Elefterios Venizelos
 
Elefterios Venizelos

Elefterios Venizelos (grčki: Ελευθέριος Βενιζέλος) (1864-1936), je najvažnija politička figura u modernoj Grčkoj istoriji.

Obrazovanje i rana politička karijera

Rođen je u mestu Murnijes, koje danas nosi ime po njemu, blizu Harnije na Kritu. Studirao je prava na Univerzitetu u Atini, nakon čega se vratio na Krit gde je izabran za predstavnika Liberalne Partije u lokalnoj skupštini.

Kritski ustanak

Venizelos je bio zagovornik ujedinjene Grčke i borio se u ustanku na Kritu 1897. Ovaj ustanak je završen tako što je Krit dobio autonomiju od Otomanskog carstva. Britanska, ruska, italijanska i austro-ugarska ratna mornarica došle su na Krit sa ciljem da proteraju tursku vojsku sa ostrva. Grčki princ Đorđe je pod pritiskom evropskih sila postavljen za Visokog Načelnika ostrva a Venizelos je postao njegov savetnik za pravdu. Evropske sile su takođe pomogle da se oformi Žandarmerija kako bi osigurala poštovanje zakona.

Venizelos je pomogao u pisanju kritskog ustava i postao je ministar u vladi princa Đorđa, visokog načelnika.

Razilaženje sa Princem Đorđem

Princ Đorđe i Venizelos su se ubrzo razišli jer je Đorđe, nepokolebljivi rojalista, počeo da vlada apsolutistički. Venizelos je postao predvodnik opozicije, a zatim i oružanu bunu nakon koje je princ proteran sa ostrva. Zamenio ga je Aleksandros Zaimis.

Izbori za skupštinu Grčke

Skupština je rasupuštena, 1910, nakon političke krize. Venizelos se preselio u Atinu i na izborima u 8. avgusta iste godine izabran je za poslanika zajedno sa svojim timom. Tada je osnovao Liberalnu Partiju (Κόμμα Φιλελευθέρων). U oktobru je oformio bladu i započeo ekonomske, političke i druge reforme od nacionalnog značaja.

Zbog obazrive reforme vojske i mornarice, Grčka je bila dobro pripremljena za balkanske ratove što je omogućilo oslobođenje teritorija na severu - Epir i Makedoniju kao i egejska ostrva. Ostale su upamćene debate između princa Konstantina I i Venizelosa oko toga koje gradove prvo treba osloboditi. Ovo su bili prvi znaci sukoba sa Konstantinom, koji će ubrzo postati kralj Grčke nakon atentata na njegovog oca 1913. godine.

Uloga Grčke u Prvom svetskom ratu

Sledeći sukob Venizelosa i Konstantina je usledio tokom Prvog svetskog rata. Iako je Grčka na početku bila neutralna, Venizelos je podržavao savez sa Antantom, verujući da će u ratu pobediti Britanija i Francuska. S druge strane Konstantin je želeo da Grčka ostane neutralna. Posle serije rasprava, Venizelos je podneo ostavku 21. februara 1915. Venizelosova partija je ponovno pobedila i formirala vladu. Iako je obećao da će se pridržavati neutralnosti, napad Bugarske na Srbiju koja je bila saveznik Grčke, ga je primorao da napusti takvu politiku. Veliki sukob sa kraljem ga je primorao da još jednom podnese ostavku. Na sledećim izborima nije učestvovao jer je smatrao da je raspuštanje Skupštine protivustavno. U međuvremenu u Solunu se iskrcala saveznička vojska kao pomoć Srbiji.

Raskol

Sukob između kralja i Venizelosa je bio razlog za Veliki Narodni Raskol, koji je bio socijalna rana u narednih nekoliko decenija. Sledbenici Venizelosa su, 1916. u Solunu, organizovali vojni pokret "Privremena Vlada narodne odbrane". Osnovali su novu državu koja je obuhvatala severnu Grčku i egejska ostrva.

Povratak u Atinu

U maju 1917, vraća se u Atinu gde ulazi u pakt sa Antantom. Grčka vojska (iako podeljena na pristalice monarhije i pristalice Venizelosa) započele su borbe sa bugarskom vojskom u pograničnim predelima. Do jeseni 1918. grčka vojska sa 9 divizija, bila je najveći deo savezničke vojske u Grčkoj.

Pod komandom francuskog generala Franše d' Eperea, savezničke snage su otpočele veliku ofanzivu protiv bugarskih i nemačkih snaga počev od 14. septembra 1918. Bugarska vojska se ubrzo dala u povlačenje. Već 30. septembra, bugarska Vlada je zatražila primirje. Grčka vojska je odigrala malu ulogu u završnici rata.

Posleratni pregovori

Nakon završetka rata, Venizelos je bio učesnik pariske mirovne konferencije, 1919. i potpisnik nejskog mirovnog ugovora u ime Grčke kao i mirovnog ugovora u Sevru. Kao rezultat ovih ugovora Grčka je (samo privremeno) dobila Istočnu Trakiju i Smirnu. Pri povratku bio je suočen sa pokušajem atentata na glavnoj železničkoj stanici u Parizu. Nakon oporavka, vratio se u Grčku gde je dočekan kao heroj zbog oslobođenja oblasti naseljenih grčkim stanovništvom.

Povlačenje iz politike

I pored ratne pobede, Venizelos je izgubio na izborima 1920. na veliko nezadovoljstvo oslobođenog naroda u Maloj Aziji. Nakon poraza, otišao je u Pariz i objavio povlačenje iz politike.

U ime Grčke, 24.jula 1923, potpisao je mir sa Turskom u Lozani nakon grčko-turskog rata.

Povratak

Na izborima 5. jula 1928, Venizelosova partija je ponovo osvojila većinu i preuzela vlast. Obećala je nove izbore za avgust iste godine kada je osvojila 228 od 250 mesta u Skupštini. Venizelos je upravljao Grčkom do 1932. Tokom 1933 ponovo je bio meta atentatora nakon čega je došlo do velikih nereda koji su doveli do formiraša vojne uprave pod vođstvom Venizelosa i kapetana Nikolaosa Plastirasa. Ovakav pokret je propao a Venizelos je prognarn.

Nakon odlaska, suđenja i egzekucije njegovih pristalica su sprovođena zajedno sa povratkom monarhije. Kralj Đorđe II je vraćen na presto nakon sumnjivog referenduma

Izgnanstvo i smrt

Preminuo je u Parizu, 1936. godine dok je odsedao u hotelu Ric. Veliki broj pristalica iz lokalne grčke zajednice je ispratila telo do stanice pred poslednji odlazak za Grčku.

Sahranjen je u mestu Akrotiri na Kritu.

Zanimljivosti
 
50 evrocenti sa likom Venizelosa

Po Elefteriosu Venizelosu je nazvan politički pravac Venizelizam koji je bio sveprisutan u Grčkoj od početka prošlog veka pa sve do 70ih godina.

Lik Elefteriosa Venizelosa se nalazi na grčkom novčiću od 50 evro centi.

Nakon 50 godina Ulica Đure Đakovića u Beogradu, na Dorćolu, je preimenovana u Venizelosovu.

Po njemu je takođe nazvan i atinski aerodrom.

Izvor: Wikipedia