U ime Atona - vladara vasione

Kada prošetate nekim od muzeja u kojima se nalaze statue egipatskih faraona videćete velike, snažne, gotovo božanske figure, bez obzira na to da li je na njima predstavljen osvajač poput Tutmesa III ili neki gotovo beznačajni vladar ove drevne države.

Samo jedna figura se razlikuje. Omanji muškarac sa izbačenim stomakom i izduženom glavom i karakterističnim potiljkom. U pitanju je predstava Ehnatona, jednog od poslednjih vladara DžVIII dinastije i čovek koga su neki istraživači okarakterisali kao "prvu osobu (ličnost) u istoriji".

Ehnaton na vlast dolazi pod imenom Amenhotep IV, po smrti svoga oca Amenhotepa III, pretpostavlja se oko 1424. godine pre Hrista. O njegovom detinjstvu i mladosti poznato je veoma malo.

U trenutku njegovog dolaska na presto Egipatska država nalazila se u velikoj defanzivi. Posle osvajanja Tutmesa III više ne postoji prava vojna moć i Amenhotep III granice održava više diplomatijom nego oružjem. Sve to nastavlja se i u doba njegovog naslednika. Sirski kneževi sklapaju koaliciju protiv Egipta, a u borbi im pomažu i Heti, tako da Egipat gubi veliki deo Sirije i Palestine.

"Eto, Tunip, tvoj grad plače, i njegove suze teku, i nema nam pomoći. Dvadeset godina šaljemo pisma našem gospodaru, caru Egipta, ali nismo dobili ni jedne jedine reči," poručuju stanovnici Tunipa novom vladaru, ali ništa se ne menja.

Situacija nije mnogo bolja ni unutar države. Amonovo sveštenstvo se bogati, dobijaju hramove, novac, pa čak imaju i svoje flote. Postaju država unutar države, a njihovo bogatstvo u mnogome prevazilazi bogatstvo samog faraona. Po krunisanju Amenhotepa IV u njegovo ime grade se veliki Amonovi hramovi u Tebi, tadašnjoj prestonici.

Prva umetnička dela liče na ona iz prethodnog vremena, ali posle godinu ili dve sve to se menja. Novi faraon kao protivtežu Amonu forsira boga Ra-Horahtu, staro heliopoljsko božanstvo, ali ovo izaziva reakciju tebanskog sveštenstva. Ipak, on se ne zaustavlja već čvrsto rešava da raskrsti sa njima i proglašava boga Atona, sam sunčev disk, za vrhovno i jedino božanstvo, a počinje i intenzivni progon stare religije. Ime Amonovo brisano je sa svih spomenika, kao i reč "bogovi". I on sam menja svoje ime u Ehnaton, "Sjaj Atonov".

Aton je prikazan kao sveprisutni duh koji nije samo stvorio svet već njime i vlada. On nije samo tvorac Egipćana već i svih naroda koji žive na zemlji. Pretpostavlja se da je njegov monoteizam imao dosta uticaja na jevrejske proroke i da je na taj način doveo do stvaranja religije opisane u Starom zavetu.

Još jedan odlučan udarac svojim protivnicima zadaje napuštanjem Tebe i izgradnjom nove prestonice - Ahetatona, "Horizonta Atonovog". Napravljen je plan u potpunosti podređen veri u novog boga. Hram se nalazi na istoku, a odatle se ulice šire kao zraci sunca. Tu su carski dvorac, zgrade državnih ustanova, državne arhive, škole pisara... Ostaci ovog grada u El - Amarni jedno su od mesta na kojim možete saznati kako je zaista živelo stanovništvo egipatskih gradova.

Posle smrti, 1388. godine pre Hrista, pretpostavlja se da je titulu faraona nasledio tajanstveni Smenkhkare, za koga se ne zna u kakvoj vezi je sa samim Ehnatonom. On nije dugo vladao, a onda na red dolazi Tutankaton, dečak-kralj. Ni njegovo poreklo nije poznato. Da li je on sin ili zet Ehnatonov ili samo neki blizak rođak? Ipak, ovaj vladar morao je da potpadne pod uticaj ne u potpunosti uništenog Amonovog sveštenstva i da vrati stare kultove. Bio je primoran čak i da promeni svoje ime u Tutankamon. On je u istoriji ipak zapamćen pošto je njegova grobnica jedina koja je tokom vekova ostala netaknuta, pa su podaci o njemu sačuvani.

Ipak, konačni likvidator Amarenske reforme bio je Horemheb, osnivač DžIDž dinastije. Tada je i ime Atona i Ehnatona doživelo sudbinu kakvu je on namenio Amonu. Prognan je iz sećanja i imena su obrisana sa svih natpisa. Osim toga i nova prestonica je sravnjena sa zemljom. Ipak, pronalaskom ostataka ovog grada on je izvučen iz zaborava, a zahvaljujući arhivi koju su njegovi pisari vodili mnogo toga o egipatskoj državi ostalo je sačuvano.

Za mumiju sa koje su izbrisani natpisi, a koja je pronađena u grobnici Tije, žene Amenhotepa III, pretpostavlja se da je Ehnatonova. Ipak, istraživači nisu sigurni u ovo.
A. Ivanović