Peta dalmatinska brigada

Deo NOVJ
Datum formiranja:   3. februar 1943.
Mesto:   Bosansko Grahovo
Formacija:   
Brojno stanje:   822 vojnika i oficira
Komandant:   
Učešće u bitkama:   Bitka na Neretvi
Operacija "Citen"
Operacija "Emil"
Napad NOVJ na Benkovac oktobra 1944.
Kninska operacija 1944
Mostarska operacija 1945. godine
Ličko-primorska operacija
Tršćanska operacija
Odlikovanja:   Orden zasluga za narod
Orden bratstva i jedinstva

Peta dalmatinska brigada formirana je 3. februara 1943. u Bosanskom Grahovu, u jačini od 4 bataljona. Njen sastav sačinjavali su: 1.. bataljon (Dinarski), 2. bataljon (Kninski), 3- bataljon (Primorski) i 4. bataljon (Mosorski). Brigada je u vreme formiranja imala ukupno 550 boraca. Bila je pod komandom štaba 4. Operativne zone Hrvatske do 12. februara 1943. Od formiranja Devete dalmatinske divizije do 12. aprila 1943. Peta dalmatinska brigada bila je u njenom sastavu.

U bici na Neretvi vodila je borbe na sektoru Imotskog, Posušja i Širokog Brijega. Pri prelasku Neretve i Prenja 9. divizija zadužena je za transport i obezbeđenje Centralne bolnice. Tom prilikom je cela divizija, uključujući i Petu dalmatinsku brigadu zahvaćena tifusom.

Peta dalmatinska brigada je rasformirana 12. aprila 1943. u Nevesinju, Njenim ljudstvom uglavnom je popunjena Treća dalmatinska brigada. Ponovo je formirana kao potpuno nova brigada pod istim nazivom 13. avgusta 1943. u selu Plavno. kod Knina od jedinica Kninskog sektora. U to vreme imala je oko 1300 boraca. U početku je nazivana Kninskom brigadom, a poznata je još i pod nazivom Prva brigada Devetnaeste divizije NOVJ.

Od formiranja 19. divizije pa do kraja rata Peta dalmatinska brigada borila se u njenom sastavu. Tokom septembra 1943. učestvovala je u razoružavanju italijanskih trupa u severnoj Dalmaciji i borbama protiv nemačke 114. lovačke divizije. U sastavu svoje divizije ulagala je velike napore da održi slobodnu teritoriju i važne puteve za snabdevanje u severnoj Dalmaciji, odolevajući znatnoj koncentraciji osovinskih trupa i čestim ofanzivnim pokušajima.

U decembru 1943. Peta dalmatinska brigada nalazila se u odbrani slobodne teritorije u oblasti Bosanskog Grahova od nemačke operacije "Citen" a u februaru 1944. sa ostalim jedinicama svoje divizije predstavljala je metu operacije "Emil" u oblasti Velebita.

Tokom septembra i oktobra 1944. učestvovala je u ofanzivnim dejstvima svoje divizije i u oslobađanju Benkovca. Nakon toga, predstavljala je zapadnu napadnu kolonu i učestvovala u likvidaciji pokušaja prodora Nemaca iz opkoljenog Knina tokom Kninske operacije.

Tokom Ličko-primorske i Tršćanske operacije protiv 15. i 97. nemačkog korpusa 19. divizija predstavljala je središnju napadnu kolonu, prinuđena da frontalnim napadima lomi otpor utvrđenih neprijateljskih formacija. Tokom ovih borbi Peta dalmatinska brigada učestvuje u oslobađanju Udbine, Senja, Crikvenice, Kraljevice i Sušaka. Poslednja ratna operacija Pete dalmatinske brigade bila je učešće u opkoljavanju i uništenju 97. nemačkog korpusa kod Ilirske Bistrice.

Kroz brigadu je prošlo oko 4.500 boraca, od kojih je oko 900 poginulo. Odlikovana je Ordenom zasluga za narod sa zlatnom zvezdom i Ordenom bratstva i jedinstva sa zlatnim vencem.

Izvor: Wikipedia