Bitka za Velikije Luki
   
Deo Drugog svetskog rata   

U gornjem levom delu mape se vidi Velikije Luki, označen crvenom bojom i obližnja železnička pruga, u kontekstu sovjetske ofanzive tokom 1942-43
   
Vreme:   19. novembar, 1942. - 16. januar, 1943.   
Lokacija:   Velikije Luki, oblast Pskov, SSSR   
Rezultat:   Sovjetska pobeda   
Sukobljene strane   

Sovjetski Savez

Sile Osovine
Zapovednici   
M.A.Pukarjev   Kurt fon der Ševaleri   
Jačina   
100.000 (19.nov.)   20.000 (19.nov.)   
Gubici   
30.000 mrtvih i ranjenih   17.000 mrtvih, 3.000 ranjenih   

Bitka za Velikije Luki, između nemačkih i sovjetskih snaga odigrala se u gradu Velikije Luki i njegovoj okolini u zimu 1942-1943.god. za vreme Drugog svetskog rata.

Bitka

Nakon što je Operacija Barbarosa izgubila svoj prvobitni zamah, a severni sektor Istočnog fronta se stabilizovao u proleće 1942. god., Nemci su držali pod kontrolom grad Velikije Luki koji je bio ključna tačka za odbranu nemačkog mostobrana na reci Lovat. Izuzetno važna železnička pruga, koja se protezala pravcem sever-jug, nalazila se zapadno od rečne obale, neposredno iza nemačke linije fronta, dok se severno od grada prostirao močvaran teren koji se protezao sve do jezera Peipus, zbog čega je teren oko grada, za obe strane bio izuzetno nepovoljan za napad. Upravo zbog toga, grad je bio logičan izbor za sledeći sovjetski kontranapad koji je trebalo da uništi nemački mostobran i omogući uspostavljanje sovjetskog mostobrana na zapadnoj obali reke čime bi Nemci bili onemogućeni da koriste železničku prugu. Imajući to u vidu, Nemci su pojačali garnizon u gradu i iskoristili zatišje na frontu da dobro utvrde svoje položaje.

Velika sovjetska ofanziva, čiji glavni cilj je bio da se povrati grad Velikije Luki, započela je sredinom novembra 1942. god., samo nekoliko dana pre početka velike nemačke operacije opkoljavanja Staljingrada poznatije pod nazivom Operacija Uran. Za kratko vreme grad se našao u obruču, ali je jak nemački garnizon uspeo da odbije prve sovjetske napade na sam grad. Dok su sovjeti bili zauzeti pokušajima da osvoje snažno utvrđen grad, Nemci su dovukli pojačanja i nekoliko puta pokušali da razbiju sovjetske snage koje su držale obruč. Međutim, svi nemački pokušaji bili su bezuspešni. Pred sam kraj operacije, Nemci su čak angažovli i puk specijalne namene „Brandenburg“ kako bi oslabili sovjetske pozicije i omogućili garnizonu da se probije iz okruženja, ali je i ovaj pokušaj propao i grad je izgubljen. Mali deo nemačkog garnizona uspeo je da se uz pomoć puka „Brandenburg“ probije do nemačke linije fronta. Branioci istočnog dela grada konačno su se predali 16. januara 1943. god.

Ova bitka ponekad se naziva i „Malim Staljingradom na severu“ zbog svoje sličnosti sa Bitkom za Staljingrad koja je u isto breme besnela na južnom krilu Istočnog fronta. (Međutim, mnoge bitke u Drugom svetskom ratu i posle takođe će biti okarakterisane kao „Mali Staljingradi“.)


Suprotstavljene strane
 
Situacija posle početnog sovjetskog napada.


Nemci
Armijska grupa Centar
Grupa Ševaleri
Garnizon u Velikije Luki
Grupa Veler
8. oklopna divizija
20. motorizovana pešadijska divizija
3. brdska divizija
83. pešadijska divizija
3. skijaški bataljon (pridodat)
205. pešadijska divizija
291. pešadijska divizija
331. pešadijska divizija
Delovi 3. brdske divizije
1. SS motorizovana brigada
495. čega jurišnih topova (pridodata)
RFSS bataljon (pridodat)
Frajkor Denmark (pridodat)
185. bataljon jurišnih topova
Jedna četa 803. specijalnog puka „Brandenburg“
II korpus Luftvafe
6. luftvafe poljska divizija
Jedan bataljon 7. vazdušno-desantne divizije

Najveći deo Armijske grupe Centar je u ovom periodu bio angažovan na suzbijanju sovjetske Ržev-Sičevske ofanzive.

Neposredno pre bitke, nemačke snage u i oko grada Velikije Luki bile su pod kontrolom nemačkom LIX korpusa kojim je komandovao general Ševaleri. U toku bitke, LIX korpus je privremeno preimenovan u Grupu Ševaleri, koja je po svemu, osim po imenu bila armija, dok je Grupa Veler formirana u cilju organizacije i komandovanja jedinicama angažovanim na pokušajima razvijanja sovjetskog obruča. Posle bitke, Grupa Ševaleri je ponovo dobila stari naziv, LIX korpus.

Skoro polovina 83. pešadijske divizije bila je pridodata garnizonu u Velikije Luki.

Nemačka 3. brdska divizija je imala jedva nešto više od polovine punog sastava zato što se njen 139. puk nakon povlačenja iz Finske, nalazio u Laplandu. 138. brdski puk predstavlja nepoznatu jedinicu 3. brdske divizije predstavljenu na Mapama 2 i 3.

Nemačka 8. oklopna divizija bila je deo rezerve Armijske grupe Sever. U trenutku otpočinjanja bitke imala je na rasplaganju samo mali broj tenkova od kojih su najveći broj činili zarobljeni češki tenkovi Pancer 38t i samo nekoliko tenkova Pancer III i Pancer IV koji nisu bili dorasli sovjetskim tenkovima korišćenim u bici.

Nemačka 20. motorizovana pešadijska divizija angažovana je iz rezervi Armijske grupe Centar.
 
Nemački napori u cilju deblokade grada.


Sovjeti
Kaljinjinski front (Purkajev)
Treća šok armija (K.N.Galicki)
21. gardijska streljačka divizija
28. streljačka divizija
32. streljačka divizija
150. streljačka divizija Staljin
360. streljačka divizija
129. tenkovska brigada
184. tenkovska brigada
236. tenkovska brigada
45. skijaška brigada
23. streljačka brigada
100. streljačka brigada
389. puk lovaca na tenkove
Prateće jedinice
2. mehanizovani korpus
381. streljačka divizija
33. tenkovska brigada
36. tenkovska brigada
18. mehanizovana brigada
34. mehanizovana brigada
43. mehanizovana brigada
44. skijaška brigada
26. streljačka brigada
31. streljačka brigada
Prateće jedinice
5. gardijski šok korpus
9. gardijska streljačka divizija
46. gardijska streljačka divizija
34. probojni tenkovki puk (pridodat)
257. streljačka divizija
357. streljačka divizija
92. tenkovska brigada
Prateće jedinice
8. estonijski streljački korpus
19. gardijska streljačka divizija
7. estonijska streljačka divizija
249. estonijska streljačka divizija
45. tenkovska brigada
Prateće jedinice

Najveći deo Kalinjinskog fronta pod komandom Maksima Aleksejeviča Purkajeva bio je angažovan u drugoj Ržev-Sičevskoj ofanzivi južno od grada Velikije Luki; samo su jedinice na desnom krilu Kaljinjinskog fronta učestvovale u bici. K.N. Galicki je komandovao 3. šok armijom koja je bila u sastavu Kalinjinskog fronta.

Sovjetska 92. tenkovska brigada bila je opremljena teškim tenkovima KV-1.

Neuobičajeno, sovjetska 34. probojna tenkovska brigada je bila naoružana tenkovima T-34 iako je njena namena podrazumevala da ona bude naoružana teškim tenkovima. Takođe, 34. tenkovska brigada u vreme bitke nije imala status gardijske brigade iako je bila u sastavu 46. gardijske streljačke divizije.

184. tenkovska brigada je u toku bitke u potpunosti uništena ali je ponovo formirana pod nazivom 78. tenkovska brigada.


Reference
Chadwick, Frank A. et al. (1979). White Death: Velikiye Luki, The Stalingrad of the North. Normal, Il: Game Designers Workshop.
White Death is a board wargame that covers the battle with exacting detail. It includes notes on the battle, detailed orders of battle for each side, and a 1:100,000 map derived from Soviet wartime situation maps.
Department of the Army Pamphlet 20-234 "Operations of Encircled Forces: German Experiences in Russia" Washington, DC 1952
Webb, William A. (2002). "Battle of Velikiye Luki: Surrounded in the Snow". Accessed on April 21, 2005.

Izvor: Wikipedia