Novembar
Studeni nosi studen


Ime meseca novembra potiče od latinskog naziva November (mensis) „deveti (mesec)” koji stoji u vezi sa brojem novem „devet”, jer je to, prema starom rimskom kalendaru, bio deveti mesec u godini. Latinski naziv danas se koristi u većini evropskih jezika: italijansko i francusko novembre, nemačko i englesko November, slovenačko i slovačko november i tako dalje. Još u starom veku latinska reč ušla je u grčki jezik odakle je docnije prešla u staroslovenski. Zahvaljujući grčkom posredništvu, u jezicima koji su imena meseci preuzeli iz staroslovenskog, ona ima nešto drugačiji glasovni oblik: starosrpsko nojebrm (14. vek), nojembrm (12–15. vek), savremeno rusko nozbrm, kao i rumunsko Noemvrie.
U slovenskim jezicima, kako u književnoj upotrebi tako i po dijalektima, najčešći domaći naziv za novembar je listopad (da podsetimo, kod nas je to ime oktobra): poljsko i češko listopad, belorusko i ukrajinsko dijalekatsko listopad (u ukrajinskom se sreće i naziv padolist), lužičko listopad pored nazymnik (reč je izvedena od imenice nazyma „jesen”), slovenačko listopad, zastarelo i listognoj, bugarsko dijalekatsko listopat i tako dalje.
Na našim geografskim širinama uobičajen je naziv studeni. Vuk ga beleži u svom „Srpskom rječniku”, s potvrdom iz Dubrovnika, a kod Hrvata je to i zvanično ime pretposlednjeg meseca u godini. Ovaj naziv nije usamljen na slovenskom jezičkom prostoru – po ukrajinskim dijalektima sreće se oblik studenь, a ista reč postojala je i u staroruskom, međutim, u oba jezika ona je označavala decembar.
Reč studeni zapravo je pridev izveden od imenice stud (zima, hladnoća) koji je naknadno poimeničen, pa se zato u narodu kaže: Studeni nosi studen. Istog su porekla i studenac (izvor), studenica (hladna voda), često ime voda Studenica – najpoznatija od njih je leva pritoka Ibra na kojoj je Stefan Nemanja podigao istoimeni manastir.
Zanimljivo je da i reč stid pripada ovoj leksičkoj porodici. Njeno prvobitno značenje, zabeleženo u Vodicama kraj Šibenika, bilo je „oštra zima”, a tamo se kaže još i stidan „hladan”. Tek docnije je reč stid razvila značenje „sram”, pri čemu o povezanosti ova dva značenja svedoči izraz nemati ni stida ni srama. Semantički pomak „hladno, zima” > „sram” nije neuobičajen, a to nam pokazuju reči omraza, mržnja, koje su istog porekla kao mraz, mrznuti.
U narodu se mesec novembar zove i aranđel jer se 21. novembra praznuje jedna od najčešćih krsnih slava – Aranđelovdan.

Marta Bjeletić

Izvor Politika