Mit i religija pripadaju području saznajne kulture.Saznajna kultura predstavlja značajno i kompleksno područje kulture u okviru kojeg se stvaraju i oblikuju određene ideje i saznanja o prirodnoj i društvenoj realnosti.Ona obuhvata zdravorazumsko, filozofsko i naučno saznanje, gdje pored mit i religije spadju:magija, umjetnost i obrazovanje.



Pojam mita

Riječ mit potiče iz grčkog jezika i ima značenje predanja ili kazivanja.Polazeći od stimološkog određenja mita u literaturi su zastupljene mnogobrojne definicije i shvatanja pojma mita. Svojevremeno je bilo rasprostranjeno mišljenje da je mit proizvod primitivne čovjekove svijesti i da kao takav predstavlja predlogički momenat filozofske i naučne svijesti.Smatralo se da je mit iznad sfere razuma, i da predstavlj manifestaciju primitivnog mentaliteta, i da je karakterističan za primitivna i tradicionalna društva čiji se kulturni sadržaji ne mogu manifestovati u modernim civilizovanim društvima.Teorijski pogledi koji mit vežu za arhaična društva, ne uspjevaju da ga dovedu u odnos društvenom determiniranošću, socijalnom i političkom funkcijom i ulogom.Mit predstavlja i sastavni dio, kao i pratioca ljudske istorije, jer njemu su podložne ne samo primitivne ljudske zajednice, nego i savremene, kao i njihovi revolucionarni i reakcioni politički pokreti.Prije nekih socioloških tumačenja mita treba obratiti pažnju na funkcije i uzroke nastanka mita.Potreba za saznavanjem složenih prirodnih i društvenih pojava, smatra se da je jedan od osnovnih uzroka nastanka mita.Mitovi imaju i određene funkcije, koje svakako treba napomenuti.
Kembel ističe da tradicionalna mitologija ispunjava četiri funkcije:
- metafizičku ili mističku, odnosno funkciju usklađivanja čovjekove svijesti sa uslovima života;
- kosmološku funkciju, odnosno funkciju oblikovanja i uspostavljanja određene slike svijeta;
- sociološku funkciju, odnosno funkciju vrednovanja očuvanja društvenog poretka;
- psihološku funkciju, koja se sastoji u potrebi usklađivanja individualnih htjenja sa idealima društva i time otklanja napetosti u čovjeku;
U nekim pogledima mit prethodi religiji i filozofiji i nalazi se u prvim fazama nekritičkog razvoja svih kultura, prije svega zato što se mit može shvatiti kao slikovita fantastična priča o shvatanju svijeta, o stvaraocu i kosmosu, koja izražava određenu strukturnu vrijednost koja izrasta iz fantaziranja koja proizlaze iz osjećanja i želja.Radi toga mit sse shvata i određuje kao laž, fantaziranje, kolektivni san ili izmišljotina, i tako se suprostavlja naučnoj misli za koju se smatra da je istinita.Postoje različita sociološka shvatanja i tumačenja mita i mitologije.Pojedini sociolozi smatraju da je mitologija u osnovi primitivna filozofija, a mitovi su priče koje nastaju kao racionalni pokušaji primitivnog čovjeka da pronađe smisao u svijetu u kome se nalazi i da pomoću njega objasni njemu nepoznate i nejasne pojave.Brojne su tvrdnje i tvrdnje da su mitovi prožeti nastojanjima da se razumije svijet i značaj života u njemu, da se razumije priroda, jer mit nije govor koji izražava neku simboličku istinu, već oblik određenog načina mišljenja koji prethodi racionalnom filozofskom mišljenju.
Prema nekim mišljenjima mitski svijet nije ništa drugo do svijet privida, ali privida koji se da objasniti kada se otkrije nužna i prvobitna samoobmana iz koje taj privid potiče.
Za mit se ističe i da je on: nikada do kraja doveden govor ili zabrana pojedinca da sebe otkriva ili pak idealizovana forma socialnih uslova koje zadovoljava one koje te mitove nose.
Usuštini mit se može podvesti pod alternativu istinito ili pogrešno. Premda je mit imaginaran ili idejan, ne može se svesti na iluziju, laž i zabludu, može čak istovremeno biti lažan, iluzoran, pogrešan i istinit.Tako je religiozan mit o spasenju istinit, ali i iluzoran po obećanju besmrtnosti.
Zahvaljujući etnološkim istraživanjima mit je postao značajan pojam ne samo kao teorija kulture nego i msociologije.Poznati istraživači mita ističu da se on proučava kao živ i da on nije simboličan nego neposredan izraz svoje sadržine i da on nije objašnjenje koje zadovoljava naučno interesovanje nego vaskrsnuće istinske stvarnosti koja se priča da se zadovolji religijska potreba, moralna želja, društveno potčinjavanje, čak i praktični zahtjevi.

U primitivnoj kulturi mit vrši još nekoliko funkcija:

izražava, pojačava i ozakonjuje vjerovanje;
čuva i nameće moral;
garantuje djelotvornost rituala i sadrži praktična iskustva;
Zbog toga mit je bitan sastojak ljudske civilizacije i on nije nikakva uzaludna priča, već vrijedna aktivna sila, i nije intelektualno objašnjenje ili umjetnička uobraženost, već pragmatična povelja primitivne vjere i moralne mudrosti.
S obzirom da postoji više oblika i tipova mita i da postoje različita tumačenja pojma mita, sasvim je razumljivo da postoji i određena klasifikacija mita.



Klasifikacija mitova

Teoretičari koji se bave istraživanjem mita nastoje da ukažu na postojanje različitih vrsta mitova, i u tom pogledu izlažu izvjesnu tipologiju i klastfikaciju mitova i ističu njihovu funkciju. Prema nekim teoretičarima mit možemo podjeliti na: prirodne i društvene mitove.
Prirodni mitovi odnose se na određena objašnjenja prirodnih
pojava, a društveni mitovi društvenih pojava.

Postoji i podjela mitova na:
-teogoniski mitovi, koji objasnjavaju nastanak bozanstva i svijeta;
-kosmogoniski mitovi, koji pokusavaju da odgovore i objasne
kako bi svijet trebao da zivi;
-antropoloski mitovi, koji govore o nastanku i razvoju covjeka;
-eshatoloski mitovi, koji se bave pitanjem futuristicke projekcije i kraja covjeka i svijeta;

Prema sljedecoj klasifikaciji mitovi se mogu podjeliti na:
-pripovjedacki mitovi, koji imaju funkciju da zabave;
-aperativni mitovi, koji daju prakticna uptstva za zivot;
-eksplanatorni mitovi, koji imaju za cilj objasnjenje i tumacenje necega;

Neki teoreticari ukazuju na razlike izmedju politickih i religijskih mitova. Za religijske mitove je karakteristicno da su eshalogizirani, da je za njih nadprirodnost primarna, da je njihova osnovna supstanca i sadrzaj Bog i covjek. Suprotno religijskim mitovima, politickim mitovima ne pripada uloga i znacaj nadprirodnih i onostranih, ne hiperstrofiraju ulogu i znacaj onostranih epiteta, jer za svoj duhovni sadrzaj imaju covjeka.
Mada se pravi izvjesna razlika izmedju politickih i religijskih mitova, ipak politicki mitovi mogu da dobiju svojevrsnu teolosku nijansu i teologizirano znacenje.
Politicki mit moze da koristi teodiciju kao metod pretvaranja cinjenice u vrijednost, a to znaci da odredjenoj ideji moze da da narociti, bitni i znacajni smisao cime se ta ideja i pretvara u cinjenicu. U tom smislu mit ne predstavlja samo pricu koja se prica, vec i stvarnost koja se dozivljava, odnosno postaje oblik razmisljanja koji prevazilazi razmisljanja utoliko sto hoce da dovede do istine koju objavljuje.

 


Pojam religije

Religija je pojava sa kojom se covjek susreo veoma davno, ali koja i danas nakon nekoliko milenija, kao individualna i drustvena pojava, kao segment individualne i drustvene svijesti, ne gubi na znacaju i aktuelnosti.
Termin religija je latinskog porjekla koji ima nekoliko etimoloskih odredjenja. Prema jednoj grupi odredjenja ona oznacava vjerovanje u jednog boga i jednu zajednicu, kao i jednog vladara, koje zajedno obuhvata vjerovanje u jednu religijsku istinu. Prema drugim odredjenjima religija predstavlja uspostavljanje zavjeta, veze ili povezanosti sa bozanskim bicem, crkvom kao bozanskom ustanovom i ljudima, i tumaci se kao izdvajanje necega od obicnih stvari, sto znaci uspostavljanje odredjenih odnosa postovanja prema necemu, a posebno prema bozanstvu.
Etioloska objasnjenja rijeci "religija" su medjusobno slicna, ali i razlicita, dosta fluidna i neprecizna, zbog cega se treba obratiti paznja na teorijska objasnjenja i definisanja religije.
Toma Akvinski i sv.Avgustin smatraju da je religija nacin sporazumjevanja i postovanja boga, dok Kant smatra da je to upoznavanje nasih moralnih duznosti u obliku bozijih zapovjesti, a Hegel smatra da je religija samosavjest bozanskog duha. Marksistici orjentisani teoreticari religiju odredjuju kao oblik drustvene nadgradnje koja je neprestano izdignuta iznad nivoa materijalne produkcije i ekonomske strukture drzava. Religija je shvacena i kao samosvijest i samoosjecanje covjeka koji sebe ili jos nije stekao ili je sebe potpuno izgubio.
Postoje razlicita shvatanja i tumacenja pojma religije, i prema nekim od njih religija se smatra kao pogled na svijet ili pogled na sveto i vjerovanje u nadprirodno. U skladu sa ovim shvatanjima religija je:

-kosmogonija, odnosno shvatanje porjekla svijeta i njegovog tvorca;
-soteorologija, tj. shvatanje o spasenju i vjecnosti;
-eshatologija, odnosno shvatanje o sudnjem danu i carstvu
bozijem;
-teodicija, shvatanje o trpljenju na ovon svijetu i utjeha koju pruza bozanstvo;

Religija se moze shvatiti i kao izraz covjekove potrebe za sigurnoscu ili kao sustinska vrijednosna komponenta i izvoriste dobrog, istinskog i lijepog, ili pak kao kultura koja moze da ima oksiolosku ili vrijednosnu, kongnitivnu ili saznajnu, normativnu ili propisnu i emocionalnu ili osjecajnu dimenziju. Neki cak smatraju religiju kao izvor outdjenja ljudi, odnosno kao fantasticno prikazivanje stvarnosti.
Sa individualnog gledista religija je shvacena kao oblik trazenja potpune sigurnoscu pred smrcu kao prirodnim fenomenom, jer smisao i svijest o smrti izazivaju u covjeku otpor i zelju da to ne bude zavrsetak postojanja. Glavni problem u religiji je apsolutna buducnost, a ne samo odnos u realnom svijetu na osnovu vjerovanja u pojedine dogme.
Bitna odlika za postojanje religije uopste je i postojanje i institucionalnog nivoa posmatranja religije, koji se ogleda u organizaciji i institucionalizaciji religije na religijske ustanove i svestenike kao glavne vjerske funkcionere.


ZAKLJUCAK

Mit i religija su pojave sa kojima su se razlicite ljudske zajednice susretale veoma davno, po nekim shvatanjima u srednjem dobu divljastva. Medjutim i danas nakon vise milenijuma, kao individualne i drustvene pojave, i kao segmenti individualnih i drustvenih svijesti, mit i religija zauzimaju znacajno mjesto u kulturi modernog i savremenog covjeka.
Mit se gotovo iskljucivo povezuje sa primitivnim oblicima covjekove svijesti i vezu ga za arhaicna drustva u kojima nema drustvene determinisanosti, i po svemu tome bi se moglo zakljuciti da mit nema veceg uticaja na zivot danas. Medjutim, mit je prisutan i danas, ali u nekom savremenijem obliku kao sto je politicki mit.
Bilo kako bilo, mit i religija, kao znacajne drustvene pojave, predstavljaju neotudjivi dio ljudske kulture, jer su povezani sa svim segmentima drustvenog djelovanja pojedinaca i drustva, zbog cega su i zasluzile znacajne teorijske analize.