Tridesetogodišnji rat

Evropa posle Vestfalskog mira 1648..
Vreme:   1618 – 1648.
Lokacija:   Kroz veliki deo Evrope, a najviše u Nemačkoj
Rezultat:   Vestfalski mir

Sukobljene strane
Protiv Habsburga:
• Švedska,
• Danska ,
• Francuska,
• Škotska,
•male nemačke države   Uz Habsburge:
• Katolički savez:
• Sveto Rimsko carstvo,
• Španija,
• Austrija,
• Bavarska,
• male nemačke države



Tridesetogodišnji rat odvijao se od 1618. do 1648. uglavnom na teritoriji današnje Nemačke i Češke. U rat su bile uvučene najveće evropske kontinentalne sile. Iako je rat od samog početka imao karakter verskog sukoba protestanata i katolika, rivalstvo Habsburga i drugih sila imalo je centralnu ulogu, što se vidi po ulasku katoličke Francuske u rat na protestantskoj strani.

Rat je zajedno sa popratnim efektima gladi i bolesti imao razarajući efekt po Evropu. Rat je trajao 30 godina, a konflikti izazvani tim ratom nastavljaju se idućih 300 godina. Rat je završio Vestfalskim mirom 1648. Iz rata Nemačka izlazi rascepkana i iskrvarena, a Španija izlazi oslabljena bez Portugala i Holandije. Francuska postaje dominantna sila u Evropi.Sadržaj [sakrij]
1 Uzroci rata
2 Bohemska pobuna (1618.-1625.)
3 Danska intervencija (1625.-1629.)
4 Švedska intervencija (1630.-1635.)
5 Švedsko-francuska intervencija 1636.-1648.
6 Vestfalski mir
7 Žrtve i bolesti
8 Političke posledice




Uzroci rata

Augsburški mir iz 1555. potvrdio je rezultate skupštine u Spejeru iz 1526. , kojom su okončani sukobi luterana i katolika u Nemačkoj. Glavni princip je " čija je zemlja, onoga je i vera " lat: cuius regio eius religio . Važne odredbe tog ugovora su sledeće:
Nemački kneževi (njih 255) mogu slobodno da odaberu koja od dve vere (luteranstvo ili katoličanstvo) će biti službena vera njihovog područja
luterani, mogu da zadrže teritorije, koje su oduzeli katolicima nakon mira iz 1552.
katolički biskupi, koji promene veru, moraju predati svoju biskupiju
Tokom određenog prelaznog perioda porodice imaju vremena da se presele u područje, gde je dopuštena njihova vera. Kao vere spominju se samo katoličanstvo i luteranstvo.

Političke i ekonomske napetosti rasle su među najmoćnijim nacijama Evrope u ranom XVII veku.
Španija je bila zainteresovana za nemačke države, zato što je držala teritorije Španjolske Nizozemske
Francuska je bila zainteresovana za nemačke države jer su bile najslabiji sused, za razliku od jakih habsburških zemalja, koje su okruživale Francusku
Švedska i Danska su bile zainteresovane da dobiju kontrolu nad severnim nemačkim državama, koje graniče sa Baltikom
 
Rudolf II, Sveti Rimski Car, koji je izdao povelju o verskim slobodama bohemskim protestantima
 
Praška defenestracija

Verske napetosti su rasle tokom druge polovine XVI veka. Augsburški mir se nije poštovao, jer pojedini biskupi, koji bi promenili veru, nisu predavali svoje biskupije, kako su bili dužni prema odredbama Augsburškog mira. Kalvinizam se širio Nemačkom, postajući na taj način treća glavna religija. Pojedini katolički vladari u Španiji i Istočnoj Evropi nastojali su da povrate katoličanstvu staru snagu.

Za razliku od španskih Habsburga, habsburški kraljevi posle Karla V postali su verski tolerantni. Ferdinand I, Maksimilijan II , Rudolf II i Matija su bili tolerantni, jer su bili svesni opasnosti i potresa, kroz koje je prolazila Engleska kad je kralj Henrik VIII započeo 1534. sa politikom verske netolerancije. Unutar Svetog Rimskog Carstva rat je bio izbegnut dopuštanjem različitim verama da se slobodno šire. S druge strane to je uznemiravalo one, koji su želili da postoji samo jedna vera. Švedska i Danska kao luteranske kraljevine tražile su načina da pomognu protestantima unutar Svetog Rimskog Carstva.

Te napetosti dovode 1606. do nasilja u nemačkom slobodnom gradu Donauvertu. Luteranska većina je sprečila katolike iz švapskog grada da održe procesiju, pa dolazi do nasilja. To izaziva intervenciju Maksimilijana I Bavarskog na strani katolika. Kada je prestalo nasilje kalvinisti u Nemačkoj su se najviše osećali ugroženi, pa osnivaju 1608. Protestantsku uniju, pod vodstvom Fridrih IV Palatinski, čiji sin će imati istaknutu ulogu u Tridesetogodišnjem ratu. Fridrih IV Palatinski je kontrolisao Rajnski Palatinat, jednu od država na Rajni, koju su želili Španski Habsburzi. Na osnivanje Protestantske unije katolici odgovaraju 1609. osnivanjem Katoličkog saveza, pod vodstvom vojvode Maksimilijana I Bavarskog.
 
Car Ferdinand II

Matija, koji je bio Sveti Rimski Car i kralj Bohemije umire bez naslednika 1619. Nasleđuje ga najbliži muški naslednik Ferdinand II , koji je bio tvrdi katolik, odgojen od strane jezuita i koji je želio obnoviti katolicizam kao glavnu veru. Zbog toga je bio nepopularan u uglavnom husitskoj Bohemiji, čija pobuna protiv ferdinanda izaziva Tridesetogodišnji rat. Rat se dade podeliti u 4 glavne faze:
Bohemska pobuna
Danska intervencija
Švedska intervencija
Francuska intervencija


Bohemska pobuna (1618.-1625.)

Pošto je car Matija ostao bez muških naslednika, još tokom svog života nastojao je da osigura regularno nasleđivanje, tako da je zahtevao da se izabere Ferdinanda II kraljem Bohemije i Mađarske, još tokom svog života. Protestantske vođe Bohemije su se bojale da će izgubiti verska prava, koja su dobili za vreme cara Rudolfa II i tražili su da Fridrih V Palatinski postane kralj Bohemije. Međutim druge protestantske vođe zauzele su sličnu poziciju kao katolici, pa je Ferdinand II izabran 1617. za prestolonaslednika, pa smrću cara Matije postaje kralj Bohemije.

Ferdinandov tvrdi katolicizam dovodi do narušavanja verskih sloboda onih, koji nisu katolici. Nije poštovao ni verske slobode, koje je potpisao car Rudolf II, po kojima su garantovane slobode veroispovesti plemstvu i stanovnicima gradova. Osim toga bio je i apsolutista i narušavao je sekularna prava. Pošto je unutar kraljevstva i među plemstvom bilo jako mnogo protestanata novi kralj je postao jako nepopularan i usledila je pobuna protiv njega.

Bohemski protestanti bacaju kroz prozor Hradčana 22. maja 1618. dvojicu kraljevskih službenika u Pragu. Taj događaj je poznat pod nazivom Praška defenestracija ili druga praška defenestracija. Kraljevski službenici nisu bili povređeni, ali ta akcija je predstavljala uvredu kralja. Tom akcijom zapravo počinje pobuna, koja vodi do Tridesetogodišnjeg rata.

Pobuna se raširila po celoj Bohemiji. Obuhvatila je Bohemiju, Šlesku, Lužice i Moravsku. Da je bohemska pobuna ostala lokalni sukob, rat bi relativno brzo završio za manje od trideset meseci, ali smrt cara Matije ohrabruje protestantske vođe, koje su bile već blizu sporazumnog rešenja sukoba. Slabost i Ferdinanda i bohemskih protestanata dovodi do širenja rata u Nemačku. Ferdinanda II je bio prisiljen da zove u pomoć svog rođaka kralja Španije Filipa IV Španskog.

Protestanti Bohemije su očajno tražili saveznike protiv cara. Zatražili su da budu primljeni u Protestantsku uniju, koju je vodio Fridrih V Palatinski, jedan od kandidata za kralja Bohemije. Česi su lažno obećavali Fridrihu da će postati postati kralj ako ih primi u Protestantsku uniju i ako dođu pod zaštitu unije. Isto to su obećavali i vojvodi Savojskom, knezu izborniku Saksonije i knezu Transilvanije. Izgleda da su austrijanci presreli ta pisma, koja su slana iz Praga, pa su njihovim objavljivanjem diskreditirali Bohemiju, posebno na saksonskom dvoru.

Bohemiji se u protestu pridružuje i gornja Austrija, gde je bilo dosta luterana i kalvinista. Posle toga pobunila se i donja Austrija, tako da je protestantska vojska pod vodstvom grofa Turna opsedala 1619. zidine Beča. U Transilvaniji knez Gabrijel Betlen je poveo pohod na Mađarsku. Car je požurio i reformisao je vojsku. Snage Protestantske unije , koje je predvodio grof Manfred, poražene su u bici kod Sablata 10. juna 1619. To je odseklo grofa Turna od komunikacije sa Pragom, pa on prekida sa opsadom Beča. Porazom u bici kod Sablata protestanti gube i značajnog saveznika, vojvodu od Savoja, koji je bio značajan protivnik habsburške ekspanzije. Vojvoda od Savoja je slao velike sume novca protestantima i vojsci. Zarobljavanjem dokumentacije u bici kod Sablata otkrivena je urota vojvode od Savoja, pa je vojvoda nakon toga prestao da pomaže protestante.
 
Fridrih V Palatinski

Vojska grofa Turna nastavila je da postoji, a Mansfeld je uspio da reformiše svoju vojsku u Bohemiji. Gornja i Donja Austrija su još uvek bile pobunjene, pa su potpisale savez sa Česima i 22. avgusta 1620. službeno svrgavaju kralja Bohemije Ferdinanda II , a kao novog kralja Bohemije postavljaju Fridriha V Palatinskog. U Mađarskoj se carska vojska našla u problemima, jer su je Transilvalci proterali 1620.

Španija šalje caru vojsku iz Brisela pod vodstvom Ambozija Spinole. Španski ambasador U Beču je uspio nagovoriti protestantsku Saksoniju, da intervenira protiv Bohemija, da bi kao kontrauslugu dobila Lužice. Saksonci su napali Bohemiju, a španska armija je zapadnom intervencijom sprečila snage Protestantske Unije da doću Bohemiji u pomoć. Španski ambasador je bavarskom vojvodi ponudio Palatinat u zamenu za njegovu pomoć i podršku Katoličkog saveza.
 
Grof Tili na portretu van Dajka

Pod komandom Johana Cerklasa Tilija vojska Katoličkog saveza je uvela red u Gornjoj Austriji, a carska vojska je pobedila pobunjenike u Donjoj Austriji. Posle toga ujedinile su se carska vojska i Katolički savez i zajedno su krenule severno na Bohemiju. Ferdinand II je u bici kod Bile Gore 8. novembra 1620. pobedio Fridriha V Palatinskog. Posle tofa su pokorili Bohemiju i proterali protestante ili ih prisilili da postanu katolici. Bohemija posle toga postaje katolička zemlja, a ostala je pod vlašću Habsburga 300 godina posle toga.

Taj poraz izazvao je raspuštanje Protestantske unije i uništenje svih poseda Fridriha V Palatinskog. Fridrih V je lišen svih svojih poseda, a njegove teritorije, kao Rajnski Palatinat predani su katoličkom plemstvu. Njegova titula kneza izbornika predana je Maksimilijanu I Bavarskom. Iako lišen poseda Fridrih V je nastavio sa protucarskim aktivnostima tražeći podršku u Holandiji,Danskoj i Švedskoj.

Bio je to ozbiljan udarac protestantizmu. Pobuna je slomljena, a usledila je konfiskacija poseda i pritisak na bohemsko plemstvo, sve sa ciljem da se osigura prelazak plemstva na katolicizam posle dva veka husitskih i drugih verskih razlika. Španci su preuzeli Rajnski Palatinat, a sve sa ciljem da dodatno opkole Holanđane i bolje se pripreme za novi rat protiv njih. Prva faza rata u Istočnoj Nemačkoj završila je u korist Gabrijela Betlena iz Transilvanije, koji je mirom u Nikolsburgu 31. decembra 1621. dobio brojne teritorije u Mađarskoj.

Neki istoričari period od 1621. do 1625. smatraju posebnom fazom rata i nazivaju je Palatinska faza. Poraz protestanata na Biloj Gori i odlazak Gabrijela Betlena označio je pacifikaciju Bohemije. Rat na zapadu u Palatinatu sastojao se od mnoštva manjih bitaka, mnogo manjih od onih u Bohemiji i Mađarskoj, ali mnogo više se pribegavalo opsadama. Manhajm i Hajdelberg su pali 1622., a Frankental 1623. Rajnski Palatinat je pao u ruke Španaca.

Ostatci protestantske vojske pobegli su u Holandiju predvođeni Mansfeldom i Hristijanom Brunsvikom. Pomogli su Holanđanima da se digne opsada jednog grada, pa su ih Holanđani isplatili i poslali da zauzmu obližnju Istočnu Friziju. Mansfred je tu ostao, a Hristijan je otišao da pomaže rođacima u donjoj Saksoniji, ali morao je da pobegne prema Holandiji progonjen od vojske Johana Cerklasa Tilija. Tilijeva vojska ih je uhvatila 15 kilometara od holanske granice i 6. avgusta 1623. u bicia kod Štatlona. U toj bici protestantska vojska je pretrpila katastrofalan poraz. Nestale su četiri petine vojske Hristijana Brunsvika, tj oko 15.000 vojnika. U to vreme Fridrih V Palatinski je bio u Hagu i bio je pot pritiskom svog tasta, engleskog kralja Džejmsa I Engleskog da okonča rat. Nije mu ništa drugo ni preostalo. Sa skršenom pobunom u Bohemiji došlo je do mira


Danska intervencija (1625.-1629.)

Kralj Danske Hristijan IV Danski (1577.-1648.) bio je luteran, a kao vojvoda Holštajna bio je i plemić SvetogRimskogCarstva. Pomagao je luteranske vladare donje Saksonije vojskom protiv SvetogRimskogCarstva, bojeći se da bi danski suverenitet kao protestantske nacije mogao biti ugrožen. Tokom prve faze rata ostvario je teritorijalne dobitke u severnoj Nemačkoj. Hamburg je 1621. priznao danski suverenitet, a Hristijanov sin je postao biskup Bremena.

Kao vladar Hristijan IV Danski se pokazao kao jako sposoban vladar. Danska je postala stabilna i izuzetno bogata. Danska je naplaćivala prolaz kroz Oresund, a dobila je i velike ratne reparacije od Švedske. Bavarska je bila jedina zemlja u Evropi koja je bila toliko financijski jaka kao Danska. Danska je podršku za ulazak u rat dobila od francuskog kardinala Rišeljea, koji je zajedno sa Holandijom i Engleskom obećao da će davati financijsku pomoć protiv Svetog Rimskog Carstva. Hristijan je u donjoj Saksoniji sakupio 20.000 plaćenika.
 
Albreht fon Valenštajn

Da bi se obranio od danske intervencije car Ferdinand II poziva bohemskog plemića i vojskovođu Albrehta Valenštajna, koji je postao bogat otimajući protestantska imanja po Bohemiji. Valenštajn je tražio da jedino on ima pravo da raspolaže blagajnom te vojske, a da vojska ima pravo da slobodno raspolaže ratnim pljenom i da slobodno pljačka na zauzetim teritorijama. Na taj način Valenštajn vrlo brzo stvara vojsku od 30.000 vojnika, a kasnije dolazi i do 100.000. Danski kralj nije ništa znao o postojanju ili formiranju te nove vojske.

Danski kralj nije imao sreće sa saveznicima. U to vreme Engleska je imala unutarnjih trzavica, u Francuskoj je bio građanski rat, Švedska je ratovala sa Poljskom, a Brandenburg i Saksonija nisu bili zainteresirani da naruše mir u istočnoj Nemačkoj. Valenštajn je porazio Manseldovu vojsku u bici na Desau mostu 1626., a general Tili je porazio Dance u bici kod Lutera 1626. Mansfeld je umro u Dalmaciji nekoliko meseci posle bitke u kojoj je izgubio pola vojske.

Valenštajnova vojska je posle toag zauzela Meklenburg, Pomeraniju i čak Jitland. Ipak nije mogla da zauzme dansku prestolnicu na ostrvu Zeland, jer za takav pothvat su trebali jaku flotu, a ni Poljska ni hanzeatski gradovi nisu dopuštali gradnju carske flote na Baltiku. Car je pritisnuo Stralsund, jedinu luku, koja je mogla izgraditi flotu protiv Danaca, ali cena je bila prevelika da bi bila prihvatljiva.

To sve dovodi do Sporazuma u Libeku 1629. po kome danski kralj Hristijan IV Danski odustaje od podrške protestantima, a car odustaje od osvajanja Danske.

U tom trenutku rat je bio završen, a katolička strana je bila pobedila. Katolički savez je nagovorio cara Ferdinanda II da oduzme luteranima sve posede, koje su dobili po Augsburškom miru, a koji su prethodno pripadali katoličkoj crkvi. Car je donio Restitucijski edikt 1629., po kome su katolici preoteli dve nadbiskupije, 16 buskupija i stotine manastira. Ferdinand II se osećao tada moćan, jer su Mansfeld i Gabrijel Betlen umrli te godine. Jedino se luka Stralsund odupirala carstvu uz pomoć Danaca, a kasnije Šveđana.


Švedska intervencija (1630.-1635.)
 
Gustav II Adolf u bici kod Brajtenfelda 1631.
 
Smrt kralja Gustava Adolfa 16. novembra 1632. u bici kod Licena

Albreht Valenštajn je posedovao veliku moć, vojsku, posede i novac. Postao je opasan. Carevi saveznici su savetovali cara da ga ukloni dok nije kasno. Car Ferdinand II je otpustio Albrehta Valenštajna 1630. Pozvao ga je mnogo kasnije kad su snage Svetog Rimskog Carstva bile poražene u mnoštvu bitaka od švedskog kralja Gustava II Adolfa.

Gustav II Adolf je ušao u rat, kao i danski kralj ranije, da pomogne nemačke luterane, da spreči katoličko širenje i da dobije ekonomski uticaj na nemačke države na Baltiku. Gustav Adolf je bio zabrinut zbog rastuće snage Svetog Rimskog Carstva. Kao i danskog kralja pre njega i Šveđane finansira francuski kardinal Rišelje i Holanđani. Od 1630. do 1634. uspio je da povrati mnogobrojne prethodno zauzete protestantske teritorije.

Nakon što je otpustio Albrehta Valenštajna Ferdinand II je zavisio o Katoličkom savezu. U bitka kod Brajtenfeldabici kod Brajtenfelda 1631. Gustav Adolf je porazio vojsku Katoličkog saveza pod komandom Johan Cerklas Tili|generala Tilija. Godinu dana kasnije ponovo su se sukobili i u toj bici je ubijen 1632 Johan Cerklas Tili. Švedska je počela dominirati ratištem. Kad je započela rat Švedska je imala 42.000 vojnika, a 1632. je imala 149.000 vojnika. Vojsku je velikim delom finansirala Francuska. Mnogi zarobljenici iz bitke kod Brajtenfelda su bili regrutovani u švedsku vojsku.

Pošto je general Tili bio mrtav car Ferdinand II je ponovo morao da traži pomoć od Albrehta Valenštajna , koga je bio prethodno smenio.Albreht Valenštajn je poveo veliku vojsku južno i počeo je ugrožavati linije snabdevanja švedske vojske. Gustav Adolf je znao da se Valenštajn priprema za napad. Gustav Adolf i Albreht Valenštajn sukobili su se 1632. u bitka kod Licenabici kod Licena . Šveđani su pobedili, ali Gustav Adolf je ubijen u toj bici. Bez vodstva Gustava Adolfa tokom 1634. protestantske snage su poražene u Prva bitka kod Nerdlingenaprvoj bici kod Nerdlingena.

Car Ferdinand je sumnjao u Albrehta Valenštajna tokom 1633., jer Valenštajn je pokušao da premosti razlike među katolicima i protestantima. Valenštajn je bio ljut, jer car nije hteo da povuče restitucijski edikt. Počeo je pripremati snage za pravedan mir u interesu ujedinjene Nemačke. Pošto je car sumnjao da bi Valenštajn mogao promeniti stranu namestio je da ga uhapse. Kad je Valenštajn primetio da je izgubio podršku vojske krenuo je prema Šveđanima, ali je ubijen u februaru 1634.

Posle toga dve strane su započele pregovore i švedska faza rata se završava Praškim mirom 1635, kojim je:
odgođena je primena Restitucijskog edikta za 40 godina, a protestanskim vladarima je dozvoljeno da zadrže sekularizirane biskupije koje su držali 1627. To je zaštitilo luteranske vladare severoistočne Nemačke, na račun onih na jugu i zapadu, kojima je carska vojska oduzela posede 1627.
odlučeno je da se formira jedinstvena vojska od carske vojske i vojske nemačkih država, iako su vođe Saksonije i bavarske zadržali nezavisnu komandu nad svojim snagama
zabranjuje se nemačkim kneževima da stvaraju međusobne saveze ili saveze sa stranim silama
daje se amnestijama svima koji su digli oružje protiv cara posle 1630.

Taj sporazum nije zadovoljavao Francusku, jer je iznova ojačavao Habsburge. Zbog toga Francuska započinje zadnju fazu rata.


Švedsko-francuska intervencija 1636.-1648.
 
Iako je bio katolički kardinal, Kardinal Rišelje je uveo Francusku u savez sa protestantima

Francuska je bila uglavnom katolička zemlja, a bila je rival Svetom Rimskom Carstvu i Španiji. Ušla je u rat na protestantskoj strani. Kardinal Rišelje je bio šef vlade kralja Luja XIII i osećao je da su Habsburzi još uvek previše jaki i opasni, pošto drže brojne teritorije na francuskoj istočnoj granici, a imaju i veliki uticaj u Nizozemskoj.

Francuska se zato udružuje sa Holanđanima i Šveđanima. Španija je zato napala Francusku. Carski general Johan fon Vert i španski komadant kardinal Ferdinand Habsburg počeli su sa razaranjima po Šampanji i Burgundiji, a čak su ugrozili i sam Pariz tokom 1636. Međutim u bici kod Kompjenj francuska vojska pod vodstvom Bernard Saks-Vajmara pobeđuje i odbacuje habsburšku vojsku prema granici. Usledio je niz borbi, a nijedna strana nije bila nadmoćnija. Kardinal Rišelje je umro 1642., a kralj Luj XIII umire 1643. ostavljajući na tronu petogodišnjeg sina Luja XIV. Šef vlade je bio kardinal Mazarin, koji je počeo raditi na tome da se postigne mir.

Švedski maršal Lenart Torstenson je 1645. pobedio carsku vojsku blizu Praga u bici kod Jankaua. Luj II Burbonski pobeđuje bavarsku vojsku u drugoj bici kod Nerdlingena. U toj bici je poginuo komadant katoličkih snaga.

Bavarska, Keln, Francuska i Švedska potpisuju 14. marta 1647. Ulmski mir. Šveđani i Francuzi su pobedili carsku vojsku u bici kod Cusmaršenhauzena i bici kod Lensa. U carskim rukama je posle toga ostala samo Austrija.


Vestfalski mir
 
Ratifikacija sporazuma u Minsteru
slika Žerara Terborha (1648)   Za više informacija pogledajte Vestfalski mir.


Francuski general Luj II Burbonski pobedio je Španjolce u bici kod Rokroa i to je dovelo do pregovora. Na pregovorima su bili prisutni Ferdinand III , Francuzi, Španci, Holanđani, Švajcarci, Šveđani, Portugalci i papini predstavnici. Sklopljen je Vestfalski mir 1648. Vestfalski mir je potpisan 24. oktobra 1648. između cara Ferdinanda III , nemačkih kneževa , predstavnika Holandije, Francuske i Švedske.

Španski sporazum, kojim je završen Osamdesetogodišnji rat potpisan je 30. januara 1648. Ugovorom su priznate nezavisnost Holandije i Švajcarske konfederacije. Vestfalski sporazum sadrži 4 osnovna principa:
princip suvereniteta nacija-država i fundamentalno pravo samoopredelelja
princip pravne jednakosti među nacijama-državama
princip obavezujućih međunarodnih ugovora meću državama, dakle vezujućih ugovora
princip neintervencije jedne države u unutarnja pitanja druge države




Žrtve i bolesti

Razaranja tokom toga rata su predmet mnogih prepirki među istoričarima. Procene da je stradalo do 30% stanovništva Nemačke sada se uzimaju sa oprezom. Verovatnije je da je stradalo 15% do 20% stanovništva Nemačke, ali tu zajedno uključujemo smrt od rata, gladi i bolesti. Većina razaranja i žrtava civila nastala je zbog okrutnosti i pohlepe vojnika plaćeničke vojske. Zna se da je rat izazvao ozbiljna premeštanja stanovništva i ekonomije u centralnoj Evropi.

Od 1618. do 1648. pojavljivalo se mnogo više bolestiju, nego što je bilo uobičajeno. Širenje bolestiju je bilo mnogo lakše šbog pokreta vojski i dolaska vojnika iz stranih zemalja i kalog pomeranja linija bojišta. Pomeranje civila i prenaseljenost gradova u koje bi došle izbeglice olakšavalo je izbijanja bolestiju i gladi. Podaci o brojnim epidemijama nalaze se u brojnim lokalnim hronikama toga vremena, ali često je bilo preterivanja i nepotpunosti.

Kada su se sukobila carska i danska vojska u Saksoniji i Tiringiji od 1625. do 1626. došlo je do povećanja infekcija i bolestiju u tom području. Posle rata Francuza i Habsburgovaca u Italiji pojavila se kuga. Tokom opsade Nirenberga 1632. i civili i vojnici obolevaju od tifusa. Kada je carska vojska ganjala poražene Šveđane 1634. bilo je jako mnogo mrtvih od epidemija u dolini Rajne. Početkom 1634. Drezden, Minhen i mali gradići imali su mnogo žrtava od kuge. Tokom zadnje dekade rata bilo je jako mnogo tifus i dizenterija su poprimili endemičke razmere.


Političke posledice

Kao rezultat rata cementira se nemačka podela na brojne teritorije, od kojih su sve imale gotovo suverenitet. To je bila velika slabost Svetog Rimskog Carstva. Tridesetogodišnji rat je preuredeio prijašnju strukturu snaga. Taj rat pokazuje da Španija polako tone vojno i politički. Dok je Španija bila zauzeta ratom sa Francuskom, Portugal je postao nezavisan 1640., nakon 60 godina pod španskom vlašću. Kuća Braganca je postala nova portugalska dinastija. Španija je bila konačno prisiljena da prizna nezavisnost Holandije 1648., čime je završen i Osamdesetogodišnji rat. Sa oslabljenom Španijom i Nemačkom koja je bila podeljena i iskrvarena, Francuska je postala dominantna sila u Evropi.

Poraz Španije i carskih snaga označio je i pad Habsburške moći, a omogućava Burbonsku dominaciju.

Od 1643.-1645. tokom Tridesetogodišnjeg rata Švedska i Danska su ratovale tokom Torstensenovog rata. Rezultat tog rata i Vestfalski mir daju Švedskoj status velike sile.

Vestfalskim mirom su uspostavene fiksne teritorijalne granice među državama. U prijašnja vremena postojale su preklapajuće političke i religiozne lojalnosti. Po novome određeno je da građani najpre poštuju zakone njihovih vlada, a ne susednih sila, bilo da su one sekularne ili duhovne.

Izvor: Wikipedia