Otac svih jet aviona....

The Coandă-1910 was the first jet-propelled aircraft ever built. It was constructed by Romanian inventor Henri Coandă and exhibited by him at the Second International Aeronautical Exhibition in Paris around October 1910.
The aircraft was quite unconventional in design, and its most striking feature was its powerplant, since it featured a kind of motorjet, a hybrid of jet engines and piston engine technology. This used an ordinary internal combustion engine to drive a compressor instead of a propeller. The compressed air was mixed with fuel and ignited in two combustion chambers (one on each side of the fuselage) before being exhausted along the sides of the aircraft. This was intended to provide a reactive force that would push the aircraft along.

Izvor!

Да,да, први млазњак на свету. 

На дискаверију су неко време приказивали неки кратак прилог о том авиону. Мени је било занимљиво да је млазњак постојао још 1910. године.

 

Spominjali smo ga i na drugim temama:

http://forum.burek.com/index.php/topic,384991.0.html

http://forum.burek.com/index.php/topic,384991.5/wap2.html

 

cuo sam da su ti prvi avioni sa mlaznim motorom bili zeshce s***e, no dobro, od necega se moralo krenuti... sreca pa nisu odustali od istrazivanja. 

To su bili veliki prodori za svoje vreme. Svaki pokusaj i konstrukcija zasluzuje nase postovanje. Bilo je mnogo i promasaja, gresaka, koje su placane i zivotima. Trnovit je put avijacije (i nije on jedini takav), ali je to jedan od najuzbudljivijih ljudskih poduhvata.

Posebno je interesantan taj rani period mlaznih aviona; mada - sve se ipak razvijalo velikom brzinom. Nemci su prvi tu odmakli, pa Englezi, Rusi, Ameri...i redom (doduse ja pravi redosled ne znam, a ne znam da li je bilo nekih pokusaja i pre? )

Interesantan je slucaj naseg konstruktora Franje Bratine(1886-1977). Evo teksta iz Aeromagazina:

"Svoju prvu turbinu, koja predstavlja osnovu njegovog budućeg rada na mlaznoj propulziji, Tesla je patentirao 21. oktobra 1909. godine. Nekako u isto vreme, još jedan inventivan duh sa naših prostora se uspešno ogledao u teorijskoj i praktičnoj razradi ideje mlazne propulzije i konstrukcije mlaznog motora - Franjo Bratina, inženjer i industrijalac iz Ljubljane, od kraja tridesetih godina žitelj Beograda, gde je radio kao stručni konsultant Direkcije za spoljnu trgovinu - Odseka za industrijske proizvode i rude.
 
Generator mlaza - mlazni motor Franje Bratine

Još davne 1907. godine on je počeo da razmišlja i radi na izučavanju fenomena "poluslobodnog gasnog mlaza" i na njegovoj primeni u vazduhoplovstvu. Pomno prateći prve ozbiljnije pokušaje osvajanja vazduha i prve uspeha pionira vazduhoplovstva kroz novine i časopise došao je na ideju "novog principa mehaničkog leta" , odnosno primene poluslobodnog gasnog mlaza za povećanje uzgona krila vazduhoplova.
 
Svoje bogato tehničko znanje, kao i briljantan pronalazački duh (bio je autor većeg broja patentnih prijava i patenta iz različitih oblasti mašinstva i tehnike u zemlji i u inostranstvu) upregao je u višedecenijsku razradu novog principa leta bez elise, uveren, da u njegovim idejama leži budućnost vazduhoplovstva.

Prva patentna prijava Franje Bratine, koja se odnosi na koncepciju mlaznog motora i mlazne propulzije, datira još od 17. januara 1923. godine, dakle 7 godina pre Britanca Vajtla i 13 godina pre patenta Nemca fon Ohajna. Ova prijava je registrovana u patentnom zavodu Kraljevine SHS pod brojem P-110/23 i nazivom: "Proizvodilica energije, čiji sagoreli gasovi struje niz ždrelo, gde im se sav napon pretvara u brzinu te udaraju na donju površinu krila letelice".

U vreme kada je prezentovan naučnoj i stručnoj javnosti naše zemlje ovaj novi princip propulzije je bio toliko revolucionaran i ispred svog vremena, da apsolutno nije imao šansu da bude verifikovan od strane naših tadašnjih vazduhoplovnih i tehničkih eksperata, koje je angažovao patentni zavod. Zato se i dogodilo, da je ova patentna prijava odbijena 1925. godine.

Da nije doživela ovakvu sudbinu, bila bi to prva patentna potvrda pronalaska principa i koncepcije mlaznog motora i mlazne propulzije u istoriji i pripala bi Jugoslaviji! Ovaj prvi neuspeh nije obeshrabrio Bratinu i on sa nesmanjenim poletom nastavlja da radi na formulaciji principa "poluslobodnog mlaza", kao i na razradi konstrukcijskih elemenata svog mlaznog motora ili kako ga on u svojim spisima naziva "generatora mlaza".

U međuvremenu, sedam godina kasnije, njegov pristup "novom principu mehaničkog leta" je toliko napredovao, da je on zaključio, kako je došlo vreme da ponovno pokuša patentnu zaštitu svoga pronalaska. Svoj rad je poslao nemačkoj Patentnoj kancelariji. Ovog puta je bio miljenik boginje sreće: za svoj pronalazak "Strahlapparat" (mlaznik) dobio je nemački patent DRP Nr. 592772 sa datumom prvenstva u Nemačkoj od 6. maja 1931. godine i sa prioritetom u Jugoslaviji od 22. jula 1930. godine. Ključni elementi zaštite ovoga pronalaska su bili sledeći: poluslobodni gasni mlaz s aerodinamičkim dejstvom i generator mlaza (mlazni motor).

Nedugo zatim Bratina dobija i jugoslovenski patent P-9231 pod naslovom: "Plosnati brizgač", izdan 1. novembra 1932. godine sa rokom važenja od 1. decembra 1931. godine.

U daljem razvoju svog "generatora mlaza" Bratina krajem tridesetih godina stiže do definitivne vizije svog projekta: generator mlaza sa plamenicima za sagorevanje teškog ulja (dizel) pod pritiskom sa pomoćnim spravama, tj. turbokompresorom za sabijanje vazduha potrebnog za sagorevanje, predgrejačem, filtrom i pumpom za tečno gorivo, i najzad sa De Lavalovom mlaznicom za ekspanziju sagorelih gasova u atmosferu.

Današnji čitalac opisa mlaznog motora Franje Bratine, onakvog kako ga je on sam dao pre 59 godina, ne može da se otme utisku kako se radi o koncepciji motora u svim elementima kakav mi danas poznajemo.

Da li je dr Hans Joakim Pabst fon Ohajn imao pred sobom patent Franje Bratine, pre nego što je započeo svoj rad na konstrukciji mlaznog motora 1934. godine? Odgovor na ovo pitanje nikada nećemo saznati. Ipak, postoji realna mogućnost, da njegova inspiracija potiče baš od otkrića Franja Bratine.

Slędeći dalje tok događaja kroz arhivski materijal i kroz sačuvanu dokumentaciju otkrivamo, da se Bratina pismom obratio velikom naučniku jugoslovenskog porekla u SAD, Mihajlu Pupinu i izložio mu postulate svoje teorije "poluslobodnog mlaza". Iz Njujorka mu je od uvaženog naučnika i profesora uskoro stigao odgovor: Vaš prilog se zasniva na zdravoj naučnoj osnovi.

"Ohrabren podrškom velikog Pupina, Bratina se obraća Komandi vazduhoplovstva Vojske u Novom Sadu i u pisanoj formi obrazlaže svoj pronalazak i njegov značaj za nacionalno vazduhoplovstvo. Pred stručnom komisijom, a na zadovoljstvo prisutnih vazduhoplovnih stručnjaka, Bratina je jednostavnim eksperimentom demonstrirao svoj pronalazak. Zvaničnim putem, 16. septembra 1932. godine mu je obećana materijalna pomoć za nastavak započetih istraživanja, ali, nažalost, ovo obećanje nikada nije bilo realizovano. Petog jula 1937. godine Bratina se ponovno obraća Komandi vazduhoplovstva i dostavlja tehnički elaborat, koji je zadovoljio komisiju. Njegova molba za finansijsku podršku u daljem radu na predstavljenom pronalasku je preporučena Ministru Vojske i Mornarice. U propratnom aktu je eksplicitno navedeno: Praktično rešenje izgleda da zavisi od dovoljno sredstava, kao i od dobro organizovanog ispitivanja sa dovoljno stručnih snaga.

Nažalost, ni ova pozitivna ocena kompetentne vojne komisije nije urodila plodom i Bratini je uskraćena preko potrebna pomoć u finansijskim sredstvima za dalji nastavak započetih radova na realizaciji njegovog pronalaska. Tako je inženjer Franjo Bratina bio prinuđen, da svoj rad i dalje finansira iz sopstvenog džepa.

U to vreme, krajem tridesetih godina, opšta politička klima širom sveta počinje naglo da se menja. Tmurni oblaci bliske ratne opasnosti se sve više nagomilavaju nad nebom Evrope, pritiskujući svojom olovnom težinom države i državnike, kako moćnih, tako i malih naroda. Počinje grozničava trka u naoružanju, a vazduhoplovstvu sve prognoze vojnih analitičara predviđaju vodeću ulogu. I tako 1. septembra 1939. godine Drugi svetski rat postaje opaka stvarnost, a vazduhoplovstvo njegova udarna pesnica. U munjevitom ratu, koji je započela Hitelerova Nemačka, države se jedna za drugom ruše kao kule od karata, dok avijacija slavi svoj krvavi pir.

U ovim odsudnim trenucima, za koje je verovao da neće moći da zaobiđu ni našu zemlju, Franjo Bratina se pisanim putem obraća pomoćniku Vrhovnog inspektora oružane sile Kraljevine Jugoslavije, armijskom đeneralu Bogoljubu Iliću, i detaljno mu izlaže svoj pronalazak - "generator mlaza". "Dok današnji eksplozivni motori", piše Bratina u svom obraćanju đeneralu Iliću, "iskorišćavaju u gorivo uloženu energiju, samo oko 1/3, dotle je ukupni koeficijent kod generatora mlaza, zajedno sa pomoćnim spravama, oko 70%, tj. dvostruko veći od onoga kod današnjih motora. Ali, generator mlaza nije samo dvostruko racionalniji, već i po svojoj konstrukciji jednostavniji, trajniji, sigurniji i u svakom pogledu praktičniji od današnjih motora. Primena generatora mlaza je za sada onemogućena iz razloga, pošto za lopatice turbina za sada još nema dovoljno otpornog specijalnog čelika. Primena De Lavalovog mlaznika, koji se otvara pod uglom od 8-12O omogućava brzine veće od brzine zvuka".

Možda je ovakva tvrdnja davne 1940. godine izgledala kao maštarija nekog nepopravljivog sanjara, ali je istorijska činjenica, da je Franjo Bratina anticipirao veoma blisku budućnost. Jer, samo četiri godine kasnije, prvi lovački avion na mlazni pogon u svetu koji je ušao u operativnu upotrebu, nemački Maseršmit Me-262, za čijim je komandama bio probni pilot Gerd Linder, postigao je brzinu od 1035 km/h dostigavši tako još jednu granicu snova.

Pismo Franje Bratine je dostavljeno brigadnom đeneralu Vladimiru Lukiću, načelniku Artiljerijsko-tehničkog Odelenja Ministarstva Vojske i Mornarice, na ocenu. U odgovoru je đeneral Lukić izvestio svoga pretpostavljenog, đenerala Ilića, sledećim rečima: "Sa čisto teoretskog gledišta, predmet se osniva na zdravoj tehničkoj osnovi, koju treba dokazati eksperimentalnim istraživanjem, jer bez toga ne može se reći koliko se na tome može postignuti. Ako Komanda vazduhoplovstva Vojske raspolaže sa i malo sredstava", nastavlja dalje đeneral Lukić, "treba pomoći gospodinu Bratini, kako bi dospeo do izrade crteža i uveo zamisao u praksu". Pozitivno mišljenje đenerala Lukića je pokrenulo stvar sa mrtve tačke i Bratina je uskoro dobio poziv da se javi u Štab Vazduhoplovstva Vojske, načelniku Tehničkog odelenja I, vazduhoplovnom inženjeru potpukovniku Dušanu Lučiću.

Nažalost, sva naredna korespodencija između Komisije za pronalazak "Avion sa mlaznicima", koju je obrazovao komandant vazduhoplovstva Vojske, armijski đeneral Dušan Simović, svela se na razgovor gluvih. Za dalje usavršavanje i dovršenje svog projekta mlaznog motora Bratina je od Štaba Vazduhoplovstva tražio sredstva u visini od 500.000 tadašnjih dinara, obećavajući konstrukciju "multiplana" neslućenog kapaciteta pod sloganom: "Mlaz sagorelih gasova - tehnika je sutrašnjice!"

U svom obraćanju Štabu vazduhoplovstva Bratina je uporno tražio što hitniju realizaciju grandiozne zamisli sigurnog, praktičnog i racionalnog letenja, čiji smo pioniri, mi Jugosloveni. Međutim, uskoro se uverio, da njegova revolucionarna tehnika kontrolisanog mlaza za pogon aviona, nažalost, nema pristalica kod vazduhoplovnih inženjera u komisiji Tehničkog odelenja i Štaba vazduhoplovstva u Zemunu. Budućnost će pokazati, pisao je rezignirano Bratina 24. septembra 1940. godine potpukovniku Lučiću, ko od nas ima pravo i koliko se može i sme tražiti od pronalazača jednog novog principa, čije posledice mogu biti nedogledne. . . . Kako je danas sa nama?, pita se Bratina i nastavlja: Može li nas spasti IK-3 ili Orkan ili neki drugi naš avion, kada vidimo da desetine hiljada aviona prve linije malo pomažu. Ako bi samo u principu uspeo takav pronalazak kakav ja nudim, nastavlja on u već citiranom pismu potpukovniku Lučiću, otimale bi se najveće velesile za prijateljstvo Jugoslavije i osigurali bi nam svaku zaštitu. U svom poslednjem obraćanju Štabu vazduhoplovstva Bratina već na kraju snaga dramatično poručuje: "Odbijati, posle toliko dokumentacije tu materijalnu pomoć, znači odbaciti plan za jednu veliku akciju, koja može biti spasonosna u tim sudbonosnim vremenima (...) U Americi, Rusiji, Nemačkoj već dugo postoje naročiti instituti za istraživanje tzv. raketnih motora, koji su donekle slični našem "generatoru mlaza" , iako gasna raketa ima mnogo manje izgleda za praktičnu primenu nego naš "mlaznik". Ipak, oni ne žale te troškove, koji iznose teške milione dolara, rubalja ili maraka, pošto instiktivno osećaju, da će biti tehnika gasnog mlaza - tehnika sutrašnjice!" Naravno, Bratina nije mogao znati, da su u to vreme istraživanja mlazne propulzije, kao najstroža državna tajna, u Nemačkoj i Velikoj Britaniji već daleko odmakla dajući prve konkretne rezultate, sublimirane u prvom letu mlaznog aviona, vesnika nove ere u istoriji vazduhoplovstva.

Njegove upozoravajuće i proročanske reči su ostale bez odjeka u našoj konzervativnoj sredini. Istini za volju mora se priznati, da naš naučni i industrijski kapacitet u to vreme nije bio dorastao takvom revolucionarnom tehnološkom izazovu, za razliku od uslova koje su na polju mlazne propulzije svojim istraživačima mogle pružiti Nemačka ili Velika Britanija.

Iz jednog izveštaja komisije za ispitivanje pronalaska Franje Bratine, upućenog komandantu vazduhoplovstva novembra 1940. godine može se videti, da je konstruktor već izradio model svog mlaznog motora, koji bi se mogao ugraditi u model aviona za ispitivanje u režiji Štaba vazduhoplovstva, ali do toga ipak nije došlo. Konzervativni elementi i ziheraši u vrhovima vazduhoplovstva su, po ko zna koji put, odneli pobedu nad nosiocima novih i revolucionarnih ideja.

Delo našeg genijalnog vizionara, daleko ispred svog vremena, beznadežno je otišlo ad akta, a potom u prašnjave državne arhive, da bi danas ponovno izašlo na svetlost dana, ali samo kao istorija.

Napisao: Petar Bosnic"