Lovci i ratnici



Nisu prvobitni ljudi bili loši lovci. Daleko od toga. Čovek je jedan od najboljih lovaca na planeti. Ipak, ono što mu je donelo pravu prednost nad ostalim životinjama i potpuno ga izdvojilo od njih nisu samo snažni i izdržljivi mišići već upotreba oružja i oruđa. Najviše zahvaljujući njima naši preci stvorili su civilizaciju.

Nastanak oružja

Prva oružja koja je čovek koristio bila su jednostavna. Naši preci su bacali kamenje na plen ili su njime udarali protivnika. Naizgled jednostavno, pogotovo današnjem čoveku koji je navikao na neverovatan arsenal, ali mnogo je vekova, ili milenijuma, bilo potrebno dok naši preci nisu shvatili šta običan kamen može da uradi. Kada su shvatili, ništa ih više nije moglo zaustaviti.
Najstariji ostaci oružja vode poreklo iz kamenog doba: to su noževi od kremena, sekire i džiliti. Naravno, razlog što nije sačuvano ništa starije je jednostavan - prvobitna koplja bila su zašiljene motke, a noževi malo naoštreno kamenje. Teško da je nešto od njih moglo da odoli zubu vremena.



Batina

Nije slučajno što je prva asocijacija na praistorijske ljude velika drvena batina. Ona je prvo oružje koje su naši preci koristili i moglo bi se reći da njime i počinje civilizacija. Odlomljena grana, obično sa čvorom na vrhu, bila je jednostavna, a dovoljno moćna da onome ko je drži u rukama da veliku prednost nad protivnikom. A bila je dovoljno dobra i za lov - ljudi su u većim grupama skakali na slabije životinje i udarali ih do smrti.

Nož

Jedino oružje koje je bilo u ljudskom arsenalu od kamenog doba, a koristi se i danas je - nož. Ovo moćno oružje i oruđe nastalo je u paleolitu, možda i mnogo ranije, niko ne može da tvrdi sa sigurnošću. Ipak, ono je tada bilo prilično jednostavno - kamen zašiljen udarcima drugog kamena. Vremenom nož se razvija i u doba neolita postaje savršena naprava od kremena, čak oštrija od kasnijih bronzanih ili gvozdenih sečiva.

Koplje

Kako je smišljeno koplje teško je reći pošto je i ova vrsta oružja nastala u doba rađanja čovečanstva. Možda je neki lovac slučajno video zašiljenu granu i shvatio šta može njome da uradi. Svejedno, koplje je sigurno bilo najmoćnije oružje koje je otkriveno pošto ni nož ni batina nisu bili baš korisni u lovu. S kopljem je situacija bila potpuno drugačija, ono je moglo da se koristi i za lov i za rat, moglo je da se upotrebljava u direktnoj borbi, ali i da se baca na protivnika ili plen. Svoj primat ono zadržava od praistorije, pa sve do masovne upotrebe vatrenog oružja.

U početku koplje je bilo samo zašiljen štap, ali vremenom je tom štapu dodat vrh od kremena, a naravno, sa razvojem tehnike, i bronzani, a zatim i gvozdeni vrh koji su imali različite oblike.

Sekira

LJudi su sekiru stvorili skoro istovremeno kad i nož. Kamen sa većom udarnom površinom mogao je da pomogne kada je nož bio nedovoljan. Ipak, ova vrsta sekire, ručna sekira, kako je često zovu, više je bila oruđe nego oružje. Tek kada se sečivu dodaje drvena drška - otprilike u doba mezolita, sekira postaje upotrebljiva i u ratu i lovu, a zbog svoje moći, postaje i predmet sa značajnom upotrebom u kultu mrtvih.




Luk i strela

Izmišljen u doba kasnog paleolita ili ranog mezolita, luk je postao najsavršenije lovačko i ratno oružje. Već najjednostavnijim lukovima strelci su mogli da pogode cilj udaljen nekoliko desetina metara, a udaljenost sa koje je strela bila ubojita povećala se razvojem tehnike.
Zanimljivo je da je luk korišćen u svim delovima sveta osim u Australiji. Domoroci ovog kontinenta kao bacačko oružje koristili su bumerang.

A. Ivanović

Pojava metala



U trenutku kada je čovek počeo da koristi oružje i oruđe, on je prestao da živi kao životinja i počeo je da stvara civilizaciju. U početku, oružje se pravilo od grubo obrađenog kamena; vremenom ono dobija sve savršeniji oblik - sečiva postaju oštrija i ubojitija. Ipak, to nije bilo dovoljno, kamen ne može lako da se oblikuje i nije dovoljno tvrd. Ali metal može.

Otkriće bronze

O periodu kada je, umesto kamena, počeo da se koristi metal, nije poznato skoro ništa. Pismo tada nije postojalo, a predmeti ne umeju da govore. Potrebno im je posvetiti mnogo vremena i pitanje je da li će zaključci biti tačni ili ne. Prvi metal koji se koristio bio je bakar, ali on sam nije imao dovoljnu čvrstinu: tek u leguri sa kalajem, on postaje siguran.

Najstariji bronzani alat pronađen je na Tajlandu. U ovom delu sveta bronza je korišćena još sredinom petog milenijuma pre Hrista, a samo nekoliko stotina godina kasnije otkrivena je i u predelu "Plodnog polumeseca". Ipak, nije metal počeo da se koristi u svim delovima sveta istovremeno. Tek oko 3000. godine pre Hrista, bronzu otkrivaju u grčkom svetu, na Kritu. U Kini bronzano doba ne počinje sve do 1800. godine.

Veća ubojitost

Dve najstarije civilizacije na svetu su sumerska i egipatska. Obe su nastale na bliskom prostoru, u istom periodu. Ipak, dok Egipćani, barem u početku, nisu imali mnogo neprijatelja u svom neposrednom susedstvu, Sumerci jesu, pa ne iznenađuje da je najbitnije oružje bronzanog doba nastalo upravo u zemlji između Tigra i Eufrata, zemlji koja je morala svom snagom da se brani od napada plemena sa istoka i severa. U tom Sumeru sekira od oruđa, promenom oblika sečiva, postaje oružje koje je nemoguće zaustaviti. Razvija se topuz, a bodež prerasta u kratki mač, glavno oružje pešadije. Naravno, i koplja sa bronzanim vrhovima dobijaju značajnu ulogu u ratu, bez obzira da li su u pitanju kratka koplja za bacanje ili duga, pogodna za borbu prsa u prsa.

Nastanak oružja za napad morao je da dovede i do stvaranja oružja za odbranu. U Sumeru tako nastaju i prve bronzane kacige, kožni i borbeni oklop.

Borbene kočije

Prvo vojno korišćenje točka zabeleženo je na steli iz sredine trećeg milenijuma pre Hrista. Na njoj je Eanatum, vladar Lagaša, prikazan na borbenim kočijama. Sumerska borbena kola obično su imala četiri točka i bila su potrebna četiri magarca da je vuku. Izum kočija jedan je od najvećih vojnih izuma u istoriji. Iako se one prvi put koriste u Sumeru u ratovima Međurečja, u tom periodu nemaju značajnu ulogu.
Kočijaši i kopljanici i strelci na bojnim kolima tek u armijama drugih naroda bronzanog doba - Hiksa, Heta, Hananejaca, Egipćana i Asiraca - postaju elitne jedinice koje neprijatelju nanose prvi i glavni udar.

Složeni luk

Luk i strela su svakako najvažnije oružje u borbi na daljinu, savršeno oružje. Ipak, jednostavan luk nije imao dovoljno dalek domet pa je moralo da bude izmišljeno slično, ali ubojitije oružje. I to se dogodilo. U Sumeru, u doba Sargonida, pojavljuje se složeni luk - car Naramsin prva je osoba naslikana sa složenim lukom u rukama. Ovaj luk se, za razliku od običnog, pravio od čvršćeg materijala, životinjskih rogova, na primer, i imao je dvostruko veći domet od običnog. Naravno, bio je mnogo ubojitiji i precizniji.

A. Ivanović

Gvozdeno doba

Razvoj oružja i vojne veštine u Sumeru i Egiptu bronzanog doba, koliko god sjajan bio, samo je početak. Od sredine drugog milenijuma pre Hrista do pada Rimskog carstva u petom veku, dogodila se prava revolucija u razvoju ratne tehnike - oružje napravljeno od gvožđa postaje ubojitije i mnogo češće se koristi. Ovo doba je doba stalnog rata i stalnog napretka ratne tehnike.

Nov materijal

Pretpostavlja se da gvožđe prvi put za pravljenje oružja koriste Heti, mikenski Grci i Kelti, otprilike krajem četrnaestog i početkom trinaestog veka pre Hrista. Tokom sledećih sto godina tajna hladnog kovanja i oblikovanja gvožđa raširila se po celom Bliskom istoku.

Kada su se "narodi s mora", u dvanaestom veku pre Hrista, pojavili na istorijskoj sceni, oni su imali gvozdeno oružje. Jedina šansa da se Egipat i ostale napadnute države odbrane od tehnički naprednijeg protivnika bio je da prihvate to oružje. I oni to čine.

Prednost

Kovači gvožđe zagrevaju i oblikuju udarcima čekića i ovo iskovano oružje postaje čvršće i sigurnije od bronzanog. Nije prošlo ni sto godina od prve upotrebe gvožđa kada je otkriven i način oplemenjivanja ovog metala i ono postaje osnovni materijal za oružje svih armija tog doba.

Značaj gvozdenog oružja za razvoj vojne mašinerije, ipak, nije bila samo njegova čvrstina: gvožđe je pobedilo bronzu zato što je bilo rasprostranjenije. Da bi se napravila bronza, bilo je potrebno pronaći kalaj koji nije baš čest u prirodi. S gvožđem je situacija bila potpuno drugačija: bilo ga je lako naći i obraditi. To je omogućilo da se proizvodi više oružja, ali i da ono bude jeftinije.

Masovnost armija

Dok je sumerska vojska početkom trećeg milenijuma pre Hrista, u doba Sargona Velikog, imala 5.400 vojnika, armije gvozdenog doba mnogo su veće. Asirska vojska, prva potpuno naoružana gvozdenim oružjem, u osmom veku pre Hrista ima najmanje 200.000 ratnika. Persijski car Darije je, tokom pohoda na Grčku, skupio vojsku od 360.000 vojnika, ali to nije bila cela armija. Sasvim logično je da ostatak zemlje nije ostavljen bez vojske. Još više vojnika ima imperija poput Rima.

Osim toga, u gvozdenom dobu pojavljuje se prava profesionalna vojska. Još u Egiptu organizovane su vojne vežbe, ali one su bile ograničene na period rata. Pojavom jeftinijeg i rasprostranjenijeg oružja svaki slobodni stanovnik zemlje imao je vojnu obavezu - okupljanja vojske su mnogo češća i duže traju. To je, naravno, zahtevalo i stvaranje stalnog kadra koji će te ljude obučavati i pripremati za borbu, pa sa pojavom gvozdenog oružja nastaje i prva prava profesionalna vojska.

Razvoj naoružanja

Samo oružje u gvozdenom dobu ne razlikuje se revolucionarno od onog iz prethodnog perioda: i dalje se koriste kratka koplja za bacanje i duga za blisku borbu, kratki mačevi su glavno oružje za borbu prsa u prsa, a u svakom arsenalu su i bojne sekire, buzdovani, lukovi i strele... Samo je metal koji se koristi za pravljenje vrhova i sečiva čvršći i oštriji.

Samostrel je, ne računajući opsadne sprave, jedino novo oružje koje se pojavilo. Ovo ručno bacačko oružje, sa mnogo većim dometom od onog koji imaju običan i složeni luk, originalni je kineski izum i pojavljuje se u petom veku pre Hrista. Ono je promenilo ratnu veštinu u ovoj dalekoistočnoj zemlji. Veruje se čak da je Sun Cu čuvenu "Veštinu ratovanja" napisao baš zbog pojave samostrela.

A. Ivanović

Ratne mašine



U gvozdenom dobu samo ručno oružje nije se drastično promenilo u odnosu na prethodni period, jedino je materijal od kojeg se ono pravilo postao čvršći i lakši za oblikovanje. Ipak, bilo je novina.

Razvijaju se gradovi sa velikim i moćnim zidinama koje je teško osvojiti. Sa čvrstim utvrđenjima moralo je da nastane i razvijeno opsadno oružje. Do gvozdenog doba gradovi su se opsedali na primitivan način: napadači bi okružili grad i čekali da se vojska i stanovnici u njemu predaju zbog gladi ili da, eventualno, napuste sigurnost zidina i stupe u borbu. Naravno, u ovakvom ratu vojnici unutar grada uvek su bili u boljem položaju. Zbog toga antički inženjeri i pokušavaju da stvore ratne mašine kojima može da se skrši moć zidina.

Nastanak



Prvi pravi majstori opsade utvrđenih gradova bili su Asirci, ratnici koji su u velikoj meri promenili vojnu strategiju svog doba. Oni su prvi delili vojsku po rodovima i organizovali inženjerske jedinice, pa nije čudno što su razvili i neverovatnu opsadnu taktiku koja je kasnije samo dalje razvijana, ali ne i drastično menjana. U osmom veku pre Hrista oni su osmislili sistem napada na tvrđavu sa više strana istovremeno.

Na jednom kraju tvrđave napali bi ovnom uz podršku pokretnih tornjeva, na drugom bi njihova pešadija potkopavala zidine grada, a na trećem bi, pomoću lestvica, deo vojske uletao u sam grad. Ova ideja je bila jednostavna - potrebno je na mesto proboja dovesti više vojnika nego što to branilac može da podnese. Tako je grad od 30.000 stanovnika mogao da organizuje odbrambenu vojsku od nekih 8.000 ljudi. Napadač se, pak, nikad nije odlučivao da krene u rat ako nije imao najmanje 30.000 vojnika.

Grčki svet

Vojske klasične Grčke bile su prilično napredne u odnosu na svoje savremenike. U svemu osim u opsadnoj tehnici. Čak i Spartanci odgajani i celog života pripremani za rat nisu imali ratne mašine. Njima je, na primer, bilo potrebno i nekoliko godina da osvoje grad koji je branilo stotinak stanovnika.

Opsadno oružje u Heladi razvija se tek u doba makedonskog kralja Filipa Arideja. On prihvata asirsku taktiku, ali nabavlja mnogo razvijenije oružje. Njegov sin i jedan od najvećih osvajača u istoriji Aleksandar Veliki mogao je da organizuje uspešne pohode upravo zahvaljujući ovome. Teško da bi uspeo da prošeta Persijom da su utvrđeni gradovi mogli da mu odolevaju godinama. Čak i Tir, do tada neosvojiva tvrđava na ostrvu, odolevao je Aleksandrovoj tehnici samo sedam meseci.



Rimska imperija

Veština opsadnog rata najviše se razvila u Rimskoj imperiji, državi koja je dala sve od sebe da stvori neprevaziđenu ratnu mašineriju. Samo oružje nije bilo suviše različito od grčkog, ali se strategija zasnivala na neverovatnoj organizaciji i disciplini. Kada bi se odlučili da opsednu neki grad, nisu odustajali do njegovog pada.

Prilikom opsade jevrejske tvrđave Masade, na primer, oni su oko cele planine na kojoj se nalazila izgradili kameni zid kako bi sprečili branioce da beže. Naravno, ovakva taktika nekada je podrazumevala godine rata - samu Masadu su napadali tri godine.

Oružje

Ratne mašine delile su se na opsadne i metne. Prve su služile za probijanje zidova i sakrivanje opsadnika - to su ovnovi, pokretni krovovi, kule, zakloni i mostovi, toleno... Metne sprave su služile za bacanje teških kamenih projektila ili kopalja na zidine ili branioce. To su katapulti, baliste, onagri, skorpioni, festibali... Ovo naoružanje, iako nadmoćno, nije bilo ni lako ni sigurno za upotrebu.

A. Ivanović

Aaaaaauuuuuuuu zeko, pa ti bi mogla da predajes ladno naoruzanje na Akademiji!!!

   

Levers and Gears

Leonardo recognized that levers and gears, when applied properly, could accomplish astonishing tasks. Gears were at the heart of nearly all his inventions, from the crane to the helicopter to the automatic turnspit.
stone thrower
Defense Contractor?
Like any rational human, Leonardo abhorred war -- he called it "beastly madness" -- but since Renaissance Italy was constantly at war he couldn't avoid it. He designed numerous weapons, including missiles, multi-barreled machine guns, grenades, mortars, and even a modern-style tank. He drew the line, however, with his plans for an underwater breathing device, which he refused to reveal, saying that men would likely use it for "evil in war."

evo malo drevnog...

Lov predstavlja prekretnicu u razvoju coveka. Razvio mu se trodimenzionalni vid, steko je osecaj za boje kao i bitan razvoj mozga i razdvajanje polovina.

Lov predstavlja prekretnicu u razvoju coveka. Razvio mu se trodimenzionalni vid, steko je osecaj za boje kao i bitan razvoj mozga i razdvajanje polovina.

Praćka

Praćka je verovatno jedno od najstarijih oružja poznatih čoveku, čija upotreba, na prostorima naseljenim primitivnim zajednicama ljudi, seže sve do današnjih vremena. Posebno oblikovani komadi kamena, namenjeni izbacivanju iz praćke, nađeni su već na kasnopaleolitskim nalazištima u Evropi. Ovo oružje, zajedno sa korišćenjem koplja, luka, bodeža i buzdovana, spada u red revolucionarnih promena u tehnologiji naoružanja koje su usledile tokom mezolitskog perioda (12.000 - 8.000 p.n.e). Za razliku od praćke sa drvenom račvom i gumenim kaiševima koju svi poznajemo iz detinjstva, ta drevna praćka sastojala se od jednog remena sa ležištem za projektil u vidu proširenja na sredini, ili u vidu komada kože u obliku vrećice, pričvršćene za dve uzice od kože, lanenog kanapa, strune, upredenih creva, ili metalnog lanca. Projektil je stavljan u ležište koje je pridržavano jednom rukom, a dva sastavljena kraja praćke držala su se u drugoj ruci. Ispružanjem slobodne ruke nanišanio bi se cilj, a potom izveo trostruki zamah iznad glave. Otpuštanjem jednog od krajeva praćke, projektil, nošen centrifugalnom silom, bio bi odapet. Kameni, metalni ili keramički projektili (lat. glans) korićeni su kao uobičajeno streljivo za praćku (lat. funda). Kao projektili za praćku u početku su korišćeni kameni obluci koje je bilo lako naći u prirodi, na morskoj ili rečnoj obali. Vremenom, počinju da se proizvode zrna posebne težine i specifičnog oblika, sračunatog da pruža manji otpor vazduhu, te da u isto vreme poveća brzinu i domet, a samim tim i efikasnost oružja. Poznati su primerci zrna od različitih vrsta kamena, od magnetita, hematita, diorita i drugih tvrdih materijala, ali i od pečene zemlje, olova i bronze. Domet praćke u rukama stručnjaka za ovu vrstu oružja i pri idealnim vremenskim uslovima iznosi oko pola kilometra. U borbenim okolnostima, koje su najčešće daleko od idealnih, može se pre očekivati domet od oko 200 m i nešto više, što sve zavisi i od veličine praćke, težine i oblika projektila, kao i brojnih drugih okolnosti (izgled reljefa, jačina i pravac vetra i slično). Teški kameni projektili veličine pesnice, izbačeni iz praćke, mogli su da izazovu ozbiljne frakture kostiju glave, ekstermiteta ili grudnog koša. U kasnijim vremenima praćka je sa uspehom korišćena čak i prilikom borbe sa oklopljenim protivnicima. Sasvim je izvesno da se ovo dalekometno oružje, ubitačnije od tadašnjeg luka, a svakako većeg dometa i preciznosti, koristi u VII milenijumu p.n.e. i odomaćeno u neolitskim zajednicama, kako u Evropi, tako i na Istoku, gde je praćka bila posebno rasprostranjena. Na velikom broju arheoloških nalazišta u Anadoliji otkriveni su projektili od pečene zemlje. U Čatalhujuku, na tlu današnje Turske (7.000 godina p.n.e), nailazimo i na neke od prvih likovnih predstava neolitskih praćkaša. Na lokalitetu Hasuna (4.500 godina p.n.e.) u Iraku, konstatovana su zrna za praćku od keramike, a takođe i na lokalitetu Tepe Gavra (3.500 godina p.n.e.) na severu Mesopotamije. Pojava glinenih projektila za praćku na poznoneolitskim i eneolitskim nalazištima u Grčkoj (Sesklo), ali i na na našem tlu, takođe svedoči o rasprostranjenosti ove vrste oružja na teritoriji Balkana. Keramička zrna za praćku korišćena su i na tlu Irana, Fenikije, Egipta i dalje sve do Indije. Asirci su praćkaše koristili u sadejstvu sa drugim streljačkim jedinicama i to pre svega prilikom zauzimanja utvrđenih gradova. Gađanje projektilima koji su padali u visokom luku bilo je naročito delotvorno protiv branilaca na teško dostupnim zidinama utvrđenja. Vrlo brzo, upotreba praćke kao oružja koje će po preciznosti, ubitačnosti i dometu dugo prednjačiti nad ranim oblicima ratnih i lovačkih lukova, proširiće se po celom Sredozemlju. Primerci projektila pronađeni na Kritu, ukazuju da se praćka na grčkom tlu koristi i tokom mikenske epohe. U vremenu kada je, od arhajske epohe pa nadalje na teritoriji Grčke dominiralo hoplitsko naoružanje, pa i kasnije, u vojsci makedonskih kraljeva, veština gađanja praćkom, uostalom kao i lukom i strelom, spadala je u domen stranih, najamničkih odreda. I pored činjenice da je upotreba praćkaša u ratnim operacijama postojala u Grčkoj i ranije, hoplitski polisi uglavnom daju primat tradicionalnim vidovima naoružanja - maču i dugom probodnom koplju. Streljačke i praćkaške jedinice uvode se na ovim prostorima u većoj meri verovatno s početka V veka p.n.e. Njihova pojava u neposrednoj je vezi sa borbenim iskustvom koga su grčki ratnici sticali na Bliskom Istoku, najpre kao najamnici, a kasnije i kao protivnici persijske carevine, u kojoj su upotreba praćke i sve prednosti lako naoružanih trupa na bojnom polju bili dobro poznati. Važne podatke o ovom razdoblju istorije razvoja ratne veątine kod starih Helena daje nam grčki pisac Ksenofon, koji izdvaja spretnost stanovnika Roda u korišćenju ovim oružjem. U svome spisu Anabasis on navodi da je u određenom trenutku morao da teško naoružanu pešadiju sa Roda upotrebi kao praćkaše. Ovo za Rođane i nije predstavljao veliki problem s obzirom na to da se radilo o njihovom nacionalnom oružju. U daljem izlaganju, isti autor tvrdi da su njegovi praćkaši sa Roda nadmašili domet i preciznost persijskih strelaca. I kasnije, među odredima plaćenika, pored strelaca sa Krita, vrlo često se pominje legendarna veština praćkaša sa Roda, koji će se proslaviti i prilikom opsade Sirakuze, početkom III veka p.n.e. Praćka kao oružje nomada i pastira, korišćeno protiv zveri koje napadaju stada, moglo se koristiti na bilo kojoj vrsti reljefa za napad ili odbranu utvrđenih gradova, protiv bornih kola i konjice. Koristili su je stari Jevreji, Egipćani, Asirci i drugi orijentalni narodi od kojih je praćka preneta Grcima. Među Jevrejima, posebno vešti su bili levoruki praćkaši iz plemena Venjaminita. U vojskama antike, pa i kod starih Jevreja, prisustvo ratnika sa dominantnom levom rukom predstavljalo je poseban problem. Naime, u uobičajenom zbijenom borbenom poretku, većina boraca nosila je mač u desnoj, a štit u levoj ruci. U takvom ustrojstvu trupa, prisustvo levorukih ratnika dovelo bi do pometnje u borbi i do razbijanja poretka. Iz ovog razloga levoruki ratnici izdvajani su od ostalih i okupljani u posebne trupe specijalizovane za gađanje iz praćke. Stvarajući skulpturu Davida, Mikelanđelo, kao dobar poznavalac biblijskih tema i ratne veštine, morao je svakako imati ovo na umu. To je verovatno i razlog zašto je ovog legendarnog praćkaša prikazao sa oružjem u levoj ruci. U vojsci Rimskog carstva, angažovane su uglavnom pomoćne trupe stranih najamnika. Upotrebu praćke Rimljani su, kao i Grci, preuzeli sa Orijenta. Koristeći tradicije i iskustava vojske klasične i helenističke epohe, oni su angažovali za ovu svrhu posebno uvežbane auksilijarne jedinice iz krajeva poznatih po preciznosti i veštini gađanja praćkom (Sirija, Ahaja, Baleari, Rod). Iako naizgled naivno i možda za današnja shvatanja primitivno oružje, zrna izbačena iz praćke igrala su tokom antike vrlo ozbljnu ulogu u ratu. Zasipajući protivničke vojnike u napadu ili odbrani kišom projektila, od kojih su neki iznosili i po nekoliko stotina grama, praćkaši (lat. fundatores) su ometali i usporavali protivničko napredovanje pa i nanosili ozbiljne gubitke neprijatelju, predstavljajući važnu podršku glavnim vojnim snagama. Objašnjavajući bojne redove na koje je po ratnom pravilu razvrstavana rimska legija pred bitku, Vegecije, rimski pisac s kraja IV veka n.e, praćkaše stavlja u peti borbeni red, odmah iza lako naoružanih boraca četvrtog reda sastavljenog od strelaca i bacača lakih kopalja. Mlađi i još neiskusni vojnici nastupali su u istom borbenom redu, često bez ikakvog naoružanja. Oni su služili kao pripomoć praćkašima i jednostavno bacali kamenje iz ruke. Pored drugih vojnih veština i gađanje kamenom, bilo rukom ili iz praćke, spadalo je u redovnu obuku regruta tokom prvih nekoliko meseci po stupanju u vojnu službu. Josif Flavije, antički pisac iz I veka n.e, u delu Judejski rat vrlo često spominje odrede praćkaša koje su Rimljani koristili u borbi protiv jevrejskih pobunjenika. Kao strane plaćenike u rimskoj vojsci, on izdvaja po nacionalnosti praćkaše iz Sirije. Prema opisima koje nam on daje, praćkaši su i tokom Judejskog rata rado korišćeni prilikom opsada neprijateljskih utvrđenja. Prema navodu J. Flavija, praćkaši su dejstvovali u saglasnosti sa ostalim bacačkim odredima u koje su pored strelaca i bacača lakih kopalja spadala i odeljenja koja su opsluživala "artiljerijska" oruđa velikih bacača: onoguri, baliste i katapulti. Stalnim streljanjem po braniocima utvrđenja, ponekad gađajući i sa visokih opsadnih tornjeva, oni su predstavljali snage koje su ometale branioce bedema i omogućavale svojim trupama da se približe bedemima. Ovaj antički pisac, koji je i sam učestvovao u ratu protiv Rimljana, zabeležio je da je praćka u većoj meri korišćena i na suparničkoj strani, kod jevrejskih ustanika. Vegecije izveštava da su praćkaški odredi plaćenika upotrebljavani i u pomorskim bitkama za pripremu iskrcavanja na neprijateljsku obalu ili brod. On je, takođe, smatrao da su praćkaške jedinice idealne za suprotstavljenje ratnim slonovima. Čak i te dobro dresirane grdosije koje su nezadrživo probijale neprijateljske redove, uspaničile bi se pod stalnom paljbom sićušnih zrna izbačenih iz praćke. Pobesneli slonovi nagnali bi se tada u bekstvo ne razlikujući sopstvene trupe od protivničkih. Posebnom veštinom, priča dalje Vegecije, isticali su se stanovnici Balearskih ostrva, koji su se od detinjstva navikavali na upotrebu praćke. On čak prenosi priču prema kojoj na Balearima majke uskraćuju deci svaku hranu sve dok ne pogode metu hicem iz praćke. Obično se smatra da je praćka manje uspešno oružje od luka i strele u taktičkim operacijama zato što je praćkašima trebalo suviše prostora u borbenom poretku. Da bi se izbeglo pogađanje bliskih saboraca, praćkaši su postavljani dalje od strelaca i nisu obrazovali zbijene redove. Ovo je verovatno i razlog zašto Vegecije, umesto trostrukog zamaha, preporučuje navikavanje vojnika na ispaljivanje projektila u jednom zamahu. Ovo iskonsko oružje prvih lovaca, pastira i stočara, jednostavno po obliku i upotrebi, nadživeće mnoge druge, složenije oblike naoružanja. Uprkos suštinskim promenama koje je na bojnom polju donela upotreba baruta i vatrenog naoružanja, podatke o korišćenju praćkaških odreda u vojskama feudalne Evrope pratimo sve do XVI veka, pa i kasnije. U vreme kada je vatreno oružje potisnulo upotrebu luka i samostrela, praćka će se koristiti i dalje. Mnogi projektili za praćku nađeni su, recimo, na poprištu bitke kod Aljubarote, u kojoj je Portugal osigurao samostalnost u odnosu na Španiju 1385. godine. Takođe, sve do 1572. godine hugenotski praćkaši, koji su se proslavili u opsadi Sansera bili su nazivani arquebusses de Sancerre. Takođe, postoje i svedočanstva o upotrebi praćkaških jedinica tokom turskih opsada Kontantinopolja 1396-97. i 1453. godine. Prema iskazima nekih očevidaca, u XIX veku francuska arheološka ekspedicija bila je kod Suze napadnuta od strane lokalnog stanovništva sa "... nekvalitetnim puškama, pištoljima, kopljima i znatno opasnijim praćkama". Početkom XX veka, pišući o plemenu Tanala sa Madagaskara, jedan očevidac je potvrdio da su u rukama domorodaca, na udaljenosti od 50-60 m, praćke jednako ubitačne kao i vatreno oružje. Kuriozitet predstavlja i podatak zabeležen iz doba španskog građanskog rata, da su prilikom borbi oko fašističkog uporišta Alkasara 1936. godine korišćene praćke i to za ubacivanje granata preko bedema opsednutog utvrđenja. I danas, upotrebu ovog drevnog oružja često beleže televizijske reportaže o sukobima između palestinskih demonstranata i izraelske vojske.

mr Miroslav Vujović

asistent na Katedri za klasičnu arheologiju
Beograd