Obnovljen život manastira Ćelije kod Lajkovca, a arheolozi na pragu značajnog otkrića

Misterija skrivenog groba

Muškarac zakopan ispod kamenog poda bio je star preko 60 godina i umro je od sifilisa. To bi mogao biti dokaz o evropskom poreklu ove bolesti

U predivnom ambijentu, u uvali između brda Vrače i Čovka, kraj potoka Kamenac, tri kilometra jugoistočno od Lajkovca, u selu Ćelije, skrivena u četinarskoj i listopadnoj šumi smeštena je crkva Svetog Đorđa, sagrađena 1923. i 1924. godine, kao kosturnica poginulih srpskih i austrougarskih boraca u Kolubarskoj bici. Crkvica, sa zvonom starim nekoliko stotina godina, bila je decenijama gotovo zaboravljena, tako da u njoj nisu obavljani verski obredi. Dejstvom vlage i podzemnih voda crkva i kripta su teško oštećeni. Tokom minule dve godine Zavod za zaštitu spomenika kulture iz Valjeva započeo je obimno istraživanje lokaliteta na kome je sagrađena crkva.

Radovi su izvođeni po projektu arhitekte Milke Krstivojević, uz učešće arheologa. Prilikom konzervatorskih radova stručnjake je čekalo veliko iznenađenje - utvrđeno je da je spomen-kosturnica sazidana na zidovima stare srednjovekovne crkve, o čemu svedoče freske iz tog perioda. Jedini pisani dokument o starosti objekta pominje Petar Ž. Petrović u "Šumadijskoj Kolubari". On beleži narodno predanje da se nekada ovde nalazio manastir po kome je selo dobilo ime Ćelije. Takođe, pominje otkriće jednog groba sa pločom u naosu. Ujedno beleži predanje da je u crkvi sahranjen Grgur Slepi.

Arheolozi su ispod temelja crkve naišli na zanimljiva otkrića


Arheolozi Radivoje Arsić i Vladimir Pecikoza su konstatovali da je crkva sagrađena na temeljima manjeg manastira iz 14. i 15. veka, o kome nema istorijskih podataka. Za stručnjake je posebno iznenađenje bilo otkrivanje tajnog groba sa nadgrobnom pločom koji je bio sakriven ispod originalnog poda crkve. Sudeći po antropološkoj analizi koju je izvršila dr Julija Kelečević iz univerziteta iz Kanade, radilo se o muškarcu starosti preko 60 godina koji je bolovao i umro od sifilisa. Tragovi bolesti vidljivi su u obliku kvrga na lobanji. Arheolozi Arsić i Pecikoza naglašavaju, pošto je moguće izvršiti samo okvirno datiranje groba, da se sa sigurnošću ne može reći da li je pokojnik zaražen pre Kolumbovog putovanja u Ameriku. U tom slučaju ovaj nalaz bi bio jedan od dokaza o evropskom poreklu bolesti.

Crkva Svetog Đorđa u Ćelijama


- Grob pronađen u centralnom delu naosa označavala je obrađena kamena nadgrobna ploča koja je dužom osom orijentisana u pravcu zapad-istok. Ona je ležala ispod kamene podnice koja je pripadala prvobitnoj crkvenoj građevini. Nakon podizanja ploče, ispod nje je nađeno tamnobraon zemlja, pomešana sa šutom od kamena i kreča, verovatno od probijanja podnice crkve kako bi se pokojnik sahranio.

- Na dubini od 70 centimetra od ploče primećeni su tragovi ugljenisanog drveta koji su se prostirali na čitavoj površini grobne rake, što je jasno navodilo na zaključak da pokojnik nije sahranjen u drvenom sanduku, već da je raka prekrivena drvenim daskama. Lice pokojnika bilo je okrenuto na dole, dok su ruke bile prekrštene na stomačnom delu tela". Na grobnom mestu nepoznatog pokojnika otkriveno je devet srebrnih dugmića koji verovatno pripadaju pokojnikovoj odeći. Ovakav način sahrane pokojnika, za koga se pretpostavlja da je bio ktitor crkve, nezabeležen je u srednjem veku. Položaj groba smeštenog u crkvi ukazuje da se, po oceni arheologa, radilo o zaslužnoj ličnosti ili ktitoru manastira ili crkve. Očigledno je da se prekrivanjem ploče kamenim podom iz nekog razloga želeo da sakrije ovaj grob.

Procena je stručnjaka da nije isključeno da je pokojnik bio zaražen sifilisom tokom velike epidemije sifilisa koje su prvi put zabeležene u Evropi, krajem 15. veka U to vreme glavni prenosioci bolesti bili su vojnici, putnici i moreplovci. Moguće je da je pokojnik učestvovao u vojnim pohodima te da je možda tražio izlečenje kao dobrotvor manastira u lekovitom izvoru u blizini. U kompleksu gde su se nalazili crkva i manastirski dvor nešto ranije je pronađen još jedan grob koji nije bio sakriven i za njega se pretpostavlja da je reč o nekoj uglednoj ličnosti iz srpske vlastele.
      
Šesnaest kubika kostiju

Njegovo preosveštenstvo episkop šumadijski Jovan osveštao je 29. jula crkvu i manastirski konak u Ćelijama, u prisustvu arhijereja i većeg broja žitelja Lazarevca, Lajkovca, Uba i Aranđelovca. Na inicijativu vladike Jovana obnovljena je crkva i izgrađen manastirski konak.
- Biće ovo na neki način "mala Sveta Gora u Šumadiji" u kojoj će Bogu okrenuti i sa narodom verovati i živeti sveštenici i monasi - kaže sveštenik Vojislav Odavić.
Na ulazu u crkvu koji je pretvoren u manastir stoje betonske ploče sa natpisom: "Ovde su sahranjene kosti poginulih ratnika u toku Kolubarske bitke na Vrače brdu od 16 - 25. novembra 1914. godine".
Tačan broj sahranjenih boraca srpske i austrougarske vojske nije utvrđen, ali je, po rečima jereja Odavića sahranjeno 16 kubika kostiju poginulih vojnika. Stručnjaci procenjuju da se radi oko 20.000 poginulih vojnika. Spomen-kosturnica u ćelijama je po veličini druga kosturnica u ovom delu Evrope iz Prvog svetskog rata. Nedaleko odavde u Spomen-kosturnici Kolubarske bitke u Lazarevcu u hramu Svetog Dimitrija je sahranjeno oko 50.000 vojnika pobedničke i poražene vojske.      


Izvor: Glas Javnosti \ Tekst i foto: Milorad Đoković