Kako ljudi izabiraju svoje partnere? :: Psiholog online ~ Burek savetovaliste

Kako ljudi izabiraju svoje partnere?

Autor: Saša Marić

Od davnina, kako nas pojedince tako i naučne krugove, intrigirali su mehanizmi seksualne privlačnosti, zaljubljivanja te odluke o izboru partnera. Još u srednjem vijeku ljudi su shvatili da postoje i određeni hemijski procesi u našim organizmima koji su odgovorni za određena osjećanja te fizičke reakcije i pojave, ali tek od nedavno, moderna nakua tvrdi da je otključala najveći dio tajni koje je evolucija, vremenom, “ugradila” u ljudsku vrstu. Novija naučna istraživanja koja su provedena nezavisno i na više različitih naučno-istraživačkih instituta širom svijeta, ukazala su na određene zakonitosti i hemijske pojave kada je u pitanju ljubavni i seksualni život ljudi. Pitanje na koje su studije pokušale da odgovore jeste kako muškarci i žene izabiraju svog idealnog partnera, koje su to karakteristike koje najviše utiču na odluku o ulasku u trajnu vezu sa partnerom, koliko seksualni odnosi utiču na odnose između partnera, šta to utiče da veze budu dugotrajne i da partneri budu toliko privrženi jedni drugom, te da li su, evolutivno i fizički, ljudi predodređeni da budu monogamni ili smo našom DNK predodređeni za varanje.

Gotovo sve naučne studije koje su provedene u proteklih desetak godina dale su zapanjujuće i veoma slične rezultate. Mnoge pretpostavke koje su i ranije postojale u najvećem broju slučajeva potvrđene su i dokazane, ali se pokazalo da u svemu ima i još dosta više nego što se pretpostavljalo. Prije svega, studije su pokazale da se generalno mogu izdvojiti tri faze kada je u pitanju ljubav te traženje i izbor partnera. Rezultate svojih naučnih istraživanja, zajedno sa opisom tri faze ljubavi, antropolog Helen Fisher objavila je u svojoj knjizi “Anatomija ljubavi” (eng. Anatomy of Love). Kako po njoj, tako i po mnogim drugim naučnicima, prva faza podrazumijeva inicijalni odabir partnera samo na osnovu njegovih fizičkih karakteristika i seksualne želje, te je naučnici nazivaju fazom požude. Osnovna karakteristika ova faze je osjećaj izrazite čežnje (žudnje). Druga faza, je takozvana faza privlačnosti (neki naučnici je imenuju terminom faza romantične ljubavi) u kojoj dolazi do jakog povezivanja partnera i stvaranja jake emotivne i fizičke veze. Treća faza uglavnom počinje nakon dobijanja podmlatka to jeste kada par dobije svoje prvo novorođenče. Ova faza, faza vezivanja, traje najduže i u njenom toku dolazi do daljnjeg razvijanja prvirženosti, povjerenja, stabilnosti i sigurnosti.

Faza požude

Generalno, svaka ljubav, ma koliko ona trajala, počinje fazom požude. Ova faza je najispunjenija strašću, ali je istovremeno dosta siromašna u svim drugim elementima ljubavnog života. Osnovni motiv i pokretač u ovoj fazi jesu osnovni seksualni instinkti. Studijama je utvrđeno da je svrha ove faze primarna selekcija partnera te u ovoj fazi osobe reaguju, odnosno pokazuju interes, samo za osobe koje im genetski i evolutivno najviše odgovaraju. Može se reći da u sklopu prve faze, osobe, shodno svojim urođenim instinktima, izabiraju partnere koji su najbolji izbor za produženje vrste to jeste koje su najbolje kompatibilne njihovom organizmu. Ustanovljeno da je evolucija implicitno u naše organizme “ugradila” čula i mehanizme kojima osobe, brže i bolje nego bilo koja laboratorija, mogu odrediti našeg savršenog partnera. Naime, bez našeg svjesnog znanja i volje, izgled i miris potencijalnog partnera gotovo trenutno nam mogu dati odgovor na pitanje da li smo sa tom osobom kompatibilni ili ne.

Prvi faktor koji utiče na odabir partnera svakako je fizički izgled. I do sada se znalo da pojedine fizičke karekteristike kod žena i muškaraca utiču na ocjenu atraktivnosti njihovog izgleda, ali su tek nedavno otkriveni razlozi zašto je to baš tako i zašto nam se najviše sviđaju osobe takvih karakteristika. Primjera radi, muškarce mnogo više privlače žene čiji je obim struka oko 0,7 puta uži od obima grudi i kukova. Takođe, muškarce više privlače žene sa nešto istaknutijim obrazima, obrvama, gornjom usnom i grudima. Naučnike je zainteresovalo da li postoji neki razlog zašto baš takve karakteristike kod žena privlače muškarce, odnosno, zašto je priroda takve karakteristike žena “proglasila” najboljim. Obimne statističke studije koje su provedene na podacima iz zdravstvenih ustanova širom svijeta, pokazale su zapanjujuće rezultate. Naime, pokazalo se da žene takvih karakteristika imaju nekoliko puta manju stopu pobačaja od ostalih žena, da takve žene po pravilu mogu bez ikakvih zdravstvenih komplikacija da porode više djece nego što je to slučaj sa ostalim, te da su ostale karakteristike koje su bitne za majčinstvo znatno bolje - bolja otpornost na izvjesne bolesti, bolja produktivnost mliječnih žlijezda u slično. S druge strane, žene privlače muškarci višeg rasta, širih ramena, istaknutije brade i obraza. Naučnici smatraju da je razlog za ovakav odabir “poželjnih karakteristika” taj što su takvi muškarci u najvećem broju slučajeva dominantniji, jači te otporniji na razne bolesti. Smatra se da na taj način žene traže partnera koji je fizički najzreliji i koji će biti sposoban da zaštiti nju i njeno potomstvo.

Takođe, utvrđeno je da, kod oba pola, simetrija lica i tijela u cjelini, takođe igra izuzetno važnu ulogu. Naime, eksperimentalne studije utvrdile su da osobe koje imaju veću simetriju lica (podjednaka udaljenost očiju od nosa, podjednaka udaljenost ušiju od nosa, veličina i položaj ušiju u odnosu na oči i nos, simetrija usana) redovno dobijaju znatno veće ocjene po pitanju fizičke privlačnosti od osoba koje nemaju takve karakteristike. U jednoj studiji koja je provedena na preko 100 mladih, ispitivanicima su prikazivane fotografije dvije osobe, te je od njih traženo da ocijene privlacnost te dvije osobe na skali od 1 do 10. Ono što ispitanici nisu znali jeste da je u pitanju ista osoba, ali da je obradom slike na jednoj slici blago narušena (ili poboljšana simetrija) u odnosu na originalnu sliku te osobe. Rezultati studije su pokazali da lica sa većom simetrijom dobijaju u pravilu bar 2 boda viši rezultat od lica sa manjom simetrijom. Interesantno je napomenuti da lica sa apsolutnom simetrijom, dobijena vještački, nisu dobijala pozitivne ocjene, već su čak i lošije kotirala od asimetričnih lica. Naučnici pretpostavljaju da simetriju “volimo” jer ju je u prirodi veoma teško ostvariti, a i utvrđeno je da je veća simetrija pokazatelj boljeg genetskog materijala osobe kao i njenog opšteg stanja, jer simetrija troši dodatne resurse organizma i potreban je kvalitetniji genetski materijal da bi se ona postigla.

Jedna interesantna studija pokazala je koliko je simetrija zaista bitan element. Naime, jednom studijom kojom su bile obuhvaćene samo žene, na dnevnoj bazi vršeno je mjerenje svih fizičkih karakteristika osoba - simetrija lica (udaljenost očiju od nosa, udaljenost ušiju od nosa, veličina i položaj ušiju, oblik, veličina i položaj usana) i simetrija ostatka tijela (dužine prstiju na obe ruke, veličina i položaj dojki i sl). Mjerenja su vršena u periodu od nekoliko mjeseci. Otkriveno je da u periodu plodnih dana žene, dolazi do promjena ovih fizičkih karakteristika i to u smijeru veće simetričnosti, te da se onda, sve fizičke karakteristike vraćaju na početne po završetku menstrualnog ciklusa. Pretpostavlja se da na ovaj način, organizam daje dodatni napor da privuče osobe suprotnog pola kako bi se ostvario osnovni instinktivni cilj - produženje vrste.

Pored vizuelnih fizičkih karakteristika, jos jedno čulo je izuzetno važno u ovoj fazi ljubavi. Naime, i do sada se znalo da “nos” igra veoma veliku ulogu u odabiru partnera, ali studije su otkrile da čulo mirisa igra mnogo veću ulogu nego sto se originalno mislilo. Naime, ispostavilo se da naš tjelesni miris nosi detaljnu sliku našeg genetskog materijala koju osoba suprotnog pola, koristeći samo čulo mirisa, može sasvim nesvjesno da dešifruje i analizira u djeliću sekunde. U jednom eksperimentu, u kojem je učestvovalo oko 50 djevojaka i 50 mladića, mladićima su date identične bijele majice koje su obukli te su onda igrali košarku. Nakon igre, majice su date djevojkama na “mirisanje”, gdje je svaka djevojka, samo na osnovu mirisa majice, davala ocjenu. Na kraju ispitivanja utvrđeno je da su u preko 90% slučajeva djevojke, za idelanog partnera, izabrale miris osobe čiji je DNK materijal najsuprotniji od njihovih sopstvenih. Ovim eksperimentima ne samo da je dokazano da na osnovu čula mirisa nesvjesno možemo da analiziramo tuđi DNK materijal, već je otkriveno i koje mirise smatramo najprivlačnijim. Naime, sasvim je prirodno i logično da instiktivno tražimo partnera koji ima što je moguće različitiji DNK od našeg sopstvenog, jer će na taj način naše zajedničko potomstvo imati karakteristike obe DNK te, samim tim, imaće bogatiji DNK materijal.

Na kraju, ono što karakteriše ovu fazu, sa hemijskog stanovišta, jeste pojačano lučenje adrenalina i drugih supstanci koje izazivaju osjećaj uzbuđenosti i požude. U blizini partnera naše srce znatno brže radi, disanje je takođe primjetno ubrzano (kao da smo upravo došli sa trčanja), te je protok krvi i cijeli metabolizam znatno ubrzan. Lučenje supstanci koje izazivaju takva osjećanja još je jedan trik prirode koji nas upućuje na osobu koja nam genetski najviše odgovara.

Faza privlačnosti

Prethodno opisana faza pokazala se kao neka vrsta testne faze u kojoj reagujemo samo na osnovu naših instinkta. U toj fazi nesvjesno vršimo prvu selekciju partnera te ulazimo u vezu samo sa onim osobama koje nam genetski i fizički odgovaraju. Međutim, za ostvarenje dugoročne veze to nije dovoljno. Da bi veza sa partnerom potrajala, potrebno je da partner zadovolji jos niz kriterijuma. Naime, prva faza nije “prirodno predviđena” da traje duži vremenski period jer u njoj osoba troši i do 3 puta više energije nego obično i takvo rasipanje energije ne bi bilo ni ekonomično a ni fizički zdravo. Zbog toga, prva faza u pravilu ne traje duže od 20. Nakon tog perioda, parovi koji ostanu u vezi, “prelaze” u drugu fazu - fazu privlačnosti.

U fazi privlačnosti, dok se intenzitet strasti i požude polako smanjuje, osjećaji pripadnosti, privlačnosti i privrženosti rastu. Ovo ne znači da strasti nestaju, već samo da nisu prisutne 24 časa dnevno kao što je to slučaj u prvoj fazi, te su “ograničene” na intimne trenutke između partnera. Evolucija je na ovaj način obezbijedila da se takva osjećanja među partnerima ostanu, ali da se racionalnije koriste. Takođe, dok u toku prve faze nije rijedak slučaj da partneri obraćaju gotovo podjednaku pažnju i na druge osobe iz okoline, u fazi privlačnosti stvari stoje malo drugačije i gotovo sva ljubavna pažnja biva usmjerena samo ka jednoj osobi - partneru. Za to su krive supstance koje organizam u tom periodu pojačano luči, a što se posebno intenzivira za vrijeme seksualnog odnosa. Naime, pored progesterona i estrogena, za vrijeme seksualnog odnosa zabilježeno je intenzivno lučenje dopamina, norepinferina i serotonina - supstanci čije psihofizičko dejstvo može da se poredi sa dejstvom droga kao što su heroin i kokain. U šali, jedan od članova naučnog tima koji je vršio ispitivanja hemijskih procesa koji se dešavaju u organizmu za vrijeme seksualnih odnosa, izjavio je da bi ove supstance gotovo sigurno bile zabranjene i zavedene u istu kategoriju kao i opijum ili heroin da se mogu pakovati i prodavati. Upravo lučenje takvih supstanci utiče na pojačan osjećaj privrženosti i zavisnosti. Može se reći da u ovoj fazi partneri doslovno postaju ovisnici jedno o drugom. Naučnici ovu pojavu objašnjavaju prirodnim mehanizmom da se partner zadrži u vezi dovoljno dugo da bi se osnovala porodica i stvorilo potomstvo. Zanimljivo je spomenuti da je Helen Fisher u svojim predavanjima upozoravala svoje studente na ove hemijske procese i psihičke efekte koje izazivaju. Naime, kako seksualna aktivnost dovodi do lučenja spomenutih supstanci koje izazivaju osjećaj privrženosti i veze, ona je upozoravala studente da se ne upuštaju u seksualne sa osobama sa kojima ne misle da provedu duži vremenski period, a posebno ne avanture za jedno veče, jer hemijske reakcije koje se tada dešavaju u organizmu, mogu da stvore krive osjećaje.

Pored spomenutih hemijskih procesa, partneri i dalje, što svjesno što nesvjesno, ocjenjuju jedno drugo, tražeći odgovor na pitanje da li u potpunosti odgovaraju jedno drugom ili ne. Studijama je pokazano da, za razliku od prve faze, u ovoj fazi postoje izraženije razlike u razmišljanju između muškaraca i žena. Muškarcu i dalje, najvećim dijelom, ostaju najbitnije fizičke karakteristike partnerke. Naime, nekoliko medicinskih institututa vršilo je istraživanja nad parovima koji su u dužoj vezi, te su srećno zaljubljeni jedno u drugo i izuzetno privrženi jedno drugom, korištenjem magnetne rezonance. Praćenjem moždanih aktivnosti muškaraca kada bi im se prikazivale fotografije nepoznatih osoba a potom njihovih partnerki, pokazalo se da u ternucima razmišljanja o voljenoj osobi oni najviše koriste vizuelne centre mozga. S druge strane, kada je isti eksperiment ponovljen na djevojkama, pokazalo se da u trenucima razmišljanja o svom partneru, najviše koriste centre za trajno pamćenje, dok se upotreba vizuelnih centara ne povećava. Naučnici vjeruju da imaju veoma jasno i dobro objašnjenje za to. Naime, muškarcima plodnost i dalje ostaje najvažnija osobina, dok žene, u ovoj fazi, više traže mogućnost partnera da im obezbijedi sigurnost, zaštitu i bogatstvo. Pretpostavlja se da je razlog tome želja žene da, kroz izbor pravog partnera, svom potomstvu obezbijedi siguran rast i razvoj. Pored toga, sigurno je da žene traže partnere dobrog i čvrstog karaktera jer je vrlo vjerovatno da će njeno potomstvo da naslijedi te karakteristike.

Na kraju, studije su ukazale na još jednu činjenicu koja se prije nije smatrala toliko važnom. Naime, nezavisnim istraživanjima iz više oblasti, naučnici sada vjeruju da je upravo težnja i borba za pronalaženjem što boljeg partnera bila najveći faktor koji je doveo do razvoja čovjekove inteligencije. Duži niz godina, antropologe je zbunjivala činjenica da je ljudski mozak organ koji troši oko 40% resursa čovjekovog tijela, a koji je, gledano u odnosu na druge životinjske vrste, svojim najvećim dijelom neiskorišten te je na neki način njegov dobar dio “višak”. Onda su istraživanja iz oblasti psihologije pokazala da pored svih gore navedenih osobina, žene mnogo češće za svoje partnere izabiraju osobe sa većom inteligencijom. Tu činjenicu naučnici su povezali i sa još jednom životinjskom vrstom kojom su i dokazali svoju teoriju - paunom. Naime, poznato je da mužjaci imaju velike i raskošno ukrašene repove koje ne koriste gotovo nikada izuzev u svrhu udvaranje ženkama. Kako su ženke većinom za partnere izabirale mužjake sa najvećim i najraskošnijim repovima, takvi mužjaci su produžavali vrstu i takvi geni su nastavili da evoluiraju, svakom generacijom pomijerajući granicu naprijed. Naučnici čvrsto vjeruju da je upravo takav proces bio glavni pokretač razvoja inteligencije ljudi - žene su za partnere mnogo više i češće izabirale muškarce sa većom inteligencijom tako da su se ti geni nastavljali, produžavali i usavršavali. Svakom sledećom generacijom dolazilo je do malih ali stalnih pomaka naprijed zbog čiste evolucije i težnje da se osvoji partner. Nezavisna naučna istraživanja ljudskih gena kojima se pokušava otkriti porijeklo ljudi te naći “naučni adam”, prije svega nekoliko mjeseci potkrijepili su ovu teoriju dokazima nađenim u našem genetskom materijalu. Naime, istražujući DNK stanovnika širom planete utvrđeno je da goto 90% populacije ima zajedničke pretke i korijen, te je analizama utvrđeno da je, u toku istorije, paralelno postojalo više porodica homo sapiens-a od kojih su sve osim jedne izumrle. Detaljnijom analizom uzroka koji su najvjerovatnije doveli do toga nađena je u dokazu da je jedina porodica koja je preživjela i kojoj svi mi pripadamo bila najinteligentnija.

Faza vezivanja

Poput faze požude, ni faza privlačnosti nije predodređena da vječno traje. Naime, u toku trajanja faze privlačnosti, među partnerima privlačnost sve više prerasta u jako vezivanje. Po aktuelnim naučnim istraživanjima i shvatanjima ljubavi, ova tranzicija, a samim tim i trajanje druge faze, traje oko 30 mjeseci. Nakon tog vremena, strast i požuda još više gube na intenzitetu, a ljubav se iz “savršene” transformiše u više “prijateljsku”. Zapravo, po psiholozima, ljubav je ustvari kombinacija strastvene i “prijateljske” ljubavi. Strastvena ljubav se reprezentuje intenzivnom čežnjom i fizičkim (seksualnim) uzbuđenjem, dok se “prijateljska” ljubav odlikuje naklonjenošću, jakim osjećajem intimnosti i jake veze.

Pored toga, pokazano je da, ukoliko pred kraj ili za vrijeme faze privlačnosti partneri osnuju porodicu i dobiju dijete, dolazi do dodatnih hemijskih procesa koji dodatno učvršćuju vezu i izazivaju intezivne osjećaje privrženosti, intimne i mentalne vezanosti, pripadnosti i sigurnosti. Naime, za vrijeme trudnoće, a onda i nakon porođaja, u ženskom organizmu dolazi do pojačanog lučenja oksitocina, serotonina i vasopresina koji izazivaju osjećaje izrazite vezanosti i privrženosti.

U emisiji “Ljubav: Hemijska reakcija” u produkciji Nacionalne Geografije, Lauren Slater je pojasnio neka istraživanja iz ove oblasti. Naime, on objašnjava da dejstvo ovih supstanci, posebno serotonina, utiče na kreiranje privrženosti između partnera baš kao što utiče da novorođenče bude privrženo svojim roditeljima. Pored toga, ustanovljeno je da takve hemijske reakcije i lučenje serotonina i drugih sličnih supstanci izazivaju aktivnosti u kojima učestvuju oba partnera, a ne osoba individualno. Hemijski, serotonin ima najjače dejstvo ovisnosti i time se i objašnjava činjenica da ljudi koji su zaljubljeni ne mogu da misle ni na jednu drugu osobu osim na voljenu. Kao dokaz za to, Slater navodi i slučajeve pacijenata koji koriste antidepresante jer oni smanjuju nivo serotonina te tu tezu ilustruje jednim konkretnim slučajem: “Poznajem par koji je bio na ivici razvoda. Supruga je bila na antidepresantima. Kada je prestala da ih koristi, ponovo je počela da doživljava orgazme, osjetila je povratak jake seksualne privlačnosti prema muži i sada su ponovo srećno zaljubljeni“. Kako se oksitocin najviše izlučuje neposredno nakon orgazma, Slater dalje navodi da je to hemijski razlog zbog kojeg parovi koji često upražnjavaju seks, imaju mnogo stabilnije i dugotrajnije veze sa mnogo više ljubavi i privrženosti. Ukratko, zajedničke aktivnosti i aktivan seksualni život utiče na pojačavanje veze između partnera.

Na kraju, naučnici su postavili i pokušali da odgovore na možda i najzanimljivije i najkontroverznije pitanje - kada se zna da oko 97% životinjskih vrsta nije monogamno, da li je ljudska vrsta “hemijski”, genetski i evolutivno monogamna ili smo genski predodređeni da varamo i da imamo više partnera u životu? Intenzivnim istraživanjima, utvrđeno je da upravo stvaranje potomstva i aktivan seksualni život proizvode supstance koje izazivaju jak osjećaj pripadnosti, veze, privrženosti i sigurnosti, pa čak i ovisnosti, te da nas takva osjećanja čak udaljavaju od drugih potencijalnih partnera. Naučnici ovo objašnjavaju prirodnom težnjom za zaštitu i odgoj potomstva i, baš kao što dopamin i norepinferin u fazi privlačnosti “obezbjeđuju” osjećaj jake vezanosti s ciljem da se partneri zadrže zajedno dovoljno dugo da stvore potomstvo, tako serotonin i druge slične supstance koje se luče nakon dobijanja potomstva izazivaju osjećaj sigurnosti i privrženosti koji “obezbjeđuju” da će partneri ostati zajedno dovoljno dugo da bi podigli svoje potomstvo.