a onda po svima krajevima do kojih je bilo doprlo Hrišcanstvo. Cuveni su bili monaški centri u Egipatskoj pustinji, u Palestini, na Sinaju, u južnoj Italiji, Galiji (današnja Francuska). Iz tih centara su se oni širili na Istoku do Indije, na Zapadu do Britanskih ostrva, na severu do Ledenog mora. Iz njih su izašli veliki Ucitelji i Prosvetitelji crkve: Prepodobni Antonije i Pahomije Veliki, sv. Frumentije prosvetitelj Etiopije, sv. Nina prosvetiteljka Gruzije, sv. Alban prosvetitelj Britanije, sv. Martin Turonski zaštitnik Francuske, sv. Kirilo i Metodije prosvetitelji Slovena i mnogi drugi.

Šta je Sveta Gora?
Sveta Gora je poluostrvo u današnjoj Grckoj, gde više od hiljadu godina žive monasi isposnici, u zajednickim opštežicima i usamljenickim kolibama. Ona se naziva i "Vrt Bogorodice": po predanju ovo mesto je blagoslovila sama Bogorodica da na njemu žive slicni njoj devstvenici. Sveta Gora je ognjište vrlina i podviga i neugasivi svetionik vere pravoslavne. Prvi veliki pustinjak u Svetoj gori bio je prepodobni Petar Atonski, a prvi osnivac opštežiteljnog manastira Velike Lavre - prepodobni Atanasije Atonski. Posle tog manastira, na Svetoj Gori je niklo još dvadeset velikih manastira, medu kojima pored grckih postoje i gruzijski, ruski, srpski, bugarski i rumunski manastiri. U njima su se podvizavali ljudi raznih narodnosti, od kojih su mnogi docnije postajali Apostoli i prosvetitelji svojih naroda (Prepodobni Georgije i Jovan osnivaci Iverskog manastira - Gruzina, Antonije i Teodosije Pecerski Rusa, Sveti Simeon i Sava - Srba, prepodobni Nikodim Tismanski - Rumuna, u novije vreme ravnoapostolni Kosma Etolski - Grka itd.).

Ko su Isihasti (Tihovatelji)?
To su revnitelji vere koji su se trudili i koji se trude da ispune evandelsku zapovest: "Moliše se neprestano". Novozavetni isihasti (molitveni tihovatelji) smatraju za svog prvog ucitelja starozavetnog Proroka Iliju. Kao propovednik neprestane molitve u Novom zavetu narocito se istakao Apostol Pavle. On govori o molitvi u svim vidovima, ali posebno i o neprestanom prizivanju Imena Isusova, pred kojim ima da se pokloni svako koleno i na nebu i na zemlji (Filipljanima, glava 2, stih 10). Od tog vremena pa kroz svu istoriju Crkve bilo je hrišcana koji su se trudili da sve svoje brige saberu u jednu jedinu brigu: kako ce ugoditi Gospodu i neprestano živeti zajedno sa njim. Vrhunac toga truda je postizanje neprestane molitve, saglasno recima sv. Grigorija Bogoslova: "Bogu se treba više moliti nego disati". A taj sveti posao je umetnost nad umetnostima, i zahteva najpre ispunjavanje svih zapovesti Božjih. Takvih svetih molitvenika je bilo osobito medu pustinjacima u Egiptu, na Sinaju, u Palestini, u Svetoj Gori, ali i medu najprostijim vernicima u svetu. Veliki propovednik isihazma je bio sv. Jovan Lestvicnik (VII vek); cuveni molitveni tihovatelj u XI veku je bio prepodobni Simeon Novi Bogoslov. Narocito su postali poznati isihasti XVI veka, medu kojima su najcuveniji prepodobni Grigorije Sinait i sv. Grigorije Palama. U to vreme su mnogi isihasti, ucenici ove dvojice, živeli i podvizavali se i u Srbiji (prepodobni Romilo Ravanicki, prepodobni Grigorije Gornjacki i mnogi drugi znani i neznani isposnici i molitvenici, zvani "Sinaiti"). Veliki isihasta prošlog veka bio je prepodobni Serafim Sarovski. Kao pravi isihasti po nacinu života su bili kod nas u naše vreme prepodobna Stefanida sa Kosova, o. Georgije Svetogorac, rodom iz Hercegovine, o. Justin Celijski.

Najomiljenija molitva isihasta svih vremena bila je molitva Gospodu Isusu: "Gospode Isuse Hriste, Sine Božiji, pomiluj me grešnoga (grešnu)". Ona se zove i "molitva uma" ili "molitva srca", jer se neprestano ponavlja u umu i u srcu. Prepodobni Jovan Lestvicnik savetuje: "Neprestano pominjanje i misao na Isusa neka se sjedini sa tvojim disanjem i onda ceš jasno osetiti korist od molitvenog tihovanja". Divne pouke o molitvi Gospodu Isusu sadrži knjiga "Kazivanja jednog bogotražitelja svome duhovnom. ocu ".

Ko je bio prvi arhiepiskop i najveci prosvetitelj srpski?
To je bio Sveti Sava, sin velikog župana Srbije, Simeona Nemanje. Pre monašenja Sveti Sava se zvao Rastko Nemanjic. Kao mladic pobegao je u Svetu Goru i postao monah svetogorac sa imenom Sava. Mnogo se molio i ucio od svetogorskih kaludera mudrost duhovnu i revnost apostolsku. Zato ga je Bog udostojio da postane duhovni Otac i prosvetitelj svih Srba i prvi poglavar Pravoslavne crkve u Srbiji.

Ko je bio Stefan Nemanja?
Nemanja je osnivac ujedinjene Srpske države. Pred kraj života svog, on se odrekao prestola i krune, zamonašio se, dobivši ime Simeon, i zatim povukao u Svetu Goru kod sina monaha Save. On je podigao manastir Studenicu, a potom u Svetoj Gori sa Svetim Savom - manastir Hilandar. Hilandar je u Srednjem veku bio najviša duhovna škola i rasadnik velikih svetitelja i prosvetitelja srpskih, književnika, umetnika, prevodilaca i prepisivaca.

Posle smrti prepodobnog Simeona (1200. g.) iz njegovih moštiju (netruležnog tela) poteklo je sveto miro (mirisno ulje), zato se on naziva prepodobni Simeon Mirotocivi. Njegovo telo je Sveti Sava preneo iz Hilandara u Studenicu i nad njim izmirio zavadenu bracu kralja Stefana Prvovencanog i Vukana, Sveti Simeon i Sava su rodonacelnici svetorodne dinastije Nemanjica koja je sve zemlje srpske prinela jednom zauvek Hristu Bogu na dar i ukrasila ih divnim manastirima i velicanstvenim hramovima.

Gde je umro Sveti Sava?
Posle drugog poklonjenja Svetim mestima i Grobu Gospodnjem u Jerusalimu, Sveti Sava je posetio bugarskog cara u gradu Trnovu. Pomogao je pravoslavnim Bugarima da obnove svoju Patrijaršiju. Umro je tu u Trnovu 12. januara (po nekima 13. ili 14. januara) 1236. godine. Naslednik Svetog Save, arhiepiskop Arsenije Sremac, i srpski kralj Vladislav preneli su telo Svetog Save iz Bugarske u Srbiju, i sahranili ga u manastiru Mileševi. Vidi se da je Sveti Sava vodio duhovnu brigu kao pravi Apostol Hristov, i o drugim narodima i Crkvama, ne samo o Srpskoj crkvi i narodu. Zato ga sa pravom svi pravoslavni poštuju kao ravnoapostolskog Ucitelja i Prosvetitelja.

Šta je bilo sa moštima svetog Save?
Turcin Sinan - paša, ljutit na Srbe koji su se digli na ustanak protiv Turaka, naredio je da se cudotvorne mošti Svetog Save prenesu iz manastira Mileševe u Beograd i da se spale na Vracaru. To je bilo 1594. godine. Na Vracaru, mestu spaljivanja moštiju Svetog Save, u njegov spomen podignut je mali hram. Na istom mestu zapocet je i novi velicanstveni hram Svetom Savi na cast a Bogu na slavu, koji još ceka na dovršenje. Ove nedovršene zidine zjapile su kao zid placa Srbije pravoslavne, ali to su i nerazorivi temelji naše nade za buduca lepša pokolenja. Ovo mesto je sveto, jer ono cuva pepeo od spaljenih moštiju Svetog Save.

Kada je osnovana prva Srpska patrijaršija?
Osnovana je 1346. godine. Car Dušan je sazvao u Skoplju, tadanjoj prestonici Srpske carevine, sabor svih srpskih episkopa. Na tom Saboru Srpska arhiepiskopija je podignuta na stepen Patrijaršije. Prvi srpski patrijarh je bio sveti Joanikije. Njegove svete mošti se nalaze u manastiru Pecke patrijaršije.

Šta je to Kosovski zavet?
U bitki na Kosovu protiv Turaka (1389. g.) velikomucenik car Lazar, zajedno sa svojom hristoljubivom vojskom, opredelio se za Carstvo nebesko, umesto prolaznog zemaljskog carstva. "Umrimo sa Hristom, da bismo vecno živeli", porucuje on svojim vojnicima. Jer "zemaljsko je za malena carstvo, a nebesko uvek i doveka". To kosovsko opredeljenje i taj Zavet, to je savez koji je Srpski narod sklopio sa Bogom - i zapecatio ga mucenickom krvlju. Na Kosovu je Srpski narod glasao dušom svojom za Carstvo nebesko, i to je bilo i ostalo njegovo jedino pravo opredeljenje. Odonda svi Srbi verni tom Zavetu, postaju narod Božiji - Hristov novozavetni narod, nebeska Srbija, sastavni deo Novog Izraila Božijega.

Ko su bili Novomucenici?
To su svi oni mnogobrojni hrišcani koji su u vreme Turskog ropstva od pada Carigrada (1453. g.) prolili svoju mucenicku krv za Hrista Gospoda i Njegovo Carstvo nebesko. Mnogo je bilo takvih Novomucenika i medu pravoslavnim Srbima. Najpoznatiji medu njima su: sv. Ðorde Kratovac, sv. Zlata Meglenska, sv. Iguman Paisije i Ðakon Avakum. Ova poslednja dvojica, zajedno sa drugim mucenicima, nabijeni su na kolac kod Stambol - kapije u Beogradu (1814. g.).

Zašto je sveti mucenik Avakum beogradski pevao - iduci na gubilište ovu pesmu: "Nema lepše vere od hrišcanske Srb je Hristov - raduje se smrti!?"
Zato što se pravoslavni hrišcani ne plaše smrti. Oni veruju da je Hristos vaskrsao i da je duša verom besmrtna, tako da mucitelji mogu ubiti samo telo, ali ne i dušu. Ako neko junacki umre za Hrista i veru pravoslavnu, Hristos mu ovencava dušu mucenickim vencem u Carstvu nebeskom, pripremajuci i njegovom telu vaskrsenje i život vecni. Takvu neustrašivu veru imali su i prvomucenik arhidakon Stefan i srpski car Lazar i njegovi vitezovi u bitki na Kosovu, kao i drugi bezbrojni junaci vere širom celoga sveta, do danas. Pesma Ðakona Avakuma je pesma svih pravih hrišcana svih vremena, do kraja veka i sveta.

Ko su bili Koljivari (Dobrotoljupci)?
To je bio duhovni preporoditeljski pokret, nastao u Svetoj Gori Atonskoj, kao sveti izdanak svetih monaha isihasta. Ovaj pokret se pojavio krajem XVIII i pocetkom XIX veka. Na celu ovog pokreta su bili sv. Makarije Korintski, prepodobni Nikodim Svetogorac, prepodobni Atanasije Paroski i dr. Oni su tražili vernost Svetom Predanju Crkve, obnovu duhovnog života, povratak Svetim Ocima. Zahtevali su, saglasno vekovnoj praksi Crkve, da se narod cešce pricešcuje Telom i Krvlju Hristovom, ne samo jednom ili cetiri puta godišnje, kako se to, nažalost, još tada bilo odomacilo medu pravoslavnim hrišcanima. Sv. Nikodim Svetogorac je objavio po prvi put knjigu "Dobrotoljublje" u kojoj su sabrani najodabraniji duhovni tekstovi Svetih Otaca i podvižnika Crkve. U njima nam se otkrivaju najdublje tajne duhovnog i molitvenog života i ukazuje na pravi put duhovnog usavršavanja, oslobadanjem od strasti i sticanjem svetih vrlina. Prepodobni Paisije Velickovski, i sam jedno vreme svetogorac, preveo je "Dobrotoljublje" i na slovenski jezik. Posle odlaska sa Svete Gore prepodobni Paisije je okupio oko sebe u manastiru Njamcu (Rumunija) hiljadu monaha. Tako je ovaj pokret izvršio veliki duhovni uticaj na pravoslavne Rumune, a preko ucenika Paisijevih i "Dobrotoljublja" i na celu pravoslavnu Rusiju prošloga veka. Koljivari su uneli u pravoslavni narod i mnoga druga dela Svetih Otaca.

Koljivare su tako nazvali njihovi protivnici po koljivima za mrtve, jer su se oni strogo držali drevnog crkvenog pravila da se parastosi za mrtve mogu vršiti samo subotom, a ne i nedeljom, koja je Dan radosti i Vaskrsenja Hristovog. Hrišcani svake nedelje svedoce Svetom Liturgijom i svojom zajednickom radošcu, Hristovo Vaskrsenje i ta radost Praznika nad praznicima ne sme biti nicim pomracena. Inace, ako toga dana hrišcani tuguju, kako ce svet poverovati da je Hristos zaista vaskrsao? A hrišcani su, još od vremena žena Mironosica, do kraja veka i sveta, pre svega i iznad svega - svedoci Vaskrsenja Hristovog. Jer, po recima svetog Apostola Pavla: "Ako Hristos ne vaskrse, uzaludna je propoved naša, uzaludna i vera naša ".

Prepodobni Serafim Sarovski, veliko svetilo Crkve pravoslavne u Rusiji prošlog veka, koji posredno pripada istom ovom preporoditeljskom pokretu, ispunjen Duhom Svetim i vaskrsnom radošcu, imao je samo jedan pozdrav za sve svoje posetioce, u svako doba dana i noci: "Hristos voskrese, radosti moja"!

Kakvo je stanje u Srpskoj crkvi posle Kosovske bitke?
Posle Kosovske bitke stanje srpskog naroda i Crkve je veoma teško, kao i kod ostalih balkanskih pravoslavnih naroda. No, i pored tih teškoca došlo je do divnog preporoda u Srbiji svetih vladara iz doma Lazarevica i Brankovica, tragicnih naslednika dinastije Nemanjica. Posle pada Despotovine (1459.) Srpska crkva je potpala pod Ohridsku arhiepiskopiju na celu koje su bili Grci i Fanara. Tek je patrijarh Makarije Sokolovic (brat velikog vezira Mehmeda Sokolovica) uspeo da obnovi nezavisnost Pecke patrijaršije (1557. g.). Tada je Pecka patrijaršija sjedinila duhovno sve pravoslavne Srbe od Skoplja i Crne Gore do Vojvodine, Slavonije, Hrvatske i Dalmacije. Kasnije su Srbi, pod Austrijom, posle velikih seoba, imali Karlovacku mitropoliju, a Srbi pod Turskom peckog patrijarha. Pošto su Srbi bili nepokorni i dizali ustanke, Turci su ukinuli Pecku patrijaršiju (1766. g.). Srpska crkva je ušla tada ponovo u sastav Carigradske patrijaršije, osim Crnogorskog mitropolita i Karlovacke mitropolije. To stanje je trajalo u Srbiji sve do oslobodenja od Turaka pod Karadordem i knezom Milošem Obrenovicem.

Kada je ponovo vaspostavljena Srpska patrijaršija?
Obnovljena je godine 1920. kada su se u okviru jugoslovenske države ujedinile sve raskomadane oblasti Pravoslavne srpske Crkve. Prvi patrijarh obnovljene Srpske patrijaršije postao je Mitropolit Srbije Dimitrije. Njega je nasledio patrijarh Varanava. Posle njega je došao patrijarh Gavrilo, koga su u toku rata zatvorili Nemci, a kraj rata je docekao u zloglasnom logoru Dahau, zajedno sa Srpskim Zlatoustom Vladikom Nikolajem. Patrijarha Gavrila je nasledio (1950. g.) patrijarh Vikentije, Vikentija German (1958), a Germana patrijarh Pavle 1990.

Otkud Krsna slava kod Srba i koji je njen smisao?
Neki misle da je Krsna slava kod Srba nastala iz staroslovenskog poštovanja predaka. Drugi vezuju njen nastanak za dan krštenja pojedinca ili porodica: Svetitelja toga dana oni su uzimali za svoga zaštitnika.

Ne previdajuci važnost poštovanja predaka i dana krštenja mi danas jasno znamo da je Slava kod Srba izrasla iz Sv. Liturgije i svetogorskog obicaja blagosiljanja Hleba (artosa) na hramovne praznike. Kao i mnogo šta drugo i Slavu nam je podarila Sveta Gora preko Svetog Save i njegovih naslednika. Kao što na Sv. Liturgiji prinosimo Bogu hleb i vino, tako i na Slavi. Ona je prinošenje Bogu na dar slavskog kolaca, vina, žita i svece. Kao što je Liturgija lomljenje Hleba radi pricešca vernih, tako se lomi i slavski kolac, preliva vinom pa se onda celiva. Pri celivanju sveštenik izgovara reci: Hristos posredi nas! a clanovi svecari odgovaraju: Jeste i bice. Tako nas slavski kolac podseca na vecno Hristovo prisustvo medu nama i na Sv. Pricešce Njime kao Hlebom života.

U slavu Božju se takode prinose slavsko žito i sveca, kao i u cast proslavljanog svetitelja, uz to i za blaženi pokoj naših u veri usnulih predaka. Tako preko slavskog kolaca, žita, vina i svece postajemo jedno i zajedno preci i potomci, živi i mrtvi, u Hristu Isusu. Zato je za pravoslavne Srbe Slava tako važna. Narod dobro zna da gde se ugasi slavska sveca, tu se gasi dom, nestaje i sveto pamcenje, licno i porodicno i narodno. A bez njega niti je covek više covek, niti porodica - sveta porodica. Samo slavljenjem Slave srpski narod je pravi - vecni Božiji narod.

Episkop Danilo, Episkop Amfilohije: Nema lepše vere od hrišcanske