Mig 21 već pola veka čuva nebo Srbije :: Nauka ~ Tehnika ~ Military

Na današnji dan, pre tačno 50 godina, na batajnički aerodrom sleteo je prvi primerak legendarnog sovjetskog lovca "mig-21", aviona koji i danas čini okosnicu lovačke avijacije Vojske Srbije.

U godini u kojoj srpska vojna avijacija slavi 100 godina postojanja, gotovo nezapaženo prolazi 50. godišnjica od dolaska u Srbiju jednog od najboljih i najdugovečnijih aviona u svetu, aviona koji je bio najbrojniji u domaćoj avijaciji i koji se najduže zadržao u eksploataciji.

U trenutku kada su stigli u Jugoslaviju, "mig 21" su bili najmoderniji lovci u svetu i predstavljali su veliko pojačanje za Jugoslovensku narodnu armiju (JNA), jer su to bili prvi supersonični (nadzvučni) presretači koji su mogli da obavljaju zadatak u svim vremenskim uslovima i noću.

Uz "mig-21" u JNA je u upotrebu ušla i "k-13", prva IC vođena raketa vazduh-vazduh koja je korišćena u Jugoslaviji.

Prvih pet aviona "mig-21 tipa f-13", sletelo je na batajnički aerodrom 14. septembra 1962. godine, nakon što je otopljavanje odnosa sa Sovjetskim Savezom u vreme vladavine Nikite Hruščova omogućilo Jugoslaviji da svoju armiju ponovo oprema oružjem iz socijalističkog bloka.

Nabavka je izvedena pod šifrovanim imenom "Zadatak Romanija" i obavljena je u najvećoj tajnosti. Članovi jugoslovenske delegacije koji su putovali na pregovore verovali su da će razgovarati o kupovini licence za izradu 200 aviona Mig-19 a za postojanje ponude za nabavku novog sovjetskog lovca saznali su tek po dolasku u Moskvu.

Kako se proces preorjentisanja sa NATO zemalja na Sovjetski Savez desio na vrhuncu Hladnog rata, prošlo je gotovo dve godine pre nego je Jugoslavija objavila da je nabavila te, u to vreme najmodernije lovce - presretače.

Za njih je uvedeno i posebno jugoslovensko ime "l-12" (lovac 12), kako bi se sakrilo njihovo prisustvo u zvaničnoj dokumentaciji, što je ustanovilo tradiciju označavanja aviona u jugoslovenskom vazduhoplovstvu domaćim oznakama, koja se zadržala i do danas.

Dugo vremena su se obuka letačkog i mehaničarskog sastava i letovi obavljali u tajnosti za ostale pripadnike baze, a kuriozitet tog vremena predstavlja činjenica da su na batajničkom aerodromu, u okviru istog puka i na istoj stajanci, bili parkirani američki lovci "f-86 e sejbr" i sovjetski "migovi 21", po čemu je Jugoslavija bila jedinstvena u svetu.

U svojoj pedesetogodišnjoj istoriji upotrebe, "mig-21" na jugoslovenskom i srpskom nebu leteo je u devet različitih verijanti, odnosno u tri razvojne generacije.

Za potrebe Jugoslovenskog ratnog vazduhoplovstva (JRV), u periodu od 1962. do 1986. godine, nabavljen je ukupno 261 lovac tog tipa a avioni su popunjavali šest eskadrila 204. lovačkog puka na Batajnici, 117. puka u Bihaću i 83. puka u Prištini, kao i po jednu eskadrilu za obuku pilota, izviđačku i eskadrilu školskog puka u Puli.

Ukupno je nabavljen 41 "mig-21 f-13" (domaća oznaka "l-12"), 36 aviona "pmf" verzije ("l-14"), 12 izviđačke verzije "r" ("l-14i"), 25 verzije "m" ("l-15"), šest verzije "mf" (takođe "l-15"), i 91 avion u najnaprednijoj verziji "bis" ("l-17").

Za potrebe obuke letačkog sastava nabavljeni su i dvosedi prve, druge i treće generacije, odnosno 18 aviona "mig-21 u" ("nl-12"), sedam "mig-21 us" ("nl-14") i 25 "mig-21 um" ("nl-16").

Kratko vreme u JRV je korišćeno desetak aviona "mig-21" iračkog vazduhoplovstva, koji su krajem osamdesetih godina prošlog veka stigli na remont u Jugoslaviju i koji nikada nisu isporučeni vlasniku zbog ratnih zbivanja u obe zemlje.

Više aviona tog tipa je prebačeno u Srbiju po izbijanju rata u Jugoslaviji a pojedini su čak i korišćeni u borbenim dejstvima, leteći s jedinstvenom pustinjskom maskirnom šemom. Nakon par godina oni su rashodovani i izbrisani iz evidencijske liste ali se i danas nalaze u Remontnom zavodu "Moma Stanojlović" u Batajnici.

Kako u toku građanskog rata u Jugoslaviji avioni "mig-21" nisu imali protivnike na slovenačkoj, hrvatskoj i bošnjačkoj strani, brojni lovci su korišćeni u svojoj sekundarnoj nameni, odnosno za dejstvo po zemlji, kao i za izviđanje.

Jedino obaranje strane letelice u važdušnom prostoru Jugoslavije, još od vremena Tršćanske krize, zabeležio je upravo "mig-21 bis" u januaru 1992. godine, kada je pilot Emir Šišić oborio helikopter Evropske zajednice koji je bez dozvole ušao iz Mađarske u Jugoslaviju.

Za vreme NATO agresije lovci "mig-21", zbog tehnološke ali brojčane inferiornosti u odnosu na protivnika, nisu bili korišćeni u svojoj osnovnoj lovačkoj nameni a nakon povlačenja Vojske Jugoslavije sa Kosova preostali avioni tog tipa iz 83. puka iz Prištine su preleteli u Batajnicu gde su priključeni 204. puku.

I danas avioni "mig-21" lete u sastavu 101. lovačke avijacijske eskadrile Vojske Srbije.

U ovom trenutku Vojska Srbije raspolaže 21 avionom tipa "bis" i sedam dvosedih aviona "um", ali je jedan broj proglašen suvišnim zbog isteka vremenskih resursa dok se na mlađim primercima kroz remont obavlja produžetak resursa.

Dva aviona tog tipa neprestano su u dežurstvu sistema PVO, naoružani i spremni da polete u roku od nekoliko minuta. Iako su vremešni i tehnološki zastareli, svoju vrednost pokazali su 9. maja kada su iznad Vojvodine presreli i naterali na sletanje italijanski ultralaki avion, koji je zalutao u vazdušni prostor Srbije.

Zbog isteka vremenskih i radnih resursa, kao i zbog problema sa nabavkom rezervnih delova, budućnost upotrebe "miga-21" u srpskoj avijaciji je neizvesna ali je teško verovati da će i jedan drugi avion u budućnosti uspeti da po broju primeraka i dužini trajanja prevaziđe čuveni sovjetski lovac.

Izvor: Mondo