Dragan Bošković: VASO BRAJOVIĆ, GRČKI JUNAK I HEROJ


Vaso Brajović (Vasos Mavrouniotis)

Ovaj vrsni ratnik i slobodar u Grčkoj je upamćen po vojničkim i ljudskim podvizima.
I Crna Gora se ponosi junaštvom i djelom Vasa Brajovića, još jednog iz plejade besmrtnih heroja sa ovog tla.


Vojskovođa Vaso Crnogorac


GLAS o vrlinama i junaštvu Vasa Brajovića, poznatog grčkog narodnog junaka i vojskovođe crnogorskog porijekla iz 19. vijeka, davno je prešao granice ove zemlje. Iako se o vom vrsnom generalu, ratniku i slobodaru kod nas malo zna, u Grčkoj poznatiji kao Vaso Crnogorac (Vasos Mavrouniotis) ostao je upamćen po svojim vojničkim i ljudskim svojstvima, koje su, i dan danas, aktuelne i široko prisutne kod grčkog i crnogorskog naroda. I upravo ovih dana, njegova rodna Crna Gora sa pijetetom se podsjeća na njega podižući mu spomenik u Podgorici, kao simbol tradicionalnog i neraskidivog prijateljstva crnogorskog i grčkog naroda. I Crna Gora, poput Grčke, ponosi se junaštvom i djelom Vasa Brajovića, još jednim iz plejade besmrtnih heroja izniklih sa crnogorskog tla, kojeg njegovi grčki savremenici upoređuju sa slavnim Leonidom i njegovim Spartancima.
O dalekom, burnom i herojskom vremenu u kojem je živio Vaso Crnogorac, danas možemo da sudimo po pouzdanim svjedočanstvima. Jedno od takvih pronašli smo zahvaljujući pomoći konzula SCG, Jugoslava Vukadinovića, u Institutu za balkanske studije u Solunu. Radi se o knjizi „Vasos Mavrouniotis” autora Atanasiosa Hrisolagisa, u biblioteci istorijskih israživanja „Grčka borba” izdata 8. januara 1876. godine. Ova knjiga napisana je, kako tvrdi autor, sa namjerom da postane specijalna naučna studija univerzitetskog istraživanja i ambicijom da bude udžbenik u grčkom nastavnom programu.
Neosporno je da je Vaso Brajović rođen krajem 18. vijeka, tačnije, 1790. godine, u viđenijoj i veoma poštovanoj crnogorskoj porodici u Bjelopavlićima, tvrde grčki istoriografi, među kojima i Atanasions Hrisologis, мada ima i tvrdnji da je rodom iz Boke, odnosno Mojdeža kod Herceg-Novog. Bez obzira gdje je rođen, radi se o Vasu Crnogorcu (Vasos Mavrouniotis), koji se, bezgranično ljubeći svoj gorštački i oskudan kraj u kojem se živjelo prema zavjetu otaca zakonima čojstva i junaštva, kao moreplovac rano otisnuo u bijeli svijet, da bi, nakon mnogih avantura od Trsta, Kube, Carigrada, dospio u Grčku gdje učestvuje u oslobodilačkim borbama protiv Turaka (1821-1829).
U Grčkoj se, kao i u Crnoj Gori, visoko cijeni junaštvo o čemu je,
povodom Vasovog crnogorskog porijekla, Atanasios Hrisologis (1876. godine), zabilježio da je:
 „njegova domovina bila jedinstvena svijetla tačka u Evropi porobljenoj u to vrijeme od Osmanlijskog osvajača, i dok je strah i nasilje carovalo, samo je, i samo ta, njegova Crna Gora, prkosila Turicima, i nikad, nikad, njezina svjetlost nije se ugasila„.
Konstatujući činjenicu da Turci nijesu mogli u potpunosti da porobe Crnu Goru, Hrisologis piše „da ako se bilo gdje rađaju veliki ljudi, u Crnoj Gori skoro svaki muškarac je ravan Heraklu”, dodajući da Crnogorce „karakterišu svijetli um, čisto srce i neponovljivo rodoljublje”. Vaso je bio tipični predstavnik takve zemlje, smatra grčki pisac Atanasios, Hrisologis.
Upravo zbog hrabrosti, čestitosti, druželjubivosti i odanosti svojoj vjeri i tradiciji bio je cijenjen u grčkom narodu. Vaso se 1820. godine pojavljuje u Atini, prethodno se upoznaje sa slavnim grčkim generalom Kriotijem, i tu se, kako je zapisano u analima „rađa prijateljstvo ravno Ahilovom sa Patroklom”.
Nakon izbijanja grčkog ustanka protiv Turaka, 1821. godine, Vaso Brajović, sada već kao Vasos Mavrouniotis, sa svoja dva brata Radošem i Špirom, kao i grupom sunarodnika-dobrovoljaca, učestvuje u prvim okršajima. Govori se da je učestvovao u oko 150 manjih i većih bitaka protiv Turaka, a za ratne zasluge na kraju dobija čin generala (stratigos). O njegovoj hrabrosti postoje brojni zapisi. Na ostrvu Evbija, u mjestu Karistjas, 1821. godine, Vaso podiže ustanak i sa mještanima napada Kotilja gdje mu se bezuspješno suprotstavlja Jusuf-aga, zet Omer-paše. Nakon prvih uspjeha, Omer paša šalje brojniju vojsku. Potvrđeno je da se Vaso sa 15 zemljaka i stotinak učenika sa Omer-pašinom vojskom borio 17 puta, tako da su se konačno, kod sela Petrisa, našli licem u lice. I ovog puta Vaso Brajović i njegovi borci bili su uspješniji, tako da su ga ove bitke proslavile. Prilikom oslobađanja Egeja, u izvještaju grčkom generalštabu sa ratišta (20. oktobra 1825. godine) general Krizotij piše da su se u jednom boju Vaso i njegovih pedesetak saboraca suprostavili pet puta jačem neprijatelju, pri čemu su ubili 50 Turaka, tako što su „kosili Turke kao što seljaci kose travu”. Postoje tvrdnje da je Brajović učestvovao i u borbama u blizini grada Lisolunta 1824. godine, gdje je umro poznati engleski pjesnik  Bajron. I Bajron je poput Brajovića, došao je da se bori za slobodu grčkog naroda, a neki govore da se i upoznao sa Vasom Crnogorcem.
Brojni su primjeri herojskog i viteškog ponašanja Vasa Crnogoraca i njegovih sunarodnika, izdavaja se podvig kada je, kod Korinta, onemogućio spajanje dvije turske vojske, ili, u borbama u okolini Atine, kada je spasio nejač tako što ih je evakuisao brodovima. Treba podsjetiti i na njegovu hrabru odbranu Akropolisa, kao i zauzimanje važnog strateškog klanca kod Pireja, 1827. godine. Protivnici su ga se bojali, ali i uvažavali, što govori slučaj oslobađanja grčih ustaničkih brodova od Francuza, koji su u to vrijeme podržavali Tursku. Vaso je pohitao sa svojim brodom da pomogne blokiranim ustanicima u zalivu Sira, ali je naišao na francusku flotu. Francuski kapetan, čuvši za hrabrost i odvažnost Vasosa Mavrouniotisa, zatražio je da se sa njim sretne i ruča. Znajući koliko Francuzi cijene slobodu, tokom neobičnog suseta, Vaso je počeo priču o francuskoj revoluciji upoređujući je sa borbom grčkog naroda protiv Turske, što je oduševilo njegovog sagovornika, koji je, nakon toga naredio, ne samo da se oslobode već i snabdiju grčki brodovi, hranom, prahom i olovom.
Nakon zaključenja mirovnog sporazuma, general Vaso Crnogorac ostaje u grčoj vojsci. Oženio se Grkinjom i nastanio u Atini. Rodila su mu se dva sina, Tumeleon i Aleksandar Vasosi, koji su se takođe opredijelili za vojnički život. Umro je 9. juna 1847. godine, i sahranjen na atinskom groblju zaslužnih velikana. Govor na odru mu je održao Panajotis Sucos (grčki Njegoš), u to vrijeme jedan od najvećih grčkih pjesnika.
Pokušali smo da pribilježimo ono najvažije o legendarnom grčkom junaku Vasu Crnogorcu. „Vječiti spor - ko i što bolje - treba da rješava svaki čovjek u duši svojoj i da za sebe utvrdi što je čovječnost i istinski heroizam” bio je po svemu sudeći i zvijezda vodilja našeg Vasa Brajovića, odnosno, grčkog Vasos Mavrouniotis. Vaso Crnogorac je slavan u Grčkoj, ali, ova  priča o njemu neka bude skromni prilog da ne ostane nepoznat u svom zavičaju.

Prijatelj kralja Otona

General Vaso Crnogorac učestvovao je u svim borbama protiv Turaka, sve do konačnog oslobođenja Grke 1829. godine, kada je sklopljen mir u Jedrenu. Nakon godinu dana Grčka postaje kraljevina, a kralj Oton Prvi proglasio je Vasa Brajovića (Vasos Mavrouniotis) za narodnog heroja i imenovao ga za ličnog pratioca ordanansa. Njihovo prijateljstvo je ostalo do kraja Vasovog života. Na samrtnoj postelji posjetio ga je lično kralj Oton nudeći mu pomoć, našta je Vaso uzvratio da bi mu najdraže bilo da njegova djeca vide pobjednički ulaz kralja u Konstantinopolj.

Priznanje crnogorskoj misiji na Kritu

 Kažu da nije slučajno što je grčka vlada, poslala pukovnika Tumeleon Vasos, jednog od sinova Vasa Brajovića, u januaru 1897. godine,  da predvodi grčke trupe na Krit kako bi pomogli grčkoj pobuni i aneksirali ovo ostrvo, koje je djelom držala turska vojska. Da ne bi došlo do većih sukoba, Velike sile odlučile su da razdvoje grčku i tursku vojsku, a mirovnu ulogu na Kritu povjere Crnoj Gori. Crnogorska vlada poslala je odred od 72 vojnika i šest podoficira, pod komandom kapetana Mašana B. Božovića. Crnogorska mirovna vojna misija trajala je dvije godine i za to vrijeme, zbog svoje pravednosti stekla veliki ugled kako kod hrišćanskog tako i muslimanskog stanovništva Krita.
Poput svog oca Vasa Brajovića, Tumeleon Vasos je dobio čin grčkog generala, a kažu da se istakao i kao vojni pisac.