"Vladičanski" dvor Novi Sad

Dvor vladike bačkog je sagrađen 1901. godine na mestu gde je bio stari koji je srušen u bombardovanju 1849. godine. Izgrađen je po projektu Vladimira Nikolića pored Saborne pravoslavne crkve "Svetog Đorđa", i predstavlja Nikolićevo remek-delo. Dvor je izgrađen kao eklektična mešavina srpsko - vizantijskog i romantičarskog stila. Ovaj reprezentativni dvor se nalazi na jednoj od najmarkantnijih pozicija, u centralnim vizurama glavnih i najstarijih ulica starog jezgra, na uglu Zmaj Jovine i Dunavske. U dvoru se nalazi i dvorska kapela koja je služila za bogosluženja i ruskoj emigraciji do Drugog Svetskog Rata. Ikonostas u dvorskoj kapeli je oslikao slikar A. Avenev. Zidove velike trepezarije na spratu je oslikao Vladimir Predojević, scenama iz Novog zaveta. Saborna pravoslavna crkva "Svetog Đorđa" je izgrađena 1903.godine. Dvor je 2007. godine obnovljen i nalazi se u perfektnom stanju. Dvor je evidentirano kulturno dobro.

 

Dvor nije otvoren za posetioce!

Letnjikovac "Fišerov Salaš"  Ruma

Letnjikovac je izgradila između 1900. i 1904. godine porodica Fišer, po projektu arhitekte Hermana Bolea. Letnjikovac je bio namenjen za odmor porodice Fišer. Nalazi se u prostranom parku, u kome je negovano raznovrsno autohtono rastinje i egzotične biljne vrste. Zgrada predstavlja reprezentativni primer objekta ove namene, na kome su drvo, trska i drugi tradicionalni materijali, dobili punu primenu. Zgrada letnjikovaca je 1966. godine izgorela u požaru. Obnovljena je, ali ne po konzervatorskim principima, što je doprinelo gubljenju autentičnosti. Pre svega, to se odnosi na trščani krov koji je ovom objektu davao poseban karakter. Letnjikovac je pravougaone osnove, sa tremom sa drvenom ogradom i profilisanim stubovima iznad ograde, duž čitave zapadne i severne strane. Preko trema se spušta trščani krov, a iz krova se na severnoj strani izdiže zid sa dva manja prozora u potkrovlju. Na južnoj fasadi dominira ravna zidna površina sa tri dekorativna prozorska otvora različitih dimenzija i položaja i ulazni trem na koji se nadovezuje dekorativna nadstrešnica - pasarela, kojom je povezana druga manja pomoćna zgrada. Drveni delovi nadstrešnice, duge oko pet metara prekrivene trskom, i ulaznog trema stilski odgovaraju tremovima severne i zapadne strane fasade. Po kompoziciji, osnovnoj nameni i primeni materijala, zgrada predstavlja jedinstven primer u raznovrsnosti stilskih karakteristika letnjikovaca u Vojvodini. Projektovani park nosi obeležija istoriske epohe u kojoj je nastao, ali je izgubio prvobitne karakteristike dugogodišnjom nebrigom. Stoletna stabla trajnica kao što su Hrast, Ginko i po neko stablo četinara ostale su da ukazuju na nekadašnje vreme. Iako je izgubila autentičnost, zgrada se vodi kao spomenik kulture od velikog značaja.

Legenda:

Gradeći svoj zamak nedaleko od Rume, ovaj spahija jevrejskog porekla je želeo da oko zgrade napravi i park o čijoj lepoti će se pričati širom zemlje. Obzirom da je lepota parka bila jedno od osnovnih merila gospoštine, obavezni radnik na imanju zamkova, trebalo je da bude i vrtlar. Fišer je poslao svoje sluge širom Vojvodine, da mu nađu nekoga ko će park urediti po meri njegovog prezimena. Sluge su dovodile razne ljude koji su bili više ili manje vični baštovanstvu, ali niko od njih nije u potpunosti zadovoljio vlasnika zamka. I onda, na jedan majski uranak, pred njegovim dvopregom se iznenada pojavio čovek koji je bio neobično star. Konji su zastali u mestu kao da su hipnotisani, a starac je prišao spahiji i rekao mu je da je iz jednog sela kraj velike reke, i da najbole govori jezik Beloga Jasena. Starac je potom uredio park sa prednje strane po francuskoj, a sa zadnje strane po engleskoj šemi, kako su uostalom izgledali i svi parkovi viđenijih zamkova. Na toj plodnoj zemlji uskoro su sem Belog Jasena, počelegda uspevaju Sofore, Tuje, Gvozdeno drvo, pa čak i sam hrast Lužnjak. Park oko zamka postajao je lepši, od samog zamka. No, gazda je ostario, a njegovi sinovi su bili hladni prema lepoti šume. Pred smrt su ga nagovorili da šumu poseče i da na njenom mestu stvori plodno zemljište. Otac je pristao i uskoro umro, a sinovi su počeli da ostvaruju ono što su zamislili. Kako im vrtlar (isto star kao i pre mnogo godina kada je zaustavio dvopreg) više nije bio potreban otpustili su ga. Sada su im bili potrebni orači. Međutim, vrtlar nije otišao odmah. Ostao je na imanju i jaukao mesto svake odsečene Jele, svakog odsečenog Jasena, Tuje... Uskoro je njegova tuga prerasla u gnev. Prišao je najvećem Hrastu i počeo da žvaće njegov koren. Nakon kratkog vremena, ruke su mu se pretvorile u snažne i kvrgave rane, a koža u koru... Noću se ušunjao u sobu spahijinih sinova i udavio ih u snu... Idućeg jutra, sluge su pronašle mlade spahije u čijim se mrtvim i otvorenim očima ogledala strava. Ali, to nije bilo sve. Ispod hrasta Lužnjaka, ujedinom preostalom delu šume, nađen je stari baštovan mrtav. Mora da su mu bolovi bili strašni, ili je bio veoma gladan, kada je poslednje što je uradio bilo to da ugrize koren hrasta Lužnjaka. Sve što je za starim baštovanom ostalo, bilo je urezano veliko slovo „A" u kori hrasta. (legenda preuzeta iz knjige "Snovi zatravljenih kula" Milana Belegišanina)


Letnjikovac nije otvoren za posetioce!

Dvorac "Eđešeg" Novi Sad

Zgrada dvorca je podignuta za stogodišnjicu postojanja streljačkog društva 1890. godine. Zgradu je sagradio zidar Karl Lehrer, po projektu Georga Molnara iz 1889. godine. Dvorac Eđešeg je nekada korišćen kao reprezentativna streljana i kao balska dvorana, a sačinjavaju je tri sporedne i velika centralna dvorana. U dvorcu su takođe bile i prostorije uprave streljačkog društva.

Danas dvorac nema namenu, a vrata, prozori, parket i nameštaj su razvučeni. Veliki park koji je okruživao dvorac danas ne postoji. Park je pregrađen, a na jednom njegovom delu su izgrađeni tereni za košarku. Zdanje u ulici Antona Čehova u Novom Sadu proglašeno je od strane zavoda za zaštitu spomenika kulture za spomenik kulture 2007. godine.

Dvorac nije otvoren za posetioce!

Vila, Kula

Vila je izgrađena početkom 20. veka kao porodična kuća. Vilu su izgradili članovi američke porodice koji su u ove krajeve došli da bi se bavili poljoprivredom i prodajom žitarica. U sklopu zgrade nalazi se i ekonomsko dvorište u kome je do nedavno bilo poljoprivredno dobro.

Danas se vila nalazi u veoma lošem stanju. Ukoliko se ubrzo ne bude nešto uradilo, srušiće se sama do sebe.

Vila nije otvorena za posetioce!

Vila, Savino selo

Vila je izgrađena krajem 19. veka u stilu mađarske secesije u mestu Torža (danas Savino Selo). Sagrađena je kao porodična kuća tamošnjeg veleposednika koji je imao i mlin u istom mestu. Arhitektura i dekorativni elementi na objektu ukazuju na ekonomski status porodice u čijem je vlasništvu zgrada bila.

Danas, u vili se nalazi izdvojena ambulanta medicinskog centra "Veljko Vlahović" iz Vrbasa. Zgrada je pre nekoliko godina restaurirana i nalazi se u odličnom stanju.


Vila nije otvorena za posetioce!

Dvorac "Kiš"  Elemir

Početkom avgusta 1781. godine jermenski trgovac Isak Kiš kupuje oko 16.000 jutara zemlje u jugozapadnom delu elemirskog atara. Novi vlasnik Elemira i predhodno kupljenog Itebeja (ukupno 40.000 jutara zemlje) isplatio je blagajni bečkog dvora iznos od 643.750 forinti. O bogatsvu ovog preduzimljivog trgovca najbolje govori podatak, koji je u dane licitacije kružio prostorijama bečkog dvora. Upitan od strane visokih činovnika koliko ima grla rogate stoke , Kiš je odgovorio: „Ne mogu vam tačno reći. Znam samo da stoku čuva blizu 11.000 pasa!“. Na naprednom imanju, on i njegiv sin Agošton, podižu krajem XVIII veka (1795-1796) velelepni dvorac. Kaštel je bio zaista impresivan. Centralna staza predivnog parka vodila je pravo do glavnog ulaza u dvorac. Velika svečana sala, portreti porodice Kiš, kaljeve peći, kineske vaze, garniture stilskog nameštaja, kristalni lusteri, stolovi za bilijar, veoma bogata biblioteka, koncertni klavir, dečje sobe, spavaće sobe, sobe za poslugu, velika kuhinja i trpezarija, lovačka soba sa oružjem i prepariranim životinjama, učionice, gostinjske sobe, crkva i porodična kripta... Svuda je vladao savršen red, čistoća i disciplina. Bio je središte mnogih kulturnih i političkih zbivanja u ondašnjoj Torontalskoj županiji- pozorišne predstave, likovne smotre, literarne večeri, lov, balovi, dobrotvorne manifestacije, koncerti, takmičenja u jahanju, tenisu, klizanju, mačevanju, trke saonicama, smotre lovačkih pasa itd. Erne, sin Agoštona Kiša, je rođen 14. juna 1799. godine i pokazao sa kao uspešan vojskovođa i nepokolebljivi revolucionar. U periodu od 1845. do 1847. godine sagradio je crkvu Svetog Augustina u Elemiru (koja i danas postoji) sa parohijskim domom, gde je preneta porodična grobnica sa njegovim roditeljima i precima. General Ernest Kiš je bio predvodnik u Mađarskoj pobuni 1848. godine. Nakon gušenja bune pogubljen je u zarobljeništvu u Aradu, 5. oktobra 1849. godine sa još nekoliko revolucionara koji nisu uspeli da izbegnu iz zemlje. Prvobitno je sahranjen u Katarini, da bi tek posle 23 godine njegovi zemni ostaci bili preneti u Elemir i sahranjeni u porodičnoj kripti u katoličkoj crkvi. Dvorac i imanje porodice Kiš je nakon Ernestove smrti prešlo u ruke njegovih ćerki Auguste Bobor i Rozalije Danijel i uspešno se razvijao do njihove smrti početkom 20. veka, da bi nakon toga usled sve većeg zaduženja dvorac bio porušen 1936. godine. Dvorac porodice Kiš je zauzimao centralno mesto u Donjem Elemiru, na kome se danas nalazi naselje pod imenom "Kaštel". Na kraju bi bilo interesantno napomenuti još neke podatke vezane za porodicu Kiš. Spominje se Lajoš Karačonji (Beodra), kao venčani kum Ernestovoj ćerki Augusti, zatim veliko prijateljstvo sa porodicom Lazar iz Ečke, rodoslovna veza sa porodicom Damaskin itd. Spomenik Ernesta Kiša je krasio bečkerečki trg od 1906. godine.
(preuzeto Boris Pavlov (1923-2002) - „Vlastelinstvo Elemir“ Zrenjanin, 2003.)
Tekst dobijen od gospodina Dušana Jankova.


Dvorac više ne postoji!

Vila "Danijel"  Zrenjanin

"Muzej destrukcije", zdanje smešteno u ulici Ive Lole Ribara broj 13. u Zrenjaninu je u stvari zgrada sa bogatom istorijom. Umetnici okupljeni u umetničkoj asocijaciji Zrenjanina su nazivom "Muzej destrukcije" pokušali da skrenu pažnju na ovu zgradu kojoj je potrebna namena i restauracija. Nekada je oko zgrade bio veliki park, čije je mesto danas zauzela magistrala. Vilu je krajem XIX veka, tačnije 1894. godine izgradio Leon Štajgervald, kao lep primer građanske stambene, raskošne vile. Vila u nekadašnjem Bečkereku je izgrađena u eklektičkom stilu, sa odlikama gotike i romantizma. Leon Štajgervald je vilu prodao, nakon samo dve godine od izgradnje, Ferenc Danijelu po kome je vila i dobila ime "Danijelova vila", po kom je poznata i danas. Drugi vlasnik vile je istu zadržao u svom vlasništvu 23. godine od 1896. do 1919. godine. Porodica Danijel prodaje vilu 1919. godine, i njen treći vlasnik postaje Marko Bakalič. Marko Bakalič nakon samo tri godine vilu prepušta zbog duga Prvoj srpskoj zemljoradničkoj banci iz Beograda. Banka će je za svoje potrebe koristiti naredne dve godine i zatim je prodati Udruženju trgovaca i industrijalaca Bečkereka u čijem će vlasništvu biti četiri godine. Kao šesti vlasnik vile 1928. godine pojavljuje se Paja Pin, geometar iz Bečkereka. Pinovu porodicu 1943. godine iseljavaju Nemci i od tada do konfiskacije, 1959. godine vlasnici se nisu vraćali pod njen krov. Nakon Drugog svetskog rata korisnici su XIV udarnička slovenačka divizija i SUP. Posle konfiskacije, zavedene u službenim dokumentima pod datumom 12. oktobar 1959. godine, njeni korisnici postaće zdravstvene službe Higijenski zavod i Antituberkulozni zavod. Zbog različitih namena i potreba korisnika zgrada je više puta preuređivana, ali nijedna rekonstrukcija nije narušila njen spoljnji i unutrašnji izgled. Netragom su nestale stvari iz unutrašnjosti u godinama kada je zgrada bila bez namene. U lepe detalje spadaju i raskošna vrata dve spratne sobe, ukrašena ogledalima sa unutrašnje strane. U centralnom delu kuće nalazila se kaljeva peć zelene boje i iz tog hola, i ujedno središnje prostorije, ulazi se u ostale prostorije. Pored peći u holu smešteno je raskošno drveno stepenište, sa prvorazrednom galerijom čiji je drveni svod i danas očuvan. U delu zgrade iza prizemnog hola, gde su bile smeštene kuhinja, kupatilo i ostava, nalazi se još jedno, stepenište sa očuvanom kovanom ogradom i ono vodi na sprat, sve do tavanskog prostora. Kuća obiluje zanimljivim rešenjima i za današnje pojmove, a raskošni prozori, čiji okviri se protežu od poda do tavanice još uvek odolevaju vremenu, iako su stakla odavno razbijena. Vila Danijel se nalazi pod takozvanom prethodnom zaštitom, što znaci da je zgrada zaštićena do daljnjeg, dok se ne odluči konačni status. Vila je davne 1968. godine bila stavljena u zaštitu države, ali se kasnije to takozvanom sistematizacijom i obradom sličnih objekata stavljena u kategoriju objekata sa prethodnom zaštitom. Prema poslednjoj kategorizaciji koja se desila 1991. godine vila nije kategorisana, ali po svojoj vrednosti ima veliki značaj.

Vila nije otvorena za posetioce!

Vila, Kikinda

Zgrade dečijeg dispanzera i zdravstvenog centra "Kosta Sredojev Šljuka" u Kikindi su nekada zasigurno bile dom nekim uglednim Kikinđanima. Vile su po pretpostavkama sagrađene početkom XX veka. Vlasnici su zasigurno imali neke veze, a o tome govori arhitektonski sklop i udaljenost jedne i druge zgrade. Vlasnik vile u kojoj je zdravstveni centar je bio plemić što dokazuje grb na središnjem rizalitu zgrade.

Vila nije otvorena za posetioce!

Vila "Ertl" Odžaci

Vilu je izgradio Jovan Ertl kao porodičnu kuću za stanovanje početkom XX veka. Preduzeće za preradu kudeljnih vlakana, nalik na fabriku kudelje u Segedinu, osnovano je 1907. godine. Prvi zvanični naziv je "Honi fonó és kötélverőgyár" (Fabrika kudeljnog vlakna i kanapa). Jovan Ertl postao je prvi predsednik odbora, a kasnije i vlasnik 90% svih akcija fabrike. Danas se u zgradi nalazi tehnička škola. Zgrada je obnovljena 2004. godine, a obnovu je finansiralo Pokrajinsko izvršno veće Vojvodine. Koliko je uloženo u obnovu vidi se na slikama.


Vila nije otvorena za posetioce!

Letnjikovac "Višnjevac" V. Radinci

Letnjikovac Višnjevac kod sela Veliki Radinci, evidentirano kulturno dobro, izgrađen je 1903. godine po projektu Hermana Bolea arhitekte češkog porekla. Ovaj poznati arhitekta s kraja 19. i početka 20. veka, ostavio je značajan graditeljski opus u Sremu. Po njegovom projektu sagrađen je letnjikovac Fišerov salaš. Zgradu je projektovao i izveo sa svojim majstorima kao luksuznu prizemnu porodičnu zgradu za povremeni ili stalni boravak vlasnika. Letnjikovac je u prironom okruženju sremske ravnice i u blizini Fruške Gore.


Letnjikovac nije otvoren za posetioce!