Put svile
 
Put svile je naziv za mrežu karavanskih puteva čiji je glavni cilj bilo povezivanje sredozemlja s istočnom Azijom. Ovaj naziv je prvi koristio Ferdinand fon Rihthofen, Nemac koji je živio u 19. veku, iako su još Vizantijci koristili sličan naziv.

Nastanak i istorija

Još u najstarija vremena postojale su veze između Kine i Evrope. Zasnivale su se na razmeni trgovinske robe, omogućavale diplomatske kontakte i doprinosile spoznajama o drugim kulturama. Te veze nisu bile kontinuirane, odvijale su se uglavnom preko posrednika i uvek nanovo bile prekidane i na duže vreme kada su trgovina, saobraćaj i razmena informacija bili ometani.

Odlučujuća politička pretpostavka za potpuno otvaranje istočnog kraja puta svile bila je kineska ekspanzija prema zapadu. U vreme vladavine cara Han Vua (Vu Di) (141.-87. p.n.e.) (dinastija Han) carstvo se gotovo uduplalo. Na opasnosti na granicama reagisao je osvajanjem neprijateljskih područja. Njegove vojske prodirale su daleko na sever, jug i zapad, osvajajući brojne susedne države. Pobeda nad Čing-nuima donela mu je finalnu kontrolu nad središnjom Azijom. Vuova vojska zauzela je Pamir i Fargonu, i time su mogli da budu otvoreni putovi između Kine i Zapada. Trgovina putom svile je procvala, a u glavni grad carstva Han dolaze luksuzna roba i putnici sa Zapada.

Dok je sad istočni deo puta bio relativno bezbedan, dugi sukobi između Rimljana i Parta pretili su da zapadni dio puta svile pretvore u bojno polje. August uspeva da diplomatskom spretnošću sklopi na neko vreme mir s Partima, što čini i zapadni deo ceste bezbednijim, pa trgovina s dalekim Istokom ponovo oživljava.

Put svile doživljava novi procvat u vreme dinastije Tang (618.-907.) kada ona oduzima Perzijancima prevlast na Putu svile. Drugi car dinastije Tang, Tang Taizong, dovodi pod svoju kontrolu velike delove središnje Azije kao i tarimski bazen. Vizantijci uspevaju da vrate delove svojih ranijih posjeda u Aziji, i time si osiguravaju pristup Putu svile. Vizantija ostaje glavno trgovište za robu s istoka. U razdoblju "pet dinastija" unutarnja stabilnost dinastije Tang nije mogla da se održi, pa susedni narodi ponovo napadaju karavane.

Odlučujući doprinos direktnom povezivanju Azije i Evrope dali su Mongoli u 13. veku. Mongolska osvajanja omogućila su period redovnih i raznovrsnih kontakata. Čim bi u novoosvojenim područjima osigurali red i stabilnost, Mongoli su uspostavljali kontakte sa strancima. Usprkos svojoj ogromnoj želji za osvajanjem i vlašću, bili su gostoljubivi prema stranim putnicima, pa i u slučajima kad su putnici bili iz zemalja čiji vladari nisu priznavali mongolsku vlast. U to vreme ponovo dolazi do intenzivnog porasta razmena roba, ljudi i znanja.

Mongolsko carstvo nije bilo dugog veka. Već 1262. godine počinje raspadanje tog divovskog carstva, iako je istočni deo pod vladavinom Kublaj kana ostao stabilan duže vreme. Kineski nacionalizam je ponovo oživeo. 1368. godine se u Kini prekida vladavina stranaca instaliranjem dinastije Ming koja je zastupala agresivnu politiku protiv mongolskih plemena. Usprkos mira u vreme vladavine Mongola tim područjima, trgovina duž puta svile nikada više nije dosegla obim kao u vreme Tang dinastije. Trajno opadanje značenja puta svile počelo je još u vreme dinastije Song, a poticaj tom padu dao je porast kineske pomorske trgovine, a sledom toga nastajanje novih trgovišnih centara u jugoistočnoj Aziji, kao i velike carinske dažbine koje su zahtevali Arapi.

Na pomorskim putovanjima nije bilo opasnosti dugih putovanja i troškova za posrednike. S porastom ekspanzije evropskih pomorskih sila na početku novog doba Put svile konačno gubi značenje. Trgovinu Putem svile zamjenjuju brodovi, a kineski trgovci džunkama dolaze do Indije i Arabije. Od vremena dinastije Song Evropljani su bili jako ograničeni u trgovanju s Kinom. U vreme pomorske ekspanzije jedan od glavnih ciljeva bio je ponovo otkriti morski put do bajkovitog Kitaja (Kina). Tek 1514. Portugalci stižu do Kine i brzo uspostavljaju živu trgovinu, koju kasnije preuzima Španija. Od sredine 16. veka Kina izvlači najveću dobit od evropskih kolonija u novom svetu (Amerika). Oko 70% tamo dobivenih plemenitih metala prebacivalo se u Kinu, kako bi se u Kini kupila roba za Evropu. S vremenom, brodovi trgovinskih kompanija zamenjuju Put svile kao vezu s istočnom Azijom za nabavu luksuzne robe i umetničkih predmeta za plemstvo u Evropi.

U najnovije vreme put svile ponovo dobiva na značenju. Gradnja puteva, potaknuta otkrićem velikih nalazišta nafte u tim područjima, olakšala je pristup tim neprijaznim, divljim područjima koje se industrijaliziraju. Ponovo se otvaraju trgovački putovi, a postaju značajni i za turizam.
 
Evropski trgovac na Putu svile viđen očima kineskog umetnika (Dinastija Tang, 7. vek)

Međukontinentalna razmena putem svile

Putem svile nisu se kretale samo robe, začini, svila, staklo i porculan. S trgovinom su putovale i religije i kulture. Tako je putom svile u Kinu i Japan došao i budizam i tu postao prevladavajuća religija. I hrišćanstvo je tim putem došlo do tadašnjeg glavnog grada, kako je dokumentirano na jednoj kamenoj ploči u današnjem Ksijanu. Duž Puta svile su do Arapa, a od njih kasnije i u Evropu stigli znanje o papiru i barutu.

Trgovina

Za Zapad je svila bila najvažnija trgovačka roba koja je prolazila Putem svile. Celi put je upravo i dobio ime po tom proizvodu. No, to ime iskrivljuje stvarnost trgovine, jer su osim svile tim trgovačkim putom razmenjivane i druge robe. Karavane koje su išle prema Kini nosile su, između ostalog, zlato, slonovaču, drago kamenje i staklo. Iz Kine prema Evropi prevoženi su prije svega krzno, keramika, žad, bronza, lak i gvožđe. Uz put, deo tih dobara zamenjivan je, i menjao je više puta vlasnike prije nego bi stigao na finalno odredište. Pored svile, sve do novijeg vremena su vrlo važna roba za razmenu s jugoistočnom Azijom bili začini. Koristilo ih se ne samo kao začine, nego i kao lekove, anestetike, afrodizijake, parfeme ali i za pripremu "čarobnih napitaka".

No, svila je ipak bila najvažniji kineski proizvod. Razvoj tkanja svile može se pratiti unatrag sve do 2. milenija pre Krista. Proizvodnja svile u količinama dostatnim i za izvoz, razvila se tek završetkom "vremena posvađanih carstva" u 3. veku pre Krista. U to vreme je svila bila iznimno redak materijal na Zapadu, kao purpur i staklo ubrajala se u luksuznu robu Rimskog carstva. Skromnu količinu ovog skupocenog materijala mogli su si priuštiti tek najbogatiji. U vreme Augustovog mira, kad je i zapadni deo Puta svile bio siguran, rimski gornji sloj izražavao je povećanu "glad" za svilom, začinima i draguljima, htelo se oponašati bogati stil života dalekog Istoka.

Organizacija trgovine

Veliki problem je bila sigurnost trgovačkih putova. Od Kine do Egipta razbojnici su napadali karavane na najužim mestima puta, otimajući robu. Zbog toga je carstvo Han dodeljivalo karavanama posebnu vojnu pratnju, a i produžili su kineski zid uz karavanski put.

Organizacija međukontinentalne trgovine je bila veoma zahtevna. Trebalo se na jednom mestu da okupi hiljade životinja, veliki broj goniča i tone trgovačke robe, a onda sve to pokrenuti. Uz to, trebalo je da se brine o očuvanju života ljudi i životinja na dugom putu uz teške klimatske i geografske uslove. Trgovci obično nisu putovali celim putem da bi prodali robu. Trgovina se odvijala preko više posrednika. Dok su zapadni deo puta svile dugo kontrolisali Parti, a kasnije Sasanidi, u središnjim delovima Azije su razmenom dominirala pre svega nomadska plemena. Kao prevozno "sredstvo" veliki, vjerojatno i najveći, značaj imale su dvogrbe deve poreklom iz središnje Azije. Njihova prednost pred jednogrbim je ta što su manje osetljive na temperature a imaju i zimsko krzno. Tim osobinama su dobro prilagođene obeležjima kontinentalne klime koja vlada stepama i brdskim područjima s velikim visinskim razlikama. Zbog tih osobina dvogrbe deve se koriste od početka trgovinskih odnosa.

Razmena kultura i tehničkih novosti

Razmena tehničkih dostignuća, kulturnih dobara i ideologija događala se manje smišljeno i sporije od razmene roba. Daleka putovanja svih vrsta, bilo iz komercijalnih, političkih, diplomatskih ili misionarskih razloga, poticali su kulturnu razmenu između različitih društava. Pesme, priče, religiozne ideje, filozofski nazori kao i naučne spoznaje razmenjivale su se između putnika. Značajne tehnike, kao proizvodnja hartije i štampanje knjiga, hemijski procesi kao destilacija i efikasnija konjska oprema i jahaći stremen proširili su se Azijom.

Širenje veroispovesti putem svile

Naročito dugotrajno dobro koje se širilo putem svile bile su veroispovesti. Tako je severnim putem budizam stigao iz Indije u Kinu i Japan, uglavnom u vreme Severne Vei dinastije u 4. i 5. veku. Širenje hrišćanstva istočno od Male Azije - s manjim iznimkama - bilo je moguće tek s početkom sasanidskog carstva u 3. veku. Iako hrišćanstvo nije nikada postalo prevladavajuća veroispovest u središnjoj i istočnoj Aziji, Put svile korišten je za prodiranje do kineskih granica. U vreme Mongolskog carstva nestorijansko hrišćanstvo, poteklo od grčkog teologa Nestorija, bilo je kulturno oružje s kojim se moralo da kalkuliše.

Širenje hrišćanstva bilo je puno skromnije u usporedbi s islamom koji je daleko nadmašio sve druge religije. Nakon Muhamedove smrti 632. godine islam se brzo širi Arabijom, a u sledećih sto godina osvaja jednu po jednu stare rimske provincije: prvo Siriju, zatim Egipat pa celu severnu Afriku. Uskoro zapadni kraj puta svile, a time i kontrola ukupne transazijske trgovine, dolazi pod islamsku kontrolu. Nakon osvajanja Perzijskog carstva nastavlja se prodiranje islama prema istoku. U početku se širi gradovima na Putu svile, a kasnije i u njihovu širu okolicu. I u središnjoj Aziji, Kini i Bengalu te kasnije i u Indoneziji nastaju muslimanske zajednice, ali bez vojnog osvajanja ili političke apsorpcije.

Putem svile širili su se i zoroastrizam i manihejstvo, oboje perzijskog porekla.

Širenje bolesti

Poput religioznih ideja ili kulturnih dobara, putem svile su se širile su se i bolesti i infekcije. Putnici su pomagali uzročnicima širenje u populacije koje nisu imale ni nasleđen ni stečeni imunitet na bolesti koje izazivaju. Tako je dolazilo do epidemija koje su mogle imati dramatične posledice.

Najpoznatiji takav slučaj širenja bolesti putem svile s vrlo ozbiljnim posljedicama bilo je izbijanje kuge u 14. veku: U Kini kuga izbija 1330. godine. Ova smrtonosna bolest koja napada glodavce, a sa životinja na ljude ju prenose buve, i veoma je zarazna. Dugo vremena se kuga pojavljivala samo u južnokineskoj pokrajini Junan. Početkom 14. veka mongolske postrojbe raznose zaražene buhe velikim delovima Kine. Dalje se kuga brzo širi duž puta svile i stiže trgovačkim brodovima iz Kafe] na poluostrvo Krim 1348. i zatim u srednju Evropu. Ovako brzo širenje kuge posebno je bilo potaknuto prenosom krzna.

Značenje puta svile danas

Put svile danas ima još samo romantično, pustolovno značenje. Putovanja "tragom Marka Pola" privlače sve veći broj turista u ova zabačena područja. Kina je veoma brzo spoznala veliki turistički potencijal tih područja, što je rezultiralo restaurisanjem raznih objekata i spomenika kulture duž Puta svile, a brigu o tim objektima vode zvanične instance. Pored toga, arheološkim iskapanjima pokušava da se uđe u trag načinu života ovih područja u tom periodu. Putnici duž Takla-makan pustinje sreću pre svega ruševine gradova i ostatke špilja. No, najvažnija zanimljivost je stanovništvo i njihov do danas sačuvan isti način života.

Izvor: Wikipedia

Ja cu da dodam samo jednu malu informaciju, da su tehniku proizvodnje svile u Evropu doneli Vizantinci, ciji su spijuni uspeli iz Kine da prokrijumcare svilenu bubu, dok se u Kini proizvodnja svile cuvala kao najstroza tajna.

Put svile

Naziv Put svile nastao je u nedavnoj proslosti, krajem XIX veka. Opisujuci trgovacke puteve izmedju Kine, centralne Azije i Zapada, geograf Ferdinand fon Rihthofen upotrebio je slozenicu "Seidenstrassen", ali se pri tome nije ni potrudio da je objasni. Od tada je nazivom "Put svile" oznacavan skup trgovackih puteva izmedju Kine i Zapada, sto je bila podesna oznaka iza koje se krila slozena stvarnost. Ovaj izraz je usvojen kako na Zapadu, tako i u Kini i Japanu. Prenosena raznim putevima, svila je postala simbol veze izmedju Istoka i Zapada, tvorac raznih mitova i legendi, iza kojih se ponekad skrivalo i prenosenje nekih drugih proizvoda. Put svile bio je isto toliko i put zacina, caja, hartije ili porculana. U obrnutom smeru, to je bio i put lucerke i grozdja, stakla i tamjana. To je, razume se, bio i put budizma i nestorijanstva. Pa ipak, taj splet puteva dobio je ime po svili, zato sto je ona bila izuzetno skupocen materijal. Doista, ona je bila prvi artikal koji je poceo da se koristi u razmeni uspostavljenoj izmedju Kine i njenih suseda na severu i zapadu. Ona je, u stvari, predstavljala danak koji su Kinezi placali susednim nomadskim narodima kako bi obezbedili mir, izbegli njihove pljackaske pohode i unistavanje vlastitih useva. Zahvaljujuci uzastopnim razmenama viskova, svila je vremenom postala veoma trazen artikal cak i u Rimskom Carstvu.

Izvor: Wikipedia