Bitka kod Rorkovog prelaza
Deo Anglo-Zulu rata

Vreme:   22. januar–23. januar, 1879.
Lokacija:   Rorkov prelaz, Južna Afrika
Rezultat:   Britanska pobeda

Sukobljene strane
Britanci   Zulu ratnici
Zapovednici
Džon Čard
Gonvil Bromhed   Princ Dabulamanzi
Jačina
139 vojnika   4.000 ljudi
Gubici
17 poginulih, 10 ranjenih   500-600 poginulih

Rorkov prelaz je misionarska postaja u KvaZulu provinciji u Natalu, u Južnoj Africi, koja se nalazi u blizini prirodnog gaza na reci Bufalo. Tokom Anglo-Zulu rata, odbrambena bitka kod Rorkovog prelaza, koja se odigrala 22-23. januara 1879. god. usledila je odmah nakon ponižavajućeg britanskog poraza u Bici kod Isandluane. Sto tridesed devet britanskih vojnika uspešno je odbranilo postaju od snažnog napada preko 4.000 Zulu ratnika.


Uvodni događaji

22. januara, u dva časa posle podne, major Spalding, koji još uvek nije bio obavešten o britanskom porazu u Bici kod Isandluane, napustio je misionarsku postaju u nameri da utvrdi tačnu poziciju prve čete 24. Vorvikširskog pešadijskog puka, koja je kasnila dva dana, dok je poručnik Džon Čard, pripadnik Kraljevskog inženjerijskog korpusa odjahao do gaza kako bi izvršio inspekciju radova koje su izvodile inžinjerijske jedinice. Negde oko 15.30 dva oficira Natalskog urođeničkog kontintenta – poručnik Vejn i Adendorf – dojahali su do gaza noseći vesti o Isandluani i upozorenje da se jedan krak Zulu snaga kreće u pravcu misionarske postaje. Sveže vesti stigle su i u formi poruke od kapetana Eseksa, ali u njoj nije bilo ni reči o nastupajućim Zulu snagama. Iako tačno poreklo odluke da se ostane i bori nije moguće precizno utvrditi, tri oficira u postaji — poručnici Čard i Bromhed i vršilac dužnosti pomoćnika komesara Džejms Lengli Dalton – ubrzo su se složili da je ovo jedina ispravna odluka; oficiri su ozbiljno shvatili Daltonovo upozorenje da bi njihova kolona sa kolima punim ranjenika, na otvorenom prostoru, predstavljala lak plen za brojčano nadmoćnije Zulu snage.

Zulu snage koje su se približavale postaji, sastojale su se od uDloko, uTulvana i uDlujengve regimenti i brojale su preko 4.000 odmornih ratnika, koji nisu učestvovali u Bici kod Isandluane. Nasuprot uvreženom mišljenju Zulu snage su bile naoružane vatrenim oružijem, ali se radilo o zastarelim musketama koje su bile inferiorne u odnosu na britanske Martini-Henri puške.

Nakon što su doneli odluku da ostanu i bore se, Čard i Bromhed su otpočeli pripreme za odbranu postaje. Sanduci sa biskvitima teški skoro 45 kg i vreće sa kukuruzom upotrebljeni su za izgradnju improvizovanog odbrambenog bedema visokog 60 cm (see Lt. Chard's Map) oko skladišta, bolnice, domaćinstva Vitovih i kamenog obora. Uključivanje bolnice u odbrambeni perimetar značajno je uvećalo površinu koju je trebalo braniti zbog čega je Čard naredio izgradnju druge odbrambene linije koja bi bila zaposeta u slučaju povlačenja. Zgrade u sastavu odbrambenog perimetra su dodatno utvrđene, u spoljnim zidovima su otvorene puškarnice, a vrata ka spoljašnjoj strani perimetra su zabarikadirana. Čard je ukupno imao oko 100 borbeno sposobnih ljudi (ne računajući ranjenike) iz B čete 2/24 pešadijskog puka, Stivensonovo odeljenje Natalskog urođeničkog kontingenta i urođeničke konjanike pod komandom poručnika Vosa – snage koje su prema Čardovoj pretpostavci bile dovoljne da odbiju predstojeći napad.

Bitka

U 16.00 časova istog dana, hirurg Džejms Rejnolds, Oto Vit – švedski misionar koji je bio zadužen za vođenje postaje – i armijski sveštenik otac Džordž Smit sjurili su se niz Oskarberg, brdo u blizini postaje, sa vestima o Zulu snagama koje prelaze reku „na manje od pet minuta hoda od postaje“. Ubrzo zatim jedan od urođeničkih izviđača iz odeljenja poručnika Vosa izvestio je o Zulu snagama koje su udaljene manje od minuta hoda od postaje. Vest o nadolazećim Zulu snagama izazvala je paniku među urođeničkim jedinicama poručnika Vosa, koje su napustile postaju (poručni Vos pobegao je sa njima). Videvši svoje sunarodnike kako napuštaju postaju i pripadnici Natalskog urođeničkog kontingenta pod Stivensonovom komandom odlučili su se za begstvo. Razbešnjeni činjenicom da su Stivenson i njemu potčinjeni evropski oficiri napustili položaj zajedno sa svojim ljudima, nekoliko britanskih vojnika otvorilo je vatru za njima i ubilo je kaplara Bila Andersona koji je pogođen u glavu.

U trenu, odbrambene snage su oslabljene za više od polovine ljudstva – preostalo je oko 140 ljudi od kojih se samo za 80 pripadnika B čete moglo reći da predstavljaju pravu vojnu jedinicu dok je preostalih 30 pripadnika ove čete bilo onespsobljeno za borbu. Čard je odmah shvatio da je potrebno smanjiti odbrambeni perimetar i naredio je da se izgradi nova odbrambena linija po sredini postaje i da se bolnica evakuiše. Nakon što su urođeničke snage pobegle, redov Fredrik Hič, koji je bio na osmatračnici na krovu skladišta, izvestio je o približavanju Zulu snaga jačine oko 4.000-6.000 ratnika. Nedugo zatim, odmah iza Zulu prethodnice naišao je prvi talas od oko 600 Zulu ratnika, koji se pojavio iza Oskarberga i koji je napao južni zid postaje između bolnice i skladišta. U tom trenutku narednik Henri Galager izrekao je rečenicu koja će kasnije često biti citirana: „Evo ih dolaze, gusti kao trava i crni kao grom!“

Britanci su u početku otvorili sporadičnu vatru sa razdaljine od oko 500 jardi, ali se britanska vatra ubrzo ustalila i Zului su počeli da trpe velike gubitke. Najveći deo napadačkih snaga je zaobišao zid, deo je ostao u zaklonu prikovan snažnom britanskom vatrom, a deo se povukao na terase Oskarburga odakle je otvorio vatru na britanske snage. Zului su zatim napali na bolnicu i severo-zapadni zid pa su se na barikadama ubrzo razvile žestoke borbe prsa u prsa u kojima su učestovali Bromhed i Dalton. Britanski zid je bio previsok da bi ga Zului preskočili zbog čega su pokušavali da se provuku ispod njega napadajući britance kopljima i otvarajući vatru kroz zid, ne bi li se dokopali britanskih pušaka. Na pojedinim mestima koristili su tela mrtvih saboraca kako bi preskočili odbrambeni zid ali su ih Britanci zaustavili koristeći bajonete.

Vatra Zulu snaga, kako ona ispod zida tako i vatra sa obronaka planine Oskarberg ubrzo je počela da uzima svoj danak. Kaplar Ferdinand Šies je pogođen u nogu, a zatim mu je kapu sa glave odneo Zulu metak; komesar Dalton je pogođen metkom u rame i odnet je sa borbenog položaja kako bi mu bila ukazana medicinska pomoć; bubnjara B čete Kifa metak je okrznuo po glavu; kaplar Skamel iz Natalskog urođeničkog kontingenta je pogođen u leđa, dok je redov Birn prilikom pokušaja da mu pomogne, pogođen u glavu i ostao je na mestu mrtav; poginuo je i „Old king“ Kol, redov iz B čete. Vatra koju su otvarali Zulu ratnici sa obronaka planine je postajala sve gora i odnela je još tri života; poginuli su redovi Skenlo, Fejgen i Čik.

Čardu je postalo jasno da se prednji zid, koji je konstantno bio pod napadom, ne može odbraniti, zbog čega je oko 18.00 časova naredio povlačenje svojih ljudi u dvorište, a napuštene su i dve prednje sobe bolnice. Položaj bolnice je bio veoma težak. Puškarnice koje su otvorene u zidovima bolnice predstavljale su rizik po branioce jer su Zului grabili puške koje su štrčale iz puškarnica, dok bi svaka prazna puškarnica poslužila Zulu ratnicima da otvore vatru na branioce unutar bolnice.

Nakon što su dve prednje sobe bolnice napuštene, Džon Vilijams je počeo da probija prolaz između centralne i zadnje sobe. Čim je prolaz otvoren, vrata centralne sobe našla su se pod žestokim napadom Zulu ratnika. Vilijams je imao jedva toliko vremena da izvuče dva ranjenika iz sobe pod zaštitom Džozefa Vilijamsa koji je uspeo da ubije nekoliko Zulua pre nego što je poginuo. Preostali ljudi u sobi, redov Horigan, Adams i još dva pacijenta su na smrt izbodeni. Vilijams je preostala dva pacijenta odvukao u sobu na uglu u kojoj su bili redov Huk i još devet pacijenata.

Prethodna scena se ponovila; Vilijams je pijukom pravio otvor ka susednoj sobi dok se Huk suprostavljao Zuluima. U razmeni vatre koja je usledila, Huka je jedan metak pogodio u šlem i ošamutio ga je. Za to vreme, Vilijams je dovoljno proširo otvor i odvukao je preostala dva pacijenta u susednu sobu u kojoj se nalazio samo redov Voters. Poslednji čovek koji je napustio sobu bio je Huk koji je, nekoliko trenutaka pre nego što je prošao kroz otvor u zidu, ubio nekoliko Zulua koji su provalili vrata. Vilijams se ponovo bacio na posao, podstaknut činjenicom da je krov bolnice u plamenu, dok su Huk i Voters otvarali vatru kroz puškarnicu i otvor u zidu. Posle pedeset minuta, otvor je bio dovoljno veliki da se kroz njega provuku pacijenti i vojnici kao i da se spase redov Voters koji se sakrio u orman. Poslednju sobu, koju su branila dva redova po imenu Džouns, pacijenti i vojnici napustili su kroz prozor, a zatim su trčeći preko dvorišta došli do britanske barikade. Od jedanest pacijenata, koliko je bilo u bolnici, borbu je preživelo devet pacijenata i svi branioci.

Sa evakuacijom bolnice završeno je sužavanje odbrambenog perimetra. Nakon što se smrklo, napad Zulua je intenziviran. Napadačkim snagama pridružili su i snajperisti sa Oskarberga koji zbog noći nisu mogli da uspešno dejstvuju na britanske položaje. Obor za stoku se našao pod snažnim napadom zbog čega je evakusan oko 22.00 časa. Preostali vojnici sada su branili samo mali utvrđeni pojas oko skladišta. Tokom noći Zului su stalno napadali britanske položaje; napad je oslabio tek negde iza ponoći, a u potpunosti je prestao oko 02.00 da bi ga zamenila snažna puščana vatra koja je trajala sve do 04.00. Britanci su imali ukupno petnest poginulih i osam teško ranjenih (uključujući Daltona) dok je skoro svaki britanski vojnik bio lakše ranjen. Vojnici su bili veoma iscrpljeni borbom koja je trajala više od deset časova, a zalihe municije su bile na izmaku.

Kada je svanulo Britanci su ustanovili da su Zului otišli; sve što je iza njih ostalo bio je veliki broj mrtvih – izbrojano je preko 370 tela. Poslate su patrole kako bi izvidile bojište, pokupile oružje i locirale preživele. Oko 7.00 časova na horzontu su se pojavili Zulu ratnici ali napad nije usledio. Zulu ratnici koji su pre bitke proveli šest dana na maršu i koji dva dana nisu ništa jeli, bili su iscrpljeni. Udaljeni nekoliko dana hoda od najbližih zaliha Zului su odustali od daljeg napada i vratili su se putem kojim su došli.

Oko 8.00 časova doručak britanskih vojnika prekinula je pojava nove vojne formacije na horizontu. Na sreću britanskih vojnika koji su već bili zauzeli odbrambene položaje, radilo se o britanskim snagama pod komandom lorda Čelmsforda. Bitka je bila završena.

Viktorijini krstovi
 
Umetnički prikaz Bitke kod Rorkovog prelaza.   Za više informacija pogledajte Spisak učesnika Zulu rata nosilaca Viktorijinog krsta.


Braniocima Rorkovog prelaza dodeljeno je 11 Viktorijinih krstova, od kojih 7 pripadnicima 24. pešadijskog puka. To je najveći broj ovih odlikovanja koji je ikada dodeljen učesnicima u jednoj bici. Ovako veliki broj visokih odlikovanja možda se može pripisati reakciji na britanski poraz u Bici kod Isandluane, iako su u toj bici Britanci ubili dva puta više neprijatelja u odnosu na sopstvene gubitke. Ushićenost pobedom kod Rorkovog prelaza odvukla je pažnju javnosti od poraza kod Isandluane kao i od činjenice da je lord Čelmsford prekršio naređenje kada je sa svojim snagama ušao u Zululend.

Dalton nije bio prvobitno nominovan za odlikovanje, ali je ipak 1880. god. odlikovan Viktorijinim krstom koji mu je dodeljen na osnovu svedočenja brojnih učesnika u bici koji su tvrdili da značajan deo zasluga za uspešnu odbranu pripada njemu, a ne Čardu i Bromhedu.
Kaplar Vilijam Vilson Alen
Poručnik Gonvil Bromhed
Poručnik Džon Rous Meriot Čard
Vršilac dužnosti pomoćnika komesara Džejms Lengli Dalton
Redov Frederik Hič
Redov Alfred Henti Huk
Redov Robert Džouns
Redov Vilijam Džouns
Hirurg Džejms Henri Rejnolds
Kaplar Kristijan Ferdinand Šies
Redov Džon Vilijams

Umetnička vizija i dramatizacija bitke

Događaji u vezi sa napadom na Rorkov prelaz prvo su prikazani na umetničkim slikama vojnih slikara kao što su Elizabet Batler i Alfons de Nuvil. Njihovi radovi su bili veoma popularni među stanovnicima Britanske imperije, ali su skoro sasvim zaboravljeni do vremena kada je 1964. god. snimljen igrani film „Zulu“. Tokom 1979. god. Bitka kod Isandluane dramatizovana je u igranom filmu „Zora Zulua“. Bitka je dobila svoje mesto i u delu vojnog istoričara Viktora Dejvisa Hensona pod nazivom „Pokolj i kultura“ kao jedna od ključnih bitka koje demonstriraju sve prednosti zapadne vojne taktike.

Posle bitke

Nakon bitke, preživeli su ostavljeni bez skloništa i bez medicinske nege. Kao rezultat nebrige među učesnicima bitke raširile su se bolesti kao što su tifus i kolera. Jedini stranac koji je ikada dobio Viktorijin krst, kaplar Kristijan Ferdinand Šies, umro je u siromaštvu pet godina kasnije, na brodu za Englesku. Jedini njegov imetak bio je Viktorijin krst koji je danas izložen u pukovskom muzeju, zajedno sa ostalim odlikovanjima koja su dodeljena učesnicima bitke kod Rorkovog prelaza.

Videti takođe
Vojna istorija Južne Afrike

Reference
Military Heritage discussed Rorke's Drift and the politics of the Victoria Cross (Roy Morris Jr., Military Heritage, August 2005, Volume 7, No. 1, p. .
Morris, Donald R. The Washing of the Spears: A History of the Rise of the Zulu Nation under Shaka and Its Fall in the Zulu War of 1879
Knight, Ian, Rorke's Drift 1879, "Pinned Like Rats in a Hole"; Osprey Campaign Series #41, Osprey Publishing 1996
Snook, Lt Col Mike, 'Like Wolves on the Fold: The Defence of Rorke's Drift'. Greenhill Books, London, 2006. ISBN 1-85367-659-4

Izvor: Wikipedia

Свака част храбрим браниоцима Роркс Дрифта, али, као што један мој друг рече - имамо само енглеске изворе да је било 4-6 хиљада Зулуа, а Енглезима је после Исандлване очајнички требала блистава победа.