Stanoje Stanojević

rođen:   24. avgust, 1874.
Novi Sad, Austro-Ugarska
preminuo:   30. juli, 1937.
Beč, Austrija


Stanoje Stanojević (1874-1937), veliki srpski istoričar, prvi srpski enciklopedista, član Srpske kraljevske akademije, redovni profesor Beogradskog univerziteta.

Biografija

Stanoje Stanojević je rođen 12. avgusta 1874. godine u Novom Sadu gde se školovao do velike mature. Studirao je u Beču, a među profesorima su mu bili čuveni naučnici Vatroslav Jagić i Konstantin Jiriček. Već kao 20-godišnji student svojim radom "Prilošci bibliografiji srbulja" privukao je pažnju profesora Konstantina Jirečeka, tada najboljeg poznavaoca srednjovekovne istorije Južnih Slovena. Doktorirao je 1896. odbranom teze "Die Biographie Stefan Lazarević's von Konstantin dem Philosophen als Geschichtsquelle" (Biografija Stefana Lazarevića od Konstantina Filozofa kao istorijski izvor), koju je V. Jagić uvrstio u svoj Arhiv za slovensku filologiju. Po završenim studijama u Beču usavršavao se u Nemačkoj, Rusiji i Turskoj. Kod Fjodora Uspenskog i Karla Krumbahera je obogatio znanje iz vizantologije, koja ostaje njegova velika ljubav celi život; poglavito vizantijsko-srpski odnosi. God. 1898-99. radi u Ruskom arheološkom institutu u Carigradu gde je bio i profesor u srpskoj gimnaziji.

Profesorska karijera

Stanojević je pisao kritičke osvrte na istoričarska dela, obično veoma oštre, što mu je stvaralo teškoće i neprijatnosti. Izabran za docenta srpske istorije na beogradskoj Velikoj školi, ali nije potvrđen, jer tadašnji predsednik vlade Vladan Đorđević nije zaboravljao Stanojevićevu negativnu kritiku njegove knjige "Grčka i srpska prosveta" iz 1896. god. Posle nepotvrđivanja izbora odlazi na usavršavanje u inostranstvo, a u Srbiju se vraća god. 1900.
Za docenta srpske istorije na Velikoj školi izabran je 1900. godine. 1905. kada je Velika škola prerasla u Beogradski univerzitet, izabran je za vanrednog profesora a 1919. za redovnog profesora Narodne istorije, što je ostao sve do smrti. Za dopisnog člana Srpske kraljevske akademije izabran je relativno rano, 1905. godine a 1920. za redovnog člana.

Na braniku otadžbine

Učestvovao je u Balkanskim ratovima i bio u štabu Dunavske divizije I poziva, a u Prvom svetskom ratu u štabu Moravske divizije, takođe I poziva. Posle povlačenja srpske vojske preko Albanije odlazi u Petrograd gde je izabran za profesora univerziteta na kome predaje dva semestra. Od 1917. god. drži predavanja u Parizu na Sorboni a 1918. tokom letnjeg semestra na Univerzitetu u Londonu. Celo vreme Prvog svetskog rata Stanojević se aktivno zalaže za srpsku stvar, te 1915. god. pokreće biblioteku "Savremena pitanja" i kao prvo objavljujesvoj spis "Šta hoće Srbija?", Niš 1915. Na Pariskoj mirovnoj konferenciji učestvovao je kao član Istorijsko-etnografske sekcije.

Istoričarski rad

Već za vreme svoga boravka u Carigradu je započeo rad na svome široko zamišljenom delu "Vizantija i Srbi", od koga su izišle samo dve knjige. Iako je dao nekoliko veoma dobrih istraživačkih radova, naročito u mladosti. Stanojevića uglavnom karakteriše odličan prikazivački dar. Napisao je niše dela iz srpske istorije: "Vizantija i Srbi", "Sveti Sava", "Studija o srpskoj diplomatiji", "Istorija srpskoga naroda", "O južnim Slovenima u VI, VII i VIII veku" i dr.
Posebno je značajna njegova "Istorija srpskoga naroda" (Beograd 1908), čiji naučni, društveni i politički značaj treba procenjivati imajući u vidu da je pre Stanojevićeve Istorije od naučnih istorijskih knjiga postojala samo Istorija srpskoga naroda Lj. Kovačevića i Lj. Jovanovića i da je Istorija Srba K. Jirečeka objavljena tek tri godine docnije (1911).
Pokrenuo je "Jugoslovenski istorijski časopis" i organizovao "Istorijsko društvo" u Novom Sadu, čiji je predsednik bio 10 godina.

Prvi srpski enciklopedista

Već od mladosti S. Stanojević je pokazao aktivan poblicistički i prosvetiteljski rad. Piše članke po novinama, naročito u Politici čiji je bio jedan od osnivača; drži govore na mnogim zborovima. Kao veliki organizator i inicijator bio je direktor i urednik "Narodne enciklopedije Srba, Hrvata i Slovenaca", jedinog dela te vrste na našem jeziku koje je štampano ćirilicom i latinicom, Delo ima 4.000 stranica a na njemu je sarađivalo 160 autora.

U suton života

Stanojević je godinama vredno i sistematski studirao istorijske izvore i literaturu, dolazio do mnogih zapažanja, činio beleške i spremao se da napiše "Istoriju srpskog naroda u srednjem veku", u 9 knjiga. Uspeo je da priredi samo prvu knjigu, o izvorima, i to ne u konačnom vidu.
Istrošen napornim radom i zdravstvenim problemima, Stanoje Stanojević je preminuo 30. jula 1937. u sanatorijumu "Lev" u Beču od posledica operacije. Sahranjen je na Novom groblju u Beogradu.

Važniji radovi
Vizantija i Srbi, Novi Sad 1906.
Istorija srpskoga naroda, Beograd 1908.
Istorija Bosne i Hercegovine, 1909.
Studija o srpskoj diplomatiji, Beograd 1914.
Narodna enciklopedija Srba, Hrvata i Slovenaca", pokretač i urednik, Beograd 1925.
Sveti Sava, Beograd 1935.

Literatura
Enciklopedija Jugoslavije, osmi tom Srbija-Ž (1971. god.).
Elektronski katalog Narodne biblioteke Srbije.
Mala Enciklopedija Prosveta - Opšta Enciklopedija (M-Š). Izdavačko preduzeće "Prosveta", Beograd 1959.
Enciklopediski leksikon Sveznanje, Beograd 1937.
Tekst Mire Sofronijević iz pogovora Rastkovog elektronskog izdanja "Istorije Bosne i Hercegovine" Stanoja Stanojevića".

Izvor: Wikipedia