Rimsko pravo

Termin rimsko pravo odnosi se na rimski pravni sistem koji je postojao od osnivanja rimske države, pa do propasti Vizantije (koja predstavlja prirodni produžetak, kako rimskog prava, tako i države). Celokupno rimsko pravo se, formalno, zasniva na Zakonu 12 tablica.

Zakon 12 tablica je prilično primitivna kodifikacija, koja je sadržavala veći broj odredaba koje su predstavljale osnovu čitavog rimskog pravnog sistema. Ovaj zakonik nikada nije bio menjan, dopunjavan, ili su neke odrebe bile brisane. Naprotiv, formalnopravno važio je kroz celokupnu rimsku istoriju. Ovo, naravno, ne znači da je Zakon bio savršen. Daleko od toga, samo su preduzimljivi Rimljani jednostavno prelazili preko zastarelih odrebi, ili su ih tumačenjem prilagođavali izmenjenoj stvarnosti, ali kao veliki tradicionalnosti nikada nisu smogli hrabrosti da ga ukinu. Smatrali su ga gotovo božanskim, učili ga napamet u školama, smatrali ga osnovnim izvorom celokupnog prava, itd.

Sem ovog, Rimljani su tokom većeg dela svoje istorije retko pribegavali donošenju zakona koji su se ticali građanskog prava, tako da su morali da stvore mehanizam koji im je omogućavao da svoje pravo usklađuju sa novonastalim društvenim potrebama. Rešenje je pronađeno u pretoru. Pretori su bili visoki državni funkcioneri (magistri), koji su imali velika ovlašćenja koja su se ticala prava. Oni nisu bili sudije, ali su davali dozvolu građanima da idu na sud, kao što su i sugerisali sudijama (inače običnim građanima) kako da presude povodom nekog pitanja; nisu bili zakonodavci, ali su svojim tumačenjem zakona znali da potpuno preokrenu značenje neke norme, itd. Bilo je uobičajeno da svaki pretor, prilikom stupanja na dužnost, izda proglas o tome kako će postupati u pojedinim slučajevima koji dođu pred njega (jer je nedostatak zakona ostavljao velike praznine). U početku te su odlude bile usmene i nazivale su se edikti, a kasnije su bile ispisivane na drvenim pločicama i isticale na Forumu. Ove pločice nosile su naziv album (od albus - beo). Vremenom su se ove odluke toliko namnožile da su stvorile kompleksi sistem privatnog prava koji je potisnu sistem koji se bazirao na Zakonu 12 tablica.

Sem Zakona 12 tablica i pretorskog prava, značajan izvor prava u Rimu bila su i mičnjenja uglednih pravnika, senatske odluke i zakoni koje su donosili imperatori u kasnijem periodu.

Inače razvoj rimskog prava deli se u 4 perioda koji se poklapaju sa periodima razvoja države:

1. staro civilno pravo - od nastanka Rima (754. g.pne?) do stvaranja Republike 509 g. pne, tzv. period kraljeva;

2. civilno pravo - od 509. g. pne do stvaranja Principata 27 g. pne, tzv. period Republike;

3. klasično pravo - od 27. g. pne do stvaranja Dominata 284. g., tzv. period Principata;

4. postklasično ili vulgarno pravo - od 284. g. do pada Zapadnog Rimskog carstva 476. g. (prema nekim autorima do 565. g. - godine smrti Justinijana - poslednjeg rimskog i prvog vizantijskog cara), tzv. period Dominata.

Sve u svemu, Rimljani su stvorili jedan, do te mere kompletan pravni sistem, da je to prosto zadivljujuće. Gotovo svi instituti koje poznaje moderno pravo, u potpunosti su preuzeti iz rimskog prava! Neki instituti koje je ovaj sistem stvorio su čak dovedeni do toliko sitnih detalja da ih ni moderno pravo ne preuzima u celosti jer nije dostiglo taj stepen razvijenosti u određenim pravnim granama. Celokupna pravnička terminologija je, u stvari, prevod latinskih originala, pa ne postoji pravni fakultet u svetu na kome se, na uvodnoj godini, ne uči predmet koji za svoju tematiku ima upravo rimsko pravo. Nije ni čudo što se rimsko pravo i naziva pravničkom anatomijom. Stoga je teško moguće smestiti u jedan članak sve ono što je za ovu tematiku važno, pa upućujem svakog koga posebno interesuje rimsko pravo da pročita udžbenike nekog od sledećih autora: Dragomir Stojčević, Obrad Stanojević, Miroslav Milošević, Žika Bujuklić. Ili da upiše Pravni fakultet!

Izvor: Wikipedia