Kazimir III

Kazimir III Veliki (1310.-1370.) je bio kralj Poljske (1333.-1370.). Bio je zadnji kralj Poljske iz dinastije Pjastovića. Proširio je Poljsku dva puta, osnovao je sveučilište u Krakovu 1364. i doneo je 1347 zakonik zvan Statuti Kazimira Velikog


Biografija

Rođen je u Krakovu. Kazimir Veliki se najpre oženio ćerkom kneza Litvanije Gediminasa. Ženio se 4 puta i imao petoro dece, ali nije imao muškog potomka, odnosno nije imao zakonitog muškog naslednika prestola. Kada je on umro 1370. nasledio ga je nećak Ludovik I Anžujski, pa je Poljska bila u personalnoj uniji sa Mađarskom.

Situacija u Poljskoj

U trenutku njegova stupanja na vlast Poljska se nalazila u teškom položaju. Šleska je pala pod vlast Bohemije, Mazovija je delomično pripadala Česima, delomično nemačkim vitezovima, Pomorje je takoće bilo izgubljeno. Poljska je bila okružena neprijateljima, koji su otimali grad za gradom. Poljska ekonomija je bila upropaštena, a zemlja je bila iscrpljena ratom i sa mnogo manje stanovništva.

Veliki kralj
 
Sarkopfag Kazimira Velikog u katedrali Vavel

Kazimir Veliki je jedini poljski kralj, koji je dobio u poljskoj istoriji epitet "Veliki" , a to je i zasluživao. I Boleslav Hrabri se jednom zvao Veliki, ali ne više. Kada je Kazimir Veliki primao krunu, bio je u opasnosti, jer mu nisu to priznavali i zvali su ga kralj Krakova. Proširio je teritoriju Poljske, tako da je postala duplo veća. Većinom se proširio na teritorije današnje Ukrajine. Poljska je tokom njegove vladavine postala mnogo bogatija i prosperitetnija zemlja. Odmah na početku svoje vlasti, sklopio je mnogobrojne mirovne sporazume sa susedima, da bi dobio vremena da podigne posustalu poljsku ekonomiju. Sa Mađarima je sklopio sporazum 1334., sa Česima je sklopio Višegradski mir 1336., a sa nemačkim redom 1343. Kasnije kada je ekonomija ojačala vodio je mnogobrojne ratove. Osvojio je Ruteniju i Galiciju 1366. Sagradio je brojne zamkove, reformirao je poljsku vojsku i poljske zakone.

Veliki zakonodavac

Poznat je kao veliki zakonodavac. Zakone koji su zvani i Statuti Kazimira Velikog donio je 1347. U isto vreme car Dušan donosi 1349. Dušanov zakonik, a Karlo IV svoj zakonik. Zakonici ukazuju na nastanak modernih država u istočnoj Evropi. Ograničio je i kamatne stope , koje su mogli Jevreji zaračunavati hrišćanima. Ograničio ih je na 8% godišnje, a pre toga su bile 100-180%. Zbog značajne inflacije nove niže kamatne stope donele su gubitke jevrejskim posuđivačima novca. Ta mera je donesena nakon pritiska poljskog plemstva (šljahte) i Sejma, koji su bili glavni posuđivači novca od Jevreja.

Osnovao univerzitet

Osnovao je Univerzitet u Krakovu 1364., a njegova smrt je zaustavila razvoj univerziteta. U približno isto vreme osnovana su prva sveučilišta u istočnoj Evropi. Sveučilište u Pragu je osnovano 1348., u Krakovu 1364., u Beču 1365. i Pečuhu 1367. Osnivanje sveučilišta u istočnoj Evropi govorilo je o kulturnoj razini država, koje su ojačale dok je u zapadnoj Evropi bila kriza zbog Stogodišnjeg rata i razdoblja nestabilnosti u Nemačkoj nakon smrti Fridriha II.

Ustupci šljahti
 
Veća iz doba vlasti Kazimira Velikog

Da bi dobio podršku plemića (šljahte) bio je prinuđen da im da mnogobrojne privilegije i ustupke. Podrška plemića mu je posebno bila značajna za vođenje ratova. Davanjem ustupaka i privilegija šljahti, oni se uzdižu iznad stanovnika gradova. Sporazumom iz Trenčina 1335. Kazimir Veliki se odriče polaganja prava na Šlesku. U Budi 1355. pristaje da njegov nećak i sin mađarskog kralja Karla Roberta Ludovik I Anžujski postane njegov naslednik. U zamenu za sve to smanjuje se poresko opterećenje šljahte i nisu više bili obavezni da plaćaju vojne ekspedicije van Poljske. Ti potezi su kasnije doveli do rasta jedinstvene plemićke demokratije u Poljsko-litvanskoj Zajednici.

Pošto nije imao muških naslednika, odlučio je da naslednik bude sin njegove sestre Elizabete, koja je bila kraljica Mađarske. Tako je Ludovik I Anžujski posle njega postao kralj i Mađarske i Poljske. Mnogi uticajni poljski plemići bili su nezadovoljni personalnom unijom sa Mađarskom, pa nakon Ludovikove smrti nisu pristali da Ludovikova ćerka Marija Mađarska postane njihova kraljica, nego su odabrali Marijinu mlađu sestru Jadvigu Poljsku i time su povratili poljnjsku nezavisnost.

Odnosi sa poljskim Jevrejima

Potvrdio je privilegije, koje su prethodni kraljevi dali Jevrejima. Uveo je smrtnu kaznu, za one koji su kodnapovali jevrejsku decu, da bi ih pokatoličavali. Uveo je i velike kazne za napade na jevrejska groblja. Jevreja je bilo u Poljskoj i pre Kazimira Velikog, ali on dopušta naseljavanje u velikom broju.

Izvor: Wikipedia