Koj su vam blizi ? "Desni" ili "lijevi" :: Politicki ~ Geopoliticki forum

Levica, u najširem smislu, označava pobornike različitih nivoa društvenih, političkih i ekonomskih promena sa ciljem stvaranja države blagostanja (u smislu društvene brige o pojedincu).

Politička levica, levo krilo ili samo levica naziv je kojim označavamo onaj deo političkog spektra koji je u bliskosti sa idejama i oblicima socijalizma, socijal-demokratije a ponekad i liberalizma; najjednostavnije rečeno, one ideje koje su suprotne desnici.

Komunizam, socijalizam, marksistička filozofija, ponekad i oblici anarhizma najčešće se smatraju levicom ili radikalnim levicom. Ipak, postoje i levičari koji se odriču i negiraju vezu sa komunizmom ili anarhizmom. S druge strane, ima i onih koji smatraju da ne može biti levičar onaj koji se striktno ne drži socijalističke ili komunističke filozofije.

Smatra se da je naziv nastao u vreme Francuske revolucije, iz saziva Skupštine, kada su republikanci, suprotstavljeni monarhistima sedeli na levoj strani skupštine.

Vremenom je naziv dobio šira značenja, i počeo je da označava tačku gledišta govornika. U poslednje vreme pod levicom uglavnom podrazumevamo oblike socijalizma, socijal-demokratiju, dok se u SAD pod levicom podrazumeva liberalizam (u smislu individualnih ljudskih sloboda).

Levica najčešće podrazumeva i sekularizaciju (u smislu odvajanja institucija države i religije), kao što je to primer u SAD, Indiji, Bliskom Istoku, i mnogim katoličkim državama, iako postoje retki istorijski primeri saradnje crkve i levičara, kao što je npr. pokret za ljudska prava u SAD ili u slučajevima liberalne teologije i hrišćanskog socijalizma.

U SAD se "levica" najčešće doživljava kao "volja da se sa drugima dele životni problemi". U svakom slučaju, moral levice uglavnom nije vezan za tradiciju, naciju ili dalje istorijske izvore, već smatra da društvo mora da se menja i da stalno teži ka boljem, pravednijem obliku.

Poreklo pojma i njegove nedorečenosti

Iako zvuči pomalo ironično, prvi "levičari" za vreme Francuske revolucije bili su uglavnom buržuji, oni koji su podržavali lese-fer kapitalizam i slobodnu trgovinu. Kako su se biračka prava vremenom širila, ova relativno bogata nova elita prevladala je aristokratiju i ostatke feudalizma, ali se našla u sukobu sa sve brojnijom i sve bolje organizovanom siromašnom klasom radnika i nadničara. Levica iz XVIII veka danas bi najverovatnije bila "desnica".

U nekim zemljama, na primer Holandiji, levica je dugo vreme označavala ne-religiozne političke ideje. Danas uglavnom preovladava Evropsko značenje i poimanje levice.

Evropska levica uglavnom je zauzimala sredinu između ne-komunističkih i komunističkih partija (uključujući i hibride poput eurokomunizma), koje su se ponekad udruživale sa radikalnijom levicom i predstavljale ujedinjeni front levice. U SAD, međutim, nijedna socijalistička ili komunistička partija nije uspela da postigne većeg uticaja u nacionalnoj politici, iako su Socijalistička partija Amerike (krajem XIX i početkom XX veka) i Komunistička partija Amerike (1930-tih godina) napravile određene prodore.

Izvori savremene levice

Levica je istorijski uvek bila suprotstavljena koncentraciji bogatstva i moći, posebno u institucionalnom obliku, u rukama onih koji su tradicionalno bili vlasnici bogatstva i moći. Stoga možemo reći da se levica uglavnom zalagala za drugačiju preraspodelu ekonomskih dobara i duboke reforme.

Širenjem industrijske revolucije, levica je počela da okuplja veliki broj nadničara i radnika u fabrikama, te da se bavi problemima nižih (siromašnijih) klasa. Delimični ili potpuni socijalizam, država blagostanja (u smislu socijalnog staranja) i sindikalizam bili su najčešći načini pomoću kojih su levičari pokušavali da ostvare interese siromašnih. U današnje vreme, levica najčešće kritikuje ekonomske efekte globalizacije i zalaže se za fer trgovinu umesto slobodne trgovine.

Tokom XX veka, levica se ujedinila sa pokretima koji su propagirali individualna ljudska i manjinska prava, u smislu rasne i polne jednakosti i kulturne tolerancije. Levica se, takođe, oštro suprotstavljala oblicima agresivnog nacionalizma, imperijalizma i napadačkog rata, na koje se gledalo kao sredstva za unapređenje interesa kapitalizma.

Iako je levica isto toliko heterogena kao i desnica, i postoje velika neslaganja o načinu na koji bi se ostvarili ideali levice, u suštini se većina levičara zalaže za određenu vrstu intervencije vlasti u ekonomiji, i potrebi ostvarivanja dela insteresa nižih i srednjih socijalnih klasa.

Zalaganje za državnu intervenciju, za neki oblik kontrolisane privrede, stavlja levičare u određenu vrstu sukoba sa pobornicima slobodnog tržišta i velikim korporacijama.

Levica najčešće opisuje sebe kao "progresivnu", "naprednu", budući da sebe identifikuje na strani društvenog napretka.

Ideje levica očitavaju se u mnogo oblika, i osobe koje podržavaju neke vrednosti levice ne moraju obavezno podržavati ostale vrednosti i ideje koje se pripisuju levici. U praktičnoj politici, često nailazimo na beskrajne varijacije i kombinacije u kojima levica artikuliše svoju političku misao, i često su sukobi unutar levice jednako žustri kao i oni između levice i desnice.

Vrednosti i ideje levice veoma se razlikuju u odnosu na državu i eru u kojoj se pojavljuju. Često i sami političari ističu neobične, ekscentrične ili naprosto glupe prioritete i pripisuju ih "levici" ili "desnici". Stoga je veoma teško potpuno tačno proceniti nečija ubeđenja i politiku i prikazati je na osi političkog spektra.

Komunizam i levica

Uprkos brojnim varijacijama na ideološkom krilu levice, komunizam se uglavnom svuda smatra delom "levice". Ovo je donekle paralelno sa uključivanjem fašizma (i to, istorijski nacističke Nemačke i fašističke Italije) u "desnicu". Međutim, istorijski primeri komunističkog uređenja uglavnom se veoma razlikuju od onoga što se uobičajeno smatra levicom, i mnogi (posebno evropski) levičari negiraju vezu sa komunizmom, posebno zbog toga što su komunistički režimi bili isuviše totalitarni da bi bili politički humani ili egalitarni. Stoga bi, prema Karlu Poperu, ove istorijske pojave trebalo posmatrati kao oblike totalitarizma. Međutim, postoje komunisti (najpoznatiji je bio Trocki) koji smatraju da je totalitarizam u SSSR plod staljinizma, te da je to izdaja komunističke ideologije. Na isti način, većina desničara negira vezu sa Nacizmom i fašizmom i smatra da su to oblici totalitarizma.

Postoje i mišljenja da su levičarske reforme u nekomunističkim zemljama (pre svega zapadne Evrope), kao što su uspostavljanje mehanizma socijalne zaštite i priznanja sindikalnog udruživanja, pomogle rušenju komunizma i izmirenju kapitalizma i levice tako što su uspostavile širu društvenu podršku kapitalizmu.

Levica i globalizacija

Anti-globalistički pokret, ili Pokret za svetsku pravdu, ili alter-globalistički pokret je zapravo skup društvenih pokreta koji protestuju protiv globalnih trgovačkih sporazuma i njihovih negativnih posledica po najsiromašnije, po prirodnu okolinu, i svetski mir. Uglavnom se smatra da je ovaj pokret levičarski, iako u anti-globalističkim protestima učestvuju i desničarski pokreti. No, zalaganje za drugačiju raspodelu svetskog bogatstva u svojoj suštini ipak se smatra idejom levice.

Izvor: Wikipedia

Desnica, u najširem smislu, označava ideju da su pojedinac i društvo dužni da se pridržavaju Zakona (uključujući najčešće hrišćanski moral i tradiciju).

Desno krilo, politička desnica, ili najjednostavnije desnica su nazivi koji se odnose na onaj deo spektra političke misli i ideja, koji je povezan za konzervativizmom, klasičnim ekonomskim liberalizmom, religijskom desnicom, nacionalizmom; najjednostavnije rečeno, one ideje koje su suprotne levici.

Smatra se da je naziv nastao u vreme Francuske revolucije, kada su monarhisti, pobornici starog režima nazivani desničarima, zato što su sedeli na desnoj strani Skupštine.

Vremenom je ovim nazivom počeo da se označava spektar političkih ideja i stavovi koje bi iznosio govornik, a koji u sebi sadrži ideje konzervativizma, ekonomskog liberalizma, nacionalizma i sl.

Neki smatraju da politička desnica uključuje i one oblike liberalizma koji daju prednost slobodnoj trgovini ispred egalitarizma, ali mnogi zagovornici ekonomskog liberalizma smatraju da njih bolje opisuje dodatna osa na plitičkom spektru (liberalizam - totalitarizam). Zbog čestih nedoumica i protivrečnosti kod svrstavanja političkih partija na jednu osu (levica-desnica) danas se češće koristi sistem političkog spektra sa dve ose, i to (levica/desnica - liberalno/autoritativno).

Poreklo pojma i njegove nedorečenosti

Od Francuske revolucije, politička upotreba naziva "levica" i "desnica" je evoluirala preko lingvističkih, kulturnih, društvenih i nacionalnih granica i često je imala potpuno različita značenja, u zavisnosti od društva, kulture ili jezika. Na primer, 2004. godine, vlada Narodne republike Kine proglasila je da ostaje na "levici" uprkos brojnim promenama koje su je dovele bliže onome što se u anglo-saksonskom svetu karatkeriše kao "desnica". Suprotno Kini, Frankov režim u Španiji, koji je bio otvoreno "antikomunistički" i svim sredstvima se borio da ukine "levicu", često je donosio zakone koji su bili veoma slični onima u SSSR-u i drugim zemljama koje bismo mogli nazvati "levičarskim". Slično, iako je "desnica" u svom izvornom obliku označavala one koji podržavaju interese aristokratije, u mnogim kapitalističkim zemljama (najviše u SAD), podela na "levicu" i "desnicu" nije u korelaciji sa poreklom i bogatstvom.

Izvori savremene desnice

U XX veku, izvan SAD, u kojima je kapitalizam bio podržavan od većine političara i intelektualaca, najuočljivija razlika između levice i desnice bila je po pitanju ekonomske politike. Desnica je podržavala kapitalizam, dok je levica podržavala socijalizam (ili demokratski socijalizam, socijaldemokratiju) ili komunizam. Ova osnovna razlika se donekle izgubila raspadom Sovjetskog, Istočnog bloka, budući da se kapitalizam danas uglavnom svuda prihvata, sa manjim ili većim nivoom intervencije vlasti u preraspodeli dobara.

Danas se najčešće, pod nazivom desnica, podrazumevaju ideje povezane sa tradicionalnim vrednostima (najčešće hrišćanskim) i očuvanjem individualnih i korporativnih prava kroz ograničavanje moći države (što se nekad govori i kao zapadnjačka ili anglosaksonska demokratija). U svom izvornom obliku, ova ideja ograničavanja moći države veoma je povezana sa idejom liberalizma, ali jedan deo desnice žestoko negira pretpostavke liberalizma, a postoje i grupe liberala koji sebe ne smatraju desnim krilom.

Pod nazivom desnica, nešto ređe, se podrazumeva i originalna ideja desnog krila, a to je očuvanje bogatstva i moći u rukama onih koji su je i imali.

Oba ova shvatanja očitavaju se u mnogo oblika, i osobe koje podržavaju neke vrednosti desnice ne moraju obavezno podržavati ostale vrednosti i ideje koje se pripisuju desnici. U praktičnoj politici, često nailazimo na beskrajne varijacije i kombinacije u kojima desnica artikuliše svoju političku misao, i često su sukobi unutar desnice jednako žustri kao i oni između levice i desnice.

Vrednosti i ideje desnice veoma se razlikuju u odnosu na državu i eru u kojoj se pojavljuju. Često i sami političari ističu neobične, ekscentrične ili naprosto glupe prioritete i pripisuju ih "levici" ili "desnici". Stoga je veoma teško potpuno tačno proceniti nečija ubeđenja i politiku i prikazati je na osi političkog spektra.

Umerena desnica

Umerena desnica je naziv kojim se opisuje najčešći i danas najprisutniji i najdominantniji oblik desnice. On je najbliže povezan sa tradicionalizmom i anglo-saksonskim konzervativizmom.

Umerena desnica najčešće podrazumeva hrišćansku tradiciju, kapitalizam kao najopštiji oblik društvenog uređenja, koncept parlamentarne demokratije i pravne države. U domenu odnosa prema društvenim promenama i institucijama društva, umerena desnica podrazumeva relativno oprezan stav i otpor velikim društvenim promenama, zbog toga što one nose i velik rizik.

Partije umerene desnice uglavnom dominiraju na političkoj sceni Evrope i SAD. Nije teško uočiti da je umerena desnica najzastupljenija u razvijenim, bogatim zemljama kapitalističkog uređenja.

Radikalna desnica

Radikalna desnica je naziv kojim se najčešće opisuju političke grupe, pokreti i partije koje je veoma teško klasifikovati unutar klasičnog desnog krila.

Fašizam se ponekad smatra oblikom radikalne desnice, posebno od strane kritičara desnice (a to je najčešće politička levica). Većina radikalnih desničara odbija bilo kakvu povezanost sa fašizmom, a postoje i učenjaci koji fašizam smeštaju na političku levicu.

Najviše zabuna dolazi iz veoma raznolike upotrebe ovih naziva. Naziv "radikalna desnica" upotrebljava se u narazličitijim, donekle suprotstavljenim, oblicima:
Reformski orijentisani desničarski pokreti ili desničarske struje konzervativnih političkih partija. Ovi pokreti nekada se nazivaju i: disidentska desnica, aktivistička desnica, ili populistička desnica. Ovde ubrajamo sve oblike desničarske politike koji su između tradicionalnog konzervativizma i ekstremne desnice. Pobornici ovakvih ideja uglavnom su manjinski zastupljeni odn. izvan su glavnog političkog toka, ali iz njih najčešće proisteknu pokreti drastičnih reformi (umesto revolucije).
Ekstremna desnica ili ultra desnica, koja uključuje i neo-fašiste, neo-naciste i pokrete dominacije belaca. Ovakve grupe uglavnom su više revolucionarnog nego reformističkog karatkera.
Široki spektar desničarskih političkih ideja između tradicionalnog konzervativizma i ekstremne desnice.

Ove kategorije nisu univerzalno prihvaćene i postoji niz drugačijih upotreba, pa je opis i poređenje ovih naziva veoma komplikovan i delikatan.

Ekstremna denica je naziv kojim se opisuju političke grupe koje uglavnom izlaze iz tradicionalnog glasačkog spektra desnice. Naziv najčešće uključuje revolucionarnu desnicu, militantne rasističke i religiozne grupe, fašiste, neo-fašiste, naciste i neo-naciste.

Desnica i fašizam

U razvoju i ideologiji fašizma postoje elementi kako levice tako i desnice. Mnogi intelektualci se spore oko razvrstavanja fašizma. Mnogi tvrde da je fašizam oblik ekstremne desnice ali postoje i oni koji tvrde suprotno. Fašizam se najčešće koristi kao debatni argument u cilju diskvalifikacije političkog takmaca koji zastupa suprotne ideje.

Izvor: Wikipedia