Istorija porote

Istorija porote vezuje se pre svega za Englesku i Srednji vek.

O nastanku porote u Engleskoj postoji više teorija. Postojala je ranije teorija po kojoj je nastanak porote vezan za zakonodavnu delatnost, odnosno da je porota uvedena određenim zakonskim aktima. Takvo stanovište je danas odbačeno, i preovlađuje stav da je poreklo engleske porote u ranijim plemenskim pravima. Istraživanja su utvrdila da nije postojao uticaj keltskog prava, te se uticaj pre svega svodi na franačko-normansko pravo.

Uvođenje preteče porote vezuje se za normansko osvajanje Engleske 1066. godine. Normani, poreklom Vikinzi sa severa Evrope, prihvatili su franačke pravne tekovine. Tako je u Englesku donet institut dokazne porote, ali trebalo bi imati u vidu da postoji realna mogućnost da je taj institut već i bio poznat kod anglo-saksonskog, germanskog stanovništva. U svakom slučaju, dokazna porota imala je bitno drukčiju ulogu od današnje koja je presuđujuća. Dokazna porota je bila dokazno sredstvo, a sačinjavali su je svedoci koje su pozivale same stranke kako bi dokazale svoje navode, zaklinjanjem da je tvrdnja tačna. Korišćena je pre svega u gra-đanskim postupcima, naročito u pogledu vlasništva, a broj “porotnika” je mogao varirati, ali je uglavnom bio ustanovljen na 12, kao i u franačkom pravu. U slučaju da je optuženi poznat kao osoba lošeg karaktera, broj potrebnih svedoka-porotnika koji su morali da se zakunu bio je 36.

Postojalo je više slučajeva gde se porotno dokazno sredstvo nije moglo koristiti pa je tu primenjivan “božji sud”, iracionalno dokazno sredstvo čiji su oblici ispoljavanja bili raznovrsni i najčešće okrutni ( prislanjanje vrelog gvožđa na dlan, vađenje predmeta iz ključale vode, bacanje optuženog u vodu i dr.). Bilo je u određenim slučajevima i primene sudskog dvoboja – pravog oružanog dvoboja, od čijeg je ishoda zavisio i ishod spora. I ovo se smatralo jednim oblikom božjeg suda jer se smatralo da i Bog odlučuje o ishodu bitke. Krivični postupci su smatrani posebno pogodnim za primenu raznih oblika božjih sudova.

Nehumanost ovakvog načina suđenja dovela je do reakcije naroda i zahteva za njegovim ukidanjem. Na to je reagovala i katolička crkva, ukinuvši božje sudove odlukama Lateranskih sabora iz 1215. godine. To je bio razlog da se dokazna porota prenese i u krivične postupke, gde je vremenom postala nezaobilazna.

Proces prerastanja dokazne porote u presuđujuću bio je dugotrajan, a važan momenat koji objašnjava evoluciju je i propis engleskog parlamenta iz 1352. godine po kojem u poroti koja odlučuje o krivici (presuđujuća) ne mogu sedeti porotnici koji služe za dokazivanje. Ovo pokazuje da dva tipa porote još uvek koegzistiraju sa tendencijom sve manje primene dokazne porote. Od značaja je i Vestminsterski statut iz 1275. godine kojim je propisano da osoba koja ne pristane na porotno suđenje biva zatočena pod teškim uslovima, što je ukinuto tek 1827. godine i zamenjeno pretpostavkom krivice osuđenog u takvom slučaju. Konačan prelaz sa dokazne na presuđujuću porotu desio se tek u Novom veku kada je 1650. godine presuđujuća porota postala jedina. Činjenice su iznošene pred 12 porotnika koju su davali svoju odluku o njima. Takav sistem opstaje, u svim bitnim elementima, do danas.

Porota se dalje širila sa britanskim kolonijalnim osvajanjima, a ostala je sastavni deo pravosudnog sistema velikog broja zemalja bivše britanske imperije.

Izvor: Wikipedia