PRAISTORIJA

Praistorijsko doba ili doba prvobitnih ljudskih zajednica počinje pojavom čovjeka (nekoliko stotina hiljada godina p.n.e.) i traje do pojave prvog klasnog društva i države i do pojave prvih pisanih spomenika (4000-3000 godina p.n.e). To je period prvog - besklasnog društva. Najveći dio prvobitne ljudske zajednice protekao je u razvoju čovjekolikog bića od tzv. kromanjonca, koje se smatra prvim razumnim ljudskim bićem koje je živjelo 40.000 godina prije našeg vremena.

Prvobitna zajednica je bila najduži i najteži dio ljudske borbe u savlađivanju prirode. Za izradu oruđa i oružja čovjek je koristio kamen, drvo i kost, a tek pri kraju ovog razdoblja počeo je da koristi i metal.

Čovjek je živio u surovoj klimi, okružen mnogobrojnim neprijateljima - divljim zvjerima. U borbi za goli fizički opstanak on je bio prinuđen se služi sa raznim pomoćnim predmetima, koje su nalazili gotove u prirodi (kamen, motka...). U početku je to korištenje predmeta bilo nagonsko, ali je kasnije postalo svjesno. Praljudi počinju da podešavaju te predmete da bi lakše rukovali njima, pa su tako nastala prva oruđa i oružja. Time se čovjek odvojio od životinjskog carstva i postao razumno biće. Zato se slobodno može reći: Rad je stvorio coveka!

Praistorija se dijeli na dva velika razdoblja:

- kameno doba
- metalno doba

ISTORIJA

DOMEN ISTORIJE I METOD ISTORIJE

Istorija kao nauka o ljudskom drustvu treba prije svega da saopštava događaje i traži za njih objašnjenja. Prvi istoričari su skupljali uspomene ili porodočna i mjesna predanja. Tome nepresušnom izvoru pamćenja potomci su mogli dodati istorijsku literaturu (prepisana, skraćena ili proširena svjedočanstva). Kritički duh, koji u novije vrijeme uzima sve više daha, upućuje istoričara da sumnja u takve literarne proizvode i usmena predanja, i primorava ga da se koristi čistim izvorima, kao što su stari zapisi, pergamenti, papirusi, natpisi na pločama i kamenju, čiji su tekstovi u svoje vrijeme imali vrjednost zvaničnog dokumenta. Savremeni istoričar, koji se više ne interesuje samo za one izvore od kojih, izgleda, zavisi tog događaja, i za vladajuće društvene slojeve, počinje da proučava narode kao cjeline i sve pojave njihovog duhovnog i materijalnog života. Arheologja istovremeno rekonstruiše civilizacije daleke prošlosti, koje nisu ostavile nikakve pisane spomenike. Današnji istoricar se više ne ograničava na vrijeme prvih čitljivih tekstova (oko 3000. p.n.e.). On polaže pravo na svaku epohu u koju mu  materijal dobijen iskomavanjem dozvoljava da prodre ili da objasni razvitak neke civilizacije i njene odnose sa drugim civilizacijama. Prepuštajući potpuno stručnjaku za praistoriju duge i mnogobrojne milenijume koji još uvijek pripadaju praistoriji, istoričar, govoreći o događajima u čovječanstvu, uzima na sebe da nas ukratko podsjeti na čovjekovo porijeklo.

PERIODIZACIJA ISTORIJE

Istraživanje prošlosti nije nimalo lak i jednostavan zadatak. Ljudi su oduvijek nailazili na teškoće kad su pokušavali da na sveobuhvatan način spoznaju prošlost. Zato su je dijelili na periode. Smatrali su da će je na taj način lakše izučiti i na osnovu toga svoje istraživačke rezultate iznjeti na jasan, pregledan i sistematski način. U razvitku društva uočavaju se različiti periodi sa jasno izraženim privredim, društvenim i kulturnim osobenostima. Međutim pri utvrđivanju i vremenskom određivanju pojedinih perioda istorijskog razvitka primjenjivana su razna načela. Tako se periodizacija u staro doba zasnivala na podjeli istorije na svjetske imperije. Pojava hrišćansva unjela je vjerske motive u vremensku podjelu istoije na epohe i razdoblja. Poznati italijanski pisac i mislilac Nikolo Makijaveli (1469-1527) podijelio je istoriju na staro doba (antički period, kad se govorilo čistiim latinskim jezikom), srednje doba (kad je taj jezik bio iskvaren) i novo doba (kad se latinski jezik obnovio). Tek je njemački istoričar Kristof Keler (1638-1707) konačno podijelio svjetsku istoriju na stari, srednji i novi vijek, i to na osnovu događaja pretežno značajnih za istoriju hrišćanstva. Kelerova periodizacija imala je velike nedostatke. Zato su neki istoričari kao osnovu za podjelu razvoja društva na periode počeli da uzimaju određena društvena i ekonomska zbivaja, zajednička u prošlosti više ili svih naroda. Na osnovu toga nastalo je shvatanje o kružnom razvoju svjetske istorije, čije se karakteritike ponavljaju u određenim periodima.

ISTORIJSKO DOBA

Istorijsko dobo je počelo pojavom pisanih spomenika, formiranjem klasa i pojavom prvih država, i traje do danas. Prava periodizacija istorije moguća je samo kada se istraživanje prošlosti proširi na sve bitne odrednice  sadržaje života ljudi i kada se to sve sagleda u cjelini. Na osnovu toga razvoj društva dijelimo na nekoliko velikih vremenskih razdoblja, koja nazivamo društveno-ekonomske formacije (prvobitna formacija, robovlasnička, feudalna i kapitalistička), ali imajući uvijek u vidu da je razvoj društva u Aziji imao veoma izražene osobenosti i da nije tekao potpuno podudarno sa razvojem društva u Evropi. Istorijsko doba se dijeli na: stari vijek (od postanka prvih država-3000 g. p.n.e. do kraja V vijeka n.e.), srednji vijek (od  V do XV vijeka), novi vijek ( od XV do početka XX vijeka) i savremeno doba (od početka XX vijeka do danas).

ISTORIJA
PERIOD   TRAJANJE   
STARI VIJEK    4000p.n.e-476.   
SREDNJI VIJEK   476-1492.   
NOVI VIJEK   1492-1914.   
SAVREMENO DOBA   1914-...   

OBLICI DRUSTVENOG UREDJENJA
RODOVSKO-PLEMENSKO   do 4000. god.p.n.e.   
ROBOVLASNICKO   4000. g.p.n.e-476.   
FEUDALIZAM   476-1789.   
KAPITALIZAM   od 1789.

STARI VIJEK



Stari vijek obuhvata razdoblje od osnivanja prvih država u Africi i Azija (IV milenijum p.n.e) do pada Zapadnog rimskog carstva (476. godine n.e). To je period robovlasničkog društva. Najprije su se robovlasnička društva i države javile kod naroda Starog istoka. Razvijeno robovlasničko društvo se javilo tek kasnije, tek kod Grka i Rimljana.

U starom vijeku pojavljuju se prve velike civilizacije. U dolini rijeke Nila nastao je Egipat (4. milenijum p.n.e.). Egipćani su razvili brojne nauke, kao sto su matematika, astronomija i anatomija, razne vrste umjetnosti (slikarstvo, vajarstvo, arhitektura)... Ni do sada nije jasno kako su Egipcani sagradili piramide jer su mnoge tajne nestale sa njihovom civilizacijom. Ostale istočne civilizacije su bile Mesopotamija (izmedju rijeka Eufrata i Tigrisa), Indija (oko Inda i Ganga) i Kina (Jangcengjanga i Hoanghoa).Evropske civilizacije, Grčka i Rim, su nastale nesto kasnije. One su preuzele tekovine drugih civilizacija i napravile najveći napredak u tehnici, nauci i kulturi. Za razliku od Grčke, koja je bila podjeljena na veliki broj državica, Rimsko carstvo na svom vrhuncu je obuhvatalo najveci dio Evrope, Bliskog istoka i sjevernu Afriku. Najznačajniji ratovi koje je Rim vodio su bila tri Punska rata, u kojima je Rim porazio Kartaginu.

SREDNJI VIJEK



Pad Zapadnog Rimskog carstva 476. godine obično se uzima kao prekretnica u istoriji ljudskog društva i kulture. Shodno tome ovaj događaj označava kraj antičkog doba i kraj starog vijeka. U to vrijeme počinju da niču nove države na zgarištu Zapadnog rimskog carstva. Iako se Istočno rimsko carstvo ili Vizantija održalo još hiljadu godina, postepeno se izgrađuju novi društveni odnosi koji se suštinski razlikuju od društvenih odnosa antičkog doba.

Prekretnicom se smatra XV vijek. Sredinom XV vijeka Osmanlije su osvojili Carigrad i uništili ostatke Vizantije. To je doba velikih geografskih otkrića. Pomorci su krajem XV vijeka otkrili američki kontinent. Razdoblje od V do XV vijeka u razvoju ljudskog društva i kulture predstavlja izdvojenu, zaokruženu cjelinu, omeđenu antičkim i novim dobom. Stoga se, prirodno, ovo razdoblje naziva srednji vijek.

Tokom srednjeg vijeka ustalio se nov nacin proizvodnje. Po tome se srednji vijek bitno razlikuje od antičkog doba. Antičke robove u srednjem vijeku zamjenjuju zavisni seljaci ili kmetovi. Bez sredstava za proizvodnju, antički robovi radili su pod krutom kontrolom i prinudom. Zato robovi nisu bili stimulisani za rad. Nasuprot do kraja obespravljenim robovima, zavisni seljaci ili kmetovi bili su zainteresovaniji za proizvodnju. Oni su, istina, bili potčinjeni feudalnom gospodaru ili vlastelinu, ali njihov položaj bio je osjetno povoljniji od položaja robova. Zavisni seljaci nisu radili samo za gospodara, vac i za svoju porodicu. Dok su robovlasnički društveni odnosi sputavali i kočili proizvodnju, slobodan rad je omogućio unapređenje proizvodnje.

U razvitku drustvenih odnosa razlikuje se rani srednji vijek, koji je trajao od V do XI vijeka i pozni vijek, od XII do XV vijeka. Rani srednji vijek predstavlja period najveće zaostalosti u zapadnoevropskim zemljama. Do kraja ranog srednjeg vijeka izgrađeni su feudalni drustveni odnosi. Pozni srednji vijek vremenski je podudarana sa dobom razvijenog feudalizma.

Srednji vijek jos nazivaju vijek tame jer su ga obilježili cesti ratovi (Stogodišnji rat, Krstaški ratovi...)

Novi vijek (1492-1914) obilježavaju procvati kapitalizma, nauke i tehnike i nova kolonijalna otkrića. U tom periodu dolazi do jačanja zemalja zapadne Evrope (Engleska, Francuska, Španija...), a kasnije i Njemačke, Austrije i Rusije.

OTKRIĆA

Više je uzroka koji su doveli do otkrića, a najveći razlog je bio ekonomski. Prva uspješna putovanja duž obala Afrike bila su rezultat energične politike portugalskog princa Enrikea Moreplovca. Portugalski moreplovci došli su do Rta Dobre Nade prije nego što je njihov konkurent Španija započela prekoatlantska putovanja. Iste godine je đenovski moreplovac Kristofer Kolumbo krenuo iz Palosa na putovanje koje je finansirala španska kraljica. Pošto su portugalci svoja putovanja prema istočnim obalama Azije usmjeravali ploveći prema istoku, idući oko Afrike, Kolumbo je odlučio da put pronađe idući na zapad, vjerujući da je to bliži put. Krenuo je u proleće 1492. godine i poslije duge i mučne plovidbe, tek 12. oktobra iste godine iskrcao se na ostrvo Gvanahana (danas San Salvador). On je do kraja života vjerovao da je stigao na obalu Indije, pa je otuda i potekao naziv za američke urođenike Indijanci. Na svojim putovanjima po američkom kontinentu Kolumbo je još otkrio: Kubu, Haiti, Antile, Jamajku, Panamsku prevlaku, Venecuelu... Ipak, američki kontinent nije dobio ime po njemu već po firentincu Amerigu Vespučiju, koji je 1507. godine opisao zemlje koje je posjetio. Vasko da Gama je prvi oplovio Afriku i stigao u Kalkutu. Veliku zaslugu za nova otkrića ima i Fernando Magelan, portugalac u španskoj službi, koji je otvorio zapadni put prema Molučkim ostrvima. Tim putovanjem dokazao je da je zemlja okrugla.

U novom vijeku budi se nacionalna svijest i prvi događaj koji je to pokrenuo bila je Francuska buržoaska revolucija.

SAVREMENO DOBA

Savremeno doba je period od 1914 (pocetka I svjetskog rata) pa do danas. Mnogi istoričari svrstavaju ovaj dio istorije  u novi vijek, medjutim, zbog mnogih promjena ovaj period istorije se proučava samostalno.Ono po cemu će ovaj period biti upamćen su dva svjetska rata i velika otkrića u nauci i tehnici.Dolazi do razvoja modernih društava, novih država kao i snažnog razvoja velikih kompanija. Dolazi do stvaranja internacionalnog tržišta i velikog razvoja industrije i trgovine.Vodeću ulogu u kreiranju svjetske politike imaju ekonomski najrazvijenije zemlje kao sto su SAD, Njemačka, V.Britanija , Francuska, Rusija, Japan i Kina.

Prvi svjetski rat je počeo 28.07.1914, napadom Austro-Ugarske na Srbiju, a zavrsen je 11.11.1918. (u 11:11) kapitulacijom Njemacke. To je bio imperijalistički rat koji se vodio između sila Antante i Centralnih sila za teritorije. Jedino su Srbija, Crna Gora i Belgija vodile odbrambene ratove. Na strani antante su se borile Francuska, Engleska, Rusija, Italija(od 1915), Srbija, Crna Gora, SAD i Grcka(od  1917) i Rumunija (1916), a na strani centralnih sila su bile Njemačka, Austro-Ugarska, Turska i Bugarska (1915). Rat je završen pobjedom Antante. Najznačajnije bitke su bile Cerska, Kolubarska, bitka na Marni, bitka na Soni, kod Verdena i proboj Solunskog fronta. Drugi svjetski rat je počeo 01.09.1939, napadom Njemacke na Poljsku. Uskoro su se u rat uključile Italija i Japan na strani Njemacke i SAD, Francuska Britanija, SSSR na strani saveznika. Rat je zavrsen 1945. bacanjem atomskih bombi na Hirosimu i Nagasaki (Japan) od strane SAD.

TEHNIČKA I NAUČNA OTKRIĆA

Njemački inženjer Simens je 1866. godine pronašao postupak za pretvaranje mehaničke u električnu energiju. Tri godeine kasnije belgijski radnik Gram je promenio taj princip na konstruisanje dinamo-mašine, a zatim i elektro motora koji
električnu energiju pretvara u mehaničku. Prvi eksperimenti sa električnom svijetiljkom vršio je, za bezuspješno, Delari još 20-ih godina XIX vijeka. Tek je 70-ih godina amerikanac Edison načinio sijalicu od stakla u obliku kruške, u kojoj je struja grejala ugljenik kao provodnik, koji se žario i svijetlio. Naš poznati naučnik, Nikola Tesla, krajem XIX vijeka otkrio je višefaznu struju i mogućnost prenošenja električne energije na velike udaljenosti. Bel i Grej, amerikanci, konstruisali su telefon (1876). Na prelasku XIX u XX vijek na osnovu otkrića italijana Markonija, rusa Popova i Nikole Tesle, otkriven je radio. Pravu revoluciju u štampanju novina proizveo je Morgentaleov izum linotipa s livenim metalnim slovima. Tehničko-tehnološki preobražaj iz temelja je izmjenio gotovo sve oblasti kapitalističkog privređivanja: industriju, rudarstvo, saobraćaj, građavinstvo, hemijsku tehnologiju... Donio je i velike zaokrete u svakodnevnom životu ljudi.

Autor: Rosić Ana, Okilj Ognjen, Majstorović Davor