Rimsko carstvo

Rimsko Carstvo je uobičajeni naziv za rimsku državu posle reformi koje je sproveo Oktavijan Avgust u poslednje tri decenije prvog veka pre Hrista. Predavgustovska država se obično naziva Rimska Republika. Rimsko Carstvo je upravljalo svim heleniziranim državama na Sredozemlju, kao i keltskim područjima seeverne Evrope. Poslednji zapadno-rimski car zbačen je 476. godine, ali tada je istočnim područjima Carstva već vladao drugi car sa sedištem u Konstantinopolju. Istočno Rimsko Carstvo (Vizantija) i dalje je postojalo, iako se postepeno smanjivalo, sve do 1453. godine, kad su Turci osvojili Konstantinopolj. Kasnije države na zapadu (Franačko Kraljevstvo i Sveto Rimsko Carstvo) i na istoku (ruski carevi) koristile su rimsko državničko naziv sve do modernog doba.

Ogromno nasleđe Rimskog Carstva vidi se i danas u zapadnjačkim institucijama, pravu, arhitekturi i mnogim drugim područjima života. Vidi i: Rimska kultura

Sadržaj
1 Uspon Oktavijana Avgusta, prvog cara
2 Avgustovi naslednici: Julijevci-Klaudijevci
2.1 Tiberije
2.2 Kaligula
2.3 Klaudije
2.4 Neron
3 Flavijevci
3.1 Vespazijan
3.2 Tit
3.3 Domicijan

Uspon Oktavijana Avgusta, prvog cara

Kad je propala Rimska Republika (509. godine pre Hrista - 31. godine pre Hrista), Oktavijan Avgust, nećak Gaja Julija Cezara učvrstio je svoj položaj pobedom nad jedinim preostalim protivnikom, Markom Antonijem, u bitki kod Akcija 31. godine pre Hrista godine pre ne.

Dotadašnji su događaji radili u njegovu korist: Rim je zbog građanskog rata bio u haosu. Osim toga, Rim nije bio spreman prihvatiti vlast despota.

Oktavijan je bio lukav čovek. Prvo je raspustio vojsku i organizovao izbore. Izabran je na najviši položaj u družani, na položaj konzula. Godine 27. god. pre Hrista pre Hrista zvanično je vratio vlast rimskom senatu, pa se ponudio da se odrekne svoje vojne premoći i vlasti nad Egiptom. Ne samo da je Senat odbio njegovu ponudu, nego mu je prepustio i Hispaniju, Galiju i Siriju. Malo nakon toga, Senat mu je dodelio naziv Avgusta.

Ipak, August je znao da mu položaj konzula neće doneti apsolutnu moć. Godine pre Hrista odstupio je s tog položaja kako bi stekao druga dva. Kao prvo, postao je narodni tribun, što mu je omogućilo da saziva senat kad god hoće i određuje predmete za raspravu. Takođe, taj položaj mu je obezbedio i kultnu nedodirljivost. S obzirom da je položaj tribuna tradicionalno bio vezan uz narod, Augustova je moć dodatno narasla. Kao drugo, stekao je nove ovlasti u obliku "imperijalne" moći, što je značilo da ima vrhovnu vlast u svim pitanjima teritorijalne uprave. Godina 23. godine pre Hrista obično se računa kao godina kad je August postao rimski car. Ipak, više je volio građanske naslove Princeps i "Prvi građanin".

Kao car, August je hladnokrvno i efikasno uredio svoje carstvo; njegove su izuzetne sposobnosti velikim delom zaslužne što se Rimsko Carstvo održalo tako dugo. Uveo je standardizirani novac i poreze; izgradio je birokratsku strukturu od vitezova i slobodnjaka (bivših robova). Vojnicima je uredio mirovine.

Bio je vešt propagandist. Dobio je podršku rimskih književnika kad je postao pokrovitelj pesnika Horacija, istoričara Tita Livija i naročito Vergilija. Da se svidi narodu, koristio je igre i posebne događaje koji su slavili njega i njegovu porodicu.


Kao apsolutni vladar Carstva, imenovao je svog nasljednika. Tako je vratio običaj koji je odbačen još prilikom osnivanja Rimske Republike kao sramotan. U početku je to trebao biti Marcel, sin njegove sestre, koji se oženio Augustovom kćeri Julijom. Međutim, Marcel je umro 23. godine pre Hrista

Nakon Marcelove smrti August je dao svoju kćer Marku Agripi, koji mu je glavni pomoćnik, naročito u vojnim pitanjima. Iz tog je braka poteklo petoro dece, tri sina i dvije kćeri: Gaj Cezar, Lucije Cezar, Julija Mlađa, Agripina Starija i Postum Agripa (ime "Postum" znači da je dete rođeno nakon očeve smrti). Avgust je usvojio dvoje najstarije dece, čime je postalo očigledno da ih on smatra svojim nalsednicima. Pokazao se širokogrudnim i kao očuh, prema Livijinoj deci iz prvog braka, Germaniku i Tiberiju Klaudiju, nakon što su osvojili velikie delove Srednje Evrope.

Agripa je umro 12. god. pre Hrista, a Livijin sin Tiberije se razveo i oženio za Agripinu udovicu i to po Avgustovom nalogu. Tiberije je učestvovao u Avgustovoj tribunskoj vlasti, ali ubrzo se povukao, verovatno zato što je osećao da Avgust daje prednost Gaju i Luciju. Kada su i Gaj i Lucije umrli kao mladići (4. odnosno 2. godine posle Hrista, i kako mu je brat Druz umro još ranije (9. god. pre Hrista), Tiberije je pozvan nazad u Rim. Tada ga je Oktavijan Avgust konačno usvojio i tako odredio za naslednika.

August je umro 19. avgusta 14. godine posle Hrista. Ubrzo ga je senat proglasio bogom i uvrstio u panteon rimskih bogova. Postum Agripa i Tiberije su proglašeni naslednicima. Postum, koji je tada živeo povučeno, odmah je ubijen. Verovatno je Tiberije umešan u njegovu smrt.

Avgustovi naslednici: Julijevci-Klaudijevci

Tiberije

Prve godine Tiberijeva carevanja bile su mirne. Tiberije je učvrstio moć Rima i obogatio državnu riznicu. Ali ubrzo se zapetljao u mrežu paranoje i kleveta. Godine 19. okrivili su ga za smrt njegova nećaka, slavnog Germanika. Godine 23. umro je njegov vlastiti sin Druz. Tiberije se sve više povlačio u sebe i okrenuo se protiv senata. Sudio je ljudima zbog izdaje i pogubljivao ih. Vlast je prepustio Eliju Sejanu, zapovedniku pretorijanske garde, dok se sam povukao u vilu na otoku Kapriju 26. godine. Sejan je nastavio sa smaknućima. Nije zanemarivao ni vlastiti položaj: 31. godine je proglašen konzulom zajedno s Tiberijem, te se oženio s Livilom, carevom nećakinjom. Tada je i sam nastrado - careva paranoja, koju je tako spretno koristio u svom interesu, okrenula se protiv njega. Sejan je iste godine osuđen na smrt zajedno sa svojim glavnim pristalicama. Progoni su se nastavili jednakom žestinom do Tiberijeve smrti 37. godine.

Kaligula

U vreme Tiberijeve smrti, većina ljudi koji su ga mogli naslijediti bila je ubijena. Logični nasljednik (i Tiberijev izbor) bio je njegov pranećak, Germanikov sin Gaj (poznatiji kao Kaligula). Kaligula je počeo dobro, jer je prekinuo progone i spalio ujakove zapise. Ali ubrzo je obolio. Kaligula kakvog znamo nakon 37. godine možda je imao padavicu, ali svakako je izgubio razum. Njegova je vlast ostala zapamćena po ludostima i besmislenim masakrima. Ubio ga je 41. godine zapovjednik straže, Kasije Hereja. Jedini preostali član carske porodice bio je Tiberijev nećak, Tiberije Klaudije Druz Neron Germanik, poznatiji kao car Klaudije.

Klaudije

Klaudije je ostao pošteđen možda zato što ga je ostatak obitelji smatrao slabićem i ludom. S druge strane, Klaudije nije bio ni paranoičan kao ujak Tiberije ni lud kao nećak Kaligula, pa se čak i pokazao kao sposoban car. Unapredio je birokratiju i pojednostavnio pravila o dobivanju građanstva i senatorske časti. Osvojio je Britaniju 43. godine i dodao carstvu neke istočne provincije, kao što je Trakija, naprimer.

U Italiji je izgradio zimsku luku u Ostiji, pa se žito iz drugih delova carstva (naročito Egipta, koji je pretvoren u provinciju u doba Oktavijana Avgusta) moglo dovoziti i po lošem vremenu.

Bio je manje uspešan kao otac porodice. Žena Mesalina ga je varala; kad je to saznao, dao ju je smaknuti i oženio se nećakinjom, Agripinom Mlađom. Agripina je imala veliku moć nad njim i verojatno ga je ubila 54. godine. Klaudije je sledeće godine proglašen bogom. Na scenu stupa Agripinin sin iz prvog braka Lucije Domicije Ahenobarb, bolje poznat kao Neron.

Neron

Neron je u početku prepustio vlast majci i učiteljima, pogotovo Luciju Eneju Seneki. S godinama je rasla njegova žeđ za vlašću, pa je pogubio i majku i učitelje, kao i jedinog Klaudijevog potomka, sina Britanika. Tokom Neronove vlasti izbili su ustanci i pobune po čitavom carstvu, u Britaniji, Jermeniji, Partiji i Judeji. Ubrzo se pokazala Neronova nesposobnost, pa mu je carska straža okrenula leđa 68. godine, a on je počinio samoubistvo. Koliko god da je Neron bio nesposoban, Carstvo je u tom periodu uspešno ratovalo protiv Parćana, zahvaljujući odličnom komadantu Luciju Domiciju Korbulonu. Godine 69. (koja je poznata kao Godina četiri cara) izbio je građanski rat, a na prijestolju su se na brzinu izmijenili Galba, Oton, Vitelije i Vespazijan. Ovaj posljednji je na kraju godine učvrstio svoj carski položaj.

Flavijevci

Vespazijan

Vespazijan je bio izuzetno uspešan rimski vojni zapovednik koji je dobio vlast na velikom istočnom području Rimskog Carstva. Podupirao je Galbine carske pretenzije, ali nakon Galbine smrti i sam je postao pretendent na presto. Vespazijan tada nije bio u Rimu, već je kao namesnik u istočnim provincijama, praktično čitav Istok svrstao na svoju stranu. Nakon Otonova samoubistva, Vespazijan je uspio preoteti zimske zalihe žita i tako zauzeo dobar položaj u odnosu na suparnika Vitelija. Vespazijanove su pristalice 20. decembra 69. godine uspeli zauzeti Rim. Vitelija su ubili njegovi vlastiti vojnici, a Senat je sledećeg dana proglasio Vespazijana carem.

Za razliku od nekih Julijevaca-Klaudijevaca, Vespazijan je slabo mario za Senat. Na primer, kao datum stupanja na vlast slavio je 1. jula, dan kad su ga vojnici proglasili carem, umjesto 21. decembra, kad je Senat učinio isto. U kasnijim godinama je čak izbacivao neposlušnike iz Senata.

Vespazijan je uspio osloboditi Rim finansijskih problema u koje je zaglibio zbog Neronove rasipničke raskoši i građanskih ratova. Velikim povećanjem (ponekad i udvostručenjem) poreza stvorio je višak u riznici i krenuo na velike javne projekte. Između ostaloga, naručio je gradnju Koloseuma i izgradio forum s hramom Mira u središtu.

Uspešno je upravljao provincijama, a njegovi su vojni zapovednici ugušili pobune u Siriji i Germaniji. Štaviše, proširio je granice carstva u Germaniji i Britaniji. Stanovnike Hispanije proglasio je rimskim građanima.

Iako se carska vlast više nije smatrala naslednom, Vespazijan je tražio da ga naslede njegovi sinovi Tit i Domicijan. Tit, koji je postigao ratne uspehe ugušivanjem ustanka u Judeji, početkom očeve vladavine, bio je glavni kandidat, dok je Domicijan bio hirovitiji i neodgovorniji. Tit se pridružio ocu kao cenzor i konzul, i pomogao mu je da reformiše položaj Senata. Vespazijan je umro 79. godine, a Tit je odmah proglašen carem.

Tit

Titovu kratku vladavinu obeležile su nesreće: 79. godine je Vezuv zatrpao Pompeje, a 80. godine je požar uništio Rim. Ipak, Tit je bio vrlo darežljiv u obnovi, pa je postao omiljen u narodu. Ponosio se radom na golemom amfiteatru koji je započeo njegov otac. Koloseum još nije bio ni dovršen kad ga je Tit otvorio 80. godine raskošnom predstavom sa stotinu gladijatora, koja je trajala stotinu dana. Zgrada je dovršena tek pod Domicijanom. Tit je umro 81. u 41. godini; govorkalo se da ga je ubio brat.

Domicijan

Domicijan nije održao bratov i očev ugled. Iako su njegove zločine možda preuveličale kasnije generacije, naročito istoričar Tacit, sigurno je da nije htio deliti vlast. Već i pre Domicijana se uobičajilo da car istovremeno drži mnogo položaja ustanovljenih u vreme republike (na primer, položaje cenzora i narodnog tribuna), ali te položaje su mogli imati i drugi senatori. Domicijan je hteo sve položaje samo za sebe, čime je pobudio neprijateljstvo Senata i naroda.

Izvor: Wikipedia