Petar Deljan
 
Petar Deljan(Odeljan) je bio vođa drugog slovenskog ustanka protiv Vizantije,koji je izbio u leto 1040.godine i bio u krvi ugušen 1041.godine.Ustanici su pod njegovim vođstvom oslobodili Pomoravlje,celu današnju Makedoniju,dračku temu,oblasti oko Vitoše i Osogova,sever današnje Grčke(Periferije Epir,Tesaliju,Zapadnu Makedoniju i Središnju Makedoniju),zauzevši gradove Beograd,Niš,Skoplje i Drač.Deljan se izdavao za Samuilovog unuka,na osnovu čega je u Beogradu 1040.godine proglašen za cara,nastavljača Samuilovog carstva.

Poreklo

Petar Deljan se izdavao za Samuilovog unuka i sina Gavrila Radomira,ali je na osnovu postojeće istorijske građe to nemoguće potvrditi.Ukoliko je on to zaista bio,verovatno je nekako uspeo da izbegne Vladislavov nož ili zarobljeništvo i stigne do Mađarske u kojoj je odrastao u izgnanstvu.Pretpostavlja se da se priključio ustanicima kada su oslobodili Beograd,koji se nalazio na granici Vizantije i Mađarske,čime se objašnjava zašto je baš u Beogradu proglašen za cara.

Međutim,verovatnije je da je Deljan samo bio sposobni čovek iz naroda koji se našao na čelu ustanka i koji je proglašen za cara u prvom većem gradu koji je oslobođen,a to je bio Beograd.

Treba imati u vidu da je Vladislav u svom nastojanju da dođe do prestola uklonio ne samo svog brata i Samuilovog naslednika Gavrila Radomira(Deljanovog potencijalnog oca) i njegovu ženu(Deljanovu potencijalnu majku),nego i Samuilovog zeta,srpskog kneza Jovana Vladimira,zbog čega je teško poverovati da bi ispustio iz svojih ruku i Radomirovog sina koji bi polagao veća prava na presto od njega.


Tok ustanka

U leto 1040.godine buknuo je u Pomoravlju ustanak protiv Vizantije na čijem čelu se našao Petar Deljan.Ustanici su ubrzo osvojili Beograd,Niš i Skoplje,prenevši žarište pobune u Povardarje.Ubrzo je slovenska pobuna izbila i u dračkoj temi i na njenom čelu se našao izvesni Tihomir.Dve grupe ustanika su se brzo povezale,a vođenje je preuzeo Deljan,nakon što je Tihomir,po njegovoj naredbi,ubijen kamenovanjem.

U septembru se ustanicima pridružuje Samuilov unuk i bivši vizantijski činovnik Alusijan.Ustanici uskoro osvajaju Drač,a pobuna se proširuje na severne delove današnje Grčke.Oslobođena teritorija tada je obuhvatala Pomoravlje,celu današnju Makedoniju,dračku temu,oblasti oko Vitoše i Osogova,sever današnje Grčke(Periferije Epir,Tesaliju,Zapadnu Makedoniju i Središnju Makedoniju).Ustanici su pokušali da zauzmu Solun,ali pod njegovim bedemima bivaju teško potučeni,nakon čega dolazi do sukoba Deljana i Alusijana.Petar uskoro biva oslepljen po Alusijanovoj naredbi,koji se nakon toga vraća u Vizantiju stvorivši opšte rasulo među ustanicima.Vizantijska vojska posle toga počinje da uništava razbijene ustanike,zarobivši oslepljenog Petra.Tokom 1041.godine ustanak je u potpunosti ugušen.

Petrova dalja sudbina nije poznata,ali se pretpostavlja da je svoj život okončao u vizantijskom zarobljeništvu.

Izvor: Wikipedia

Slovenski ustanak u Pomoravlju 1040-1041

Slovenski ustanak u Pomoravlju 1040-1041 je drugi u nizu slovenskih ustanaka na prelazu između dva milenijuma protiv vizantijske vlasti sa ciljem poboljšanja života slovenskog stanovništva.Na čelu ustanka bio je Petar Deljan, koji je u Beogradu 1040.godine proglašen za cara,naslednika Samuilovog carstva.Kasnije mu se u vođstu pridružio sin Jovana Vladislava Alusijan.Uskoro je Deljan po Alusijanovoj naredbi ubijen kamenovanjem,nakon čega je Alusijan prebegao Vizantincima napustivši ustanike.Vizantijska vojska je potom bez većih problema 1041.godine ugušila obezglavljeni ustanak.
Razlozi za ustanak

Kriza koja je zahvatila Vizantiju u XI veku dovela je na carski presto niz nesposobnih vladara.Tako se vrhovna vlast,nešto posle 1034.godine,našla u rukama dvorskog evnuha Jovana Orfanotrofa,koji nije birao sredstva da bi napunio carsku kasu i svoje džepove.Za nove namete vizantijski istoričar

Jovan Skilica je napisao:
 „...nameti su postali toliko mnogobrojni da me je sramota da ih nabrajam“
(Jovan Skilica,vizantijski istoričar)

Njegova vladavina nametnula je slovenskom stanovništvu,koje je do pre samo par decenija živelo u Samuilovoj državi,obavezno plaćanje poreza u novcu umesto u naturi kao do tada.Ovakva odluka izazvala je revolt među Slovenima.

Drugi razlog za podizanje novog slovenskog ustanka bila je otvorena helenizacija koju je Carstvo otpočelo da sprovodi.Autokefalna slovenska crkva koju je stvorio Samuilo nastavila je da postoji i nakon propasti njegove države,sa tim što je sa nivoa patrijaršije spuštena na nivo arhiepiskopije,ali je i dalje zadržala svoju samostalnost i slovensko obeležje.Međutim,to se promenilo 1037.godine,kada je slovenski ohridski arhiepiskop Jovan umro,vlast u Carigradu je na njegovo mesto postavila hartofilaksa crkve Božanske Mudrosti u Carigradu,Grka Lava.

Tok ustanka

Pritisci carske vlasti na slovensko stanovništvo postali su nesnosni i u leto 1040.godine u Pomoravlju izbija ustanak protiv Vizantije.Ustanici su ubrzo oslobodili Beograd i veći deo Pomoravlja.Na čelu ustanka bio je Petar Deljan(Odeljan),koga su ustanici u Beogradu proglasili za cara,naslednika Samuilovog carstva.Deljanovo poreklo je nepoznato,ali je on za sebe tvrdio da je sin Gavrila Radomira odnosno Samuilov unuk,mada je moguće da je samo želeo da sebi da legitimitet.Ustanici nakon toga oslobađaju Niš i Skoplje,nakon čega se ustanak preliva u Povardarje i vrlo brzo je jezgro nekadašnje Samuilove države ponovo bilo slobodno.

Ustanak u dračkoj temi

Brzo širenje ustanka,primoralo je Vizantiju da interveniše bez prethodnih priprema.Zbog toga je drački strateg Vasilije Sinadin dobio naredbu da sa svojim trupama hitno uguši pobunu.Međutim pre nego što je Vasilije uspeo da se sukobi sa ustanici,carska vlada ga je hitno pozvala u Carigrad da se opravda jer je u dvorskim spletkama optužen za izdaju.Na njegovo mesto je postavljen njegov dotadašnji zamenik,koji je već bio omražen u narodu.Kada se u dračkoj temi pročulo za Vasilijevu smenu i za to ko je novi strateg,narod se digao na oružje,a za vođu ustanka je proglašen izvesni Tihomir.Dve ustaničke vojske su se brzo povezale u jednu i ustanak se proširio na dračku temu.Prilikom jednog sastanka vođstva ustanka Tihomir biva ubijen kamenovanjem po Petrovoj naredbi,posle čega on ostaje jedini vođa ustanika.

Dolazak Alusijana i širenje ustanka

U septembru 1040.godine,ustanku se priključuje nekadašnji vizantijski činovnik i poslednji sigurni Samuilov potomak i njegovi unuk,sin Jovana Vladislava Alusijan.Ustanak je nastavio da se brzo širi i sada je obuhvatao Pomoravlje,celu današnju Makedoniju,dračku temu,oblasti oko Vitoše i Osogova,sever današnje Grčke(Periferije Epir,Tesaliju,Zapadnu Makedoniju i Središnju Makedoniju),a pred ustanicima je poklekao i utvrđeni Drač.

Opsada Soluna

Sledeća meta ustanika bio je Solun,najtvrđi grad u Vizantiji posle Carigrada i večita meta slovenskih napada.Opsadu grada predvodio je Alusijan.Međutim Solun nije bio Drač,a Vizantija se u međuvremenu oporavila od prvobitnog šoka i počela je da ustanak tretira kao svog glavnog neprijatelja.Jako utvrđenje i uvežbana profesionalna vizantijska vojska koja je branila bedeme uspešno je odbila napad ustanika i nanela im strahovit poraz.

Alusijanova izdaja

Nakon poraza pod Solunom između Deljana i Alusijana dolazi do sukoba,jer je Deljan za neuspeh optužio Alusijana.Njihov sukob se okončao u Alusijanovu korist,pošto je po njegovoj naredbi Deljan oslepljen.Nekadašnji vizantijski strateg u Jermeniji Alusijan,je neposredno nakon ovoga napustio ustanike i vratio se u Vizantiju,ostavivši ustanak bez vođe.

Iako za to nema sigurnih istorijskih zapisa,pretpostavlja se da je Alusijan od početka bio poslat iz Vizantije da uništi ustanak,ne bi li povratio svoje nekadašnje posede i položaj.On je,iako sin ustaničkog vođe,uspeo da izgradi karijeru u Vizantiji i dođe do položaja stretega u Jermeniji.Međutim,on je nakon toga pao u nemilost,tako da je ubrzo ostao bez položaja i poseda,a na kraju je morao i da se skloni iz Carigrada.Po povratku u Vizantiju vraćeni su mu posedi i dodeljena mu je visoka titula magistra(lat: magistros).

Tako je Alusijan postao odgovoran za propast drugog slovenskog ustanka protiv Vizantije,kao što je njegov otac Jovan Vladislav bio odgovoran za propast prvog.Posle poraza na Belasici i Samuilove smrti,Jovan Vladislav se umesto borbe protiv Vizantije,upustio u borbu protiv svoje braće i rodbine oko vlasti.U tom sukobu po njegovim naredbama stradali su Samuilov naslednik Gavrilo Radomir i Samuilov zet,srpski knez Jovan Vladimir.

Propast ustanka

Posle Alusijanovog povratka u Vizantiju ustanak je bio obezglavljen i u rasulu,tako da su vizantijske snage ubrzo otpočele gušenje ustanka,zarobivši i oslepljenog Deljana.Delovi ustanika su još neko vreme pružali otpor,ali je tokom 1041.godine on konačno i definitivno ugušen.Međutim,razlozi njegovog podizanja su ostali i oni će tri decenije kasnije dovesti i do treće slovenske pobune i to u najgorem trenutku po Vizantiju.

Izvor: Wikipedia