Istorija Jagodine

Praistorija

Prve ljudske zajednice pojavile su se pre 35.000 godina, u toku starijeg kameno doba. U krečnjačkom delu, istočno do Jagodine, iako je poznato stotinak pećina, do sada nisu pronađeni tragovi čovekovog boravka, a sa zapadnog dela potiču neproučene fosilne kosti čovekove lobanje iz Jošine pećine kraj manastir Jošanicamanastira Jošanica. Jedino pouzdano stanište otkriveno je pod Jerininim brdom kod Batočine, uz obod opštine Jagodina, u kome su nađeni jedan ljudski zub, koštane i kremene alatke i kosti davno izumrlih životinja. Iz srednjeg kamenog doba, od 8.000 do 6.000 godina pre nove ere nije poznato ni jedno naselje.

Iz doba mlađeg kamenog doba poznato je stotinak sela u okolini Jagodine. Ležala su na osunčanim padinama, kraj reka i u zaklonima od vetra. U njima se živelo u poluzemunicama, a kasnije u kućama. Na više mesta nađena je ugljenisana pšenica, a među životinjskim kostima primerci pripitomljenog govečeta, svinje, ovce i psa. Najvrednije ostatke čine alatke, zemljano posuđe sa bogatim dekorom i figurine od pečene zemlje u obliku žene i, ređe, muškarca.

Antičko doba

U poslednjem milenijumu stare ere, Velika Morava je postala granična zona u kojoj su se sretali kulturni uticaji Grka sa juga, Tračana sa istoka i Ilira sa zapada Balkana. Etno-kulturna mešanja doprinela su da se u gvozdenom dobu razvije kultura regionalizovanih odlika na koju su preovlađujuće uticala ilirska plemena. Pred kraj ovog razdoblja pojavili su se Kelti u okviru osvajačkog pohoda prema grčkom svetilištu u Delfima, a na prelazu iz stare u novu eru Dačani, prastanovnici današnje Rumunije. Preko njih u ove krajeve stižu upotreba novca, veština u izradi grnčarije sa vitlom, mnoge nove alatke, kao i druge visokocivilizacijske tekovine. Njihova naselja sreću se mahom u Moravskoj kotlini. Na prelazu iz stare u novu eru, Pomoravlje je stupilo u neposredni dodir sa antičkim narodima - Grcima i Rimljanima.

Dodiri sa Grcima odvijali su se preko trgovine kojom su se bavili putujući trgovci koji su trampili skupocene grčke zanatske proizvode za domaće sirovine. U prilog tim vezama svedoce i novčići grčkih kolonija nađenih u nekim selima u neposrednoj blizini Jagodine.

Rimljani su se pojavili kao osvajači, privučeni prirodnim bogatstvima ovih krajeva, nadirući preko Balkanskog poluostrva iz više pravaca. Pod rimskom upravom domaća plemena su se prvi put našla u jedinstvenoj državi koja je snagom oružja nametala svoju upravu, jezik, pismo i druge oblike materijalne i duhovne kulture. Najveći građevinski poduhvat predstavljao je put duž desne obale Morave, kraj kojeg su nikle stanice za razmenu konja i konačenje putnika ili utvrđenja sa posadama, te su tada postala i prva naselja u blizini Jagodine. U isto vreme, duž poprečnih saobraćajnica podignute su mnoge tvrđave, poput Petrusa kod Paraćina i niz drugih poznatih kao Jerinin grad i Belica kod Jagodine.

Srednji vek

Rimsko Carstvo se 395. raspalo se na Zapadno i Istočno Rimsko Carstvo (Vizantiju). U toj podeli Pomoravlje je pripalo Vizantiji. Tokom seobe naroda od 3. do 7. veka , Pomoravlje su pustošila, palila i pljačkala varvarska plemena, naročito Goti, Huni, Avari i Sloveni. Slovenska naselja iz ovog perioda evidentirana su na više od dvadesetak mesta.

Nakon uspešno okončanog rata protiv Vizantije 1183. godine, veliki župan Stefan Nemanja je izbio sa vojskom do Sava (reka)Save i Dunava, omogućujući brojnim porodicama da se iz prenaseljenih krajeva stare Raške i Zete prebace u osvojene oblasti. Simboličnu granicu prema istoku, odnosno prema osvajačkim interesima Ugara, Bugara i nešto stalnijih od strane Vizantije predstavljala je Velika Morava, pa duž njene leve obale niču feudalni posedi, kao neka vrsta isturenih krajišnika.

Na ovom delu se javlja Župa Belica koja se u pisanim izvorima sreće kao jedna od osvojenih oblasti u ratu 1183. godine, čije se sedište iz prvih dana izgleda nalazilo na Jagodinskom polju. Prema podacima iz literature, vlastelinsko utvrđenje se nalazilo na Đurđevom brdu, zajedno sa nekropolom, sudeći po povremenom nalaženju skeletnih delova i keramičkih fragmenata. Utvrđenje je niklo zahvaljujući strateškim vrednostima mesta i građevinskom materijalu srušenog rimskog kaštela, dok je kasnije i samo poslužilo da Turci lako dođu do materijala za svoje objekte.

Civilno naselje je zasnovano sa jedne i druge strane Belice, silazeći nizvodno, u potrazi za boljim zemljištem. Seoce zasnovano na ovom mestu imalo je i manji trg, sa crkvom i nekropolom koja se, sudeći po pisanim podacima i arheološkom materijalu, nalazila na mestu gde je sada tzv. Stara opština u širem centru Jagodine.

Prvi sačuvani pisani dokument u kome se spominje ime Jagodine-Jagodna (Jagodina po legendama od biljke jagode ili po devojci Jagodi), predstavlja razrešnica koju je dvorska kancelarija despota Stefana Lazaravića dala Dubrovčaninu Zivulinu Stanišiću kada mu je prestala carinska služba u Srbiji. Razrešnica mu je napisana 15. jula 1399. godine u Jagodini. Ovaj dokument svedoči da je na mestu današnje Jagodine postojalo, za to vreme razvijeno naseljeno mesto. Sama činjenica da je mogla da primi državne službe govori da je Jagodina tada imala veći značaj od običnog naselja pored glavnog puta.

U Jagodini je izdat još jedan dokument despota Stefana Lazarevića 1411. godine, pa je izvesno da je Stefan tada prolazio i zadržavao se na putu prema Manasiji koju je gradio na desnoj obali Resave.

Turska vladavina

Turci tokom 15. i 16. veka na temeljima srušenog srpskog srednjevekovnog seoceta Jagodine, podižu svoju palanku, koju strani putnici u dnevnicima nazivaju Jadunum, Eperis ili Jasince, sve dok se 1568. godine, sudeći po do sada poznatim izvorima nije ustalilo ime Jagodina. 1553-1557 putnici je nazivaju lepom palankom sa 4 karavan saraja i 2 džamije. U njoj je živelo više spahija i turskih vojnika, a manje Srba hrišćana. Imala je i tursku školu. Cela dolina Morave je tada bila pod šumom. Carigradskim drumom put od Jagodine do Beograda trajao je 4 dana.

Jagodina se kao tursko naselje u početku sporo razvijalo. Sa statusom palanke pominje se 1620. godine, kao manja stanica na Carigradskom drumu. Godine 1660. putopisac Elvija Čelebija navodi da varoš ima 1500 kuća i da celokupno življe čine islamizovani hrišćani.

Borbe protiv Turaka

Sa Kočinom krajinom od 1788. do 1791. godine počinju oslobodilački ratovi srpskog naroda protiv Turaka, a okončavaju se Prvim i Drugim srpskim ustankom od 1804. do 1815. godine. U ustaničkim bitkama koje su vođene za i oko Jagodine, naselje je paljeno i rušeno u više mahova. Prema zapisima savremenika, najtežu katastrofu mesto je doživelo 1813. godine u toku turske odmazde, kada je izgorelo „da se parče drveta nije moglo naći“.

Dve najvažnije bitke na samom početku Prvog srpskog ustanka odigrale su se u Jagodini. U njoj se bio utvrdio jedan od dahija Kučuk Alija sa vođom krdžalija Alijom Gušancem. U prvoj bici Karađorđe je pretrpeo neuspeh, a u drugoj je pobedio Turke i oslobodio Jagodinu.

U toku Prvog srpskog ustanka, Jagodina je delimično popaljena. Za vreme borbi povremeno se raseljavalo varoško stanovništvo. Najviše su stradali stanovnici srpske mahale, prilikom odmazde 1813. godine. Iste godine srpske starešine su izradile ratni plan protiv Turaka.

Po sklapanju mira 1815. godine, Jagodina je do Hatišerifa 1830. godine nahija sa kneževinama Levač i Temnić i sa 140 sela. Posle Hatišerifa 1833. godine u Jagodini je sedište Rasinskog serdarstva u koje ulaze Rasina, Temnić, Levač i Belica. To je doprinelo razvoju naselja sa zgradama Načelstva i Magistrata. Sa izgradnjom železnice 1844. godine i podizanjem nove crkve 1901. godine, centar se premešta na sadašnje mesto.

Posle Drugog srpskog ustanka, Jagodina se demografski menja, pošto se tursko stanovništvo iseljava i tako smanjuje broj gradskih žitelja. No i pored toga, Jagodina se privredno stabilizuje i postepeno razvija kao pogranična varoš (do 1833.) tadašnje Miloševe Srbije. Zahvaljujući tome postaje zanatsko-trgovački centar Jagodinske nahije.

Na prvom popisu 1818. godine, Jagodina je imala 276 domova sa 494 haračkih glava. Poslednja turska porodica iselila se 1832. godine. Već 1837. godine Jagodina je imala 5.220 žitelja, dok je cela Srbija imala 41.374 varoških stanovnika. 1866. u Jagodini je živelo 4.429 stanovnika koji su se bavili poljoprivredom, trgovinom i zanatstvom. 1876. godine bilo je 91.88 % zemljoradnika. Nekoliko epidemija kuge i neki drugi razlozi izazvali su zastoj, pa je 1900. godine imala 4.765, a 1931. godine 6.950 stanovnika.

Brži razvoj Jagodine u 19. veku, naročito pedesetih godina karakterišu osnivanje prvog industrijskog objekta u Srbiji - fabrike stakla, kao i početak rada pivare. Početak 20. veka Jagodina je dočekala sa brojnim industrijskim preduzećima, zanatskim i trgovinskim radnjama. Posle Prvog svetskog rata nastavlja se dalji razvoj Jagodine u važni privredni i kulturni centar Srbije.

Drugi svetski rat

Nemačka SS divizija "Princ Eugen" branila je prugu odstupnicu nemačkim trupama iz Grčke na liniji Stalać - Lapovo. Posebno su bili utvrđeni na visovima oko Jagodine i Paraćina. Nasuprot njih bile su jedinice Crvene armije (pd komandom maršala Tolbuhina) i jedinice Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije. Te jedinice su napredovale iz istočne Srbije preko Kučaja.

12.-13. oktobra Nemci napustaju Paraćin bez borbe, dok su od 11.-13. oktobra vođene su borbe za Ćupriju koja je oslobođena 13. oktobra. Nemci su srušili pešački most, a pokušali su da sruše i železnički, ali je neko presekao kablove i na taj način sprečio rušenje. Glavni i najduži okršaji za definitivno oslobađanje Pomoravlja vođeni su oko Jagodine. Nemci su se ovde ogorčeno branili nedelju dana. Prva linija fronta je najpre bila Morava, a zatim su se Nemci povukli na bedeme železničke pruge. Tu su se borbe između reke i pruge vodile često i prsa u prsa, a sama železnička stanice je više puta prelazila iz ruke u ruku. Nemci su imali osmatračnice na crkvenom zvoniku i na silosu, pa su imali pregled situacije, što im je pomoglo da efikasnije koriste artiljeriju i time da se duže održe. Tek po početku dejstvovanja sovjetskih "kaćuša" Nemci su napustili grad. To se desilo u noći između 16. i 17. oktobra. Za sobom su minirali sve mostove, pa i most na Belici. Istog dana oslobođen je i Rekovac i deo Levča.

22. septembra 1946. na mestu starog spomenika podignut je novi spomenik Svetozaru Markoviću, a grad je tog dana dobio naziv Svetozarevo. Svetozarevo, pa ponovo Jagodina, je izraslo u moderan privredni, kulturni i administrativni centar Pomoravskog okruga.

Izvor: Wikipedia

Konak hajduk Veljka Petrovića


     Hajduk Veljko Petrović, vojvoda Krajinski i komandant negotinski rodio se oko 1780 godine u Crnoj reci u selu Lenovcima (kasnije Negalica). Sa 15 godina je otišao u Vidin, i zaposlio kod nekog Turčina, kao čobanski pomoćnik. Posle nekog vremena otišao je u Požarevac i zaposlio kod nekog vojvode kao kuvar. Pošto na uskršnje veče 1803 godine nije spremio večeru na vreme, gazda ka je oterao, a on je otišao u hajduke kod Stanoja Glavaša. Sledeću zimu je prezimio u Smederevskom selu Duboni kao čobanin. te zime se i oženio nekakvom udovicom (rođaka ili posestrima Stanoja Glavaša), koja nije znala da je on hajduk. Sa početkom I Srpskog ustanka pridružio se Stanoju Glavašu, a posle je išao sa Đušom Vulićevićem.
    Kada je Đusa 1805 poginuo priključio se njegovom bratu Vujici Već je bio stekao nekoliko momaka i proglasio se buljubašom. Opljačkao je neke Turke koje su Srbi zarobili tako da je bio pozvan na sud. Nije se odazvao nego je sa momcima pobegao i krio se po šumi.. Posle nekog vremena sa dosta momaka se predao Karađorđu te mu je oprošteno. Početkom 1807 po osvajanju Beograda molio je da mu dozvole da pređe iz Paraćinske nahije u Krivi vir i pa pobunio Crnu reku ili mali Timok, a za sve to je tražio jedan barijak i otvoreno pismo da može sa sobom da povede svakoga ko to hoće sa nijm da uradi. Naimenovan je za buljubašu i dobio je nekoliko stotina groša i dozvolu da digne bunu ........
    Poginuo je 1813 godine.

Izvor sa sajta   http://www.jagodina.autentik.net

potez izmedju reke Belice i Durdjevog brda je prava multikulturna riznica sa nalazistima iz doba neolita, gvozdenog i bronzanog doba,rima i vizantije srednjeg veka, turskog perioda..........pravo blago pod zemljom, medjutim to nije smetalo trenutnom vlastdrscima u Jagodini da taj potez razvale buldozerima parcelisu i spreme za izgradnju!!!!!!!!!
Svuda u sretnom svetu  bi to bilo ravno najtezim zlocinima, ovde to nije slucaj............