Istorija Holandije

Holandija ili kako se još naziva Nizozemska - predstavlja prvi istorijski primer države nastale buržoaskom revolucijom protiv apsolutističke vlasti. Karakter Nizozemske revolucije u XVI je bio kako buržoaski tako i verski i nacionalni. Tom revolucijom je nastala prva republika koja je imala veću teritoriju, i federalističko uređenje koje je nosilo obeležja konfederalizma. Ovakvo uređenje trajaće do početka XIX veka, kada će Holandija postati monarhija (mada će ka tome postojati težnje u dužem periodu) sa provincijama kao administrativnim regionima, a ne federalnim jedinicama.

Uzrok revolucije leži u namerama španskog kralja Filipa II da ukine autonomiju provincija, da nametne nove poreze i da iskoreni protestantizam (katolički fanatizam Filipa II vrlo je poznat). Treba napomenuti da je otac Filip II, Karlo V (koji je nasleđem i dobio Nizozemsku) poštujući autonomiju Nizozemske ostvario uspešnu simbiozu domicilnih i španskih interesa: nizozemski trgovci dobili su ogroman prostor za trgovinu, a Španija velike poreske prihode.

Za razumevanje težnje ka drukčijim oblicima uređenja od unitarnog, kao i same revolucije, neophodno je znati obeležja ovih prostora. Nizozemska (nekada zajednički naziv za današnje zemlje Beneluksa) je prostor gde je ekonomski primat pripadao građanstvu i trgovini. Bogati trgovačko-zanatski gradovi bavili su se trgovinom širom tada poznatog sveta, imajući pritom ogromnu flotu. Gradovi su sačinjavali provincije, koje su imale zasebne staleške skupštine. Svesne socijalno-ekonomske bliskosti 17 provincija Nizozemske osnovale su zajedničku skupštinu državnih staleža, gde su razmatrana pitanja opšteg značaja. Odluke su se donosile jednoglasno, a jednakost u ovom pogledu bila je bitna usled heterogenog versko-jezičkog sastava. Na severu je preovlađivalo germansko stanovništvo i protestantizam, a na jugu romansko stanovništvo i katolicizam.

Na čelu izvrešne vlasti ovog perioda bio je stathalter, koga je kao svog namesnika imenovao španski kralj. Ova institucija je bila praktično jedino što je Nizozemsku ovog perioda odvajalo od čiste konfederacije. U pogledu suverenosti provincija, nadležnosti zajedničkog tela i nepostojanja jurisdikcije zajedničkog organa ovo je ko-nfederacija. Zajednički stathalter je u izvesnoj meri, kako institucionalnim položajem, tako i ličnim autoritetom uspostavljao čvršće jedinstvo ali bez prinude nema države.

Sukob sa španskim kraljem izbija 1558. godine. Filip II, potpuno zanemarujući prethodno navedene specifičnosti, uvodi inkviziciju i preko vojvode od Albe, svog novog stathaltera, nastoji da uvede ap-solutizam. Veliki broj ljudi biva ubijen a njihova imovina konfiskovana. Revoltirano stanovništvo formira odrede (geze) i vremenom uspeva da savlada španske snage. Konačno će Nizozemska, odnosno Holandija, dobiti međunarodno priznanje 1648. godine, istovremeno kada i Švajcarska.

U toku ove borbe desili su se događaji koji su odredili današnji izgled ovih prostora. Od velikog značaja je bio izlazak iz Nizozemske južnih, katoličkih provincija, koje su ostale pod španskom krunom. One su 1579.g. formirale uniju koja se neformalno naziva i Araska unija i koja je osnov današnje Belgije. Ovde se pokazalo da federalistički duh u Nizozemskoj nije bio jak kao u Švajcarskoj. Na taj način su otklonjene verske i nacionalno-jezičke prepreke za čvršći federalizam severnih pokrajina. Iste te 1579. godine forimirana je od sedam severnih provincija Utrehtska unija. Činjenica da su se granice starih provincija menjele govori o izvesnoj spremnosti na kompromis i odricanja.

Ovako formirana federacija provincija će dve godine kasnije proglasiti i konačnu nezavisnost u Hagu. Što se naziva tiče, prvobitno upotrebljavani naziv [[Ujedinjene provincije]] vremenom će biti zamenjen nazivom Holandska republika, prema najvećoj i najbogatijoj provinciji Holandiji.

Organizacija vlasti je u velikoj meri ostala tradicionalna. Provincije su zadržale visok stepen unutrašnje autonomije i sopstvene staleške skupštine, u koje više nije ulazilo sveštenstvo što je odraz buržaskog karaktera revolucije i sekularizacije odnosa u državi. Zajednička skupština državnih staleža sada je zasedala u Hagu (Staten Generael). Ovlašćenja ove nove skupštine bila su daleko veća u pogledu unutrašnje i spoljašnje politike. Iako su pro-vincije i dalje imale po jedan glas nezavisno od broja delagata, jednoglasnost više nije bila nepohodna za sva, već samo najvažnija pitanja.

Kao odraz novog i čvršćeg povezivanja uveden je i državni savet ( Raad van Staate) od dvanaest članova, koje je imenovala skupština državnih staleža na predlog provincija. U sastavu savetu se obraćala pažnja kako na zastupljenost svih provincija, tako i na značaj i veličinu određenih.

Stathalter je postao izborni organ skupštine. Upravo će ova institucija imati presudnu ulogu u vraćanju monarhije u Holandiju. Ova pozicija će vremenom postati nasledna u čuvenoj porodici Oranž, koja je svojim bogatstvom i ogromnim revolucionarnim zaslugama stekla primat i popularnost u Holandiji.

Dalje jačanje duha zajedništva, uz ugled i tradiciju porodice Oranž dovešće do vraćanja monarhije i unitarizma . Nekadašnji federalni elementi ogledaju se u decentralizaciji i poštovanju imena i relativne autonomije starih provincija.

Izvor: Wikipedia