Istorija Češke Republike

O naseobinama na teritoriji Češke još oko 28.000 godina pre nove ere govori niz arheoloških nalaza. Od trećeg veka pre nove ere naseljavaju je Kelti, a od 1. veka i Germani. Sloveni su se na područje Češke doselili u 5. veku, a u 7. veku oformili Samovo carstvo. Godine 833.na području Moravske, Slovačke, severne Mađarske i zapadnog zakarpatskog kraja nastaje Velikomoravsko carstvo, koja vremenom raste i obuhvata i Češku (890–894), Šlesku, Lužice, Malopoljsku, i deo Mađarske. Velika Morava, od koje se Češka otcepila 894, nestala je pod udarom Mađara 907. godine.

Češka država se rađa u drugoj polovini 9. veka, kada je ustoličen prvi češki knez iz dinastije Pžemislovaca, Borivoj I. U 10. i 11. veku država se konsoliduje, pripaja Moravsku i postaje kraljevina. Češka kraljevina bila je značajna ekonomska i vojna sila, naročito za vreme poslednjih Pžemislovaca Otakara II i Vaclava II. Vrhunac, verovatno, predstavlja vreme vladavine moćnog Karla IV iz luksemburške dinastije. Međutim, husitski ratovi u 15. veku, i tridesetogodišnji rat u 17. veku imali su razarajući učinak.

1526. godine na češki tron definitivno stupa dinastija Habsburgovaca, koja je zemlju pripojila Habsburškoj monarhiji. Masovni ustanci su podizani 1547. i 1618. godine. Kada su u maju 1618. godine carski guverneri izbačeni sa prozora u praškom Hradu (događaj koji se u češkoj istoriji označava slikovitim nazivom defenestracija), to je označilo uvod u tridesetogodišnji rat. Godine 1621. Česi su poraženi u bici na Beloj gori i 27 plemića je tada pogubljeno na trgu u Pragu. Uskoro se počelo sa nasilnom rekatolizacijom čeških protestanata. Reforme Josifa II 1781. godine donele su kraj vazalstva i početak verske tolerancije. Od kraja 18. veka, u češkim zemljama se formira narodni pokret za obnovu češke kulture i jezika, a kasnije se ističe i zahtev za političkom autonomijom.

Nakon poraza Austro-Ugarske u Prvom svetskom ratu, češke zemlje su se osamostalile i zajedno sa susednim Slovacima 28. oktobra 1918. godine formirale novu državu, Čehoslovačku (češki: Československo), tzv. "prvu republiku", koja je obuhvatala i teritoriju zakarpatske Rusije (danas deo Ukrajine), sa prvim predsednikom Tomašom Garig Masarikom.

Prva Čehoslovačka republika bila je etnički veoma raznolika, sa velikim nemačkim, poljskim, ukrajinskim i mađarskim manjinama. U međuratnom periodu, Čehoslovačka je bila u političkom savezu sa Rumunijom i Jugoslavijom poznatom po imenu „Mala Antanta“. Smatralo se da će ovaj savez biti brana širenju Sovjetskog saveza i revanšističkim ambicijama Mađarske. Pod pritiskom nacističke Nemačke i evropskih sila, od kojih su neke prenebregle ranije odbrambene sporazume sa Pragom, Čehoslovačka je u septembru 1938. godine Minhenskim sporazumom Nemačkoj predala širok pogranični pojas Sudeta sa značajnom nemačkom nacionalnom manjinom. Cela država je de fakto predata nemačkoj kontroli, uz dogovor da to bude poslednji nemački zahtev. Neke Slovačke teritorije dodeljene su Mađarskoj, a spornu Tješinsku oblast Češke uzela je Poljska. Nastaje i "druga republika": Slovačka dobija veću autonomiju, a u ime države ulazi crtica: Češko-Slovačka (češki: Česko-Slovensko). Nedugo zatim, 14. marta 1939, Slovačka proglašava nezavisnost, a 15. marta nemačka vojska okupira ostatak zemlje i proglašava Protektorat Bohemija i Moravska.

Rezultat Drugog svetskog rata za Čehoslovačku je bilo 125.000 poginulih, od toga 83.000 Jevreja, i stotine hiljada ljudi u zatvorima, logorima ili na prinudnom radu. U maju 1945, saveznici su oslobodili Čehoslovačku, a 3 miliona etničkih Nemaca su Benešovim dekretima proterani u Nemačku i Austriju.

Komunisti vlast u Čehoslovačkoj preuzimaju prevratom u februaru 1948; zavode totalitarizam, pridružuju zemlju sovjetskom bloku i 1960. godine menjaju ime u Čehoslovačka socijalistička republika (ČSSR). Široki pokret za liberalizaciju 1968, i napori vođstva čehoslovačke komunističke partije da reformišu sistem i stvore "socijalizam sa ljudskim likom", poznati pod nazivom Praško proleće, ugušeni su 21. avgusta vojnom intervencijom snaga Sovjetskog saveza i ostalih zemalja Varšavskog ugovora (izuzev Rumunije). (Česi i dalje pamte podršku koju su tada imali iz SFRJ.) 1. januara 1969. stupio je na snagu i Zakon o federalizaciji ČSSR, kojim je zemlja i formalno ustrojena kao federacija dve narodne (češke i slovačke) socijalističke republike.

Do demokratskih promena u Čehoslovačkoj dolazi mirnim putem, posle somotske revolucije 17. novembra 1989., kada je komunistički kongres za predsednika izabrao književnika i disidenta Vaclava Havela. 1990. godine iz imena obe republike odstranjen je pridev "socijalistička", a početkom proleća iste godine zajednička država je preimenovana: u Čehoslovačku Federativnu Republiku (skr. Čehoslovačku) na češkom jeziku, odnosno Češko-Slovačku Federativnu Republiku (skr. Češko-Slovačku) na slovačkom. Nepunih mesec dana kasnije, 20. marta 1990, ČSFR je ponovo dobila novo puno ime: Češka i Slovačka Federativna Republika; različite skraćenice ostale su nepromenjene.

Čehoslovačka je sporazumno prestala da postoji 1. januara 1993. 1999. godine, na pedesetom samitu NATO pakta, za vreme agresije na SR Jugoslaviju, Češka Republika je primljena u punopravno članstvo. 1. maja 2004. godine pristupila je i Evropskoj uniji.

Izvor: Wikipedia